Fashion or local tradition? Female attire of the Kryvičy women based on archeological find from the Barki burial mound (Polack district, Viciebsk region, Belarus)

UKRAINIE BAD A A XXXVIII LUBELSKA KONFERENCJA Badania archeologiczne w Polsce środkowowschodniej, zachodniej Białorusi i Ukrainie 6–7 listopada 2023 roku Streszczenia wystąpień Redakcja Beata Polit, Marta Stasiak-Cyran INSTYTUT ARCHEOLOGII UNIWERSYTETU MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ W LUBLINIE MUZEUM NARODOWE W LUBLINIE LUBLIN 2023 Redakcja / Beata Polit, Marta Stasiak-Cyran Korekta językowa / Beata Polit, Marta Stasiak-Cyran, Autorzy Projekt okładki / Sebastian Nikodem Górski Redakcja techniczna / Aleksandra Sztal Na okładce: Ozdobny fragment ostrogi typu Lutomiersk lub pochewki noża, brąz, 1 poł. XI w., Daromin, gm. Wilczyce. Zabytek udostępnił dr hab. M. Florek z Instytutu Archeologii UMCS w Lublinie, fot. M. Bajka. W tle wykorzystano fotografię z publikacji: L. Gardeła, K. Kajkowski, Z. Ratajczyk, Ostrogi zoomorficzne z Ciepłego. Zachodniosłowiański Model Kosmosu, Pomorania Antiqua 28, 2019, ryc. 15. © Instytut Archeologii UMCS w Lublinie 2023 © Muzeum Narodowe w Lublinie 2023 Instytut Archeologii UMCS pl. Marii Curie-Skłodowskiej 4, 20-031 Lublin Muzeum Narodowe w Lublinie ul. Zamkowa 9, 20-117 Lublin Spis treści Денис Вєтров, Граветські стоянки басейну річки Велика Вись у Центральній Україні 8 Ігор Піструіл, Місцезнаходження кам’яної доби поблизу с. Анетівка (Миколаївська обл., Україна) 10 Алла Главенчук, Вироби з перламутрових мушель зі стоянки верхнього палеоліту Анетівка 1 11 Tomasz Boroń, Pracownia magdaleńska ze stanowiska Wilczyce 10. Wstępne wyniki badań 12 Tadeusz Wiśniewski, Barbara Niezabitowska-Wiśniewska, Badania archeologiczne wielokulturowego stanowiska z epoki kamienia w Lublinie-Zemborzycach Górnych III w 2022 r. 13 Aldona Kurzawska, Iwona Sobkowiak-Tabaka, Małgorzata Mrozek-Wysocka, Śladami przeszłości: badania ozdób z pochówków wczesnoneolitycznych w Samborcu 14 Marcin Czarnowicz, Barbara Witkowska, Agnieszka Musiał, Znalezisko obsydianowego narzędzia w Woli Michowej, pow. sanocki – dowód wczesnoneolitycznej penetracji wschodnich przełęczy karpackich 15 Dagmara H. Werra, Marcin Szeliga, Katarzyna Pyżewicz, Richard Hughes, Neolityczny inwentarz obsydianowy z Opatowa w świetle wyników najnowszych analiz technologicznych, funkcjonalnych i geochemicznych 16 Weronika Czajka, Andżelika Gąsior, Raman Hryhel, Kyrylo Kukhterin, Marcin Lackowski, Mateusz Rochecki, Agata Salamucha, Patryk Węgłowski, Piotr Mączyński, Historia spisana rysą na skale – badania nad identyfikacją funkcji prehistorycznych narzędzi z obsydianu 17 Tomasz Boroń, Miłosz Huber, Piotr Mączyński, Anita Szczepanek, Jarosław Wilczyński, Pierwszy grób kultury lubelsko-wołyńskiej z Wilczyc, stan. 10 18 Stanisław Wilk, Wczesnoeneolityczne sztylety miedziane z Małopolski. Chronologia i powiązania kulturowe 19 Michał Przeździecki, Miron Bogacki, Bartosz Kontny, Adam Wawrusiewicz, Vadzim Beliavet, Marcin Frączek, Obozowiska na bagnach – wstępne wyniki prospekcji terenowej w dolinie dolnej Biebrzy 20 Adam Wawrusiewicz, Michał Przeździecki, Vadzim Beliavets, Marcin Frączek, Krzysztof Żurek, Wyniki interdyscyplinarnych badań na stanowisku Lipsk 81 w dolinie górnej Biebrzy 21 Марія Лобанова, Нові дані по хронології сабатинівської групи поселень у Середньому Побужжі 22 Dmytro Zhelaha, The Cucuteni-Trypillian Cultural Complex: BI Stage Buildings Discovered in the Voloshkove 6 Settlement 23 Andrey Havinskyj, Małgorzata Rybicka, Ceramika kultury pucharów lejkowatych z osiedli z zachodniej Ukrainy w kontekście grupy południowo – wschodniej tej kultury i etapu CII kultury trypolskiej. Wstępne studia 25 Jarosław Wilczyński, Sylwia Pospuła, Lena Matyaszczyk, Iwona Sobkowiak-Tabaka, Najsmaczniejszy przyjaciel człowieka. Szczątki psów ze stanowisk kultury pucharów lejkowatych 26 Michał Kubera, Anna Jączek, Nowe dane na temat grobowców kultury pucharów lejkowatych z LublinaSławinka (AZP 77–81/47–1) 27 Piotr Włodarczak, Ze stepów na Bałkany. Projekt badań kurhanów z IV i III tysiąclecia p.n.e. w Górnej Tracji 28 Marzena Szmyt, Przemysław Makarowicz, Vasyl Ilchyshyn, Maryna O. Yahodinska, Oleksandra Kozak, Jan Romaniszyn, Vitalii Rud, Piotr Włodarczak, Danuta Żurkiewicz, Z najnowszych badań nad osadnictwem społeczności kultury amfor kulistych na Podolu 29 Олександр Смирнов, Леонід Смирнов, Денис Бондаренко, Дослідження кургану епохи бронзи на (правобережжі нижньої течії Дніпро-Бузьського лиману) у минулому сезоні 30 Przemysław Makarowicz, Jan Romaniszyn, Vitalii Rud, Viktor Kosakivskyi, Vasyl Kovbasa, Paweł Jarosz, Stanisław Skamrot, Marcin Ławniczak, Vasyl Ilchyshyn, Igor Kochkin, Jakub Niebieszczański, Iwona Hildebrandt-Radke, Waldemar Spychalski, Nekropola z wczesnej epoki brązu w miejscowości Volitsia, obw. tarnopolski, zachodnia Ukraina, w świetle chronologii radiowęglowej AMS 31 Anna Hyrchała, Dorota Lorkiewicz-Muszyńska, Julia Sobol, Józef Niedźwiedź, Rytuał czy rabunek? Próba interpretacji naruszania grobów we wczesnym okresie epoki brązu 32 Marcin Przybyła, Damian Stefański, Jarosław Wilczyński, Wielofazowa osada otwarta i obronna kultury mierzanowickiej w Sadowiu pow. krakowski – podsumowanie szerokopłaszczyznowych badań z lat 2016–2022 33 Agnieszka Pawlina, Agata Hałuszko, Marcin Maciejewski, Zróżnicowanie geometrycznomorfometryczne siekierek brązowych ze skarbu społeczności łużyckich pól popielnicowych z Roska nad Notecią 34 Кирило Горбенко, Юрій Жирок, Житлово-господарський комплекс «передмістя» городища Дикий Сад 36 Дмитро Пефтіць, Шахові мотиви в геометричних орнаментах початку ранньозалізної доби 37 Anzhelika Kolesnychenko, Mixed-alkali glasses in the transitional period between Bronze Age to the Iron age in Europe and Black Sea region: moving objects or moving ideas 38 Konrad Grochecki, Marcin Maciejewski, Elżbieta Małgorzata Kłosińska, Michał Tracz, Piotr Bartmiński, Skarb z Czernięcina Poduchownego (gm. Turobin, pow. Biłgoraj), wstępne wyniki badań i perspektywy analityczne 39 Elżbieta Małgorzata Kłosińska, Tomasz Jacek Chmielewski, Jolanta Orzeł, Łukasz Wyszyński, Pracownia metalurgiczna z wczesnej epoki żelaza w Jezierni, stan. 13 (gm. Tomaszów Lubelski, pow. Tomaszów Lubelski, woj. lubelskie) w kontekście współczesnego osadnictwa w dorzeczu Huczwy 40 Iryna Shramko, Early Scythian metalware from the territory of Forest-Steppe Scythia 41 Stanislav Zadnikov, Oleh Shaporda, Research of the settlements of the Scythian period in the district of Bilsk Gorodyshche in 2022 42 Evelina Kravchenko, Oleksandra Kozak, Alina Stupak, Japallah – the Cemetery of the Natives of the Hellenistic Period in the Crimea 44 Olena Dzneladze, Denis Sikoza, Oleksandr Symonenko, Beata Polit, Renata Czech-Błońska, Ewelina Miśta-Jakubowska, Rafał Siuda, Intrygująca czerwień: identyfikacja minerału z grobu 155 na cmentarzysku Chervony Mayak, obwód chersoński, Ukraina 45 Marcin Matera, Grodzisko Konsułowskoje – niedokończona opowieść 46 Зоя Ільчишин, Олександр Сілаєв, Розвідки в долині р. Яричівки (басейн Західного Бугу) 47 Юрій Башкатов, Тетяна Слободян, Міждисциплінарні дослідження могильника І – ІІ ст. н.е. біля с. Івківці (Чигиринський р-н., Черкаська обл.): стан, перспективи, можливості 49 Piotr Łuczkiewicz, Zakończona historia. 100 lat badań na cmentarzysku w Malborku-Wielbarku 50 Marta Stasiak-Cyran, Nowe źródła – nowe wnioski. Najciekawsze przykłady zabytków luźnych z kolekcji przekazanej do Muzeum Narodowego w Lublinie przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Lublinie 51 Anna Mucha, Mieniany – nowe stanowisko z okresów rzymskiego i wędrówek ludów w Kotlinie Hrubieszowskiej 52 Andrzej Kokowski, Krajna – Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum nr 6 53 Vital Sidarovich, Narew i Jasiołda jako możliwe szlaki migracji i komunikacji ludności kultur kręgu gockiego w świetle znalezisk numizmatycznych 54 Марина Філатова, Знахідки римських монет на территорії України в останні роки: особливості онлайн досліджень 56 Kyrylo Myzgin, Najnowsze znaleziska późnorzymskich monet złotych z terenów Europy Wschodniej: od połączeń stempli do połączeń hipotez 57 Vadzim Beliavets, Michał Przeździecki, Adam Wawrusiewicz, Materiały epoki żelaza z wielokulturowej osady w Lipsku stan. 81 (pow. augustowski, woj. Podlaskie), badania 2019 i 2022 r. 58 Iwona Lewoc, Paweł Szymański, Badania powierzchniowe w Puszczy Boreckiej – wstępne wyniki i nowe perspektywy 60 Wiktoria Makowska, Mikołaj Plawiński, Wiktoria Tarasiewicz, Kompleks stanowisk archeologicznych Svila-1 (rejon głębocki, obwód witebski) – wstępne wyniki badań w 2022 roku 61 Viktoryia Tarasevich, Fashion or local tradition? Female attire of the Kryvičy women based on archeological find from the Barki burial mound (Polack district, Viciebsk region, Belarus) 63 Agata Prus, Skandynawskie zapinki z terenu Pomorza Zachodniego 64 Renata Czech-Błońska, Ewelina Miśta-Jakubowska, Rafał Siuda, Władysław Duczko, Skład chemiczny paciorków ze szkła arsenowego z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Bodzi jako wskaźnik proweniencji surowcowej i technologicznej 65 Ewelina Miśta-Jakubowska, Władysław Duczko, Renata Czech-Błońska, Dariusz Rozmus, Aleksandra Pankiewicz, Ryan Mathur, Bartłomiej Sz. Szmoniewski, Rola złóż srebra i ołowiu z terenu Wyżyny Śląskiej i Krakowa we wczesnym średniowieczu 66 Marek Florek, Trójca przy przeprawie wiślanej – zapomniane wczesnośredniowieczne emporium handlowe. Wstępne wyniki badań 2020–2022 67 Marek Florek, Wojciech Rudziejewski-Rudziewicz, Wczesnośredniowieczny dwór rycerski (?) w Darominie, pow. sandomierski, woj. świętokrzyskie. Wyniki poszukiwań prowadzonych w 2022 r. 68 Tomasz Dzieńkowski, Monika Maziarczuk, Patryk Maruszczak, Łukasz Pospieszny, Robert Ryndziewicz, Marcin Wołoszyn, Czermno, stan. 2: podgrodzie – osada – gród? Problem archeologiczny i konserwatorski. Badania weryfikacyjne 69 Wiktoria Makowska, Mikołaj Plawiński, Wstępne wyniki badań wykopaliskowych cmentarzyska kurhanowego Skrabianiec (rejon głębocki, obwód witebski) w 2022 r. 70 Ірина Луцик, Похоронний стрій на території Галицько-Волинських земель ХІ–XIV ст. 71 Ігор Возний, Каменотесне ремесло на теренах північної частини Буковини в Х–ХІV ст. 73 Олена Черненко, Використання крейди населенням Подесення у середньовіччі (за матеріалами новітніх археологічних досліджень) 75 Юрій Мазурик, Давній Угровськ, як «церковний центр» за літописними і археологічними матеріалами (до 800-річчя перенесення резиденції єпархії з Угровська до Холма) 77 Tomasz Dzieńkowski, Między Wschodem a Zachodem. Książęca rezydencja typu motte z XIII w. w Chełmie – kulturowa rewolucja na pograniczu 79 Сергій Панишко, Новий тип середньовічних укріплень Волині і їх земляні фортифікації 81 Тетяна Мамчич-Миткалик, Деякі математичні підходи до моделювання затрат праці при побудові укріплень “мотте” 83 Jacek Adamiec, Daniel Skoczylas, Grzegorz Dąbrowski, Badania nieinwazyjne Wzgórza Zamkowego w Zespole Zamkowo-Parkowym przy Muzeum Kresów w Lubaczowie – stanowisko 1 (AZP 100–87/52) 84 Daniel Gazda, Badania geofizyczne na terenie Klasztoru Dominikanów w Horodle 86 Daniel Gazda, Badania archeologiczne na terenie Grodziska-zamku w Horodle oraz cmentarzyska kurhanowego w Matczu w ostatnich latach 87 Лариса Виногродська, Замок як об’єкт історичної спадщини в структурі культурного ландшафту міст Поділля (археологічний аспект) 88 Edyta Anna Marek, Wyniki badań wykopaliskowych na osadzie wielokulturowej w Niżatycach, pow. przeworski 89 Сергій Тараненко, Дмитро Пефтіць, Олена Махота, Юлія Мисько, Науково-рятівні археологічні дослідження у вежі Іоанна Кущника у 2022 р. 90 Віра Гупало, Дослідження крипт у костелі Різдва Пресвятої Богородиці у Комарному на Львівщині 91 Tatiana Vietrova, Viktor Vietrov, Typology and chronology of porcelain tableware from archaeological researches of the eastern part of Medzhybizh castle 93 Joanna Wawrzeniuk, Nieznany wiejski cmentarz z okresu nowożytnego w Dąbrówkach, gm. Wasilków, woj. podlaskie 94 Rafał Niedźwiadek, Reduta Tadeusza Kościuszki w Ogrodzie Botanicznym UMCS – perspektywa badań interdyscyplinarnych 95 Marcin Czarnowicz, Barbara Witkowska, Martin Vojtas, Agnieszka Ochał-Czarnowicz, Anita Szczepanek, Projekt „Karpackie Epizody Wielkiej Wojny”. Poszukiwania grobów i cmentarzy wojennych na terenie gminy Komańcza 96 Agata Salamucha, Badania archeologiczne stanowisk z okresu II wojny światowej na terenie Lublina prowadzone do 2022 r. 97 Viktor Vietrov, Experience of Complex Geo-archaeological and Paleolandscape Studies in the Upper Reachesof the Southern Bug River 98 Dmytro Kiosak, Chronology of the first domestic plants in Ukraine and Moldova: an overview of radiometric evidence 99 Krzysztof Żurek, Tomasz Kalicki, Uwarunkowania środowiskowe i kulturowe funkcjonowania obiektów prehistorycznych w dorzeczu Biebrzy i Narwi 100 Barbara Niezabitowska-Wiśniewska, Ulów – archeologiczna perła Roztocza. Wielokulturowy zespół osadniczy w świetle wyników badań interdyscyplinarnych. Założenia i cele projektu 102 Rafał Zapała, Inwentaryzacja dziedzictwa kulturowego na terenie lasów Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krośnie oraz Parków Narodowych: Bieszczadzkiego, Magurskiego i Roztoczańskiego na zlecenie Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych. Wprowadzająca charakterystyka koncepcji projektu, przeprowadzonych badań oraz wniosków podsumowujących 103 Marek Lemiesz, Natalia Voytseshchuk, Z lądu i z powietrza. Ukraińsko-polski projekt inwentaryzacji i dokumentacji wojennych strat dziedzictwa kulturowego w obwodach czernichowskim i chersońskim: Ukrainian Heritage Rescue Project 2022–2023 104 STRESZCZENIA WYSTĄPIEŃ XXXVIII LUBELSKIEJ KONFERENCJI key words: female attire, Kryvičy, Smolensk-Polack Long Barrows Culture, burial mound, 2nd half of the 1st millennium AD The Barki burial mound is located near the village of the same name in Polack district, Viciebsk region, Belarus, 0.5 km from the Drysa riverbed. It was discovered in 1967 by R. Štychaŭ, who investigated here 9 barrows out of 18 known at the time of discovery. In four of them were found burials according to the cremation rite with a representative set of inventory characterizing the female attire of the SmolenskPolack Long Barrows Culture (known in the annals as the Kryvičy). Unfortunately, the publication of the excavation materials is fragmentary, which necessitated repeated processing and analysis of the materials. On the basis of this work, we can assume that the population that left behind the barrow burial mound of Barki, namely its female part, had a certain "tendency or fashion" for certain elements of burial attire. /*Common for the studied female burials is the presence of one variant of neck jewellery: necklaces and/or patches on the upper edge of the garment. Such composite necklaces (patches) are found throughout the entire area of the Smolensk-Polack Long Barrows Culture in the form of a set of fragmented miniature spirals, trapezoidal pendants of small sizes and beads. Earlier such a set of inventory was correlated with composite necklaces, the appearance of which was reconstructed as follows: spirals were placed one above the other and separated by a bead; trapezoidal pendants could be suspended as an addition to them. On the territory of the Belarusian Dzvina region and the Interfluve of the Western Dzvina and Neman this variant of jewellery was found in a burial without a burial mound according to the cremation rite on the territory of the necropolis of Naŭry II, Miadziel district, Minsk region. Similar jewellery can be found on the territory of the Smolensk Dnepr region. As a result of the processing of excavation materials from the Barki burial mound, it was possible to reconstruct comprehensively the female funerary attire, as well as to expand the territory of distribution of such a category of finds as round ornamented plaques with an umbo-shaped protrusion, which were previously identified in the west of the culture area. Preliminarily, on the basis of the discovered inventory, the burial ground can be dated from the second half of the 8th century to the 10th century. 63