Aşk Romanının Dili

Son donem Turk edebiyatinin en populer yazarlarindan Elif Şafak, 1998 tarihli ilk romani Pinhan’dan itibaren gerek Turkiye’de gerek yurt disinda cok ilgi gormus, cok okuyucuya ulasmis bir romancidir. Eserlerini Ingilizce ve Turkce yazan Elif Şafak’in once Ingilizcede Forty Rules of Love adiyla yazdigi romani, 2009 yilinda Ask adiyla ve yazarin da ceviriye katilimiyla Turkceye cevirmistir. Yazarin dil ve uslup kullanimi bakimindan Ask’in bir ceviri olmanin otesinde Turkcede yeniden yazilmis oldugunu soylemek mumkundur. Buyuk Turk mutasavvifi Mevlana Celaleddin Rumi ile Şems-i Tebrizi arasindaki dostluk uzerinde sekillenen eserde anlatilan iki hikâye vardir. Romanin dis hikâyesi, Amerikali bir kadin olan Ella Rubinstein ile Aziz Zahara adli sufi arasinda gelisir. Ella’nin hayatina ansizin giren Aziz Zahara’nin yazdigi Ask Şeriati adli roman ise Mevlana ile Şems-i Tebrizi’yi ele almaktadir. Bu yonuyle Ask, ayni zamanda bir tarihsel roman olarak da nitelendirilebilir. Turk toplumunun buyuk bir sevgi ve saygi ile andigi Mevlana’nin romandaki varligi, romanin gordugu ilginin baslica sebebidir. Turkcede yayimlandigi zamandan itibaren romani konu edinen yuksek lisans tezleri, arastirma makaleleri yazilmistir. Ote yandan, Ask, gordugu buyuk ilginin yaninda tartismalara da yol acmistir. Ozellikle tasavvuf ve romandaki vaka zamani etrafinda, yazarin yanlis oldugu dusunulen yorum ve degerlendirmeleri elestirilmistir. Ancak yazarin ozellikle ic hikâyede kullandigi dil dikkat cekecek olcude hatalar icermesine ragmen basli basina bir calismanin konusu olmamistir. Roman bu gozle incelendiginde yazarin pek cok yerde hataya dustugu gorulmektedir. Bunlardan ilki, tarihsel dil kullanimi noktasinda okurun karsisina cikmaktadir. Tarihsel roman yazarinin eserlerinde kullanacagi dil hakkinda farkli gorusler vardir. Bunlardan birine gore yazar, guncel ya da vaka zamanina ait dilden hangisini sececegi konusunda ozgurdur ancak ikisini birden eserde kullanmasi dil ve uslupta bir istikrarsizliga yol acacagindan, yazar ya birini ya digerini secmelidir. Bir diger gorus, tarihsel romanda arkaizm olamayacagini, romanda anlatilan tarihsel unsurlarin bizler icin anlasilir hâle gelmesi icin bugunun dilinin kullanilmasi gerektigini soyler. Ask romaninda yazarin dil tutumu genel itibariyla gunceldir fakat yer yer arkaik kelimeler, yer yer 13. yuzyila ait olmayan birtakim kullanimlar yuzunden dilde bir kararsizlik gorulmektedir. Tarihsel romanlardaki dil sorunu sadece bir eski-yeni sorunu degildir. Metinde gecen bazi isimlerin, aktarilan bazi sozlerin anlatilan doneme ait olmasi da onemlidir. Dolayisiyla tarihsel romanin dili kurulurken yazarin ciddi bir arastirma surecinden gecmesi gereklidir. Aksi takdirde anakronizme dusmek kacinilmaz olacaktir. Nitekim Ask’ta bu turden cok fazla yanlis vardir. Ikinci olarak, Ask’ta, ozensizlikten ve hizli yazmaktan kaynaklandigini dusundugumuz kararsizliktan dolayi bircok kelime yanlisiyla karsilasilmaktadir. Cesitlilik arz eden bu kelime yanlislari; yazim yanlislari, kelimenin yanlis anlamda kullanilmasi, mantik hatalari, yanlis kelime secimleri, kelimenin dogru seklinin bilinmeyisi, siralama hatalari, kultur dilini bilmemekten kaynaklanan yanlislar seklinde siralanabilir. Ask romaninda tutarsizlik olarak niteleyebilecegimiz bazi dil kullanimlari da goze batmaktadir. Roman kisilerinin karakter ozelliklerine gore davranmamasi ya da konusturulmamasi, ucuncu kisi anlatici olarak yazarin kelime tercihlerinin, uslubunun roman kahramanlarinda da gorulmesi ve metnin icinde birbiriyle celisen ifadelerin yer almasi bu tutarsizliklar arasinda sayilabilir. Makale, unlu bir yazarin eserindeki hatalari basit sekilde siralamak dusuncesini tasimamaktadir. Yazar, insandir ve dogasi geregi hataya dusebilir. Ancak bir yazara, ana dilinde dustugu bunca hataya ragmen buyuk teveccuh gosteriliyorsa ortada bir yanlislik var demektir. Makalenin amaci, esas itibariyla bu yanlisliga isaret etmektir.