Islam wobec muzyki

Rocznik, nr 8, 2011, cena 21 zł (w tym 5% VAT) IS S N 1 7 3 3 -1 4 6 4 Bliski Wschód społeczeństwa - polityka - tradycje Szkoła Wyższa Psychologi i Społ ecznej W YDA W NI CT W O 8 . 2011 Nr B 8 (2 0 1 1 ) l i s k i W s c h ó d społeczeńst wa - polit yka - t radycj e Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej WYDA WN I CT WO Warsz awa B lis k i W s ch ód ; s p o łe c ze ń s tw a — p o lityk a — tr a d yc je n r 8, 2011 R e d a k to r n a czeln y: Ja n u s z D a n eck i Z es p ól E w a M a ch u t- M en d eck a K a ta r zyn a P a ch n ia k J ola n ta S iera k ow s k a - D yn d o S ta n is ła w Z a p a ś n ik J e r zy Z d a n ow s k i K a ta r zyn a G ór a k - S os n ow s k a — s e k r e ta r z R a d a red a k cji P a w e ł B os k i J e r zy B r a lc zyk K r z y s z to f G a w lik o w s k i J a cek K u rc ze w s k i R a d o s ła w M a r k o w s k i J e r z y S za ck i P r o je k t ok ła d k i: W ik to r D yn d o Z d ję c ie n a I i IV ok ła d ce: W ik to r D yn d o E d ytor: A n d r ze j Ł a b ęd zk i K o re k ta : M a r io la N ied b a ł R e d a k c ja tech n iczn a : M a łg o r za ta C h m ielew s k a S k ła d i ła m a n ie: M a te r A d r e s r ed a k cji: u l. C h od a k ow s k a 19/ 31, 0 3 - 9 1 5 W a rs za w a e- m a il: b lis k i.w s ch od @ s w p s .ed u .p l tel./ fa x : (22) 5 1 7 9 8 25 h ttp :/ / w w w .b w .s w p s .e d u .p l C op yrig h t © b y S z k o ł a W y ż s z a P s yc h o l o g ii S po ł e c z n e j P u b lik a c ja je s t in ic ja tyw ą w yd a w n ic zą S zk o ły W y żs z e j P s ych ologii S p ołeczn ej t t t W . W a r s za w ie „ttli l" IH Szkoła Wyższa Psychologii Społ ecznej W yd a w n ic tw o S zk o ły W yżs ze j P s ych olo g ii S p ołeczn ej „A C A D E M IC A ” u l. C h od a k ow s k a 19 / 31 , 0 3 - 9 1 5 W a rs za w a e- m a il: a ca d em ica @ s w p s .ed u .p l tel./ fa x : (22) 8 7 0 62 24 IS S N 1733- 1464 N a k ła d 300 egz. S p is tr e ś c i A rtyk u ły M are k M . Dz ie kan E lem en ty h is to r io zo fii w m yś li lib ijs k ie g o m yś lic ie la M a h d ie g o M . Im b ir is za M arc i n Grodz ki Ib n W a r r a ą a k r y ty k a k o n c ep cji „o r ie n ta lizm u ” E d w a r d a S a id a Ewa P i e t rz ak 5 28 Z je d n o c zo n e E m ira ty A r a b s k ie w o b e c g lob a ln eg o k r y zy s u fin a n s o w e g o 2 0 0 8 - 2 0 0 9 — p r zyp a d e k D u b a ju M arc i n Napi ó rk o w sk i 43 N e g o c ja c je w tr a n s a k cja ch tu r ys tyczn ych i p r ofes jon a ln ych w M a r o k u n a p r zy k ła d zie r yn k u m in e r a łó w i s k a m ien ia łoś ci Ewa M ac hut -M e nde c k a 60 G lob a liza cja i o r ie n ta lizm w tw ó r c zo ś c i A b d a r- R a h m a n M u n ifa 70 A sh r a f Be ny am in Is la m w o b e c m u zyk i 86 M agdale na Nowac z e k-Walc z ak B a r b ie k on tra Fu lla , c zyli zd e r ze n ie c y w iliz a c ji w d om k u d la la le k Joanna Dz ilińsk a 99 In s tytu cja n a fa ka t az- zaw d ża w u s ta w o d a w s tw ie o s o b o w ym A lg ie r ii, J o r d a n ii i B a h ra jn u : r e g u la c je d otyc zą c e u tr zym a n ia żon y a s ytu a cja p r a w n a k o b ie ty w e w s p ó łc ze s n e j r o d zin ie m u zu łm a ń s k iej Jakub K o śc ió łe k S ek s u a ln oś ć m u zu łm a n ek i je j s p ołeczn o- k u ltu row e u w a r u n k o w a n ia P rz e m y sław Wac h 141 P o lityk a re g io n a ln a M a lty a ś w ia t a ra b s k i w la ta ch 1 9 7 1 - 1 9 8 4 K at arz y na Cz o rnik 134 Fu n kcja m itu A b r a h a m a w r y tu a le m ę s k ieg o o b rzeza n ia w is la m ie A g ni e sz k a Sy liw o ni uk 110 156 S ta b iln oś ć p a ń s tw s o ju s zn iczych a cele p o lityk i za g r a n iczn e j U S A n a B lis k im W s c h o d zie Wo jc i e c h W i l k P i o t r K wiat k i e wic z (1 9 4 5 - 1 9 8 9 ) 174 S yr ia : P ó ł rok u r e w o lu c ji 202 O d d zia ły w a n ie k o n flik tó w b lis k ow s ch o d n ich n a ś w ia to w e cen y ro p y n a fto w e j p o 1945 rok u 217 H.A. J am she e r J. Z d a n ow s k i, H is to ria B lis k ie g o W s chodu. 231 H.A. J am she e r A . K r a s n o w o ls k a r ed ., H is to ria Ira n u 234 R ecen zj e St r eszczeni a M art a Woź niak A g n i e sz k a J c rm o łko wic z M art a M i nak o w sk a W s p ó łc ze ś n i A s y r y jc z y c y i A r a m e jc zyc y: w p os zu k iw a n iu tożs a m oś c i n a r od o w e j 239 M ig r a c je m ię d zyn a r o d o w e w A fr y c e Z a ch od n iej 241 P o za zd o b n ic ze fu n k cje b iżu te r ii tr a d yc yjn e j w w yb r a n yc h k r a ja c h Z a tok i P e r s k ie j M ag d ale n a P i nk e r K op u ła w a r c h ite k tu r ze a ra b s k o- m u zu łm a ń s k iej K at arz y na Sk i bi ńsk a R ola F ra n cji w s tos u n k a ch eu ro- ś r ód ziem n o- w p ie r w s z yc h w ie k a c h is la m u m o rs k ich P rz e m y sław Wac h 242 244 246 O b r ze za n ie w p r a w ie m u zu łm a ń s k iem n a p o d s ta w ie tra k ta tu Ib n Q ,a yyim a a l- G a w ziy y i Tu h fa t a l- m a w d u d b i- a h k a m a l- m a w lu d No t y o autorach 248 249 Is la m w o b e c m u zyk i M u z y k a w A r a b ii, g d z ie is la m m ia ł s w ó j p o c zą te k w 6 1 0 r., b yła ś c iś le s k o r e lo w a n a z p o e zją . R y tm w m u zy c e p o c h o d ził z m e tr ó w p o e ty c k ic h , a p o e z ja b ył a p o w ią z a n a z m u zy k ą . A r a b o w ie b a r d z o c e n ili ś p ie w a n ie te k s tó w p o e tyc k ic h . Ib n H a d ża r a l- A s k a lla n i (1 3 7 2 - 1 4 4 9 ) w k o m e n ta r zu d o h a d is ó w P r o r o k a w y m ie n ia ta k ie r o d z a je p o e z ji: p o e z ja [p o e m a t] r y m o w a ­ n a o z a m ie r z o n y c h s c h e m a ta c h m e tr y c z n y c h , ra d ż a z — r y m o w a n a o p r o s ty c h s c h e m a ta c h m e tr y c zn y c h , o r a z h u d a — ś p ie w je ź d z ie c k i z te k s te m p o e ty c k im , lu b ra d ż a z d o n a d a w a n ia r y tm u w ie lb ł ą d o m , k tó r e r e a g o w a ł y s p e c y fic z n y m s p o s o b e m c h o d u n a te m p o ś p ie w a n e h u d a 1. S y s te m m e tr y c z n y w p o e z ji a r a b ­ s k ie j o p ie r a s ię n a s ze s n a s tu p r o z o d yc zn yc h m e tr a c h . P ię tn a ś c ie o k r e ś lił w y n a ­ la zc a n a u k i p r o z o d ii a r a b s k ie j A l- C h a lil Ib n A h m a d a l- F a r a h id i (7 1 8 - 7 9 1 ), n a to ­ m ia s t s z e s n a s ty d o d a ł A b u a l- H a s a n S a ’id a l- A c h fa s z (zm . 8 3 0 ). K a ż d y z tyc h p r o z o d y c zn y c h m e tr ó w s ta n o w i z a m k n ię tą fr a z ę z d w ó c h p ó ł w ie r s z y i s k ła d a s ię o d c z te r e c h d o o ś m iu e le m e n tó w p r o zo d y c zn y c h , k tó r e z k o le i s k ła d a ją s ię z p ię c iu lu b s ie d m iu je d n o s te k c z a s o w o - r y tm ic z n y c h . R o z r ó ż n ia s ię 10 je d n o ­ s te k m e tr u m p o e tyc k ie g o : 1 A l- A s k a lla n i, F a th a l- b a r if i s z a rh s a h ih a l- B u c h a ri, t. 10, B a jr u t: 2 0 0 0 , s. 5 3 8 , h a d is 6 1 4 9 . P o ja w ie n ie s ię is la m u w A r a b ii n a p o czą tk u V II w . b yło tr u d n ym o k r e s e m d la s ztu k i. A r a b s c y p o e c i u c h o d zili za o p ę ta n yc h lu b in s p ir o w a n y c h p r z e z d żin n y 2. P r o r o k m u s ia ł o d c ią ć s ię o d ó w c ze s n e j p o e zji, a za r a ze m o d m u zy k i i ś p ie w u , a l­ b o w ie m K o r a n o b ja w io n y zo s ta ł w fo r m ie p r o z y i P r o r o k n ie ch cia ł, a b y u w a ża ­ n o g o za p o e tę . K ie d y r o zp o c zą ł g ło s ze n ie K o r a n u , p o g a ń s c y K u r a js z y c i z a r z u c ili m u , ż e j e s t on ty lk o p o e tą , s za m a n e m , a n a w e t s z a le ń c e m , ja k ic h b yło w ie lu p r z e d n im . K o r a n o p is u je k ilk a ta k ic h zd a r z e ń , n a p r z y k ła d w s u r ze 3 7 ( A s - S a ff a t — „S z e r e g i”): M ó w ili: „C z y ż p o r z u c im y n a s zy c h b o g ó w d la ja k ie g o ś o p ę ta n e ­ g o p o e ty ?” (3 7 : 3 6 )3. W s u r ze 21 (A l- A n b ij a — „P r o r o c y ” ) p o w ie d zia n o : O n i p o ­ w ie d z ie li p r z e c iw n ie : „T o m ie s za n in a m a r ze ń s e n n ych ! O n to w y m y ś lił ! O n je s t p o e tą ! N ie c h ż e on p r z y j d z ie d o n a s z ja k im ś z n a k ie m , ta k ja k b y li w y s y ł a n i d a w n i p o s ła ń c y !” (2 1 : 5). C o w ię c e j, w s u r ze 2 6 (.A s z - S z u a r a — „P o e c i” ) K o r a n o s tr z e g a p r z e d p o e ta m i: „A je ś li c h o d zi o p o e tó w , to p o s tę p u ją za n im i ci, k tó r z y b ł ą d z ą ” (2 6 : 2 2 4 ). J e d n o c ze ś n ie w k ilk u m ie js c a c h K o r a n u M a h o m e t j e s t b r o ­ n io n y. P a d a s tw ie r d z e n ie , ż e n ie m ia ł on n ic w s p ó ln e g o z p o e z ją , n a p r z y k ła d w s u r z e 81 ( A t- T a k w ir — „Z a c ie m n ie n ie ” ): W a s z to w a r z y s z n ie j e s t o p ę ta n y ! Z p e w n o ś c ią o n z o b a c z y ł g o [ a r c h a n io ł G a b r ie l — p rz y p . a u t.] n a ja s n y m h o r y ­ z o n c ie ! O n n ie s k ą p i te g o , c o s k r y te . N ie j e s t to s ł o w o s z a ta n a p r z e k lę te g o (8 1 : 2 2 - 2 5 ). W s u r z e 6 9 ( A l- H a k k a — „N ie u n ik n io n e W y d a r z e n ie ” ) c z y ta m y : „Z a p r a w d ę , to s ł o w a P o s ła ń c a s zla c h e tn e g o , a n ie s ą to s ło w a p o e ty! — w y m a łe j w ia r y — a n i n ie s ą to s ł o w a w r ó ż b ity — ja k o m a ło p a m ię ta jc ie — to o b ja w ie n ie od P a n a ś w ia tó w !” (6 9 : 4 0 - 4 3 ). N a jw a ż n ie js z y m za d a n ie m P r o r o k a b yło p r z e k a z a n ie K o r a n u i r o z p o w s z e c h ­ n ie n ie g o w ś r ó d lu d zi. O d n a jw c z e ś n ie js z y c h c z a s ó w w k u ltu r ze s e m ic k ie j p o ­ m o c ą w z a p a m ię ty w a n iu te k s tu b yła m e lo d ia . P o e z ję ś p ie w a n o p r z y a k o m p a n ia ­ m e n c ie m u z y k i, te k s ty r e l ig ijn e za ś — w in n y c h r e lig ia c h — r e c y to w a n o i ś p ie w a n o w e d ł u g o k r e ś lo n y c h r e g u ł. P r z y p u s z c z a ć n a le ż y , że ta k ą p r a k ty k ę s to s o w a n o w ś r ó d a r a b s k ic h w y z n a w c ó w ju d a izm u i c h r ze ś c ija ń s tw a . J ó z e f C h om iń s k i i K r y s ty n a W ilk o w s k a - C h o m iń s k a o p is u ją r e c y ta c ję te k s tó w b ib lijn y c h w m u zy c e h e b r a js k ie j w n a s tę p u ją c y s p os ób : W a ż n y m i e le m e n ta m i b y ły a k la m a c j e ś ro d k o w e i k o ń c o w e d z ie lą c e w e rs n a o d c in k i, w e w n ą trz k tó ry c h re c y to w a n o te lc s t n a j e d n y m d ź w ię ­ ku . D z ię k i te m u re c y ta c ja ta p o k ry w a s ię z to n a m i le k c y jn y m i i p s a lm o ­ w y m i K o ś c io ł a rz y m s k ie g o . W I w ie k u n .e . w y k s z ta ł cił y s ię ró ż n e ro d z a je r e c y ta c j i: s y ry js k o - c h rz e ś c ija iis k i, b iz a n ty js k i i ż y d o w s k i. S z k o le n ie o d ­ b y w a ło s ię z a p o m o c ą z n a k ó w c h e iro n o m ic z n y c h , c z y li o d p o w ie d n ie g o r u ­ c h u rą k . W s k a z y w a ł o b y to n a d a le k ie p o w ią z a n ia z p rz e s z ło ś c ią , s ię g a ją ­ c e n a w e t d o E g ip tu , c h o ć n ie w y k lu c z o n e s ą ró w n ie ż w z o ry o rie n ta ln e 4. 2 J. B ie la w s k i, K o m e n ta rz . W p ro w a d z e n ie . P rz y p is y , [w :] K o ra n , W a r s za w a 1986, s. 905. 3 K o ra n , tłu m . J. B ie la w s k i, W a r s za w a : 1986. W s zy s tk ie c yta ty z K o r a n u w e d łu g te j e d yc ji. 4 J. C h orn iń s k i i K . W ilk o w s k a - C h o m iń s k a , H is to ria m u z y k i, cz. 1, K r a k ó w : 1989, s. 63. P r o r o k , a b y p r z e k a z a ć o b ja w ie n ia , ta k ja k to c z y n io n o w k u ltu r ze s e m ic k ie j, r e c y to w a ł K o r a n i w y m a g a ł o d s w y c h to w a r z y s z y te g o s a m e g o . A b u H u r a jr a o p o w ia d a ł, iż u s ły s za ł w y s ła n n ik a A lla h a m ó w ią c e g o : „T e n , k to n ie w y ś p ie w u je K o r a n u , n ie je s t z n a s ” 5. A b u - M u s a a ł- A s z a r i o p o w ia d a ł, że k ie d y P r o r o k u s ły ­ s za ł g o d e k la m u ją c e g o K o r a n , c h w a lił g o i p o w ie d z ia ł : „A b u - M u s a ! D a n o ci m iz m a r ^ z r o d u D a w id a ” 7. S ło w o k o ra n w ję z y k u a r a b s k im o zn a c za r e c y ta c ję ; s ł o w o b o s k ie , k tó r e s u k ­ c e s y w n ie o b ja w ia ł o s ię M a h o m e to w i. W e d łu g s a m e g o K o r a n u : „Z o s ta ł on o b ja ­ w io n y w te n s p o s ó b , a b y tw o je s e r c e b yło p r z e z n ie g o u tw ie r d z o n e ; i r e c y to w a ­ liś m y g o w e d łu g p ew n ego p o rzą d k u ” (2 5 :3 2 ). Z te j r e c y ta c ji m u zu łm a n ie s tw o r z y li c e n io n ą d z ie d zin ę s ztu k i r e c y ta c ji K o r a n u , w e d ł u g r ó ż n y c h s p o s o b ó w i s ty ló w , z w a n ą ta d ż w id a l- K o ra n . T a k o ty m p is z e J ó z e f B ie la w s k i: ( ...) u c z o n o s ię j e j w s p e c ja ln y c h s z k o ła c h u z n a n y c h m is trz ó w re c y ta ­ c j i i s ta ła s ię p rz e d m io te m lic z n y c h d z ie ł. D o s k o n a łe j e j o p a n o w a n ie w y ­ m a g a ło w ie le w y s iłk u i n a w e t A ra b o w ie ( n ie m ó w ią c o in n y c h m u z u ł m a ­ n a ch ) n a p o ty k a ją w ie le tr u d n o ś c i p rz y u c z e n iu s ię tra d y c y jn y c h s p o s o b ó w r e c y ta c j i z ic h s p e c ja ln y m i to n a c ja m i, r y tm a m i p a u z a m i, z n o ­ s o w y m z a b a rw ie n ie m to n ó w ( m e lo d ii) , z e s p e c ja ln ą w y m o w ą s a m o g ło s e k i s p ó łg ło s e k. W y ró ż n ia s ię trz y ro d z a je re c y to w a n ia : p o w o ln e — ta rtil, ś re d n ie — ta d w ir, i s z y b k ie — ch a d r. B io r ą c z a p o d s ta w ę o g ó ln ą z a s a d ę , iż trz e b a d a ć u s ły s z e ć u c z e s tn ik o m z e b ra n ia p e łn ą w a rto ś ć fo n e ty c z n ą k a ż d e j s p ó łg ło ­ s k i, m o c n e j lu b s ł a b e j ( s ą w j ę z y k u a ra b s k im s p ó łg ło s k i z w y k ł e i e m fa ty cz n e , w y m a w ia n e z n a c is k ie m i z g ł ę b s z ą to n a c ją ) i c z y n ić to z w y ra ź ­ ny m w y s iłk ie m i p rz e s a d n o ś c ią w d y k c ji, d o c h o d z i s ię d o p e w n e j lic z b y d ro b ia z g o w y c h re g u ł i s z c z e g ó ln y c h p rz y p a d k ó w łą c z e n ia d ź w ię k ó w , a s y ­ m ila c j i i k o n tra k c ji, n a s a liz a c ji, p a u z itp 8 . R e c y ta c ję K o r a n u p r z e k a z y w a n o s o b ie — zg o d n ie z tr a d y c ją — u s tn ie, o b e c ­ n ie c h a r a k te r y z u je s ię on a w ir tu o z e r ią i s z e r o k o r o z b u d o w a n ą im p r o w iz a c ją . W y m o g ie m p o żą d a n ym u r e c y ta to r ó w — o b o k p r a w id ło w e j e m is ji g ło s u i p r a w i­ d ł o w e g o o d d y c h a n ia — j e s t o d p o w ie d n ia s k a ła g ło s u , c o u ł a tw ia z m ia n ę je g o b r z m ie n ia i s w o b o d n e w y j ś c ia w w y s o k im , ś r o d k o w y m c z y n is k im r e je s t r z e g łos u . W s k a z y w a ł o b y to — ja k za u w a ża ł C u r t S a c h s w in n ym p r z y p a d k u 9 — n a p o w ią za n ia z p o d zia łe m m e lo d ii w m u zy c e g r e c k ie j10. D la p o d k r e ś le n ia n a s tr o ju 5 A l- A s k a lla n i, op. c i t t. 13, s. 5 0 1 , h a d is 7 5 2 7 . J e że li n ie za zn a c zo n o in a c ze j, p r ze k ła d u d ok on a ł a u tor. 6 M iz m a r (a ra b .) „p is zc za łk a " lu b „ś p ie w ” . 7 A l- A s k a lla n i, t. 9, s. 92 h a d is 5 0 4 8 . 8 J. B ie la w s k i, op. cit., s. 7 9 4 (p om in ię to tr a n s k r yp c ję n a u k ow ą ). 9 C . S a ch s , M u z y k a w ś w ie cie s ta ro ż y tn y m , tłu m . Z . C h e ch liń s k a , K r a k ó w 1988, s. 3 1 5. 10 S z e r s ze o m ó w ie n ie za g a d n ie n ia m e lo d ii s ta r o ży tn e j G r e c ji zob .: M .L . W e s t, M u z y k a s ta ro ż y tn e j G re c ji, tłu m . A . M a c ie je w s k a i M . K a ziń s k i, K r a k ó w 2 0 0 3 , s. 2 0 8 i n a s t. te k s tó w k o r a n ic zn y c h r e c y ta to r z y u ż y w a ją w ś r ó d m o d a ln y c h s k a l a r a b s k ic h , tyc h , k tó r e c e c h u ją s ię d o s to jn o ś c ią i r o z w a g ą o r a z n a d a ją o d p o w ie d n i n a s tr ó j, a z u w a g i n a to, ż e K o r a n zo s ta ł o b ja w io n y w e fr a g m e n ta c h p o r u s za ją c y c h r ó ż ­ n o r o d n e te m a ty i p o w o d u ją c y c h zm ia n y n a s tr o ju , r e c y ta to r z y m u s zą d o s k o n a le o p a n o w a ć u m ie ję tn o ś ć zm ia n y to n a c ji — m o d u la c ji. W ł a ś c iw e s k a le d o r e c y ta c ji K o r a n u to: Makam Saba (z a ra b . „p ó łn o c n a b r y z a ” ) Makam N ahaw and (z p e r s . N a h a v a n d ; „m ia s to w Ir a n ie ” ) Makam A d żam (z a ra b . „n ie a r a b s k ie ” ) Makam B a j a ti (z a ra b . „tu r e c k i k la n z a m ie s z ­ k u ją c y n a te r e n ie Ir a n u ” ) Makam S ik a h (z p e r s . S ig a h , „te r c ja ” ) Makam H id ż a z (z a ra b . „r e g io n w A r a b ii S a u d y js k ie j” ) Makam Rast (z p e r s . „p r o s ty ” ) Makam K u rd (z a ra b . K u rd , „lu d p oc h od ze n ia in d o e u r o p e js k ie g o ” ) P o ś m ie r c i P r o r o k a w 6 3 2 r., w la ta c h 6 3 2 - 6 6 1 , p r z y w ó d z tw o n a d m u zu łm a ­ n a m i p r z e jm o w a li k o le jn o c z te r e j k a lifo w ie z w a n i K a lifa m i S p r a w ie d liw y m i: A b u B a k r a s - S id d ik , U m a r Ib n a l- C h a tta b , U s m a n Ib n A ffa n i A li Ib n A b i Ta lib . W ty m o k r e s ie u m o c n iło s ię p a ń s tw o m u zu łm a ń s k ie , a z n im s z a r ia t , k tó r y b ył s to s o w a n y d o s ło w n ie ta k ja k w w y p o w ie d z ia c h i z a c h o w a n ia c h P r o r o k a , ja k o p r a w o n o w e g o p a ń s tw a p o w s ta ją c e g o n a o b s z a r z e , k tó r y A r a b o w ie o p a n o w a li. łu b w in te r p r e ta c ja c h ś w ia d k ó w w y d a r z e ń . A b u B a k r i U m a r n ie n a w id z ili m u ­ z y k i i z a k a z a li je j s łu c h a ć. P a n o w a n ie U s m a n a i A le g o w r a z z p o p r a w ie n ie m s ię s y tu a c ji g o s p o d a r c z e j i d o b r o b y te m p a ń s tw a , d o k tó r e g o p r z y c z y n ił y s ię p o d b o je in n yc h k r a jó w , p r zy n io s ł o r ó w n ie ż in n e s p o jr ze n ie n a w y s tę p y m u zyk ó w . B o g a ­ te m ia s ta , ja k H id ż a z, p r z y c ią g a ł y p e r s k ic h i b iz a n ty js k ic h ś p ie w a k ó w , k tó r z y a n g a żo w a li s ię w a r a b s k ie ż y c ie m u zy c zn e , a A r a b o w ie d o s to s o w y w a li u s ły s za ­ n ą m u zy k ę d o ś p ie w a n ia s w o je j p o e z ji11. W ję z y k u a r a b s k im w y r a z e m o z n a c z a ją c y m m u z y k ę j e s t m a a z if (z a r a b . ‘a z a fa ) . E ty m o lo g ia te g o s ł o w a w y w o d z i s ię o d g ło s u d żin n ó w i d ź w ię k u w ia tr u , m a ’a z if o z n a c z a r ó w n ie ż m a la h i „r o z r y w k i ” (z a r a b . la h a ) , ‘a z if „g r a j e k ” lu b „ś p ie w a k ” . In s tr u m e n ty m u z y c z n e o g ó ln ie n a z y w a n o m a a z if, m a la h i, a la t a l- a z f, a la t a l- la h w . M u z u ł m a ń s c y te o lo d z y i p r a w n ic y u ż y w a ją n a z w y je d n e g o in s tr u m e n tu ja k o zb io r c z e j d la r ó żn yc h in s tr u m e n tó w m u zyc zn yc h , p r z e w a ż n ie j e s t n im in s tr u m e n t p e r k u s y jn y ; d u f f lu b g h ir b a l z r a c ji ic h d o s tę p n o ś c i, ja k i p r a k ty c zn e g o p o d e jś c ia d o za g a d n ie n ia w y ja ś n ia ją c e g o k o n tr o w e r s je te o lo g ic z ­ n e z w ią z a n e z in s tr u m e n ta m i m u zy c z n y m i o d b io r c o m , k tó r z y n ie p o s ia d a ją w ie ­ d z y w z a k r e s ie in s tr u m e n tó w m u zyc zn yc h . W za g a d n ie n ia c h i r o zw a ża n ia c h d o ty c z ą c y c h m u zy k i m u zu łm a ń s c y te o lo d zy b io r ą p o d u w a g ę in s tr u m e n ty m u zy c zn e zn a n e o d p o c zą tk u c y w iliz a c ji is la m u w V II w . n a P ó ł w y s p ie A r a b s k im , za ś z a s a d y d o ty c zą c e n o w o c ze s n y c h in s tr u ­ m e n tó w s ą r e g u lo w a n e n a p o d s ta w ie k ija s (a n a lo g ii). N a jc z ę ś c ie j w y m ie n ia n y m i in s tr u m e n ta m i p r z e z m u zu łm a ń s k ic h te o lo g ó w i p r a w n ik ó w są : Bębny obręczowe ( d u ff, 1. m n . d u fu j) — z g r u p y m e m b r a n o fo n ó w o n ie o k r e ­ ś lo n e j w y s o k o ś c i d ź w ię k u , n a jb a r d zie j zn a n e : m iz h a r, b a n d a ir, re k , ta r i g h ir ­ b a l12. B ę b n y b u d o w a n e s ą z o b r ę c z y o r ó żn y c h ś r e d n ic a c h , p o k r y ty c h p o je d y n ­ c zą m e m b r a n ą i, p o za n ie lic z n y m i w y ją tk a m i, m a ją w m o n to w a n e w ob ręcz po p ię ć g r u p o k r ą g ły c h b r zę k a d e ł. R e k m a o b r ę c z o ś r e d n ic y od 18 d o 2 4 cm , ta r — 3 0 cm , m iz h a r — od 4 0 d o 4 8 cm . N a d u ffie g r a s ię , u d e r z a ją c p a lc a m i w r ó żn e m ie js c a w m e m b r a n ie , w y d a ją c r ó ż n e g o r o d za ju b r z m ie n ia d ź w ię k u : p r zy tł u m io n y , c ie m n ie js zy , ja ś n ie js z y , lu b p o c ie r a ją c je g o m e m b r a n ą , b ą d ź p o tr zą s a ją c c a łym in s tr u m e n te m . N a n a jm n ie j­ s zy c h b ę b e n k a c h r e k g r a s ię r ó w n ie ż , u d e r za ją c w b r z ę k a d ła w y d a ją c e c h a r a k ­ te r y s ty c z n e d ź w ię k i k a s ta n ie tó w . Kotły ( ta b l, 1. m n . tu b u D — z g r u p y m e m b r a n o fo n ó w o n ie o k r e ś lo n e j w y s o k o ­ ś c i d ź w ię k u ; s k ł a d a ją s ię z e z b io r n ik ó w w y k o n y w a n y c h z g lin y lu b z m e ta lu o p ó łk u lis ty m k s zta ł c ie , z m e m b r a n y n a p ię te j n a ic h o tw a r tą c zę ś ć . R o z r ó ż n ia s ię : ta b l, k a b a r ( „k o c io ł” ) — p a r a d u życ h k o tłó w , d w a m a ł e k o c io łk i, p o je d y n c zy k o c io ł o n is k im k o r p u s ie . 11 Ib n C h a ld u n , A l- M u k a d d im a , B a jru t: 2 0 0 1 , s . 5 3 9. 12 C . S a ch s , H is to ria in s tru m e n tó w m u z y cz n y ch , tłu m . S . O lę d zk i, W a r s za w a : 2 0 0 5 , s. 2 3 0 - 2 3 1 . Talerze ( s a n d ż , 1. m n . s u n u d ź ) — z g r u p y id io fo n ó w o n ie o k r e ś lo n e j w y s o k o ­ ś c i d ź w ię k u ; d w a m o s ię żn e ta le r z y k i o ś r e d n ic a c h d o 10 cm . Brzękadła ( d ż u ld ż u l , 1. m n . d ź a la d z iD — z g r u p y id io fo n ó w o n ie o k r e ś lo n e j w y s o k o ś c i d źw ię k u ; m o s ię żn e g r ze c h o tk i, k tó r e p r z y p o tr zą s a n iu lu b u d e r za n iu w y d a ją d ź w ię k i. Piszczałki ( k a s a b ci / / s z a b - b a b a / / j a r a a 1. m n . j a r a , n a zw a p e r s k a : n a j) — z g r u p y a e r o fo n ó w w a r g o w y c h , zb u d o w a n e w p e w n y m fr a g m e n c ie z tr z c in y o d z ie w ię c iu k r ó tk ic h p ie r ś c ie n ia c h z s z e ś c io m a o tw o r a m i p a lc o w y m i z p r zo d u i je d n y m z tyłu . Pisz cz ałki st roikowe ( m iz m a r , 1. m n . m a z a m ir) — z g r u p y a e r o fo n ó w p o - d w ó jn o s tr o ik o w y c h p o d o b n ie ja k s z a ła m a ja 13; p r o s ta , d r e w n ia n a r u r a za k o ń c z o ­ n a le jk o w a tą c za r ą g ło s o w ą , za o p a tr zo n ą w lic z n e o tw o r y b o c zn e d o w y d o b y w a ­ n ia d ź w ię k ó w o r ó żn e j w y s o k o ś c i, u w lo tu in s tr u m e n tu je s t o s a d zo n y p o d w ó jn y s tr o ik , m iz m a r. ; m a n ie z w y k le p r z e n ik liw e b r zm ie n ie . Trąba (buk / / n a fir ) — z g r u p y a e r o fo n ó w u s tn ik o w y c h , zb u d o w a n a j e s t z p r o s te j b la s za n e j r u r y za k o ń c zo n e j le k k o r o z s z e r z o n ą c za r ą g ło s o w ą . Lutnia krótkoszyjkowa (u d / / b a r b a t) — z g r u p y c h o r d o fo n ó w s za r p a n y c h z p u d ł e m r e z o n a n s o w y m o m ig d a ło w y m k o r p u s ie o r a z k r ó tk ie j s z y jc e . W s p ó ł ­ c z e s n y in s tr u m e n t z a z w y c z a j m a p ię ć p o d w ó jn y c h s tr u n s k r a c a n y c h p a lc a m i, n ie k ie d y d o d a tk o w ą s zó s tą s tr u n ę p o je d y n c zą n ie s k r a c a n ą p a lc a m i (s tr u n y b u rd o n o w e ). A b y w y d o b y ć d ź w ię k , s tr u n y u d e r z a s ię p ió r k ie m . L u tn ia je s t in s tr u ­ m e n te m tr a n s p o n u ją c y m o o k ta w ę w d ół. Lutnia długoszyjkowa ( ta n b u r) — z g r u p y c h o r d o fo n ó w s za r p a n yc h z p u d łe m r e z o n a n s o w y m o g r u s zk o w a ty m k o r p u s ie o r a z d ł u g ie j s zy jc e . M a d w ie s tr u n y, z a k r e s d ź w ię k ó w m u zy c z n y c h ta n b u r n ie p r z e k r a c z a in te r w a ł u te r c ji m a ł e j171. B r z m ie n ie ta n b u r je s t d e lik a tn e , o m e ta lic zn y m d źw ię k u . Rabab ( ra b a b / / k a m a n d ż a ) — z g r u p y c h o r d o fo n ó w s tr u n o w y c h , s k ła d a s ię z d ł u g ie j s z y jk i o r a z z a o k r ą g lo n e g o p u d ła r e z o n a n s o w e g o z w y k l e z e s k o r u p y o r ze c h a k o k o s o w e g o , p o k r y te g o m e m b r a n ą z w ie r zc h u , lu b c z w o r o b o c zn e j r a m y p o k r y te j m e m b r a n ą z w ie r z c h u i o d s p od u . M a je d n ą lu b d w ie , c za s a m i n a w e t tr z y s tr u n y z k o ń s k ie g o w ł o s ia lu b m e ta lu , s tr o jo n y c h w k w in ta c h i k w a r ta c h . S m y c z e k w y g ię ty łu k o w a to zr o b io n y je s t z d r e w n a i k o ń s k ie g o w ło s ia . B r z m ie ­ n ie ra b a b je s t p o d o b n e d o g ło s u lu d zk ie g o . 13 E n cy k lo p e d ia m u z y k i, W a r s za w a : P W N 1995, s. 8 7 1. 14 P or. C. S a ch s , H is to ria in s tru m e n tó w m u z y cz n y ch , op. c it ., s. 242. K oran wo be c muzyki W s a m ym te k ś c ie k o r a n ic zn y m n ie m a w y r a ź n e g o s ą d u n a te m a t ś p ie w u i m u ­ z y k i; s łu c h a n ia m u z y k i, u p r a w ia n ia m u z y k i, s p r z e d a w a n ia to w a r ó w m u z y c z ­ n yc h lu b b u d o w a n ia in s tr u m e n tó w m u zy c zn y c h . K o m e n ta to r z y m u zu łm a ń s c y w s k a z u ją n a k ilk a w e r s e tó w K o r a n u , w k tó r y c h w e d łu g n ic h w y r a ź n ie za k a zu ­ j e s ię c zy n n o ś c i zw ią za n y c h z m u z y k ą 15: „W ś r ó d lu d zi je s t i ta k i, k tó r y za k u p u ­ j e za b a w n e o p o w ia d a n ia , b y s p r o w a d za ć z d r o g i B o g a , n ie ś w ia d o m ie , i b r a ć j ą s o b ie za p r z e d m io t s z y d e r s tw a . D la ta k ic h b ę d zie k a r a p o n iża ją c a ” ( 3 1 : 6 ) . M u z y k a i ś p ie w n ie b y ły p o w o d e m , d la k tó r e g o zo s ta ł o b ja w io n y te n w e r s e t. K o m e n ta to r z y p r z e k a z u ją 16, ż e p o w o d e m b ył p r z e c iw n ik P r o r o k a A n - N a d r Ib n a l- H a r is , k tó r y o p o w ia d a ł z a b a w n ie js z e h is to r ie n iż te z a w a r te w K o r a n ie . W k o m e n ta r zu d o te g o w e r s e tu J ó z e f B ie la w s k i p is ze : Ta ki, k tó r y z a k u p u je z a b a w n e o p o w ia d a n ia — k o m e n ta to rz y m u z u ł ­ m a ń s c y p o d a ją , iż j e s t to a lu z ja d o k o n k re tn e j o s o b y im ie n ie m N a d r Ib n a l- H a ris , k tó ry rz e k o m o n a b y ł w P e r s j i o p o w ia d a n ia o R u s te m ie i Is fa n d ij a r z e — p ó ź n ie j w łą cz o n e d o e p o s u ira ń s k ie g o z X ( S z a h n a m e ) F e rd o u s ie g o — b u d z ą c e w ie k u K s ię g a k ró ló w w ś ró d „ p o g a ń s k ic h " K u r a j s z y tó w w ię k s z y z a c h w y t n iż o p o w ia d a n ia o p ro ro k a c h z a w a rte w K o ra n ie . N a j ­ o g ó ln ie j c h o d z i tu ta j o p o le m ik ę M u h a m m a d a z ty m i, k tó rz y s z e rz ą o p o ­ w ia d a n ia le k k ie j tre ś c i, a n ie in te re s u ją s ię o p o w ia d a n ia m i m o r a liz a to r ­ s k im i K o r a m i 17 A t- T a b a r i, Ib n K a s ir i A l- K u r tu b i zg o d n ie in te r p r e tu ją „z a b a w n e o p o w ia d a ­ n ia ” ja k o m u zy k ę i ś p ie w , u w a ża ją c , że n a p o d s ta w ie te g o w e r s e tu w s p os ó b j a ­ s n y B ó g z a k a z u je m u z y k i i c z y n n o ś c i im p o d o b n yc h . „C z y ż z d u m ie w a w a s ta m o w a ? I w y s ię ś m ie je c ie , a n ie p ł a c ze c ie , i w y s ię za b a w ia c ie ? P r z e to w y b ija j­ c ie p o k ło n y B o g u i o d d a w a jc ie M u c z e ś ć !” (5 3 : 5 9 - 6 2 ) . W te k ś c ie k o r a n ic zn y m u ży to s ł o w a s a m id u n a ([w y ] s ię za b a w ia c ie ), w ję z y k u a r a b s k im s ł o w o s a m a d a m o żn a in te r p r e to w a ć ja k o „m a r n o w a n ie c za s u ” , c z y li „z a b a w ę ” . E g ze g e c i K o r a ­ n u p o w ia d a ją , że r ó w n ie ż b yć m o ż e to s ło w o w d ia le k c ie je m e ń s k im (h im ja r yc - 15 U c ze n i m u zu łm a ń s cy p ow o łu ją s ię n a tr z y m ie js c a w K o r a n ie , g d z ie w e d łu g n ic h m u zyk a i ś p ie w s ą za k a za n e, k o m e n ta to r zy d od a tk o w o tłu m a c zą „c i, k tó r zy n ie za ś w ia d c za ją fa ł s zu " ( 2 5 :7 2 ) ja k o „c i, k tó r z y n ie s łu c h a ją ś p ie w u ” , na p ią te m ie js c e w s k a zu je A .Y . A l- J u d a i ( A l- M iis ik a u/ a a l- g h in a f i m iz a n a l- is la m , w y d . 2, M u ’a s s a s a t a r - R a ija n , B e jr u t 2 0 0 7 , s. 7 3 ) „A m o d litw a ich w tym D om u to tylk o ś w is t i k la s k a n ie w d łon ie. Z a k o s ztu jc ie w ię c k a r y za w a s zą n ie w ia r ę !” (7 : 3 5 ). 16 P or . Ta/ s ir a t- B a g h a w i, K in g Fa hd C o m p le x fo r th e P r in tin g o f th e H o ly Q u r 'a n , h ttp :/ / w w w .q u r a n c o m p le x .o r g / Q ,u r a n / ta fs e e r / T a fs e e r .a s p ?l= a r b & ,t= b a g h a w i& n S o r a = 3 1 & n A ya = 6 * 3 1 _ 6 . 17 J. B ie la w s k i, op. cit., s. 9 0 9 (w p r o w a d zo n o u p r os zczon ą tr a n s k r y p c ję a lfa b e tu a ra b s k ieg o). k i) o z n a c z a „ś p ie w ” lu b „ś p ie w a k ó w ” . „Z w ó d ź s w o im g ł o s e m , k o g o p o tr a fis z s p o ś r ó d n ic h ! Z b ie r a j p r z e c iw k o n im u c z e s tn ic tw o z n im i w tw o j ą k o n n ic ę i t w o ją p ie c h o tę ! M ie j ic h b o g a c tw a c h i w ic h d z ie c ia c h ! C z y ń im o b ie tn ic e ! — A l e s za ta n o b ie c u je im ty lk o d la z m y le n ia ” ( 1 7 : 6 4 ). A t- T a b a r i t w ie r d z i, że B ó g w ty m w e r s e c ie n ie o k r e ś lił k o n k r e tn e g o g łos u , w ię c k a ż d y g ło s , k tó r y za ­ c h ę c a d o n ie p o s łu s ze ń s tw a w o b e c B o g a , je s t ty m g ło s e m 18. Z a r ó w n o a t- T a b a ri, ja k i w ię k s z o ś ć k o m e n ta to r ó w m u zu łm a ń s k ic h u w a ża ją , ż e ś p ie w i g r a n a m iz m a rz e s ą g ł o s a m i s za ta n a , i n a p o d s ta w ie te g o w e r s e tu m u zy k a i ś p ie w s ą za k a za n e : „I ci, k tó r z y n ie z a ś w ia d c z a ją fa łs zu , a k ie d y p r z e ­ c h o d zą o b o k p u s te j g a d a n in y, to p r ze c h o d zą z g o d n o ś c ią ” ( 2 5 : 7 2 ) . Z a ś w ia d c za ­ n ie fa łs zu w T a fs ir a t- T a b a ri (K o m e n ta r z k o r a n ic zn y A t- T a b a r ie g o ) to o p is a n ie r z e c z y n ie z g o d n ie z r z e c z y w is to ś c ią , a to o b e jm u je r ó w n ie ż ś p ie w . P o n ie w a ż ś p ie w m o ż e p r z e k a z a ć n ie p r a w d z iw y o b r a z r z e c z y w is to ś c i, s tą d te ż j e s t on k ł a m s tw e m i fa ł s z y w y m ś w ia d e c tw e m i d la te g o je s t z a k a z a n y 19. „ A m o d litw a ic h w ty m D o m u to ty lk o ś w is t i k la s k a n ie w d ło n ie . Z a k o s z tu jc ie w ię c k a r y za w a s z ą n ie w ia r ę !” ( 8 : 3 5 ) . W e d łu g k o m e n ta to r ó w m u zu łm a ń s k ic h , w e r s e t te n o p is u je o b r z ę d y p o g a ń s k ie w o k ó ł K a b y . N ie w ie r z ą c y p o z b a w ie n i u b r a n ia b e z w s ty d u k la s k a li i g w iz d a li. N ie k tó r z y te o lo d z y u w a ża ją , że n ie p r z y s to i m u zu ł­ m a n in o w i n a ś la d o w a ć n ie w ie r n y c h w k la s k a n iu lu b g w iz d a n iu , ty m b a r d z ie j że n ie je d n o k r o tn ie te j c zy n n o ś c i to w a r z y s z y ś p ie w . D la e k s p r e s ji za d o w o le n ia n a ­ le ż a ł o b y c h w a lić B o g a w r o d z a ju : s u b h a n A lla h „C h w a ł a B o g u !” , [ j a ] A lla h „O B o ż e !” itp . Sunna wo be c muzyki W s u n n ie P r o r o k a , ta k ja k w K o r a n ie , n ie m a w y r a ź n e g o z a k a z u c z y n n o ś c i z w ią za n y c h z m u zy k ą . M o żn a z n a le źć k ilk a r e la c ji o p is u ją c yc h P r o r o k a w s y tu ­ a c ja c h zw ią za n y c h z tą c zy n n o ś c ią . A l- B u c h a r i w s w o im z b io r z e h a d is ó w S a h ih a l- B u c h a ri, w r o z d z ia le s z ó s ty m K ita b a l- a s z rib a (K s ię g a n a p o jó w ), p o d tytu łe m M a d ź a a f im a n j a s ta h illu a l- c h a m r w a j u s a m ih i b ig h a ir is m ih i ( [h a d is ] O tym , k tó r y u zn a je za d o zw o lo n e p ic ie a lk o h o lu i n a zy w a g o in n ą n a zw ą ), zn a jd u je s ię n a s tę p u ją c y h a d is : A b u A m ir lu b A b u M a lik a l- A s z a r i p rz e k a z a ł , ż e s ły s z a ł j a k P r o r o k , J e m u P o k ó j, m ó w ił: „ W ś ró d m o j e j s p o łe c z n o ś c i b ę d ą lu d z ie , k tó rz y b ę d ą c h c ie li z e z w o lić n a w s z e te c z e ń s tw a , n o s z e n ie j e d w a b iu , p ic ie a lk o h o lu 18 T a fs ir a t- T a b a ri, M a u k i a l- is la m , M in is te r s tw o d o S p r a w Is la m u , A r a b ia S a u d yjs k a , h ttp :/ / q u r a n .a l- is la m .c o m / P a g e .a s p x ?p a g e id = 2 2 1 & B o o k ID = 1 3 & P a g e = l. 19 Ib id e m . ig r ę n a m a a z if [ in s tr u m e n ty m u z y c z n e ] , [ . . . ] B ó g z m ie n i ic h w m a łp y i ś w in ie , i ta k p o z o s ta n ą w ty m s ta n ie d o D n ia Z m a rtw y c h w s ta n ia ’20. W r o z d z ia le 6 3 K ita b a n - n ik a h (K s ię g a m a ł że ń s tw a ), p o d ty tu łe m A n - N is w a a l- la ti j a h d in a a l- m a r ’a ila z a o d ż ih a w a d u a ’ih in n a b il b a ra k a (K o b ie ty , k tó r e p r z y g o to w u ją n ie w ia s tę d la j e j m ę ża i ic h m o d litw a o b ł o g o s ł a w ie ń s tw o ), je s t ta k i oto h a d is : A ls z a p rz e k a z a ła , ż e p o p ro w a d z ił a k o b ie tę , k tó ra m ia ła w y jś ć z a m ę ­ ż a z A n s a ró w . P r o r o k , J e m u P o k ó j, z a p y ta ł j ą : „ A ’is z o , c z y m ie liś c ie z e s o b ą la h w ? / In s tr u m e n ty m u z y c z n e — p rz y p . a u t.]. W s z a k ż e A n s a ro w ie lu b ią z a b a w ę ” 21. W k o m e n ta r z u d o te g o h a d is u z a m ie s z c z o n o in n ą r e la c ję , w k tó r e j P r o r o k p y ta ł A ’is zę : „C z y w y s ł a liś c ie z n ią n ie w o ln ic ę , k tó r a g r a n a d u ffie i ś p ie w a ? [...] W s z a k ż e A n s a r o w ie lu b ią z a b a w ę ” 22. W r o z d z ia le 9 0 K ita b a l- a d a b (K s ię g a m a n ie r ), p o d ty tu łe m M a j a d ż u z m in a s z - s z ir w a a r- ra d ż a z w a - a l- h u d a w a - m a j u k r a h m in h u (J a k i r o d za j p o e zji, ra d ż a z i h u d a je s t d o zw o lo n y , i ja k i je s t n ie p o żą d a n y ), z a m ie s z c z a ł r e la c ję o p o ­ w ia d a n ą p r z e z A n a s a Ib n M a lik a : P r o r o k m ia ł je ź d ź c a d o p r o w a d ze n ia w ie lb ł ą ­ d ó w d la s w o ic h żo n o im ie n iu A n d ż a s z , k tó r y m ia ł p ię k n y g ło s d o ś p ie w a n ia h u d y . P e w n e g o r a zu ś p ie w a ł, a w ie lb ł ą d y p o b ie g ł y w r y tm ie h u d a . P r o r o k p o ­ w ie d z ia ł m u : „B ia d a ci, A n d ż a s zo ! P r o w a d ź p o m a łu te w ie lb ł ą d y z e s z k la n y m i n a c z y n ia m i!” A b u K ila b a p o w ie d zia ł : „P r o r o k p o w ie d z ia ł zd a n ie , za k tó r e k a ż d y z n a s zo s ta ł b y zg a n io n y [ p r z y r ó w n a n ie k o b ie ty d o s z k la n e g o n a c zy n ia z e w z g lę ­ d u n a ic h d e lik a tn o ś ć ]” 23. W r o z d z ia le 13 K ita b a l- id a jn ( K s ię g a d w ó c h ś w ią t), p o d ty tu łe m A l- H ir a b w a a d - d a rk j a u m a l- id (W łó c zn ie i ta r c z e w d n iu ś w ią te c zn y m ), zn a jd u je m y ta k i h a d is : A ls z a p rz e k a z a ł a : W y s ła n n ik A lla h a , J e m u P o k ó j, p rz y s z e d ł d o m e g o d o m u , k ie d y d w ie n ie w o ln ic e ś p ie w a ły p ie ś n i z B u a s [ p o le b itw y n a p o ł u ­ d n io w y w s c h ó d o d M e d y n y ] , P r o r o k p o ł o ż y ł s ię tw a rz ą w d ru g ą s tro n ę . W s z e d ł A b u B a k r i z g a n ił m n ie : „ S z a ta ń s k i m iz m a r u P r o r o k a ! " . W y s ła n ­ n ik A lla h a z w r ó c ił s ię k u n ie m u i p o w ie d z ia ł : „ Z o s ta w j e ”. K ie d y A b u B a k r o d w ró c ił s ię , d a ła m im z n a k , ż e b y w y s z ły 24. N a to m ia s t w r o z d z ia le 13 K ita b a n - n ik a h , p o d ty tu łe m D a rb a d - d u f f f i a n - n i­ k a h w a a l- w a lim a (G r a n a d u ffie p o d c za s za ś lu b in i w e s e la ), ta k i h a d is : 20 A l- A s k a lla n i, op. cit., t. 10, s. 51 h a d is 5 5 9 0 . 21 Ib id e m , t. 9, s. 2 2 5 h a d is 5 1 62 . 22 Ib id e m , s. 2 2 6. 23 Ib id e m , t. 10, s. 5 3 8 h a d is 6 1 49 . 24 Ib id e m , t. 2, s. 4 4 0 h a d is 949. A r - R u b a j j i b in t M u a w iz p rz e k a z a ła : P o m o j e j n o c y p o ś lu b n e j p rz y s z e d ł d o m n ie P r o r o k i u s ia d ł n a ł ó ż k u ta k, j a k ty s ie d z is z , n ie w o ln ic e z a c z ę ły g r a ć n a d u ffie i re c y to w a ć e le g ie o z a b ity c h o jc a c h w B a d r [ b itw a p o d B a d re m ]. J e d n a z n ic h w y g łos iła „ w ś ró d n a s P r o r o k z n a co p rz y n ie s ie j u t r o P r o r o k p o w ie d z ia ł: „ N ie m ó w p o d o b n ie , m ó w to, co w c z e ś n ie j ’25. A l- Im a m A h m a d Ib n H a n b a l (7 8 0 - 8 5 5 ) w z b io r z e h a d is ó w M u s n a d A h m a d ib n H a n b a l (Z b ió r h a d is ó w Ib n H a n b a la ) z a w a r ł ta k i, o p o w ia d a n y p r z e z N a fie g o , p r z y ja c ie la Ib n U m a r a : B ę d ą c w d ro d z e , Ib n U m a r u s ły s z a ł f l e t p a s te rz a . W te d y w ło ż y ł p a lc e d o u s z u i z b o c z y ł z d ro g i. Z a p y ta ł m n ie : „ S ł y s z y s z ? ” — „ T a k ”, o d p a rłe m . P o d ą ż a ł w ię c d a le j, a ż p o w ie d z ia ł e m : „ N ie s ły s z ę W te d y w y ją ł p a lc e z u s z u i w ró c ił n a s z la k . D o d a ł p r z y ty m : „ W id z ia łe m , j a k P r o r o k , J e m u P o k ó j, ta k z ro b ił, k ie d y u s ły s z a ł f l e t p a s t e r z a ' ^ . Muz ułm ańscy prawnicy wo be c muzyki M u zu łm a ń s c y p r a w n ic y w c ią g u w ie k ó w s tw o r z y li c z te r y s u n n ic k ie s zk o ły p r a ­ w a in te r p r e tu ją c e i o b ja ś n ia ją c e p r a w a is la m u , K o r a n i s u n n y P r o r o k a . C zte r e j im a m o w ie zg o d n ie n ie s ą p r z y c h y ln i m u zyc e . Imam Abu Hanifa (6 9 9 - 7 6 7 ) — tw ó r c a h a n a fic k ie j s z k o ły p r a w a . N ie n a w id z ił m u zy k i i k la s y fik o w a ł ś p ie w ja k o g r ze c h , ta k s a m o ja k s zk o ła p r a w n ic z a z K u fy i s zk o ła p r a w n ic z a z B a s r y . S zk o ła h a n a fic k a za k a za ł a s łu c h a n ia ja k ic h k o lw ie k in s tr u m e n tó w m u zy c zn yc h , ta k ic h ja k m iz m a r i d u f f za k a za ła w r ę c z w y s tu k i­ w a n ia r y tm u , k tó r y b ył o d r u c h e m p r z y s łu c h a n iu ś p ie w u . U w a ża ła ś p ie w a n ie za g r ze c h — f is k „b e zb o żn o ś ć ” — i u zn a w a ła s łu c h a ją c e g o m u zy k i za n ie w ia r y g o d ­ n e g o ś w ia d k a , a c z e r p a n ie p r z y je m n o ś c i z m u z y k i u zn a w a n o za n ie w ia r ę — k u fi2 7 . U w a ża n o r ó w n ie ż , ż e m o żn a n a r u s zy ć p r y w a tn o ś ć d om u , w k tó r y m s ły ­ c h a ć m u zy k ę lu b ś p ie w , i u k a r a ć je g o w ł a ś c ic ie la w ię z ie n ie m lu b ch łos tą , a n a ­ w e t w y r z u c e n ie m g o z d om u . D la h a n a fitó w ś p ie w a n ie lu b s p r ze d a ż in s tr u m e n ­ tó w m u z y c z n y c h s ą z a k a z a n e — h a ra m , w e d ł u g w s z y s tk ic h r e l ig ii28. N a l e ż y z n is z c z y ć w s z e lk i s p r z ę t m u zy c zn y b e z o b o w ią z k u o d s zk o d o w a n ia . N a w e t zło ­ d z ie jo m k r a d n ą c y m in s tr u m e n ty m u zy c z n e n ie g r o z ił a k a r a o d c ię c ia r ę k i, p o n ie ­ w a ż in s tr u m e n ty s ą m ie n ie m b e zw a r to ś c io w y m , ja k u w a ża ją h a n a fic i29. 25 Ib id e m , t. 9, s. 2 0 2 h a d is 5 1 4 7 . 26 A . Ib n H a n b a l, M u s n a d A h m a d ib n H a n b a l, t. 8 , B a jr u t: 1 9 9 6 , s. 1 3 2, h a d is 4 5 3 5 ; p r z e k ł a d : M . M . D zie k a n , D z ie je k u ltu ry a ra b s k ie j. W a r s za w a : 2 0 0 8 , s. 393. 27 Ib n K a jjim a l- D ża w zijja , Ig h a s a t a l- la h fa n m in m a s a id a s z - S z a jta n , t. 1, A l- K a h ir a 1961, s. 2 4 5. 28 A n - N a s a fi i A t- T u r i, A l- B a h r a r - r a i’k, t. 8, A l- K a h ir a 1 8 94 , s. 23. 29 P or . A . A . Ib n M u s a , A r - r a d a la A l- K a ra d a w i w a A I- D ż u d a i, D a h u k 2 0 0 7 , s. 373. Imam Malik Ibn Anas (7 1 5 - 7 9 6 ) — tw ó r c a m a lik ic k ie j s zk o ły p r a w a . Z a k a ­ za ł ś p ie w u i je g o s łu c h a n ia , u d zie la ł je d n a k d y s p e n s y n a g r ę n a d u ffie b e z b r zę k a d e ł p o d c za s za ś lu b in i w e s e la . O p o w ia d a ł, ż e k ie d y k u p u je n ie w o ln ic ę i o k a ­ z u je s ię , ż e o n a ś p ie w a , z w r a c a j ą ja k o w a d liw ą . K ie d y s p y ta li g o o ś p ie w w M e d y n ie , o d p a r ł, iż to je s t fis k , a ci, k tó r z y ś p ie w a ją , s ą b e zb o żn ik a m i. Imam Asz -Sz afi’i (7 6 7 - 8 2 0 ) — tw ó r c a s z a ffic k ie j s z k o ły p r a w a . T w ie r d ził , że ś p ie w je s t n a g a n n y, a ten , k to u p r a w ia g o p o n a d m ia r ę , je s t b e zb o żn ik ie m i n ie p r z y jm ie ś w ia d e c tw a o d n ie g o , je d n o c z e ś n ie z a k a z y w a ł u ż y w a n ia m iz m a r u o r a z w y s tu k iw a n ia r y tm u . U w a ża ł, ż e w y d a w a n ie p ie n ię d z y n a ś p ie w je s t n ie ­ p r a w n e , za r a b ia n ie ś p ie w a n ie m je s t za k a za n e , a je d z e n ie k u p o w a n e z p ie n ię d z y za r o b io n y c h w te n s p os ó b tr a k to w a ł ja k p a d lin ę , k r e w i m ię s o w ie p r z o w e . S z a fi’ic i z a s ta n a w ia li s ię , ż e je ś l i u ż y c ie m iz m a r u j e s t za k a z a n e , a j e s t to n a jp r o s ts zy in s tr u m e n t, co d o p ie r o m ó w ić o in s tr u m e n ta c h b a r d zie j s k o m p lik o ­ w a n y c h , ta k ic h ja k ta n b u r, u d i j a r a a ? N ie k tó r z y p r a w n ic y z te j s zk o ły u w a ża ­ li, ż e in s tr u m e n ty m u zy c zn e , k tó r y c h u ż y w a ją , p iją c a lk o h o l, s ą za k a za n e , n a p r z y k ł a d n ie d o z w o lo n e j e s t s łu c h a n ie z e s p o ł ó w m u zy c z n y c h , w s k ła d k tó r y c h w c h o d zą ta n b u r, u d i s a n d ż \ u b ś p ie w , j a r a a i d u ff. B a r d zo d y s k u s y jn e s ą d u ff s o lo i s z a b - b a b a s o lo. Imam Ahmad Ibn Hanbal — tw ó r c a h a n b a lic k ie j s z k o ły p r a w a . U w a ża ł, ż e m u z y k a r o z w ij a h ip o k r y z ję , i z a le c a ł z n is z c z e n ie in s tr u m e n tó w m u zy c zn y c h , n p . ta n b u r , j e ś l i ty lk o zo s ta n ie za u w a żo n y i je s t k u te m u s p os o b n o ś ć . Islam wo be c innych dziedzin sztuki A b y p r z e d s ta w ić p e łn y s to s u n e k is la m u d o m u zy k i, n a le ża ł o b y z a p r e ze n to w a ć r ó w n ie ż je g o z a p a tr y w a n ia n a in n e d z ie d zin y s ztu k i, c z y li m a la r s tw o i r ze źb ę . K o r a n n ie z a k a z u je tw o r z e n ia o b r a z ó w lu b r z e ź b , a le w S a h ih a l- B u c h a r i A l- - B u c h a r i za m ie ś c ił k ilk a n a ś c ie h a d is ó w , z k tó r y c h je d n a k w y n ik a , że P r o r o k za ­ k a z u je m a lo w a n ia i r z e ź b ie n ia ja k ic h k o lw ie k w iz e r u n k ó w p r z e d s ta w ia ją c y c h ż y w e is to ty lu d z k ie i z w ie r z ę c e o r a z p r z e s tr z e g a p r z e d n a jc ię ż s z ą k a r ą A lla h a d la ty c h że tw ó r c ó w w D n iu Z m a r tw y c h w s ta n ia : Abu T a lh a p rz e k a z a ł : P r o r o k , J e m u P o k ó j, p o w ie d z ia ł : „ A n io ł y n ie w ch o d z ą d o d o m u , w k tó ry m j e s t p ie s lu b s ą o b ra z k i ” 30. M u s lim p rz e k a z a ł : „ S ł y s z a ł e m o d A b d u lla h a , ż e s ły s z a ł, j a k P r o r o k m ó w ił: Ty m i, k tó rz y o trz y m a ją n a jc ię ż s z ą k a rę o d A lla h a , b ę d ą tw o rz ą c y m a lo w id ł a " 31. 30 A l- A s k a lla n i, op. cit., t. 10, s . 3 8 0 h a d is 5 9 4 9 . 31 Ib id e m , s . 3 8 2 h a d is 5 9 5 0 . A b d u lla h Ib n U m a r p rz e k a z a ł : W y s ła n n ik A lla h a p o w ie d z ia ł: „ C i, k tó ­ rz y m a lu ją o b ra z y , z o s ta n ą u k a ra n i w D n iu Z m a rtw y c h w s ta n ia . Z o s ta n ie im p o w ie d z ia n e : O ż y w c ie to, c o s tw o r z y liś c ie ”32. A 'is z a p rz e k a z a ł a : P r o r o k , J e m u P o k ó j, n ig d y n ie z o s ta w ia ł w d o m u rz e c z y , n a k tó r e j b y ły k rz y ż e lu b m a lo w id ła , le c z j e n is z c z y ł 33. O jc ie c S a lim a p rz e k a z a ł : G a b rie l [a r c h a n io ł — p rz y p . a u t.] o b ie c a ł z ł o ­ ż y ć P r o r o k o w i w iz y tę , le c z s p ó ź n ia ł s ię i m a rtw ił o to P r o r o k a . W ko ń cu w y s z e d ł z d o m u , z o b a c z y ł G a b r ie la i p o ż a lił m u s ię n a s p ó ź n ie n ie , G a ­ b r ie l o d p o w ie d z ia ł: „ N ie w c h o d z im y [ a n io ł o w ie ] d o d o m u , w k tó ry m j e s t o b ra z lu b p ie s ” 34. •k N ie z w y k ł e tr u d n o je s t u s ta lić , ja k b r z m i d o k ła d n e s ta n o w is k o is la m u w o b e c m u zy k i i ś p ie w u . W K o r a n ie n ie m a m o w y o m u zyc e , z tr a d y c ji P r o r o k a tr u d n o o k r e ś lić g r a n ic ę za k a zu ją c ą lu b ze z w a la ją c ą n a m u zyk ę i ś p ie w , n ie m a d o k oń ca o k r e ś lo n y c h w y ty c z n y c h p o s tę p o w a n ia , ta k ja k n a p r z y k ł a d m ia ło to m ie js c e p r z y za k a zie m a lo w a n ia o b r a zó w lu b r ze źb ie n iu . U s ta le n ia d o ty c zą c e za k a zu w y ­ k o n y w a n ia m u zy k i i ś p ie w u s ą fo r m u ło w a n e p r z e z w ie k i, ja k r ó w n ie ż p o le m ik a p o m ię d zy zw o le n n ik a m i a p r z e c iw n ik a m i tr w a o d n a r o d zin is la m u p o d z iś d zień . P ie r w s i d w a j k a lifo w ie A b u B a k r a s - S id d ik i U m a r Ib n a l- C h a tta b z a k a z y w a ­ li m u zy k i, p o te m te o b o s tr ze n ia m o g ły w y d a w a ć s ię ła g o d n ie js ze , a n a k a zy n a ­ w e t ła m a n e , p o n ie w a ż m u zy k a s ię r o z w ija ł a . N ie m o żn a je d n a k za p r z e c zy ć , że z a k a z y te b y ły s u r o w o p r z e s tr z e g a n e p r z e z o r to d o k s y jn y c h m u zu łm a n ó w . P r a w n ic y m u zu łm a ń s c y k o n c e n tr u ją s ię n a s a m e j c zy n n o ś c i, a n ie w p ł y w ie m u zy k i n a c zło w ie k a , je d n o m y ś ln ie za k a zu ją c m u zy k i i c z y n n o ś c i z n ią z w ią z a ­ n ych , p o w o łu ją c s ię n a K o r a n i s u n n ę . T e o lo d zy tw ie r d z ą , że: • m u zy k a je s t za b a w ą i r o z r y w k ą , a to n ie lic u je z p o w a g ą w ia r y o r a z o d d a w a ­ n ie m c zc i B og u , • ci, k tó r z y u p r a w ia ją m u zy k ę lu b ś p ie w a ją , s ą b e zb o żn ik a m i, a n ie p r z y s to i m u zu łm a n in o w i n a ś la d o w a ć b e zb o żn yc h , • P r o r o k u s ły s za ł w d n iu ś w ią te c z n y m ś p ie w z to w a r z y s z e n ie m b ę b n a , w o b e c te g o je d y n ie ta k i ś p ie w m o żn a n a ś la d o w a ć i tylk o w d n i ś w ią te c z n e , in n e in ­ s tr u m e n ty m u zy c z n e s ą za k a za n e , • P r o r o k s p yta ł A ’is zę o za b a w ę w c za s ie w e s e la , w o b e c te g o za b a w a p r z y u d zia ­ • P r o r o k u s ł y s za ł s w o je g o je ź d ź c a ś p ie w a ją c e g o h u d a , w o b e c te g o ś p ie w h u d a le b ę b n a je s t a tr yb u te m k o b ie ty i n ie p r zy s to i m ę żc zy źn ie u ży w a ć b ęb n a , je s t d o zw o lo n y d o n a d a w a n ia r y tm u w ie lb ł ą d o m , m o żn a g o s łu ch a ć i c z e r p a ć z te g o p r zy je m n o ś ć . 32 Ib id e m , s. 3 8 2 - 3 8 3 h a d is 49 51 [5 9 5 1 ], 33 Ib id e m , s. 3 8 5 h a d is 5 9 52 . 34 Ib id e m , s. 39 1 h a d is 5 9 60 . N ie z w y k le in te r e s u ją c e m o ż e b yć p y ta n ie , c z y n a z y w a n ie m u z y k i o r a z in ­ s tr u m e n tó w m u zy c zn y c h — m a a z if, c z y li „g ło s d ż in n ó w ” i „d ź w ię k w ia tr u " — m o g ło w p ły n ą ć n a u s u n ię c ie m u zy k i z ży c ia c zło w ie k a , p r z y r e g u ła c h n o w o p o ­ w s ta ją c e j r e l ig ii o r a z s k o ja r z e n iu d ź w ię k ó w m u z y c z n y c h z g ło s a m i s z a ta n a p r z e z e g z e g e tó w K o r a n u . W a r to z w r ó c ić u w a g ę n a fa k t, iż K o r a n p o tę p ia ł p o ­ e tó w , je d n a k z c z a s e m p o g lą d te n zm ie n io n o . Z w o le n n ic y lib e r a liz a c ji z a k a z ó w d o ty c zą c y c h m u zy k i i ś p ie w u p o d a ją ta k ie a r g u m e n ty : • in s tr u m e n ty m u zy c z n e is tn ia ły w k u ltu r ze a r a b s k ie j i n a d a l is tn ie ją , n ie m a w K o r a n ie i s u n n ie w y r a ź n e g o , n ie d o o b a le n ia , za k a zu u ży w a n ia in s tr u m e n ­ tó w m u zyc zn yc h , • d ź w ię k w y d o b y w a ją c y s ię z j a k ie g o k o lw ie k in s tr u m e n tu s a m w s o b ie je s t d o z w o lo n y z p u n k tu w id z e n ia r e lig ii, w z w ią z k u z tym , u zy s k a n ie s z e r e g u u p o r z ą d k o w a n y c h d ź w ię k ó w z in s tr u m e n tó w m u zy c zn y c h n ie p o w in n o b yć za k a za n e , • m u zy k a m o że za c h ę c a ć d o w y d a jn ie js z e j p r a c y lu b le p s z e g o o d p o c zyn k u , p o k tó r y m m a s ię c h ę ć d o d a ls z e j p r a c y, w o b e c te g o te n r o d za j m u zy k i n ie je s t za b a w ą i n ie o b o w ią z u je w ty m p r zy p a d k u k o r a n ic zn y za k a z za b a w n yc h op o­ w ia d a ń 35. W ie lk ą w a g ę p r z y w ią z u je is la m d o r e c y ta c ji K o r a n u . Ś p ie w , k tó r y u p ię k s za r e c y ta c ję , je s t d o zw o lo n y , w ty m c e lu m o żn a w y k o r z y s ty w a ć c a ły k u n s zt s ztu k i m u zy c z n e j. N a u k a i p r a k ty k a m u zy k i, k tó r a u d o s k o n a la r e c y ta c ję K o r a n u , je s t ja k n a jb a r d z ie j c h w a le b n a , c h o ć m u zu łm a n ie n ie k la s y fik u ją te j r e c y ta c ji ja k o m u zy k i, ty m b a r d zie j ja k o m u zy k i r e lig ijn e j. N a le ża ło b y w ty m m ie js c u p o d k r e ­ ś lić zn a c ze n ie fo r m d e k o r a c y jn y c h z o r n a m e n ta ln ą s ty liz a c ją , k tó r e s ztu k a is la ­ m u d o p r o w a d ził a d o p o zio m u n ie s p o ty k a n e g o w in n yc h k u ltu r a ch . W c e lu o m i­ n ię c ia za k a zu tw o r z e n ia p o s ta c i lu d zk ic h i z w ie r z ę c y c h , a r ty s ta m u zu łm a ń s k i u ż y w a ł te k s tu k o r a n ic zn e g o d o tw o r z e n ia o r n a m e n ta ln e j k a lig r a fii. A n a lo g ic z ­ n ie , m u z y k m u zu łm a ń s k i u ż y w a ł te k s tu k o r a n ic z n e g o d o o m in ię c ia za k a z u u p r a w ia n ia m u zy k i, r o z w ija ją c p r z y ty m te o r ię m u zy k i o r a z s ztu k ę ś p ie w u . W ty m k o n te k ś c ie n ie z w y k le c ie k a w ie w y p o w ia d a s ię J o s e P ija n o : „J e ś li d zie ł o a r ty s ty tylk o o zd a b ia , m o ż e b yć a k c e p to w a n e , je ś li je d n a k m a s łu żyć ja k o ś r o d e k k s z ta łto w a n ia ś w ia to p o g lą d u , j e ś l i m a s u g e r o w a ć p o zn a n ie p r a w d y — je s t s z k o d liw e ” 36. 35 P or . A .Y . A l- J u d a i, A l- M u s ik a w a a l- g h in a f i m iz a n a l- is la in , B a jr u t: 2 0 0 7 , s. 5 9 7 i n a s t. 36 J. P ija n o , S z tu k a is la m u , [w :] S z tu k a ś w ia ta , t. 4, W a r s za w a : 1990, s. 208. N o ty o a u tor a ch A shraf Benyamin — d y r y g e n t u ro d zo n y w E g ip c ie z a m ie s z k a ł y w P o ls c e . U k o ń c zy ł s tu d ia n a U n iw e r s y te c ie H e lw a n w K a ir z e o r a z n a A k a d e m ii M u z y c z ­ n e j w P o zn a n iu . W y k ł a d a ł n a U n iw e r s y te c ie H e lw a n w K a ir z e i U A M w P o zn a ­ n iu . D y r y g o w a ł o r k ie s tr a m i filh a r m o n ic zn y m i i k a m e r a ln y m i, m .in . F ilh a r m o n ią P o zn a ń s k ą , F ilh a r m o n ią W r o c ła w s k ą i F ilh a r m o n ią K a ir s k ą . A u to r m a te r ia łó w d y d a k ty c z n y c h W p r o w a d z e n ie d o m u z y k i a r a b s k ie j (1 9 8 8 ) i P is m o A r a b s k ie i W p r o w a d z e n ie d o P is m a A n - N a s c h (1 9 8 8 ) o r a z r ó ż n y c h a r ty k u łó w o te m a ty c e m u zy c zn e j. O b e c n ie p r z y g o to w u je d o k to r a t w S W P S n a te m a t z w ią z k ó w e u r o ­ p e js k ie j i a r a b s k ie j k u ltu r y m u zy c zn e j p o d k ie r u n k ie m p r o f. d r. h a b . G r z e g o r z a D ą b k o w s k ie g o . Katarzyna Czornik — d o k to r n a u k h u m a n is tyc zn yc h w z a k r e s ie n a u k o p o li­ tyc e ; a d iu n k t w In s ty tu c ie N a u k P o lity c zn y c h i D z ie n n ik a r s tw a (Z a k ła d S tos u n ­ k ó w M ię d z y n a r o d o w y c h ) U n iw e r s y te tu Ś lą s k ie g o w n ia n a u k o w o - b a d a w c ze k o n c e n tr u ją s ię w okół K a to w ic a c h . Z a in te r e s o w a ­ o b s za r ó w : B lis k i W s ch ód w s to s u n k a c h m ię d zy n a r o d o w y c h , p o lity k a za g r a n ic zn a S ta n ó w Z je d n o c zo n y c h (ze s zc ze g ó ln y m u w z g lę d n ie n ie m p o lity k i U S A w o b e c B lis k ie g o W s c h o d u ), te r r o ­ r y z m m ię d z y n a r o d o w y i fu n d a m e n ta lizm is la m s k i, a ta k że p o ls k a p o lity k a za ­ g r a n ic zn a . Marek Dziekan — a r a b is ta i is la m is ta , k ie r o w n ik K a te d r y B lis k ie g o W s c h o ­ d u i P ó łn o c n e j A fr y k i U n iw e r s y te tu Ł ó d zk ie g o . Z a jm u je s ię g łó w n ie h is to r ią c y ­ w il iz a c j i a r a b s k o - m u zu łm a ń s k ie j ora z p r o b le m a ty k ą is la m u k la s y c z n e g o i w s p ó łc ze s n e g o , lite r a tu r ą i m y ś lą p o lityc zn ą . In te r e s u je s ię ta k że p r o b le m a ty ­ k ą m n ie js z o ś c i m u zu łm a ń s k ic h w E u r o p ie . A u to r p o n a d 3 0 0 p r a c n a u k o w yc h , p o p u la r n o n a u k o w y c h i p r z e k ł a d ó w . N a jw a ż n ie js z e k s ią ż k i: „A r a b ia m a g ic a . W ie d z a ta je m n a u A r a b ó w p r z e d is la m e m ” (1 9 9 3 ), „S y m b o lik a a r a b s k o- m u zu łm a ń s k a ” (1 9 9 7 ), „A r a b o w ie . S ło w n ik e n c y k lo p e d y c z n y ” (r e d ., 2 0 0 1 ), „H is to r ia Ir a k u ” (2 0 0 2 ), „P is a r z e m u zu łm a ń s c y V II- X X w . ” (2 0 0 3 ), „Ir a k . R e lig ia i p o lity ­ k a ” (2 0 0 5 ), „C y w iliz a c ja is la m u w A z j i i A fr y c e ” (2 0 0 7 ), „D z ie je k u ltu r y a r a b ­ s k ie j” (2 0 0 8 ). C zło n e k K o m ite tu N a u k O r ie n ta lis ty c zn y c h P A N , K o m is ji B a łk a n is ty c z n e j p r z y K o m ite c ie S ł o w ia n o z n a w s tw a P A N , T o w a r z y s tw a N a u k ow ego W a r s z a w s k ie g o , P o ls k ie g o T o w a r z y s tw a O r ie n ta lis ty c zn e g o , U n io n E u r o p e e n n e d e s A r a b is a n ts e t Is la m is a n ts o r a z P o ls k ie g o T o w a r z y s tw a N a u k P o lity c z n y c h i r e d a k to r n a c z e ln y „R o c zn ik a O r ie n ta lis ty c zn e g o ” . www.bw.swps.edu.pl a Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej