E[xcellentiae] t[uae] a[ddictissimus] Reinh[old] Blomius 5 10 Exemplaria Hagam misi die 1 Maii. De sopiendis inter H[...]et S[...] litibus altum hic silentium. Schertlingius iam annum Amsterodamensi cuidam praefectus fuit, nunc iter in Galliam ipsi processurum spes est.| Si se istic aliqua promotionis spes ostendat, spero dominum Lindenbrogium5, si opus sit, commendationem suam additurum. Largiter enim promisit in literis, quas tres aut quatuor ab eo habeo.| EXCELLENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, PROMOTORI a MEO OMNI VENERATIONE COLENDO. HAMBURGUM. 15 6 a Notiz von Jungius’ Hand: 40, 6 M. Respondi 8 Maii . 20 25 233 Von Johannes Donnerberg. Helmstedt, 4./14. Mai 1640 Dankt für erhaltene Hamburger Disputationen und bittet um weitere. Interesse an [Woldeken] Welands «Strena mathematica» in Helmstedt. Nachrichten von den Lehrern der Helmstedter Universität: [Andreas] Kinderlings Disputationen. [Hermann] Conrings Veröffentlichungen. [Johannes] von Feldens Verständnis der Naturwissenschaften. Besoldung der Helmstedter Professoren. Sup. ep. 97, Nr. LXXXVIII, Bl. 113r–v (Text), 113v (Adresse). Original. 30 Salutem et observantiam. 5 Friedrich Lindenbrog. 6 Unbekannt. 401 5 10 Recte mihi disputationum exemplaria tradidit Ioachimus Hagemeierus, gratias ago quam maximas pro praestita mihi hac opera. Si supersunt residuarum exemplaria, velim itidem mihi transmitti, imprimis desidero eam, quam conscripsit Iacobus Scertlingius De genere probationum, quo usus est Aristoteles in libris 8 Physicorum1. Cum enim vulgus Peripateticorum imprimis haec praecepta physica solidis fulciri demonstrationibus iactet, cupio hanc mihi disputationem praesto esse, ut habeam aliquando (cum per libertatem licuerit), quod ei obiiciam. Strenam Welandi2 petiit a me magister quidam Wittebergensis, mathematum, ut perhibetur, studiosissimus, qui Wittebergae diu fuit in convictu Licentiati Scarfii3. Huic ipse Strenam exhibui. Quamprimum eam recepero, faxo, ut et Magister a Felden eam videat. Kinnerlingii disputationes binas, 1. De categoriis, 2. De terminis simplicibus, ad manum habeo. Discedet hinc brevi Hamburgum Simon Pampe Holsatus, huic eas tuae claritati insinuandas tradam. 15 20 25 Addam, si placuerit, orationes binas Conringii de laudibus Aristotelis4 in hac academia habitas, cum professionem medicam aggrederetur. Summopere mihi a non paucis hae sunt commendatae, ac proinde non ingratas fore tuae claritati mihi polliceor. Disputationum physicarum Conringii non prodierunt plures, quam quae sunt a me transmissae5, pertexet autem illas certo certius, quamprimum munus publicum, quod iam gerit, alii fuerit demandatum, si modo respondentes non defuerint. De disputationibus reliquis Doctoris Conringii de loco, vacuo, tempore6 etc. vix quicquam habeo tuae claritati polliceri, de die in diem promittit typographus sese in eas inquisiturum, sed hucusque nihil omnino extorquere etiam precibus mihi licuit. Vult tua claritas, ut scribam, num quid addendum Aristotelis inventis Feldenius existimet. Imo existimat, hanc enim naturam scientiarum proprie sic dictarum ait esse, ut infinita theoremata, hypotheses, et demonstrationes adiici queant, quin imo Feldenius ipse plurimas adiecit demonstrationes in doctrina de modalibus. Modalium doctrinam ab Aristotele prolatam per omnia probat et Iacobi Martini correctiones non necessarias esse 1 Disputatio philosophica de genere probationum, quibus Aristoteles in Physica acroasi usus est, quam ... sub praesidio ... Ioachimi Iungii ... examinandam publice proponit Jacobus Schertlingk Hamburgensis ... 10 Decembr., Hamburg 1634, ed. Müller-Glauser 1988: 135–149, DH XI. 2 Woldeken Weland, Strena mathematica sive elegantiorum problematum triga c. v. D. Ioachimo Iungio inscripta, Leiden 1640. 3 Johannes Scharff. 4 Hermann Conring, Aristotelis laudatio: Orationes duae, Helmstedt 1633. 5 Vgl. Nr. 217. 6 Disputatio physica de loco, vacuo et tempore (Präses: Hermann Conring; Respondent: Heinrich Lorenz Berckelmann; 17. Februar 1638), Helmstedt 1638. 402 perhibet. In disputationibus illis viginti, quas publice est habiturus, si per Kinnerlingium licuerit, repetet ea, quae privatim nobis demonstravit. 5 Stipendium professorum quod attinet, Calixto7 et Horneio8 audio quotannis solvi 500 imperiales, professoribus utriusque iuris 400, philosophis 300. Huic | pecuniae, quam solvunt illustrissimi principes, adiici ab iisdem intelligo honoraria aliquot, cum diligenter munus obire professores vident. Habeo plura, quae scire tuam claritatem forsan conduceret, sed calamo ea credere non possum. Subsisto itaque hic et in aliud tempus ea reiicio. Dabam Helmstadii, anno 1640, 4 Maii. 10 T[uae] c[laritatis] a[ddictissimus] Ioh[annes] Donnerberg 15 VIRO CLARISSIMO EXPERIENTISSIMOQUE, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, GYMNASII ET SCHOLAE HAMBURGENSIS RECTORI AC PHYSICES PROFESSORI, PRAECEPTORI MEO VENERANDO. HAMBURG.a a Notiz von Jungius’ Hand: 24 Maii. 20 234 25 Von Reinhold Blome. Leiden, 15./25. Mai 1640 Sendet die erste Fassung [der Satire gegen Johannes Scharff] zur Begutachtung. Für die geplante Reise fehlen noch die Mittel, will daher nach Hamburg kommen und hofft, mit Jungius’ Hilfe in Hamburg eine Gelegenheit zu finden [einen wohlhabenden Studenten auf dessen Studienreise als Hofmeister zu begleiten]. Sup. ep. 97, Nr. XI, Bl. 14r (Text), 14v (Adresse). Original. 30 Salutem et officia. 7 Georg Calixt. 8 Konrad Horneius. 403 5 10 15 20 Vir excellentissime, veniunt ad te una cum literis his ea, quae in chartam a me proximis diebus coniecta sunt, non ea facie, ut ab ultima manu profecta videri velint, sed ut censuram tuam experiantur. Cum enim ipse multa in iis, utpote in transitu velut conscriptis, desidero, tum tuo maxime iudicio vel pleraque vel omnia mutare paratus sum. Si quid in scriptura peccatum erit, maxime in Graecis, ne id te moveat. Haec, ut prae festinandi studio forsan minus emendata sunt, ita per otium loca authorum, quae recenti in memoria habeo, diligenter inspiciam. De abitu meo omnia incerta sunt ob parentis in mittendis subsidiis moram adeo diuturnam, quam tamen propemodum ad meliora erupturam spero. Batius1 neque, quam tu ipsi tradidisti, neque, quam patris nomine numerare debebat, pecuniam transmittit, quae res quam sollicitum me habeat, non est narrandi locus. Ad vos cur malim venire quam alio iter instituere, causae sunt plures. Ita enim nec ignotorum et peregrinorum amicitia esset ambienda nec nobilium fastus perferendus nec a literis valde longe discedendum, et, quod primum est, non necesse haberem de patria loquentes cum molestia et extrema patientia audire aut ipse non optime de ea cogitare. Sed, quod ante significavi, per urbem obambulare nulla re nisi diuturna exspectatione occupatus non sustineo, quod ne necesse sit, sola in te spes est. Adiunxi his chirographum Scheidemanno tradendum. Tibi autem pro beneficiis, quae in me largissima manu conferre non cessas, quantas animo possum gratias concipere, habeo. Utinam facto declarare mentem tibi devotissimam liceat ! Vale. Scribebam raptim Leidae, adi 25 Maii, anno 1640. T[uus] Reinhold Blomius 25 Nomen libellus iste2 a te exspectat. Strenaea 3 tria exemplaria clarissimo domino Eichstadio4 tradidi. Welandum5 iam in patria esse oportet.b 1 Abraham Bate. 2 Anshelmus Jansonius [= Reinhold Blome], Iudicium Peripateticum sive Aereolus [Leiden 1642], ed. Müller-Glauser 1988: 625–637, A VII. 3 Woldeken Weland, Strena mathematica sive elegantiorum problematum triga c. v. D. Ioachimo Iungio inscripta, Leiden 1640. 4 Lorenz Eichstaedt. 5 Woldeken Weland. 404 EXCELLENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, FAUTORI MEO OMNI VENERATIONE COLENDO. HAMBURGUM. 5 c a strenae] strena. b Darunter Notiz von Jungius’ Hand: His inclusas literas ad Magdalenam Gundermans auf S. Magdalenen Kirchhoff. c Notiz von Jungius’ Hand: R. Blom. 40, 25 Mai. ― Matthees, ein factor, ligt im Hirsch. 10 235 Von Reinhold Blome. Leiden, 15./25. Mai 1640 15 Hat soeben Jungius’ Schreiben vom 8. Mai erhalten. Hat die vorläufige Fassung der Satire [gegen Johannes Scharff] bereits Eichstaedt mitgegeben, der danach sofort abgereist ist. Die geplante Reise ist nach wie vor unsicher. Wünscht Jungius baldige Genesung. Sup. ep. 97, Nr. XII, Bl. 15r (Text), 15v (Adresse). Original. Salutem et officia mea. 20 Vir excellentissime, hac ipsa hora tuas1 accepi 8 die Maii scriptas. S[atyr]am ante aliquot horas clarissimo domino Eichstadio2 tradideram, cuius festino abitu fit, ut eam nec repetere nec quicquam mutare possim. Nihil tamen obstat, quominus id deinde fiat. De profectione mea incerta sunt, ut in prioribus3 scripsi, omnia, nisi quod hic diu me non haesurum certus sum. Cum navis illa4 venerit, simul consilium tuum mihi promitto. 25 De valetudine tua quod tanquam dubius scribis, Deum veneror, ut eam firmam tibi et longam largiatur. Interim ego anxius non esse desinam, antequam certiorem me feceris, quod nuncio non nisi laeto futurum spem certam faveo. «Nec Deo amicum est, nec mihi, te cito Obire, ... mearum 1 Unbekannt. 2 Lorenz Eichstaedt. 3 Nr. 234. 4 Vgl. Nr. 228. 405 Grande decus columenque rerum.» 5 Vale. Lugduni Batavorum, anno 1640, die 25 Maii. E[xcellentiae] t[uae] a[ddictissimus] 5 Reinhold Blomius EXCELLENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, FAUTORI MEO a OMNIBUS NOMINIBUS HONORANDO. HAMBURGUM. 10 a Notiz von Jungius’ Hand: 40, 25 Mai. Reineccius prof. phys. Ultrai. 15 20 236 Von Reinhold Blome. Leiden, 29. Mai / 8. Juni 1640 Hat Jungius’ Schreiben vom 22. Mai erhalten, der überbringende Hamburger Kaufmann hat aber kein Geld ausgezahlt. Wird die Satire [gegen Johannes Scharff] überarbeiten, wenn Jungius das wünscht. Erwägt, eine weitere Schrift gegen Scharff zu verfassen. Blome, der wegen unbezahlter Schulden Leiden nicht verlassen kann, hat aus akuter Geldnot zugesagt, Joachim Pumpe bei dessen Studien in Leiden anzuleiten und bei einer Studienreise als Hofmeister zu begleiten, sofern Pumpes Familie zustimmt. Bittet Jungius daher, das Angebot, in Hamburg juristischen Anfängerunterricht zu erteilen, solange freizuhalten, bis die Entscheidung von Pumpes Familie in Leiden eintrifft. 25 Sup. ep. 97, Nr. XIII, Bl. 16r–v. Original. Salutem et officia. 5 Horaz, Carmina 2, 17, 2–4. 406 5 10 15 20 25 30 Vir excellentissime, magna me expectatio tenebat literarum tuarum, nam et meis de rebus certiora sperabam et, quod multo mihi potius est, de valetudine tua laetiorem nuncium optabam. Heri itaque multa iam vespera tuas1 22 Maii datas accepi. Mercator iste vestras, mea quidem sententia, prorsus nequam est: Nullum ad me nummum mittit neque istius pecuniae, quam a parente habet, neque huius, quam tu praenumerasti. Si Deus superstitem me diutius volet, quaeram profecto, ubi tantum nebulonem ulciscar. Noli existimare frustra esse minas has. Ea me necessitas premit, cuius, dum vivam, non obliviscar. Bis iam scripsi beluae, ne uno quidem verbo respondet. Sed omitto haec, quorum et poenitet et, quoties cogito, acerbissima indignatio subit. Officium tuum, nisi ob meam fortassis tenuitatem, nequaquam periit, promptam certamque apud me gratiam paratam habes. Satyram meam placere tibi ne quidem postulo, est enim w`j evn paro,dw|/ et festina manu consripta. Si tu pro singulari prudentia tua de nonnullis monebis, ipse quoque non pauca mutabo faciamque, ut nova prorsus illius facies oriatur. Quid, si alia etiam via Aereolum2 aggrediar ? Existimo inter reliquas philosophiae partes etiam politicam disciplinam ab eo esse emissam. Hanc ego, quoniam isto in studio totus sum, ad limam revocare possim. Non pauca recenti in memoria habeo, multa inter legendum occurrent, plura tu monebis, quo ornatius hypomnema fiat. Si tanti res videtur, quaeso, ut inquiras. De conditione Hamburgensi quid me moveat quidque impediat, pluribus exponam. Cum istas3 clarissimo domino Eichstadio4 traderem, revera lupum auribus tenebam, ita nec manere nec abire satis integrum erat. Ut substiterem, existimationis et bonae famae cura monebat, ne ob aes alienum fugae similis profectio videretur. Maturare iter iubebat fides paulatim infirmior, quae dum prorsus decoqueretur, morari extremae futurum erat imprudentiae. Ita me huc modo illuc, quasi in bilance positus, inclinabam, donec occasio praeter opinionem oblata, si non omnem tumultum expulit, at, in hanc partem ut magis propendeam, effecit. Venit ad me ultro Ioachimus Pumpius atque, ut eam rem, quam toties obscuris verbis quaesiverat et a me similibus reiici audiverat, serio ab ipso agi cognoscerem, literas fratris legit, in quibus socium studiorum adsciscere iubebatur. Multa de suo animo et serio diligentiae proposito, multa de amicitia et coniunctione nostra adiecit, quae ad hanc rem facere videbantur. Stimulabat me praeter haec summa necessitas, quae hoc pacto, si non statim tolli, leniri tamen aliqua ex parte posset. Quid multa ? Pollicitus sum, condixi, iamque firmo utriusque nostrum consensu a matris et propinquorum authoritate 1 Unbekannt. 2 Aereolus, «Scherflein», Deckname für Johannes Scharff. Die Satire Reinhold Blomes gegen Johannes Scharff erschien pseudonym als: Anshelmus Jansonius, Iudicium Peripateticum sive Aereolus, Leiden 1642, ed. Müller-Glauser 1988: 625–637, A VII. 3 Nr. 234. 4 Lorenz Eichstaedt. 407 pendemus. Conditiones hae erunt, ut pariter libros evolvamus, pariter collegia adeamus, neuter | altero maior, eo etiam praetextu quasi non nisi contubernales simus et suam sibi pecuniam uterque consumat. 5 10 15 20 25 30 Haec mihi conditio (si modo procedit) omnium optima visa est. Liceret mihi ad avunculum Lubecam ire, qui, quamdiu vellem, aedes suas mensamque praeberet. Liceret parentes et cognatos in Suecia aut Dania adire, quibus non ingratum fore adventum meum non una ratione certus sum. Sed abhorret animus ab inclementibus istis provinciis et propinquorum gratia vivere; eius esse censeo, cui aliunde parum sit spei reliquum. Hamburgum ante omnia placuit vel potius minus displicuit, tum, quod amicos superesse putabam, quorum e memoria et benevolentia excidere nollem, tum, quod tua in primis praesentia frui et literis non sine magna mea utilitate vacare possem. Conditio, cuius mentionem facis, est ea profecto liberalissima et digna, quae neque a me neque a quoquam mei ordinis reiiciatur. Quare gratias tibi, quas possum, maximas defero, qui et favere mihi et negotia pro me suscipere non desinis. Institutiones iuris aliis non valde doctis explicare possum, ne dubita, et paulo etiam plus scire me aiunt, qui haec intelligunt. Quid, si differri negotium hoc in unam alteramve septimanam possit, donec Pumpius de propinquorum voluntate certior fiat ? Namque, etiamsi absque hac re esset, tamen nisi rebus expeditis et soluto aere alieno venturus non essem. Interea, si qua occasio erit commendandi me Pumpiis per Doctorem Stampelium5 aliosve, quos fortuna forsan offeret, ne cui occasioni deesse velis, etiam atque etiam rogo. Vide, quas ad te literas dare audeam ! Non aliter patri, sed indulgenti facilique, scripturus fueram, qui et ignoscere et iuvenilia consilia non rigide examinare, sed cum benevolentia quadam vel admittere vel corrigere sciret. Quod quin sis facturus, non dubito, aut, si opus est, summa cum observantia oro quaesoque. Sic apud me statuo: Eam iam esse aetatem meam, ubi fortunam tentare et potius me,ga kai. neaniko.n fro,nhma labei/n6 quam secura et quieta omnia sequi debeam. Gestit animus adire Galliam, tentare remotiores etiam provincias, viris magnis clarisque innotescere, quam ad rem Pumpius (modo inter nos conveniat) valde oportunus erit. Sin eam invenero studiorum diversitatem, ut conciliari non possimus, mature discedam et interea aliud quid fiet. Quocunque autem loco, quacunque conditione vixero, nihil mihi prius erit debita erga te promptitudine et filiali obedientia.Vale. Lugduni Batavorum, anno 1640, die 8 Iunii. E[xcellentiae] t[uae] a[ddictissimus] Reinhold Blomius 35 5 Thomas Stampeel. 6 Demosthenes, Olynth. 3, 32. 408 237 Von Reinhold Blome. Leiden, 16./26. Juni 1640 5 10 Kann die von Jungius angebotene Stellung in Hamburg nicht annehmen, sondern wird [Joachim] Pumpe während einer Studienreise als Hofmeister begleiten, sobald er seine Schulden in Leiden bezahlt hat. Schwierigkeiten mit den Geldüberweisungen. Der Druck der von Jungius gewünschten Ausgabe der «Institutiones physicae» des [Gilbertus] Jacchaeus ist noch nicht fertiggestellt. Bittet um Anweisungen für die Polemik gegen [Johannes Scharff]. Sup. ep. 97, Nr. XIV, Bl. 17r (Text), 17v (Adresse). Original. 15 Salutem et officia. 20 Vir excellentissime, vehementer doleo consilium me cepisse, quod tibi non probetur, id enim literae tuae1 prae se ferunt. Sed quoniam haec res integra iam esse desiit, obnixe rogo, si approbare non potes, ne quid mihi succenseas aut minus <i>deo faveas. Omnia expedita sunt. Pumpius literas accepit, in quibus ego ita honorifice appellabar, ut magnam futuri temporis spem conceperim. Vel una haec causa, quo me non impellere potuit: Sentiebam honeste abeundi rationem nullam nisi nominibus expeditis proponi, interea augeri sumptus, crescere aes alienum. Nunc multo commodius a patre subsidia exspectabo. Libertas aeque integra est, studia vix paulum imminuta. Deum quaeso, ut propria haec mihi faciat. 25 30 De mercatore isto nisi mendacem esse, quod dicam, non habeo. Quid ego illi scripserim, qui nono demum huius mensis die pecuniam accepi ? Quinquaginta imperiales, quos penes ipsum esse pater significaverat, istis literis secundum requirebam, praeterea verbum nullum. Nec erat, quod de fide mea ambigeres. Iacchaei Physica2 ob alias Elseviriorum occupationes nondum est absoluta. Mittam, quamprimum potero. Quae plurima tibi debeo, ea gratissimo pectore agnoscam. Quid de satyra et Aereolo3 ? Vale. 1 Unbekannt. 2 Gilbertus Jacchaeus, Institutiones physicae, Jena & Schleusingen 1635, mehrere weitere Ausgaben. 409 E[xcellentiae] t[uae] a[ddictissimus] et obedientiss[imus] Reinhold Blomius 5 Lugduni Batavorum, anno 1640, die 28 Iunii. EXCELLENTISSIMO VIRO DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, PROMOTORI a MEO OMNI VENERATIONE COLENDO. HAMBURGUM. 10 a Notiz von Jungius’ Hand: 40, 28 Iun. 238 15 Johannes Stampioen d.J. an Woldeken Weland in Verden. ’s-Gravenhage, 6./16. Juli 1640 Sendet Weland ein Gutachten der Universität Leiden über ein zwischen ihm und Descartes umstrittenes mathematisches Problem und bittet, beiliegende Briefe an Jungius [Nr. 239] und Tassius weiterzuleiten. 20 Sup. ep. 98, Nr. CVI, Bl. 148r. Original. 25 30 Monsieur Welandt, amicissime, ick sende U.E. de uijtspraecke van de professoren matheseos der universiteijt Leijden over het different op den regel fol. 25 ende daerbeneffens twee missiven, een aen Joachimum Jungium, medicinae doctorem, de andere aen J[ohannes] Adolphus Tassius, professor matheseos, waerin ick op haer lieder ben versoeckende, haer EE. gevoelen van’t selfde different eens te verclaren ende mij over te senden, te meer, om dat dese professoren uijt affectie, die sij tot de Cartes hebben, soodanighen oordeel geformeert hebben, het welcke nochte de reden nochte het recht gelijckformigh is; biddende op U.E. vrindelijck, als dat U.E. de saecke met een missive 3 Aereolus, «Scherflein», Deckname für Johannes Scharff. Die Satire Reinhold Blomes gegen Johannes Scharff erschien pseudonym als: Anshelmus Jansonius, Iudicium Peripateticum sive Aereolus, Leiden 1642, ed. Müller-Glauser 1988: 625–637, A VII. 410 aen dominum Jungium ende dominum Tassium gelieft op’t spoedigste te recommanderen ende mij op’t spoedighste sulx doen behandighen, bevelende U.E. in de protectie des alderhoogsten. Raptim. Vale. U.E. onderdanighsten dinaer 5 Johan Stampion de Jonghe 1640 Uijt Hage, desen 16 Julij 1640. 10 Auf der Rückseite Notiz von Jungius’ Hand: Stampionis. 15 239 Von Johannes Stampioen d.J. ’s-Gravenhage, 6./16. Juli 1640 Bittet Jungius um ein Gutachten über die zwischen ihm und Descartes entstandene Kontroverse über die Berechnung der kubischen Wurzel von Binomen. 20 Sup. ep. 98, Nr. CVI, Bl. 147r–v. Original. Zit. (dt. Übs.): Avé-Lallemant 1863: 288; Avé-Lallemant 1882: 147f. Doctissimo, vigilantissimo et in mathematicis eruditissimo domino Ioachimo Iungio, medicinae doctori etc., salutem dico. 25 30 Verstaen hebbende, niet alleen van domino Welando1, maer oock van verscheijden mathematicis, U.E. beneffens U.E. vocatie oock een groodt mathematicus te sijn, soo ben ick te rade geworden, de vriheijt te nemen, om U.E. te behandigen de punten van verschil over den regel fol. 25 om den teerlingwortel te trecken uijt binomiis, op U.E. vrindelijck versoeckende, dat U.E. sijn oordeel over het selvige eens gelieft te verclaeren, het welcke mij seer aengenaem sal sijn, te meer, om dat de professoren matheseos tot Leijden, mijn partij sijnde, een oordeel geformeert hebben, het welcke de reden nochte het recht niet 1 Woldeken Weland. 411 5 gelijckformigh is, ende dat om geen andere oorsaecke, als om m[on]s[ieur] de Cartes in sijne geimagineerde reputatie te verheffen met het onderdrucken van een ander, want de professoren dickmaelen tegens mijn geseijt hebben: «Hadt gij m[on]s[ieur] de Cartes niet genoumt, u saecke soude wel gaen.» Ende alsoo ick met dese uijtspraecke van de professoren te onrecht grootelijc geinteresseert worde, soo aen mijn eere als aen mijn goet, soo bidde ick op U.E. vrindelijck, het selve in bedencken te nehmen ende bona fide op’t spoedighste te formeren U.E. judicium, dat U.E. naer U.E. groote geleerheijt, die hier niet onbekent is, wel licht sult kennen te wege brengen; bevelende U.E. in de protectie des alderhoogste. Vale. 10 U.E. onderdanighsten dinaer Johan Stampioen de Jonghe Illust[rissimi] princ[ipis] de Nassou mathematicus 1640 15 Uet ’s Gravenhage, desen 16 Julij 1640.| Kort verhael over den handel van het different 20 25 M[on]s[ieur] de Cartes heeft door een Waessenaer seher lasterlijck libel2 laeten uijtgaen tegens minen Nieuwen stel-regel3, daerin verhaelt stonden neffens de punten, die hij tegens mijnen regel fol. 25 tegenwerpt, de redenen, waerom ick onder de accademie geleijt hebbe 600 gulden, als blijckt met den eersten ende tweeden Dachvaertbrief4. Eijndelijck, naer den derden Dachvaertbrief5, heeft de Cartes oock 600 gulden laeten leggen ende met geen compromis kennende accorderen, want ick wilde hebben, dat de 4 arbiters bij den anderen soude komen ende een diffinitivelijcke oordeel gesamentlijck soude formeren, maer de Cartes wilde, dat de arbiters niet bij den anderen soude komen, maer dat elck sijn gevoelen soude overschrijven ende uijt de pluraliteijt van stemme dan 2 Jacob van Waessenaer, Aenmerckingen op den Nieuwen stel-regel van Joh. Stampioen d’Jonge, Leiden 1639. 3 Johannes Stampioen d.J., Algebra oft Nieuwe stel-regel, ’s-Gravenhage 1639. 4 Johannes Stampioen d.J., Daghvaerd-brief, ’s-Gravenhage 1639; ders., De tweede daghvaerd-brief, ’sGravenhage 1639. 5 Johannes Stampioen d.J., De derde daghvaerd-brief, gezonden aen Jacob a Waessenaer (ofte aen zijn meester R. de Cartes), ’s-Gravenhage 1639. 412 5 oordeelen. Het welcke ick geweijgert hebbe, naedemael de Cartes 3 stemme verkoren hadde tegens mij maer eene stem. Hiernae heeft hij de Tijtraminghe6 uijt laeten gaen, daerin stellende, als dat ick mijn verclaringhe sal inbrenghen, die ick noodigh achte tot mijnen regel te dienen. Het welcke ick in twee verscheijde maniere gedaen hebbe, als blijckt eensdeels met het Redenmatigh bewijs7 ende ten anderen met geschriffe, twelck verclaert is van mij onder de Verclaeringe van het eerste artijckel van de professoren uijtgesproken8. 10 240 15 20 Von Jakob Lagus (Hasius). Braunschweig, 17./27. Juli 1640 Obwohl er seine Studien eigentlich abgeschlossen hat, zieht es ihn nicht in die Heimat [nach Hamburg] zurück. Plant eine Studienreise nach Frankreich und Italien. Widmet sich dem Studium der hebräischen Sprache und ihrer Schwestersprachen. Dankt für erhaltene Hamburger Disputationen und bittet um Zusendung weiterer. Empfiehlt den Überbringer, den zum Luthertum konvertierten Ex-Kapuziner [Natalis aus Görz in Friaul]. Sup. ep. 98, Nr. III, Bl. 3r–v (Text), 12v (Adresse). Original. Zit.: Avé-Lallemant 1863: 234. Salutem et observantiam. 25 30 Fortasse miraberis, excellentissime vir aeternumque colendissime praeceptor, cur non emenso pene, quod nonnemo opinaretur, studiorum meorum circulo patriam potius remigrem, quam apud exteros ancipiti fortuna vitam producam, quum ea tamen, qua nunc fruor, longe praeclarior apud vos quoque sperari possit conditio, simque praeterea illiusmodi, cui propter rerum angustias non suo licet arbitrio gubernare tempora, sed ita vivere, ut non nisi luculento et virtutis et doctrinae specimine ad incertam atque fluxam, qualis in extraneis hominibus, fortunae lucem emergere queam. Clarissime vir, si eandem apud exteros inhumanitatem, quam inter patrios meos aliquot ingemui saepius, experirer 6 Jacob van Waessenaer, Tijdraminghe, Leiden 1640. 7 Johannes Stampioen d.J., Wis-konstigh ende reden-maetigh bewijs op den reghel fol. 25, 26 en 27 van sijn boek, ghenaemt den Nieuwen stel-regel, ’s-Gravenhage 1640. 8 Johannes Stampioen d.J., Verclaringhe over het gevoelen, by de E. H. professoren matheseos der universiteyt tot Leyden uytghesproken, ’s-Gravenhage 1640. 413 5 ac non verius ex voto res et studia mea profluerent (levicula autem offensiuncula, ut humana sunt omnnia, de gradu me neutiquam deiiciat), incertum pro certo, ingratos pro gratis, inscios rerum pro scientibus, pro eximie humanis insigniter inportunos eligerem. Patriam repeterem confestim, nisi interior quaedam vis ad dissita lustranda succenderet. Quam pulchre, quam ad eadem tentanda concitate Horatius meus ex Homero: «Dic mihi, Musa, virum etc., Qui mores hominum multorum vidit et urbes.»1 10 15 20 25 30 Proin, quum fere sim scolastiko.n zw/on interque tenebras et pulveres hos impatientissime avbi,wj vivam, quantumvis hospite et hospitio utar sane quam commodo discipulisque duobus et dicto audientibus et disciplinae capacibus omniaque humanitatis et benignitatis momenta exhibeantur affatim, evolabo tamen meque mihi adseram. Aut non vivam, aut Gallias propediem ingrediar, inde auspice Deo Europae florem Italiam. Neque me, quod existimes, rerum mearum ac temporum asperrimae difficultates dehortantur, sed ultro impellunt, utpote paucis contentum suaque se virtute involventem: quae exterius accesserint, aut grata manu admittentem aut, si adversa, irretortis oculis usurpantem, semper unum quasique tetra,gwnon. Pulcherrimum mihi visum semper est hoc Thessali, Hippocratis filii: Ouvv pa,ntej to,poi ta. auvta. fe,rousi bohqh,mataa 2. Idcirco forsan in ignota sors mea floret humo, exitus in diis est. Interim, quod Aristides Sophista probe extulit, e;sti euvfronou,ntwn evp’ avmfo,ter’ evxeta,zontaj ou[tw ti,qesqai pro.j to. sumbai/non3. Linguam sacram, quaeque prope ab illa absunt quasi sorores, prae studio iam excolo, caeteras linguas aut rivos aut lacunas, illam fontem ratus. Puditum enim est et pertaeditum theologos quosdam vel sua vel aliorum opinatione eximios adeo turpiter cespitare, adeo nequiter sanctissimam linguam mentemque evolvere populoque Christiano enodare. Nuper super mensa nostra buccinator quidam theologus hoc modo non mediocrem famae suae labem intulit; miser ille sero animadvertebat, quam procul a solida distaret eruditione, cum necdum fundamenta iecisset. Kai. tau/ta me.n de. tau/ta. Pro disputatione, quam meus mihi amicus, qui hic ivhtro.j me.n avnh.r pollw/n avnta,xioj a;llwn4, attulit, ingentes tibi habeo | gratias. Perplacet illa, utpote a Doctore Iungio, hoc est ipsa Pallade, missa. O quam suave mihi veritatem indies magis magisque lucem accipere e tenebrisque protrahi. Tu lucifer es, tu stator verae philosophiae, tu stupendum vivae naturae prodigium. O praeceptor, o anima mea, quam ego laetor, quam ego tripudio, quod te formatore philosophiae praecepta hauserim, cuius inclytum nomen, 1 Horaz, Ars poetica 141f. 2 Corpus Hippocraticum 420, 1. 3 Aelius Aristides 1, 595. 4 Homer, Ilias 11, 514. 414 5 10 15 20 25 cuius illustre ingenium etiam invidia emiratur coactaque depraedicat. Per Deum te unice etiam atque etiam rogo, ut, quicquid disputationum hactenus instituisti physicarum aut excellentissimus meus praeceptor, dominus Tassius, mathematicarum, mihi ne invideatis, sed, ubi demisse petiero, gazas illas aperiatis mihique discipulo vestri observantissimo vel atomum earum depromatis. Non ego ingratus ero cuculus, sed prae studio connitar, ut nunquam te mei poeniteat. Hunc mearum latoremb virum nobilissimum, patria Italia propter religionis puritatem in Germaniam egressum iamque Hamburgum abeuntem sortis iniquitate reique bellicae difficultate, quae Lipsiam, ubi semiannum literas linguamque Misnicam excoluit, pressura videbatur, compulsus, vehementer rogo, ut, quae tua est in egenos et cumprimis istiusmodi, qualis hic meus amicus est, humanitas, benevole complectaris, hoc est, modum ostendas, quo ille ecclesiarum antistitibus ac seniori commendatus erogatione auxilii pecuniarii adiutetur. Instructus est luculentis doctorum virorum testimoniis atque ita semper vitam Lipsiae instituit, ut probatissimi ingenii esset exemplar multorumque amorem provocaret. Quod si to. avnqrw,pinon fu,sei evleeino.n, hic utique esse convenit, ubi propter Christi nomen amoremque veritatis divinae omnia humana bona, quod vir hic lubens fecit et nobilis et opulentus antehac, derelinquuntur, ut coelestia per varios casus per tot discrimina rerum tandem acquirantur et sempiternum obtineantur. Vale et excellentissimo domino Tassio, praeceptori colendissimo, plurimam ex me filialemque salutem etiam atque etiam nuncia. Si quid infimis precibus consequi possum, ipso animo rogo, ut ne rescribere ad me dedigneris, hoc enim potissimae erit oblectationis. Iterum vale, o iugiter honoratissime vir, o dilectissime praeceptor, meque amare nunquam desine.c Nominis tui indefessus cultor M[agister] Iacobus Lagus Praepropere Brunsvigae, 17 Iulii 1640. Habito in der Brüdergassen, bei Licentiato Kleinschmidt.d 30 EXCELLENTISSIMO ATQUE EXPERIENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, MEDICINAE DOCTORI CLARISSIMO, PHILOSOPHO INCOMPARABILI, GYMNASII AC SCHOLAE HAMBURGENSIS RECTORI MERITISSIMO, e DOMINO PRAECEPTORI AETATEM COLENDISSIMO. BEI SANCT JOHANNISSCHUL. 35 a bohqh,mata] boh,maqa. b Randbemerkung von Jungius’ Hand: Natalis. c Darunter Notiz von Jungius’ Hand: Natalis Gorizia Foroiuliensis, Tergestae induit habitum Capucini, post cum habitu Cap. venit Lipsiam atque ibi amplexus est religionem evangelicam. d Notizen von Jungius’ Hand auf Bl. 12r: Lingua 415 Furlanica. Foroliviensis, quae accedunt ad. Gorizium. Furlanica. e Notiz von Jungius’ Hand: 20 Iulii exhibuit Natalis, quondam Capucinus. 5 241 Von Johannes Donnerberg. Helmstedt, 25. August / 4. September 1640 <...> Neuigkeiten von der philosophischen Fakultät in Helmstedt. 10 15 20 Wo. 2, Bl. 321v, 320r (ein sekundär quer halbiertes Blatt, einseitig beschrieben, Rückseite von Jungius für Notizen verwendet). Original, Fragment. <... Com>pendii logici domini Doctoris Horneii1 Methodum eiusdem disputandi2 interpretari publice coepit. Disputationes eius logicas binas per tabellarium transmitto ut et duas physicas Doctoris Magistri Scheurl3. Plures, quas transmittam, non habeo. Magister Scheurl privatim Metaphysicam Cornelii Martini4 explicat, Feldenius Fortificatoriam5, ut vocant, proponit. Haec sunt, quae brevibus tuam excellentiam scire volui. Si qua imposterum literis digna occurrent, faxo, ut impiger in iis perscribendis reperiar. Vale, vir clarissime, tuoque favore me complecti perge. Dabam in nostra Iulia, anno 1640, VIII Kalendas Septembres. T[uae] c[laritatis] a[mantissimus] Iohannes Donnerberg 25 1 Konrad Horneius, Compendium dialecticae succinctum et perbreve, Helmstedt 1623, mehrere weitere Ausgaben. 2 Konrad Horneius, De processu disputandi liber, Frankfurt a. M. 1624, mehrere weitere Ausgaben. 3 Heinrich Julius Scheurl. 4 Cornelius Martini, Metaphysica, Straßburg 1604, mehrere weitere Ausgaben 5 Johannes von Felden, Architectura militaris oder vestungs-baukunst, zu nutz seiner auditorum beschrieben durch I. a F. M. P., Helmstedt 1643. 416 242 5 10 Von Lorenz Eichstaedt. Stettin, 25. August / 4. September 1640 Sendet ein Exemplar der «Strena mathematica» Woldeken Welands und seiner eigenen Ephemeriden und Kalender. Widmungsexemplare von letzteren bittet er Heinrich von Qualen überbringen zu lassen. Zwei Experimente eines Stettiner Apothekers: Der Versuch, Blei aus Kreide zu lösen, schlug fehl; dagegen gelang die Ausscheidung von Silber aus einer silberhaltigen Kreideart. Sup. ep. 97, Nr. XCIV, Bl. 124r (Text), 124v (Adresse). Original. Salutem plurimam et officiosum amorem. 15 20 Clarissime excellentissimeque domine doctor, fautor et amice plurimum honorande ac amande, ignosce, amabo, tardiorem accessum Strenae mathematicae Wolde[keni] Welandi1, siquidem superiori septimana eam per mare Lugduno Batavorum recepi, cui quoque Calendarium novum2 et Ephemeridem parvam ad instantem annum3, qui felix faustusque nobis illucescat, adiunxi. Inclusi quoque epistolium ad nobilissimum virum Henricum a Qualen directum una cum Calendario et Ephemeride parva, rogoque excellentiam tuam, ut per aliquem suorum discipulorum haec ad praefatum nobilem virum recte perferri curet, notum enim est excellentiae tuae hospitium eius in Hamburgo. Ex creta nuper noster pharmacopoeus, ut promiserat, non poterat plumbum elicere. Sed habuit cretae genus, in quo micae argenteae internituerunt. Huic admiscuit pulverem liquefacientem metallum atque sic in fundo tigilli igni vehementi expositi unum atque alterum granum argenti obtinuit. 25 Cretam igitur per se terrae genus esse existimo, qualis est bolus, tripolis, marga, rubrica fabrilis, terra sigillata Silesia et aliae huiusmodi. Diversi coloris invenitur, ut recte Iohannes Kentmannus in Nomenclatura rerum fossilium, quae in Misnia praecipue et in aliis quoque regionibus reperiantur4, annotavit folio mihi septimo. 1 Woldeken Weland, Strena mathematica sive elegantiorum problematum triga c. v. D. Ioachimo Iungio inscripta, Leiden 1640. 2 Lorenz Eichstaedt, New und alt schreibcalender auff das jahr ... MDCXLI, Danzig 1640. 3 Lorenz Eichstaedt, Ephemeris parva Uraniburgo, sedi astronomiae instauratae, accomodata ... ad annum ... MDCXLI, Rostock & Stettin 1640. 4 Johannes Kentmann, Nomenclatura rerum fossilium, que in Misnia praecipue & in aliis quoque regionibus inveniuntur, in: Konrad Gesner (Hg.), De omni rerum fossilium genere, Zürich 1565/66. 417 Hisce excellentiae tuae studia et officia mea cum omni grati animi significatione perpetuo parate defero. Bene et feliciter vale. Stetini Pomeranorum Veteris, die VIII Kalendas Septembres Iuliani, feria 3, MDCXL. Exc[ellentiae] t[uae] officiosissimus c[ultor] 5 Laurentius Eichstadius med[icinae] d[octor] 10 VIRO CLARISSIMO EXCELLENTISSIMOQUE DOMINO IOACHIMO IUNGIO, MEDICINAE DOCTORI ET GYMNASII a SCHOLAEQUE HAMBURGENSIS polumaqesta,tw| , DOMINO FAUTORI ET AMICO SUO HONERATISSIMO. IN HAMBURGK.b a polumaqesta,tw|] polumaqeta,tw|. b Notiz von Jungius’ Hand: 1640. 15 243 20 Von [Daniel Wülffer. Jena, vor 11./21. September] 1640 Sendet seine Jungius gewidmete, anonym publizierte Entgegnung auf die «Trias propositionum theologicarum» des [Jakob] Grosse. Sup. ep. 98, Nr. CXLVII, Bl. 217r–v (Text), 218v (Adresse). Original, diktiert, wohl von der Hand Christoph Schelhammers. Zit.: Guhrauer 1850: 252; dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 286f. 25 30 Salutem et officia. Amplissime vir, experientissime domine doctor, aliquod tempus abiit, ex quo vidi Ienae prodiisse Triadem quandam propositionum theologicarum1, uti quidem appellantur, mallem eas philologicas vocare. Nescio, qua superstitione motus autor (quae tamen ipsa in plerisque talibus quaestionibus nimium quantum dominatur) hunc prae caeteris titulum eligerit. Vidi, inquam et, cum primo intuitu aliquid iudicii habere mihi videretur, legi, facile ex notis mihi colligens tibi id dictum, ut existimares. Attamen, ubi omnes 1 Jakob Grosse, Trias propositionum theologicarum, Jena 1640. 418 5 10 Hellenistas (invisum nomen Grossio) eodem scripto perstringi (nescio, qua dementia) animadvertebam, ne silentium per hoc iam tempus in assensum verteret, existimavi non indignum me quicquam facturum esse, si amorem, quo Hellenistas omnes (inter quos, amplissime vir, non infimus es) penitissime complector, publice professus, quid de isthoc scripto etiam ii, qui modo terminos intelligunt, sentire possint, exponerem2. Inscripsi vero nomini tuo clarissimo tum eas ob causas, quarum in ipso principio opusculi (ita liceat appellare) mentionem feci, tum vero, ut reverendus iste dominus Grossius iudicium suum eruditissi- | mis quibusdam viris oppositum ipsemet dignosceret, sin hoc minus, directe responderet, quod certis de causis animitus expecto. Nolui nomen meum profiteri (quibus causis motus, suo tempore locoque dicam), nisi quod fatear me esse omnium Hellenistarum, Hellenistarum dico omnium, amantissimum. Animo benevolo accipias prima haec mentis meae tui observantissimae libamenta et favere porro perge ei, qui tuus totusa 15 Dabam raptim e musaeo, anno 640. 20 Incuria et supina negligentia typographi factum est, ut, cum absens essem, remanserint quaedam sfa,lmata, quae tamen benevolus lector pro candore suo emendabit. Iterum vale. VIRO AMPLISSIMO, EXCELLENTISSIMO ET EXPERIENTISSIMO DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI CELEBERRIMO, GYMNASII HAMBURGENSIS RECTORI DIGNISSIMO NECNON PHYSICES b PROFESSORI CLARISSIMO, DOMINO FAUTORI ET PATRONO SUO MAGNO. HAMBURGUM. 25 a Unterschrift unzutreffend ergänzt von späterer Hand: Woldeck Weland b Notiz von Jungius’ Hand: 11 Sept. accepi. 30 244 Von Reinhold Blome. Leiden, 15./25. September 1640 2 [Daniel Wülffer] Innocentia Hellenistarum a Triade propositionum, ut vocantur, theologicarum vindicata, o.O. [1640]. 419 5 [Konrad] Walther aus Hamburg hat in Leiden in nichtöffentlichem Verfahren den medizinischen Doktorgrad erworben. Walther besitzt ein Exemplar der von Jungius benötigten seltenen Großdruckausgabe der «Institutiones physicae» des [Gilbertus] Jacchaeus. Vor seiner Abreise aus Leiden versprach er Blome, das Buch in Hamburg gegen Jungius’ Exemplar einzutauschen. Von Walther und anderen wurde das Gerücht bestätigt, daß Jungius das Rektorat des Johanneums niedergelegt habe. Blome studiert mit [Joachim] Pumpe in Leiden. Nachrichten von Gelehrten in den Niederlanden. Sup. ep. 97, Nr. XV, 18r–v. Original. 10 Salutem et officia. 15 20 25 30 Waltherus, civis noster, Frederici1 collegae filius, nuper ad petendum medicinae doctoris titulum huc venit eumque non difficulter impetravit. Is enim professorum nostrorum mos est, ut haud gravate vendant, quod praesenti pecunia ante alios peregrini redimunt. Waltherus itaque privatim disputavit, privatim doctor factus est, idque tam tranquille et sine ullo tumultu, ut nos, cives ipsius, vix id intelligeremus, deinde continuo in patriam, unde venerat, reversus est. Quorsum haec, quaeres ? Iam dicam. Cum discessurus esset Waltherus, quaesivit ex me, num quid haberem, quod Hamburgi curatum vellem. Dixi dolere me, quod occasione tam optata uti non possem, morari enim operas, alias ad te missurum fuisse Iacchaei Physicam2, quam, quia publice praelecturus esses, maiusculis literis exscriptam desiderares. Hic ille subito professus est sibi vero exemplar tale esse, nec Physicae modo, sed Metaphysicae3 etiam, atque ea in tanta raritate singulari se studio reperisse. Non opus erat pluribus: Eo enim paulatim deventum est, ut ob nostram amicitiam se cum tuo alterius editionis libro hunc permutaturum tibique traditurum promitteret. Hanc ego conditionem non ingratam tibi fore existimabam eamque, ut urgere per famulum posses, chartam4, quam vides, consignavi. Ab eodem Walthero aliisque confirmatus est, qui de scholastico munere deposito rumor ad nos venerat. Scio id iam dudum agitasse te et in votis habuisse, ideoque gratularer, si tam in hanc partem quam in alteram gratulationum exempla haberem. Certe Musis philosophicis gratulari debeo, quae ingenii tui monumenta occupationum excusatione sublata audacius iam flagitabunt. Kai. tau/ta dh. tau/ta. 1 Friedrich Walther. 2 Gilbertus Jacchaeus, Institutiones physicae, Jena & Schleusingen 1635, mehrere weitere Ausgaben. 3 Gilbertus Jacchaeus, Metaphysicae seu primae philosophiae institutiones, Jena & Schleusingen 1638. 4 Nr. 245. 420 5 10 15 20 Nunc rerum studiorumque meorum rationem paucis declarabo. Quid cum Pumpio egerim, non ignoras, neque enim id prius incepi, quam tibi significarem. Vivo igitur cum illo satis commode et ex animi sententia, quandoquidem eam in animum sententiam induxi, qua meliorem et afflictissimis rebus meis accommodatiorem non invenio. Molestiae sic mediocres sunt, otium et occasio exercendis literarum studiis non deficit, conversatio cum optimis est et quibusdam in suo genere satis eruditis. Iuris studium, quoniam sine eo neque huic meo sodali neque aliis forsan placere possum, paulo magis commendatum habeo, ita tamen, ut linguarum cognitionem et elegantias nunquam non respiciam atque una exerceam. Id hunc in finem facio, ut, si qua sese occasio praebeat, facilis sit ad ea transitus, quae ab initio constitui quaeque cum indole mea omnium maxime consentire experior, nimirum ut relicto foro eiusque turbis liber in porticum | aut academiam aliquam me subducam. Hoc institutum saepius declaravi et in posterum subinde repetam, ut firmum me stabilemque in eo manere scias. De reliquo quid futurum sit, nondum prospicio. Cum Pumpio an proximo vere in Galliam sim abiturus, nondum scio neque, si sciam, utrum id e re mea futurum sit, affirmare ausim. Tempus igitur haec et alia docebit, quo ego magistro omnium optimo utor, neque quicquam maiori curae habeo quam praesentia. Interea illustri Salmasio5 familiarissimus sum, Vossium6 patrem Amstelodami saepius conveni, filii inter amicos me numerant. Sletzerum7 fama est Ultraiecti formosam, probam, divitem virginem ambire. Id mihi indicandum videbatur. Denique unum hoc rogo, vir excellentissime, ut me inter tuos habere non desinas et affectum, quem hactenus ostendisti, porro conserves. Ego, quod possum, ab observantia et debita paternis tuis in me meritis gratitudine nunquam recedam. Vale. Lugduni Batavorum, anno 1640, die 25 Septembris. 25 T[uus] Reinh[old] Blomius EXCELLENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, FAUTORI MEO 30 OMNI OBSERVANTIA COLENDO. HAMBURGUM. a a Notiz von Jungius’ Hand: 40, 25 Sept. 5 Claude Saumaise. 6 Gerhard Johann Vossius. 7 Johann Friedrich Schletzer. 421 245 Reinhold Blome an [Konrad] Walther [in Hamburg]. Leiden, 15./25. September 1640 5 Erinnert Walther an dessen Versprechen, Jungius ein Exemplar der «Institutiones physicae» von [Gilbertus] Jacchaeus zu überlassen. Sup. ep. 97, Nr. XVI, Bl. 19r. Original. 10 Salutem. 15 Clarissime domine Walthere, quamvis iam dudum praestitisse te spero, quod de Physica Iacchaei1 excellentissimo domino Iungio tradenda promisisti, quoniam tamen facile obrepere etiam invitis solet oblivio, nunc etiam officiosissime rogo, ut id, si factum non est, amicitiae nostrae causa effectum dare velis. Mea officia, si qua in re iis eges, constabunt tibi perpetua. Vale. T[ui] addictiss[imus] Reinhold Blomius 20 Lugduni Batavorum, anno 1640, die 25 Septembris. 25 246 30 In Jena ist eine anonyme Widerlegung der «Trias propositionum theologicarum» [des Jakob Grosse] bekanntgeworden. Schelhammer versichert, daß er treu auf Jungius’ Seite steht. Kündigt an, demnächst seine Disputation über den Gesichtssinn zu senden, die gerade gedruckt wird. 1 Von Christoph Schelhammer. Jena, 14./24. Oktober 1640 Gilbertus Jacchaeus, Institutiones physicae, Jena & Schleusingen 1635, mehrere weitere Ausgaben. 422 Sup. ep. LXXVI, Bl. 100r–v (Text), 100v (Adresse). Original. Dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 180–182; AvéLallemant 1882: 88f. 5 10 15 20 25 30 Excellentissime, clarissime vir, fautor et patrone omni observantia colende, nemo tam compositae mentis est, quin oblata re indigna indignetur ridiculaque rideat, id quod de me fateri tibi debeo. Indignum factum erat Propositionum theologicarum1, ut vocantur, divulgatio, quam non leve (ut videbatur) authoritatis tuae detrimentum (ut sunt vulgi iudicia) primo statim aspectu aequo animo ferre non potui. Quid egerit author, legentibus patuit et vel leviter Graecarum literarum Hellenisticique idiomatis cognitione tinctis manifestum fuit; qui vero rem omnem et controversiae statum insuper cognoverunt, apertissimam tuae famae fieri iniuriam perviderunt, adeo ut illico de earum examine sermones sparsi fuerint. Caeterum memoria earum ex animis nostrorum hominum iam elapsa erat, cum, nescio, unde, huc delata est Innocentia Hellenistarum2. Ridicula praedictarum propositionum refutatione ostensa petulantiam splenis cohibere non potui, cum viderem tot contradictiones authori ostensas, imo omnia esse pugnantibus inter se positionibus plenissima. Licet autem Himmelius3 et alii valde stomachati esse dicantur, cum sine mittentis nomine a latore duo exemplaria ipsi (Himmelio) tradita fuerunt (quippe qui non inter postremos est, qui editionem Propositionum theologicarum curaverunt), non desunt tamen, quibus res ita probatur, ac si eorum causa ageretur. Authoris nomen novisse alii mecum valde desiderant, et existimo non ignotum tibi futurum, qui nomini tuo laborem suum insripserit. Quod si sine incommodo tuo et authoris fieri potest, nomen eius mihi perscribere velis. Existima vero esse in nostra academia, qui, quo sint in te animo quaque observantia te prosequantur, quomodo declarare possint, laborabunt. Ego me fateor tibi debe- | re quam plurima, qui informatione et monitis tuis etiamnum me iuvari agnosco. Omnia igitur movebo, ut tuum in me animum nunquam non benevolum grata observantia amplecter studiaque mea tibi potissimum probare possim, qui tuos non ad tenebras ducis quaestionum, sed ad plenam naturae lucem. Ibo, ut spero, illa via, quam memini tanquam e longinquo apud te visam quaque clarissimus Slegelius4 me vel maxime ducit. Quod Deus dare velit. Te rogo, faveas et animum erga me tuum non deponas. Vale. T[uae] cl[arissimae] excellent[iae] observantissimus 1 Jakob Grosse, Trias propositionum theologicarum, Jena 1640. 2 [Daniel Wülffer] Innocentia Hellenistarum a Triade propositionum (ut vocantur) theologicarum vindicata, o.O. [1640]. 3 Johannes Himmel. 4 Paul Marquart Schlegel. 423 C[hristophorus] Schelhammer 14 Octobris, Ienae, anno MDCXL. 5 Sub prelo est disputatio mea De visus organo et modo5, quam tuae censurae brevi transmittam. Salve et vale cum clarissimo Tassio uterque humanissime a clarissimo Slegelio salutatus. VIRO CLARISSIMO ET EXCELLENTISSIMO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI CELEBERRIMO, GYMNASII ET SCHOLAE RECTORI OPTIME MERITO, DOMINO FAUTORI ET PATRONO MEO 10 a COLENDISSIMO. HAMBURGUM. a Notiz von Jungius’ Hand: Xr. Schelham. 23 Oct. accepi. 15 247 20 Von Reinhold Blome. Leiden, 17./27. Oktober 1640 Bittet um Zusendung von Hamburger Disputationen. Bittet um Anweisungen für die Satire gegen «Aereolus» [= Johannes Scharff]. Dankt für die von Jungius gesandten «Disquisitiones ethicae». Kontroverse zwischen [Claude] Saumaise und Cyprian [Regner ab Oosterga]. Sup. ep. 97, Nr. XVII, Bl. 20r (Text), 20v (Adresse). Original. 25 Salutem et officia. 5 Ophthalmographiam et opsioscopiam thesibus succincte comprehensam ... sub praeside ... Paulo Marquarto Slegelio ... ad diem 17 Octobr. publico examini subjicit Christophorus Schelhammer Hamburgensis, Jena 1640. 424 5 10 Ob festinationem Huswedelii1, cui has daturus eram, brevior esse cogor, vir excellentissime, quam vellem et minus accuratus. Studia mea, quatenus ea per necessitatem alia esse non possunt, abs te probari gratum est et omnium longe iucundissimum, animusque additur ad ea alacrius continuanda. Disputationum tuarum nullam ad me pervenisse valde doleo, eoque sedulo rogo, ut eas prima quaque occasione transmittere velis. Erit mihi id munus et carum et exoptatum. Aereolo sine ullo meo incommodo vacare possum, modo quam celerrime accipiam, quae promittis. Est praeterea eritque semper temporis non parum, quod tibi rebusque tuis impendam. De Grossio2 Welandus3 iam scripserat, qui quo animo sit vel potius quomodo zelum ecclesiasticum temperet, scire cupiam. De ethicis disquisitionibus4 gratias satis amplas referre nequeo, ita de priori benevolentia non modo nihil te remittere, sed magis magisque eam abs te augere sentio. Quod sine tuo incommodo fiat, mitte, quaeso, et, quantum a mea diligentia proficisci poterit, tibi pollicere. 15 20 Sphalmasius iste est ipse Salmasius, qui Diatribam de mutuo5 cum ederet, nomen sibi imposuit Alexii de Messala, Domini de Sancto Lupo, atque eum deinde perstrinxit Cyprianus6, qui qualis sit, ex praefatione in librum Salmasii De calculo7 constare tibi potest. Alexium, quem modo dixi, et in familiari sermone et alias frequenter his nostris minabatur Salmasius, quem profecto illi magis timent et ad nomen eius plus exhorrescunt quam Schytarum servi flagra, olim quae domini increpabant. Sed iam longus sum et taedium tibi moveo, contra, quam promiseram. Vale, vir excellentissime, et me ama. T[ui] add[ictissimus] Reinh[old] Blomius 25 1 Johann Albert Huswedel. 2 Jakob Grosse. 3 Woldeken Weland. 4 Vielleicht die im Jungius-Nachlaß erhaltenen Disputationes ethicae, handschriftlich Cod. Hans. III. 21, Bl. 1–28. Vgl. Kangro 1968: 356 (J 69); Meinel 1984a: 139; Müller-Glauser 1988: XL. 5 [Claude Saumaise] Diatriba de mutuo, non esse alienationem, adversus Coprianum quendam iuris docotrem auctore Alexio a Massalia, Domino de Sancto Lupo, Leiden 1640. 6 Cyprianus Regner ab Oosterga, De iniustitia quarundam legum Romanarum l. duo contra Jacobum Maestertium ICtum. Adjecta est ad caput 19 l. 1 brevis apologia pro manibus Petri Cunaei adversus Claudium Salmasium, Leiden 1640. 7 Claude Saumaise, Interpretatio Hippocratei Aphorismi LXXIX, sectione IV, de calculo, Leiden 1640. 425 Lugduni Batavorum, anno 1640, die 27 Octobris. Literas in posterum excellentia tua inscribet: Bei Henricus Brandes, op Rapenburg, naest het blawe Schaep. 5 EXCELLENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, FAUTORI MEO a OMNI CULTU ET VENERATIONE PROSEQUENDO. HAMBURGUM. a Notiz von Jungius’ Hand: 40, 27 Oct. 10 248 15 Von Johannes Seldener. [Hamburg, vor November 1640] Bei dem Hamburger Domdekan [Lorenz] Langermann wird eine Hauslehrerstelle frei. Jungius möge Reinhold Blom empfehlen. Seldener erwägt, an die Universität Königsberg zu gehen. Sup. ep. 98, Bl. 127r. Original. Zit.: Avé-Lallemant 1863: 289. 20 25 30 Quandoquidem experientissimus dominus doctor ob instans examen occupatior est, quam ut salutationes domesticas queat admittere, paucis significanda per literas duxi nonnulla, quae arbitror futura esse in rem Reinholdi Blomii. Doctoris Langermanni, Regis Daniae consiliarii et templi nostri cathedralis decani studiosus, natione Westphalus, cognomine Tinctor alias Ferber, futura septimana Regiomontum profecturus est, in huius locum non pauci, ut surrogentur, allaborant, sed quia discipuli non leves profectus in literis fecisse dicuntur, omnes reiecti sunt ut minus idonei, quorum institutioni et disciplinae committantur, desideraturque a patre eiusmodi praeceptor, qui Latinam linguam bene calleat, elegans carmen conscribat et insuper in logicis et rhetoricis bene sit versatus, qualis praedictus Tinctor fuisse perhibetur. Cum itaque Blomius his omnibus satis sit instructus, dignus eiusmodi discipulis praeceptor adiungatur, modo esset, a quo commendari Doctori Langermanno posset, qui nunc quidem domo abest, propediem tamen ad nos reversurus est. Adfui heri pastori Petrino, quem consulebam, utrum consultius esset hoc statu belli, cum aliae academiae in Germania sint turbatae, Regiomontanam an Helmstadiensem adire, qui 426 Regiomontanam praeferebat. Praeterito die Mercurii Magister Iohannes Huswedelius Hamburgum venit, is heri Glindam profectus est. Vale Tuae excellentiae amantissimus et observantissimus Iohannes Seldnerus 5 249 Von Johannes Seldener. Königsberg, 19./29. November 1640 10 15 Berichtet vom Zustand der theologischen Fakultät Königsberg, die einen Aufschwung genommen hat, seitdem der Kurfürst [Georg Wilhelm] von Brandenburg in Königsberg residiert. Disputationen des calvinistischen Hofpredigers Johannes Berg mit den lutherischen Theologen der Universität. Auffassungen über die «principia physica» an der Königsberger philosophischen Fakultät. Einige Schüler des Jenaer Philosophieprofessors [Daniel] Stahl in Königsberg betonen die Bedeutung der griechischen Aristoteles-Kommentatoren. Seldener studiert Theologie und Philosophie. Erkundigt sich nach dem Zustand des Hamburger Gymnasiums und dem Ergehen Reinhold Blomes. 20 Sup. ep. 98, Nr. XCVIII, Bl. 128r– 129r (Text), 129v (Adresse). Original. Dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 290–292. Salutem et officia. 25 30 Miraris forsitan, vir experientissime, clarissime et praestantissime, praeceptor, fautor et promotor plurimum colende, quod ne semel quidem, postquam Hamburgo Regiomontum discessi, te per literas salutaverim. Non diffiteor commissam a me culpam, quam tamen humanitas tua mihi condonabit animo perpendens propter loci longinquitatem non offeri commodam semper occasionem scribendi aut, quae alioquin destinaveramus, transmittendi. Hoc audacter audeo affirmare, me quotidie in eo totum esse, ut affectus ille, quo tua excellentia me hactenus prosecuta est, maiora incrementa sumat, cui ut fides habeatur, haec, cum civis Hamburgensis a nobis ad vos iter adornet, de statu academiae nostrae scribenda duxi. 427 5 10 15 20 25 Studia theologica omnino in ea florent, cum, quod omnia in Porussia a militaribus incursionibus sint tuta, tum, quod facultas theologica iam constet pluribus doctoribus quam antehac unquam. Accedit huc etiam, quod, quia serenissimus princeps, Elector Brandeburgicus, ob tumultus bellicos, qui Germaniam divexant, in aula Regiomontana commoratur, professores huius ut et aliarum facultatum diligentius officium suum exequantur legendo et disputando tam publice quam privatim. Hinc factum, ut studiosi non exiguum fructum ceperint ex tribus disputationibus, quae nuper hic sunt habitae inter theologos Regiomontanos et Doctorem Iohannem Bergium, concionatorem aulicum et Calvinianorum hoc tempore antesignanum. Nimis prolixum foret, si perscribere velim omnia, quae acciderunt memoratu digna in conflictu earum. Prima 15 Septembris a Magistro Witzentorffio1, nunc superintendente Bardovicensi, de sacra caena Bergio directe opposita | pro licentia consequendi summos in theologia honores sub praesidio Doctoris Levini Pouchenii fuit habita2, in qua horis matutinis et vespertinis Doctor Bergius opponentis partes sustinuit. Interfuit illi serenissimi Electoris Brandeburgici filius3 ut et Ernestus Marchio4 et complures alii ex aula. Altera habita fuit 15 Octobris sub praesidio Doctoris Behmii5 de consensu et dissensu evangelicorum in religione et ceremoniis6. Tertia7 16 Novembris inter Doctorem Calovium8 et Doctorem Bergium ab octava matutina usque ad tertiam pomeridianam, cui interfuit legatus Regis Poloniae9 et ex regentibus Porussiae quam plurimi. Promisit autem Bergius ultimae disputationi finem impositurus, quod posthac se non amplius commissurus sit conflictui publico, sed apud serenissimum Electorem Brandeburgicum de colloquio instituendo sollicitaturus, cui adhibeantur arbitri et notarii publica authoritate constituti, qui acta consignent. Studia quoque philosophica a quibusdam non segniter hic tractantur, et non pauci reperiuntur, qui physicam Democriteam Aristoteleae praeferunt, nisi quod atomis ut principiis corporum naturalium ex Platone addunt spiritum universi et ex Sacris Literis lucem, uti videre licet ex disputationibus, quas transmitto. In horum numero sunt Doctor 1 Wilhelm Witzendorf. 2 Pia et modesta tractatio praecipuorum punctorum de sacra coena Lutherani[s] cum Calvinianis controversorum, quam ... pro licentia consequendi in theologia summos honores & privilegia doctoris praeside ... Levino Pouchenio ... examine [!] publico subiicit M. Wilhelmus Witzendorff Lunaeb. ... d. 30. Augusti [!] an. 1640, Leipzig 1695. 3 Friedrich Wilhelm von Brandenburg. 4 Ernst Markgraf von Brandenburg-Jägerndorf. 5 Johannes Behm. 6 Nicht nachgewiesen. 7 Nicht nachgewiesen. 8 Abraham Calovius. 9 Wladislaw IV. Wasa von Polen. 428 Tinctorius10, Magister Linemannus11, Doctor Masius Holsatus12, qui fuit excellentiae tuae discipulus Hamburgi. Is, cum ego in primam ex secunda ascenderem, erat unus ex superioribus primae classis viduamque Doctoris Crugeri13 medici hic uxorem duxit. 5 Sunt hic magistri quidam philosophiae, qui magni faciunt philosophiam Peripateticam, ut a Graecis interpretibus proponitur. Sub Sthalio professore Ienensi fundamenta philosophiae iecerunt, non tamen ipsi authores Graecos legerunt. Ego theologiae et philosophiae, quantum | vires corporis admittunt, adhuc sedulo operam do. In gymnasio Hamburgensi post discessum meum quid sit actum, omnino ignoro, nec Reinholdus Blomius ubi locorum vivat, hactenus expiscari potui. 10 Vale, vir experientissime, et me meaque studia habe tibi commendata. Dabam Regiomonti, in civitate Cniphoviana, ex aedibus Aegidii Kieß, anno 1640, die 19 Novembris. Iohannes Seldener 15 EXPERIENTISSIMO, CLARISSIMO ET PRAESTANTISSIMO DOMINO DOCTORI IOACHIMO IUNGIO, GYMNASII HAMBURGENSIS RECTORI, AMICO ET FAUTORI MEO PLURIMUM DEVENERANDO. HAMBURGUM.a a Notiz von Jungius’ Hand: 9 Dec. 640. 20 250 25 Von Christoph Schelhammer. Jena, 4./14. Januar 1641 Drückt seine Dankbarkeit gegenüber seinen ehemaligen Lehrern Jungius und [Johann Adolf] Tassius aus. Hat Jungius eine Disputation gewidmet. Weitere Anlagen sind zwei Exemplare der [von Daniel Wülffer anonym veröffentlichter] «Innocentia Hellenistarum» und eine von einem Freund Schelhammers verfaßte Disputation. 10 Christoph Tinctorius. 11 Albert Linemann. 12 Johannes Masius. 13 Johann Bartholomäus Crüger. 429 Sup. ep. 98, Nr. LXXVII, Bl. 101r (Text), 101v (Adresse). Original. Ed.: Avé-Lallemant 1863: 185f. Feliciter annare et perennare. 5 10 15 20 Cum ante triennium, et quod excurrit, primum Hamburgo me moverem, vir clarissime excellentissime, non multis ab abitu meo diebus sensi animo, quos a tergo reliquissem. Ita enim audiveram te et tui non dissimilem clarissimum Tassium, ut nunquam a pedibus vestris discederem sine aliquo eruditionis fructu. Non mihi quidem ea felicitas erat frequentius te adeundi, nec illud tua, de quibus raro conquiescis, studia permittebant, monita tamen tua et veluti in transcursu proiecta verba ita animo meo haeserunt, ut fateri cogar non ultimam me quorumcunque studiorum meorum partem tibi debere. Quae cum mente volutarem, circumspexi et, quanto privatus essem bono, cum tuae conversationis fructu carerem, facile intellexi. Illud tamen unicum perpetuo circumfero, veritatis, quod tu instillasti primus, studium; utilium rerum prae futilibus quaestionibus observationem, a quibus me sedulo te dehortatum esse bene nosti, quo ego non parum me iuvari scio. Quae tua in me beneficia cum essent gratuita, meum par erat, ut sequeretur officium, quod esset debitum. Ingratum esse, qui remotis arbitris gratias agit1, ex Seneca didici. Feci proinde, ut publice observantia in te mea constaret, nomenque tuum praefigi disputationi meae2 volui, quam ut limatissimo tuo iudicio libentissime subiicio, ita quaeso, ne sereno eam vultu virgulaque censoria tua indignam iudices. Quod si facies, facturum autem spe firma nitor, abundanter benevolentiam erga me tuam ostendes. Ego vero porro me fidei et benevolentiae tuae trado, committo. Tuus omni observantia C[hristophorus]a Schelhammer 25 Adiunxi De innocentia3 duo exemplaria et habitam ab amico meo disputationem4, de quibus, quaeso te, iudicium tuum me ne cela. Vale, vir clarissime. Ienae, anno MDCXLI, 4 Ianuaris. 1 Seneca, De beneficiis 2, 23, 2. 2 Nicht nachgewiesen. 3 [Daniel Wülffer] Innocentia Hellenistarum a Triade propositionum (ut vocantur) theologicarum vindicata, o.O. [1640]. 4 Vielleicht Vitia linguarum praecipua, quae dissertatione hac publica, in qua simul ostenditur Christianorum nulli autorum sacrorum libros barbarismis & soloecismis esse refertos, praeside viro ... Johanne Michaele Dilherro ... placido examini submittit M. Daniel Wülfer Noribergensis ad diem _ Novemb., Jena 1640. 430 CLARISSIMO ET EXCELLENTISSIMO DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI CELEBERRIMO, GYMNASII ET SCHOLAE APUD HAMBURGENSES RECTORI MERITISSIMO, FAUTORI ET PATRONO b MEO COLENDISSIMO. 5 a Unterschrift ergänzt von späterer Hand: -hristoph. b Notiz von Jungius’ Hand: 20 Ian. 640 [!]. 10 251 Von Reinhold Blome. Leiden, 22. Januar 1641 Hat auf den Brief, den er [Johann Albert] Huswedel mitgegeben hatte [Nr. 247], noch keine Antwort erhalten. 15 Sup. ep. 97, Nr. XVIII, Bl. 21r (Text), 21v (Adresse). Original. Salutem et officia. 20 25 Vir excellentissime, Huswedelio ad vos abeunti literas ad te commiseram, quae num recte pervenerint, eo magis dubito, quod neque a te responsum neque de Huswedelio certi quicquam habeo. Super iis rebus, quas tu promiseras quasque ego extremo cum desiderio exspectabam, scripseram pauca et obscura, idque hac de causa, ut, si infidelis esset nuncius, non haberet, quod rescivisse se magnopere posset iactare. Eo te commotum esse non equidem spero, sin praeter opinionem meam brevitas ista ingrata tibi fuit, etiam atque etiam oro et obtestor, ut de constanti meo et grato erga te animo dubitare nolis. Quantum enim potero et sciam, omni vita praestabo, ut te quavis veneratione et coli a me et observari experiaris. Quae futura sit rerum mearum fortuna, nondum prospicio; bonorum favorem a tua praecipue commendatione mihi promitto. Scripsi haec, ne scribere desiisse viderer. Novus hic annus cum plurimis aliis felix faustusque tibi eveniat. Vale. Lugduni Batavorum, anno 1641, die 22 Ianuarii. 30 Exc[ellentiae] t[uae] observantiss[imus] Reinhold Blomius 431 EXCELLENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, FAUTORI MEO a OMNI VENERATIONE PROSEQUENDO. HAMBURGUM. 5 a Notizen von Jungius’ Hand: 21 Ian. 641. Rescripsi d. 2 Febr. ― Bi Henricus Brandes, op Rapenborg, naest het Blawe Scaep. 252 Von Reinhold Blome. Leiden, 19. März 1641 10 Dankt für Jungius’ Schreiben, das er erst am Vortag, nach der Rückkehr von einer Reise nach Amsterdam, erhalten hat. Hat zugesagt, noch ein halbes Jahr mit [Joachim] Pumpe in Leiden zu verbringen. Ob er Pumpe danach als Hofmeister nach Frankreich begleiten darf, ist allerdings fraglich. 15 Sup. ep. 97, Nr. XIX, Bl. 22r (Text), 22v (Adresse). Original. Salutem et officia. 20 25 30 Vir excellentissime, singulari infortunio factum est, ut tardius in manus meas venirent literae tuae1. Nam, quo tempore ego Amsterodamum transiveram, perlatae sunt et hospiti nostro2 traditae, qui, ut homo incuriosus, sepositas habuit, donec hesterno die forte fortuna in eas incideret. Non dubitabis, quin ante omnia longe gratissimum mihi sit futurum, quicquid a te venerit, quicquid a te imperabitur. De itinere meo in Galliam incerta sunt omnia. Pumpius meus ut et frater ipsius non destiterunt persuadere, ut alterum etiam annum eadem conditione hic cum ipso manerem. Conditio haec est, ut praeter mensam et reliqua centum imperiales quotannis mihi numerent. Promisi ego non nisi dimidum annum, idque ea de causa, ut, si melior se conditio offerat, discedendi oportunitatem habeam. Dices, nonne haec satis bona ? Certe sic satis, sed hoc obstat, quod ad evitandos sumptus solus, ut existimo, in Galliam mittetur Pumpius. Hoc omnes rationes meas, nisi in tempore prospexero, valde conturbabit. Sed interea, quis scit, quid fieri possit aut non fieri. 1 Unbekannt, vgl. Jungius’ Notiz zu Nr. 251. 2 Heinrich Brandes. 432 Vale et me, qui id perpetua tui observantia mereri studeo, commendatum habe. Officiosissimam salutem clarissimo domino Tassio. T[ui] observantiss[imus] Reinh[old] Blomius 5 Lugduni Batavorum, anno 1641, die 19 Martii. VIRO EXCELLENTISSIMO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, FAUTORI MEO OMNI VENERATIONE COLENDO. HAMBURGUM. a 10 a Notiz von Jungius’ Hand: 41, 16 Martii. 15 253 Von Daniel Kinenus. [Hannoversch] Münden, 31. März /10. April 1641 Bringt seinem ehemaligen Lehrer Jungius sein Studium am Hamburger Gymnasium in Erinnerung und empfiehlt seinen Schwager [Johannes Friligehausen] aus [Hannoversch] Münden, der das Gymnasium besuchen will und dazu kostenlose Unterkunft sucht. 20 Sup. ep. 97, Nr. CXXXII, Bl. 179r (Text), 181v (Adresse). Original. Zit.: Avé-Lallemant 1863: 143f. Salutem in Christo. 25 30 Excellentissime, clarissime et experientissime domine doctor, fautor et quondam praeceptor aetatem plurimum colende, annus agitur nunc decimus, quum ego a tua excellentia in illustre vestrum gymnasium receptus non sine magno studiorum meorum commodo sesquiannum inibi communibus literis operam dedi et politiori humanitati. Album alumnorum vestrorum in annum MDCXXXI et die V Nonas Octobres testabitur de hac re, testabuntur nonnulla iussu tuo a me descripta ex Galeno de demonstratione, testabitur designatio textuum ex Logicis, Physicis ac Metaphysicis Aristotelis secundum editionem Pacii, quae omnia in schedulis tuis, si forte excutiantur, comparebunt. Quin si redeas in memoriam, ex te noveris, quod non Hamburgi solum hospiti meo Bernhardo Schmalen me commendaveris, sed et Rostochii plurimum reverendo tuo compatri, 433 5 10 15 domino Doctori Iohanni Quistorpio, apud quem praecipue quoque tantum pondus habuerunt literae tuae1, ut suo, qui unicus ipsi est, filio me paedagogum adiunxerit adiunctoque necessaria quaevis suppeditaverit. Haec ideo, vir excellentissime, altius repetere volui, ut intelligeres me, quod frugi oportet discipulum, tuorum, sed et reliquorum dominorum professorum erga me meritorum adhuc esse semperque fore memorem. Quo vero id magis tibi persuadeas, ecce praesentem iuvenem ! Hic, quuum saepius me audivisset egregia de Hamburgensium dicentem lyceo, incredibili quodam amore eius adeundi incensus non destitit a suis efflagitare, eius ut sibi daretur potestas, quo impetrato exoravit me, ut has ad tuam excellentiam darem, id quod ipsi, coniunctione affinitatis (duxi enim ante sex menses sororem eius) mihi carissimo, denegare non potui. Maiorem igitur in modum contendo, ut tua excellentia haud gravatim curam eius suscipere, de hospitio, si fieri potest, gratuito ei prospicere et singularem studiorum ipsius rationem habere dignetur. Geret se, ut ingenuum decet, probum, diligentem, modestum animoque atque opere gratum. Bene vale. Mündae, pridie Calendas Apriles, anno MDCXXXXI.a Daniel Kinenus scholae ibidem patriae rector 20 VIRO EXCELLENTISSIMO, CLARISSIMO ET EXPERIENTISSIMO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, MEDICINAE DOCTORI ET GYMNASII AC SCHOLAE CLASSICAE APUD HAMBURGENSES RECTORI DIGNISSIMO, FAUTORI ET b QUONDAM PRAECEPTORI SUO AETATEM PLURIMUM COLENDO. HAMBURGUM. 25 a Notiz von Jungius’ Hand: Johannes Friligehausen. b Notiz von Jungius’ Hand: 641 Iul. Kinenus. 254 Von Heino Rigius. Rostock, 1./11. Mai 1641 30 Hat, von Jungius empfohlen, ein halbes Jahr bei [Johannes] Quistorp [d.Ä.] gewohnt und ist jetzt vorübergehend bei [Johannes] Huswedel untergebracht. Beklagt den Zustand der 1 Unbekannt. 434 Rostocker medizinischen Fakultät und bittet um Rat, wie er sein Medizinstudium fortsetzen soll. Sup. ep. 98, Nr. LXVII, Bl. 89r (Text), 89v (Adresse). Original. Ed.: Avé-Lallemant 1863: 229f. 5 Salutem et officia. 10 15 20 Quantum ponderis, vir excellentissime atque experientissime, commendatio tua apud Doctorem Quistorpium habuerit, grato, ut fas est, animo cognosco. Ultra dimidium enim annum eius hospitio fruitus sum, iam vero Iohannes Donnerbergius, Quistorpiae1 cognatus, mihi surrogatus est, quare (donec aliud hospitium, quod sequenti hebdomade ingrediar, nanciscerer) domini Magistri Huswedelii mensa iam per 2 septimanas uti coactus sum. Itaque Magistro Huswedelio ad vos abituriente nec quivi nec debui, quin excellentiae tuae pro validissima mei commendatione gratias, quas modo possum, agerem maximas; extente insuper petens, ut meis studiis favere pergat et per dominum Magistrum Huswedelium huc revertentem paucis, si vacaverit, scribat, qua potissimum ratione studium medicum porro tractare debeam, cum hic, proh dolor, facultas medica nullum praeter Doctorem Stockmannum2 habeat professorem, qui, etsi interdum lectiones (Doncani Institutiones3 incepit) habere tentet, aegrotorum, febricitantium in primis, copia inde retrahitur. Proinde rogo, tribus duntaxat verbis excellentia tua me doceat, quid mihi prae primis in studio meo medico agendum censeat. Consilium excellentiae tuae certo mihi polliceor idque pro tenuitate mea laudibus amplissimis ornare conabor. Valeat diutissime. Dabam Rostochii, ipsis Maii Calendis, anno 1641. T[uae] excell[entiae] obsequ[entissimus] et stud[iosissimus] 25 Heino Rigius Hamburgensis medicinae studiosus 30 VIRO EXCELLENTISSIMO ATQUE EXPERIENTISSIMO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, MEDICINAE ET PHILOSOPHIAE a DOCTORI CELEBERRIMO, PRAECEPTORI AC MAECENATI MEO OPPIDO VENERANDO. HAMBURGI. 1 Barbara Quistorp, geb. Domann. 2 Joachim Stockmann. 3 Duncan Liddell, Ars medica succincte & perspicue explicata, Hamburg 1607 und 1628. 435 4 a Notizen von Jungius’ Hand: Rig. ― Schultetus prof. med. 5 255 Von Daniel Wülffer. Jena, 9./19. Juni 1641 Wülffer, ein Jenaer Studienfreund [Christoph] Schelhammers, bekennt sich als Verfasser der «Innocentia Hellenistarum», in der er Jungius gegen die von [Jakob] Grosse erhobenen Vorwürfe in Schutz nimmt. Bittet Jungius, die Verfasserschaft geheimzuhalten. 10 Sup. ep. 98, Nr. CXCV, Bl. 277r–v (Text), 277v (Adresse). Original. Dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 183– 185; Avé-Lallemant 1882: 89–91. A + W. 4 Stephan Schultetus. 436 5 10 15 20 25 30 Salve, amplissime vir, ab ignoto. Postquam a Schellhammero meo comperi tecum de multis collocutum esse, inter quae illud etiam de Innocentia Hellenistarum1, consultum existimavi (praeter genium meum) eo audaciae procedere, ut secundas ad te transmitterem, nomen, inquam, meum et manum. Videram Triadem2 istam hic Ienae impressam. Suboriebatur suspicio esse vel potius videri quenquam esse, in quem illa dicerentur. Percontabar hinc inde, usque dum, quid rei esset, a meo Schelhammero certior factus eram. Legebam, relegebam et saepiuscule vehentissime mirabar ea hic dici, quae et publice et privatim ab amplissima facultate philosophica pernegentur. Tandem vero, ubi rescivi non propterea permissum esse ab amplissima facultate, ut impressa approbaretur, sed ut vanitas ista suo tempore refutaretur, quid, quod nec vidisset ante impressionem perquam reverendus, amplissimus et excellentissimus d[ivinitatis] d[octor] Maior, quin imo publicis lectionibus et scriptis brevi abhinc contradictorium prorsus professus fuerit, visum mihi fuit id, quicquid est, rudi Minerva primum delineare et, in quantum sibi contradicat reverendus dominus Grossius, brevissimis declarare. Nomen vero tuum, amplissime vir, id mihi imperabat, ut ignotus etiam id tibi inscriberem, quod veritas et accuratiorum consensus dictitabat. Cape animo benevolo et, si in quibusdam fortassis non ex voto respondi, hominem me scito nec alienum ab omni prorsus errore et in hac literatura tantum exercitatum, quantum per hoc octennium, et quod excedit, quo studiis operam in diversis academiis navavi, licuit. Caeterum id gratificare quaeso tuo, ut supprimas nomen Wülfferi, non quod subterfugiam onus respondendi aut perculsus timore scripti sive, ut rectius dicam, nugarum Grossii, sed quod nolim nisi suo tempore manifestum fieri a me illud qualecunque scriptum prodiisse. Inter nos pereat nomen autoris. Alterum est, ut, si dignum aestimas, cui responsorias transmittas, haud gravatim adiungas, an ea omnia ita se habeant, quae reverendus dominus Grossius Apologiae suae intermiscet de occasione Triados conscriptae3, et si quid caeteroquin erit, quod mea interesse putabis. Non capiunt hi homines rem hanc tam levem, et quid, quaeso, dicturi, si quis etiam absolute barbarismos dari profiteretur neque id iniuriosum in Spiritum Sanctum aut impium, quod an ita sit, eruditiores iudicent. Illud non sine nausea experietur Grossius, hic Innocentiam illam Hellenistarum denuo imprimi4 ex censura | amplissimae facultatis philosophicae, quod tamen pro tempore sub rosa, quod aiunt, dictum velim. Neque deerit, qui ad nugas istas apologeticas brevi respondeat. Subridens legi meam 1 [Daniel Wülffer] Innocentia Hellenistarum a Triade propositionum (ut vocantur) theologicarum vindicata, o.O. [1640]. 2 Jakob Grosse, Trias propositionum theologicarum, Jena 1640. 3 Jakob Grosse, Trias propositionum theologicarum ... cum observationibus apologeticis, Hamburg 1640, S. 100–110. 4 [Daniel Wülffer] Innocentia Hellenistarum a Triade propositionum (ut vocantur) theologicarum vindicata, o.O. [1640]; ein Nachdruck von 1641 ist nicht nachgewiesen. 437 qualemcunque disputationem5 sub praesidio amplissimi Dilheri Grossio pariter tam adversam fuisse, ut peculiarem ii eam appendicem concinnaret, instinctu, nisi prorsus fallor, Himmelii6, in hac materia omnium rudissimi. Sed et huic nodo quaerendus erit cuneus. 5 Tu, vir amplissime, vale et fave tuo Danieli Wülffero 10 Dabam Ienae, 9 Iunii 1641. Inscripsi literas Germano charactere quasi ad cognatum, ne suspicio vel minima suboriatur Iena has literas adportari, ideoque addidi Lipsia – Hamburg. Ignosce, vir amplissime, et denuo vale faveque. 15 AN IHR EXCELLENTZ, HERRN JOACHIM JUNG, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTOR UND DES GYMNASII ZU HAMBURG WOLBESTELTEN HERRN RECTOR, MEINEN HOCHGEEHRTEN HERRN VÄTTERN, ZU TREÜEN HÄNDEN. LEIPZIG – HAMBURG.a a Notiz von Jungius’ Hand: Wylff. 20 256 25 30 Von Johannes Seldener. Königsberg, 30. Juli / 9. August 1641 Wird von [Jakob] Grosse zu Unrecht beschuldigt, Verfasser der anonymen «Innocentia Hellenistarum» zu sein. Will seine Studien in Königsberg fortsetzen. Der Mediziner Johannes Masius in Königsberg verspricht, Jungius Gesteinsproben zu senden. Helwicus Dietericus, berühmter Chymicus und Leibarzt des verstorbenen Kurfürsten [Georg Wilhelm] von Brandenburg, wurde nach Dänemark berufen. Seldener sendet als Beilagen eine Disputation unter dem Vorsitz des Johannes Masius und zwei Disputationen des 5 Vitia linguarum praecipua, quae dissertatione hac publica, in qua simul ostenditur Christianorum nulli autorum sacrorum libros barbarismis & soloecismis esse refertos, praeside viro ... Johanne Michaele Dilherro ... placido examini submittit M. Daniel Wülfer Noribergensis ad diem _ Novemb., Jena 1640. 6 Johannes Himmel. 438 5 Hartwig Wichelmann. Wichelmann steht in der [zwischen Jungius und Johannes Scharff umstrittenen] Frage, ob die Logik eine «Kunst» im Sinne des Aristoteles sei, der dies bejahenden Auffassung Jungius nahe. Seldener wird demnächst über einige Thesen aus Jungius’ Schriften disputieren. Bemerkung zu einer von Jungius zugesandten metaphysischen Disputation. Sup. ep. 98, Nr. XCIX, Bl. 132r–133r (Text), 133v (Adresse). Original. Dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 294– 298. 10 15 20 25 30 Salutem et officia. Experientissime, clarissime et praestantissime domine doctor, fautor, amice et promotor plurimum devenerande, excellentiae tuae literae a Lostoetero1 mihi traditae fuerunt, postquam ex morbo, quo per aliquot septimanas graviter laboraveram, convalescere incepissem. Quibus lectis Magistri Iacobi Grossii scriptum continuo perlustravi, ubi, cum in scommata, quae in me innocentem et immerentem eiaculatus est, incidi, ita animo sum commotus, ut recidivam fere passus fuissem. Satis ego hominis istius temeritatem admirari nequeo, qui ita invehitur in eos, qui ipsum, quantum ego scio, ne verbo laeserunt. De me id affirmare audeo, me ipsius semper honorificam fecisse mentionem, nisi quod cum Magistro Wisio2 iuniore libere quandoque sum collocutus, nihil autem dixi a veritate alienum aut conscientiae contrarium. Cur ergo homo impudens me petulantissima sua lingua ita est insectatus aut quo facinore tanta convicia commerui ? Credo hominem non satis fuisse mentis compotem, cum haec scripsit. Zuvor lieff er mit dem ersten spieß, anitzo laufft er gar in die bohnen. Quia dubitabat de authore Innocentiae Hellenisticae3, an non satius fuisset, si prius inquisivisset in verum authorem et postea convitiatus fuisset, quandoquidem convitiari collibuit ? Me quidem ultimo loco semper nominat, maximam tamen suspicionem de me concepisse videtur, ac si ego eius scripti sim author, dum pagina 168 ita loquitur, sive a flore sive a lepore sive, ut putatur, a raritate nomen adeptus4. Ego certe, antequam Lostoeterus huc accessit, de Innocentia Hellenistica nihil audivi, ac ne nunc quidem a me ea est visa, flagro autem desiderio eius videndi. Trias propositionum theologicarum Ienae impressa5 hic venalis prostat apud bibliopolam Rostochiensem. Grossius noster videtur mihi convitiis pertracturus in suam 1 Paul Lostoeter. 2 Wohl Matthäus Wiese 3 [Daniel Wülffer] Innocentia Hellenistarum a Triade propositionum, ut vocantur, theologicarum vindicata, o.O. [1640]. 4 Jakob Grosse, Trias propositionum theologicarum ... cum observationibus apologeticis, Hamburg 1640, S. 88f. 5 Jakob Grosse, Trias propositionum theologicarum, Jena 1640. 439 sententiam, quos novit ipsi non per omnia subscribere, sed convitia etiam noverunt vetulae. Aliis rationibus, necesse est, ut pugnet. 5 10 15 20 25 30 Doctor Iohannes Behm senior linguam dedit Hellenisticam, uti videre est ex Disputatione quadam chronologica6 meo tempore hic habita. Doctor Abrahamus Calovius praeterita hyeme in praelectionibus suis publicis in Epistolam ad Hebraeos prolixe sat hanc quaestionem tractavit, an stilus Epistolae ad Hebraeos sit pure Graecus, quod negavit et Hellenisticum esse asseruit. De reliquorum theologorum Regiomonti sententia nihil mihi constat.| Conqueri literis datis ad pastorem Petrinum7 de iniuria illata non videtur esse consultum, non enim sine indignatione ea in chartam coniicere possum, quae volo, nec satis scio, quid de Licentiati Mulleri favore mihi promittere debeam. Ego data occasione aliis hanc iniuriam considerandam proponam. Reditum meum quod attinet, constitui hic commorari, quamdiu sumptus suppetunt, nollem enim hac aestate, si parentes suppeditaturi sunt sumptus, redire in patriam. Coepi praeterea duce viro non indocto Aristotelis scripta penitus imbibere, non contemnens tamen ac negligens, quae ab aliarum sectarum philosophiae scriptoribus hodie in lucem proferuntur. Hoc meum studium non puto me adeo feliciter alibi continuaturum. Theologiae itidem non segniter incumbo, puto enim de potissimis controversiis theologiae pro captu cum alio me posse conferre, sed in concionando, nescio, quo modo confidentia publice docendi me destituat, ita ut naturae quodammodo vim inferre videar, si invita Minerva hic tentare quippiam velim. Ad studium philosophicum maior naturae est inclinatio, ita ut, si ex eo promotionem sperare possem, me totum ei consecrarem. Sed hac in re, vir excellentissime, tuo consilio mihi ut quamprimum succurras, obnixe peto. De mineralibus et fossilibus Borussiae collocutus sum cum Doctore Iohanne Masio, qui promisit se mihi non solum belemnitem, sed etiam alia communicaturum. Adscribit hic excellentiae tuae salutem cum gratiarum actione pro fideli institutione in classe prima scholae Hamburgensis (gymnasium non frequentavit, discessit enim ex schola anno 1632 Lugdunum Batavorum) et oblatione officiorum suorum. Masius certe vir est eruditione non contemnenda, feliciter etiam artem medicam exercet, ita ut aetate provectior omnibus Regiomonti medicis palmam praerepturus esse dicatur. Doctor Diedericus, medicus primarius Electoris Brandenburgici pie defuncti8, a Rege Daniae iuniore9 evocatus est in Daniam. Eum elector illustrissimus gratia et favore magno 6 Exercitatio prima continens breves positiones historico-chronologicas, tum ex biblica, tum profana historia a mundi conditu ad egressum filiorum Israel ex Aegypto, quam ... publice proponit ... Johannes Behm ... respondente Michaele Neresio Memelensi ... ad diem _ Julii, Königsberg 1640. 7 Johannes Müller. 8 Georg Wilhelm von Brandenburg. 9 Christian, Kronprinz von Dänemark. 440 5 prosequebatur propter artem medicam et imprimis chymicam, quam sedulo exercuit, ad quam serenissimus elector magnos sumptus ipsi suppeditavit et collaboratores sive ministros non paucos adiunxit.| Existimatio quoque de eo apud cives Regiomontanos non erat exigua, quod male habebat Doctorem Beckherum10, sed ipsi non est comparandus, praesertim in chymicis, quae ille fere aversatur. Transmitto hac vice disputationem sub praesidio Doctoris Masii habendam et a respondente conscriptam11. Opposita ea est Doctori Timmermanno Holsato. Is hoc anno hic medicinae doctor est proclamatus12. 10 15 20 25 Adiunxi disputationes duas a Magistro Hartvico Wichelmanno Lunaeburgensi, per dimidium annum excellentiae vestrae discipulo in gymnasio Hamburgensi, hic habitas13. Est ille in lectione Aristotelis ita versatus, ut nemini eo nomine sit postponendus. Quamvis autem acerrimus sit defensor Aristotelis, non tamen defendit placita monachorum et Iesuitarum, quae passim obtinent in nostris academiis. Artem ex sententia Aristotelis esse genus logices cum praeter allegatos authores ab excellentia vestra in Disputatione I de genere logicae14 [professi] sint complures, utpote Pacius15, Scheiblerus16, Stahlius17 et eius discipuli, neminem tamen ego legi, qui propius accedat ad explicationem vestram pra,xewj et poih,sewj quam praedictus Magister Wichelmannus. In hoc dissentire videtur, quod dicit logicam non tam esse artem quam scientiam de arte, ita ut logica a praeceptore doceatur et a discipulo discatur, ars vero nec doceatur nec disceatur, sed usu comparetur. Ideo etiam dolet iam, quod paradoxum primum non aliter conceperit, verum ex subiuncta exegesi haec omnia perspicue intelligi possunt. Assertiones nonnullas philosophicas ego ex excellentiae vestrae scriptis et disputationibus excerpsi, mutatis tamen verbis, quas propediem hic publicae discussioni subiiciam. Praesidem mihi iam constitui, qui una eas se defensurum est pollicitus. Nude autem, sine addictis rationibus, eas proponam, ne sumptus magni disputationi sint impendendi. 10 Daniel Beckher. 11 Nicht nachgewiesen. 12 Disputatio medica inauguralis de paralysi, quam ... pro honoribus ... in arte medica doctoralibus consequendis sine praeside publico examini subiicit Joachimus Timmermanus Holsatus ... ad XXI Febr., Königsberg 1641. 13 Nicht nachgewiesen. 14 Disputationum de genere logicae prima ... praeside Joachimo Jungio ... respondente Erico Wördenhoff Hamburg. ... 27. Febr. ... , Hamburg 1641, ed. Müller-Glauser 1988: 331–358, DH XXIII. 15 Julius Pacius. 16 Christoph Scheibler. 17 Daniel Stahl. 441 In disputatione metaphysica transmissa itidem deserit author scholasticos et longe aliter Aristotelem explicat, imprimis dum negat ab ente communem conceptum posse abstrahi. Sed cum charta fere hic me destituat, hic abrumpo. Vale itaque, vir excellentissime, et discipulum tuum de meliori nota aliis commenda. 5 Dabam Regiomonti, anno 1641, die 30 Iulii. Tuae excellentiae studiosissimus Iohannes Seldener mpp 10 EXCELLENTISSIMO, CLARISSIMO ET EXPERIENTISSIMO DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE AC MEDICINAE DOCTORI, GYMNASII HAMBURGENSIS RECTORI NECNON PHYSICES PROFESSORI, AMICO MEO a PLURIMUM DEVENERANDO. HAMBURGUM. 15 a Notizen von Jungius’ Hand: Selden. ― Augustus Varenius, frater Bernhardi, attulit d. 26 Aug. 257 Von Jakob Lagus (Hasius). Braunschweig, 1./11. August 1641 20 Lobt Jungius’ Tugend und Weisheit. Empfiehlt den Überbringer, [N. Clüser], der das Hamburger Gymnasium besuchen will und in Hamburg eine Hauslehrerstelle sucht. Lagus’ Reisepläne haben sich nicht verwirklicht, er wird noch länger in Braunschweig bleiben. 25 Sup. ep. 98, Nr. II, Bl. 2r (Text), 2v (Adresse). Original. Salutem et observantiam. 30 Excellentissime vir, praeceptor maximis in me meritis colendissime, cum multa sint comparandi hominum favoris instrumenta, eficacissimum esse statuo istud, quod a virtute proficiscitur. Nihil illa pulchrius, nihil amabilius, nihil exoptatius, nihil coelesti naturae vicinius. Ideoque iuxta lyricorum principem 442 «Virtus repulsae nescia sordidae Intaminatis fulget honoribus»1. 5 10 15 Illa magnis conciliat viris gratiam, illa tenuioribus decus addit et ornamentum insigne. Quanto plures aliquis possidet virtutum numeros, tanto maiori et admirationi et existimationi est. Verum cum non omnia possimus omnes, cum nihil sit ab omni parte beatum, ideoque est aliquid prodire tenus, si non datur ultra. Iustus vel septies in die cadit2, haec scilicet est perfectio nostra. Erigimur autem manu omnipotentis sublevante, qui nostris infirmitatibus sumpa,scei3. Interea celer hic ex coelo missus animus, si suae naturae semper memor semper calcat mortalia speculoque virtutum ac sapientiae, Christo, irretorto pectore adhaerescit, iam spartam suam ornasse putandus est. Vos, qui senio venerandi, vos, qui sapientia multiplici divina pariter atque humana insignes, palmam facile aliis praeripitis. Quis illustrem Iungium ignorat ? Hic vir est, quo sapientia virtusque omnis clarescit, vir invidendus coelitusque mirandus. Nos, qui iuvenes adhuc, scientiae virtutisque flore iuvenescimus, flore exili, non admodum conspicua, non matura, si non insolescimus, si in adversis constamus modicis opulenti, si nonnihil eruditione valemus, Dei cultores strenui; haec vero paucitas ad tempus suffecerit. Istiusmodi est ille, qui has tibi literas tradit, quicum ego Brunsviga annum iam vixi novique et literarum studiosum et virtutum amatorem eximium. In eo «Est pudor ingenuae mentis, tranquillaque morum Temperies»4. 20 25 30 Si non magnopere doctum deprehenderis eamque, quam annorum numerus eruditionem requirit, age temporis iniquitati scholarumque harum malignitati adscribas. Supplebit industria, quod iam defit. Aspirabat ille quidem ad Academiam Iuliam, sed ea est afflictae patriae eius facies, ut sumptibus erogandis impar sit mater, caeteroquin fortunae satis benignae faemina. Haec eum causa Hamburgum pertraxit gymnasii frequentandi et paedagogiae appetentem. Quocirca te, excellentissime vir, praeceptor observandissime, impendio precor, si qua paedagogiae illi congruae fenestra esset aperta, in hanc eum promotione tua recipere velis. Habebis eum et discipulum tui observantissimum et gratissimum. Ego contra vel hinc confirmabor adhuc te mihi, ut semper antehac, bene velle. Erige, orna promotione tua peregrinum e Westphalia iuvenem, sic te promotione caelesti peregrinum e terris― caelestibus enim iam dudum gaudes animo super aethera vectus ― 1 Horaz, Carmina 3, 2, 17f. 2 Prov. 24, 16. 3 Heb. 4, 15. 4 Statius, Silvae 2, 6, 48f. 443 ornet ac complectatur favore aeterno Deus. Kai. tau/ta me.n dh. tau/ta. 5 Statueram, uti pridem scripseram5, Brunsviga aliorsum emigrare, neque una offerebatur avocatio satis lauta, sed in diversum animo distracto hic aliquamdiu subsidere libitum est. At tu fortassis mirabere, cur non potius patriam, ubi melior vitae affulgeat stella, revisam ? Miror et ego, aliqua tamen subest causa. Nolo te pluribus morari. Itaque vale et, si per otia licuerit, quaeso, vel verbulo, quod instar tricubitalis epistolae habebo, rescribas. Clarissimo Tassio, praeceptori longe honoratissimo, salutem nuncio. Salvete, par animorum doctissimorum, multo iucundissimum. Excellentissimo nomini tuo omni cultu iugiter addictus 10 Iacobus Lagus Praepropere Brunsvigae, 1641, Calendis Augustis. 15 VIRO EXCELLENTISSIMO, CLARISSIMO, PHILOSOPHO INCOMPARABILI, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, GYMNASII AC SCHOLAE HAMBURGENSIS RECTORI, MEDICINAE DOCTORI, PRAECEPTORI OLIM COLENDISSIMO, AMICO IAM a AC FAUTORI HONORATISSIMO. 20 a Notizen von Jungius’ Hand: 6 Aug. 1641. ― Attulit Clüser Lippia Westfalus, qui avunculum suum esse dicebat Licentiatum Klainschmied, apud quem M. Lagus hactenus vixit, qui iam functus paedagogia apud mercatorem Hans Bockmüller in der Scharrenstraße simulque instituit cos. Cammanni filium. 25 258 30 Von Andreas Schwartz. Wittenberg, 9./19. August 1641 Sendet eine gegen Jungius gerichtete Disputation Johannes Scharffs. Wittenberger Stimmen zur Kontroverse zwischen Jungius und Scharff. Der Leipziger Mathematikprofessor [Philipp] Müller läßt Jungius und [Johann Adolf] Tassius grüßen, er hat Schwartz um mathematische Arbeiten von Jungius gebeten. Schwartz bittet um Zusendung von Hamburger Disputationen. Bittet Jungius, in Hamburg Grüße 5 Vgl. Nr. 240. 444 auszurichten. Bietet sich an, Jungius bei einer bevorstehenden Disputation Scharffs zu verteidigen. 5 Sup. ep. 98, Nr. XCVII, Bl. 126r–v (Text), 130v (Adresse). Original. Zit.: Guhrauer 1850: 245; dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 199–201; Zit. (dt. Übs.): Avé-Lallemant 1882: 94. Salutem et officia. Summo, clarissimo ac excellentissimo viro Ioachimo Iungio Andreas Schwartz salutem dicit. 10 15 20 25 30 Si nostri viveret adhuc aliqua, excellentissime vir, in animo tuo memoria, esset, quod gauderem, imo quod exultarem. Ipse quod rarius ad te literas do et totum ferme annum sileo, habeo paratam excusationem. Veritus nimirum sum, ne publica tua ac privata negotia intempestivo meo otio interturbarem; secus si esset, frequentiam illarum desiderare ne posses, efficerem. Interim te mente colere et ingentia tua in me merita apud me reputare nunquam destiti, nunquam desistam et, ubi primum occasio offeretur commoda, faciam, me tui sentiasa memorem. Haec hactenus. Transmitto tibi Disputationem logicam1 a Scharfio adversus te scriptam et hic ante octiduum publice habitam. Quomodo autem affectus sim, cum illam perlegerem, malo te coniectura assequi quam verbis meis intelligere, scis enim me tui amantissimum esse. Verum aut fallor vehementer, aut in hac disputatione non pauciora sunt censura tam critica quam philosophica digna iis, quae veram laudem merentur. Sed tuum ut et aliorum potius esto super hac iudicium; ego id mihi non sumam. Illud unum me vehementissime offendit, quod Wendlerus, qui nulla iniuria, non dicto, non facto a te, quod sciam, provocatus, animi modo causa sit conatus stilum in te stringere2. Miratus sum primo potuisse hominem reperiri, hoc qui faceret, nec, plane si quid intelligo, ita oportuit ab illo agi, quod tamen non mei solius est iudicium, sed et nostri summi Buchneri3, item aliorum multorum bonorum et eruditorum, carmen illud qui legere ac relegere. Utinam, vir excellentissime, incessat te libido istum latratorem una cum disputationis authore excipiendi, prout merentur ! Sed fallor et revoco, neque enim profecto digni sunt, quibus defricandis horas tuas impendas: | Erunt alii forsitan, qui tuam vicem et illos et illa, quorum illi sunt emissarii, suis coloribus depingent et efficient, ut hi viri maledicta noscant sua. 1 Nicht nachgewiesen. 2 Bezieht sich anscheinend auf ein der nicht nachgewiesenen Disputation Johannes Scharffs beigefügtes Gedicht Michael Wendlers. 3 August Buchner. 445 5 10 15 20 Me ipsum ad quaevis promptum habebis paratumque, quamprimum modo pennalismi exuvias deposuero. Hoc enim adhuc temporis articulo vix tui mentionem apud illos illorumque asseclas facere audeo, et si talia me tibi perscribere scirent, omnes profecto agmine facto in me irruerent. Quocirca te, ut hanc rem summopere celes, summopere rogo. Interim responsorias a te, quibus nihil mihi poterit accidere oratius, primo quoque tempore exspecto. Excellentissimus vir, Licentiatus Mullerus, mathematum professor publicus apud Lipsienses, te et summum nostrum Thassium ex se salutare iussit. Paucis enim abhinc septimanis, cum tempore nundinarum ipsi adessem, de scriptis vestris quaedam mecum egit, rogitans simul, ut, quicquid haberem praesertim in mathematicis a vobis vel editum nuper vel inventum, ipsi velim esse communicatum. Magni omnia vestra aestimat, vos admiratur et pluris facit. Mihi autem cum forsitan deinceps opus fuerit favor huius viri excellentissimi, te obtestor, faveas mihi una cum summo Thassio in hoc proposito et quaedam huius generis apta nata occasione mihi transmittas. Nam spero me illis excellentissimum illum virum mihi devincturum. Disputationes vestras omnis generis nuperrime habitas valde expeto. Essent quidem permulta perscribenda, sed in aliud tempus. Vereor enim, ne tibi a;kairoj sim. Quare vale, vir excellentissime et amplissime, dominum consulem Ulricum Winckelium, summum Thassium, clarissimum Ahrnoldum4, iam rectorem, aliosque mihi faventes etiam atque etiam meis verbis, si grave non est, saluta et me amare perge. Dabam raptim Wittebergae, die V Idus Augustas, qui dies mihi est natalis, anno MDCXLI. E[xcellentiae] v[estrae] ad omnia officia paratissimus Andreas Schwartz 25 Hamb[urgensis] mpp 30 Fando iam ad aures meas pervenit Scarfium brevi aliam disputationem contra te habiturum. Quare, si placet, quaeso te, in nonnullis mentem tuam uberius explices mihi et summam argumentorum, quibus illi obviam iri posse putas, per literas transmittas. Tentabo vires et publice illi, cum Deo, quaecunque transmiseris, ac si ex cerebro meo essent profecta, opponam. Godschalkius Duve Hannoveranus, olim condiscipulus meus, nunc etiam consalinus, te ex se quam officiosissime cupit salutari, est adhuc tui amantissimus. Vale. 35 4 Daniel Arnoldi. 446 SUMMO, CLARISSIMO AC EXCELLENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE AC MEDICINAE HAMBURGENSIS RECTORI, DOMINO AC FAUTORI MEO PLURIMUM b VENERANDO, DETUR. HAMBURGUM. DOCTORI CELEBERRIMO AC GYMNASII 5 5 a sentias] senties. b Notizen von Jungius’ Hand: Swarz. ― Die 24 Aug. accepi, respondi d. 11 Sept. ― 6 Neldenius prof. Lips. praeceptor Phil. Mulleri. 10 259 Von Joachim Volschovius. Greifswald, 21./31. August 1641 15 Der gute Ruf des Hamburger Gymnasiums wird durch ein Schreiben des seit kurzem dort unterrichtenden Heinrich Giesebert und durch ein Vorlesungsverzeichnis, das Volschovius vorliegt, bestätigt. Daher hat er kürzlich seine Neffen Alexander und Joachim Christiani aufs Gymnasium und auf die Schule nach Hamburg gesandt. Ihnen wird demnächst der Sohn des Greifswalder Syndikus Henning Gerdes, [Johannes] Gerdes, folgen. Volschovius empfiehlt den Überbringer, seinen Sohn Joachim Volschovius, zur Aufnahme ins Gymnasium. 20 Sup. ep. 98, Nr. CXXV, Bl. 181r–v (Text), 182v (Adresse). Original. Ed.: Avé-Lallemant 1863: 126f. Salutem et officia promptissima. 25 30 Clarissime, excellentissime et experientissime domine doctor, fautor et amice plurimum suspiciende, rumor de celebritate vestri gymnasii nequaquam me fefellit, omnia enim et singula, quae hactenus fama ad me pertulit, praeter alios in suis literis dominus Heinricus Giesebertus, qui, quod nuper Hamburgi ad colloquium vestrum admissus fuerit, summopere sibi gratulatus est, luculentius mihi commendavit. Auxit istam commendationem catalogus vestrarum lectionum et exercitiorum ante paucos menses ad me missus, ex quo habeo vestram excellentiam reliquosque dominos professores collegas officiis suis iuventuti operam commodare ut cumulatissimam, ita utilissimam. Haec tot commendationibus iuvata fama me nuperrime movit, ut meos ex sorore nepotes Alexandrum et Iochimum Christiani, reverendi domini Magistri Alexandri Christiani piae 5 Nr. 260. 6 Johannes Neldel. 447 5 10 15 memoriae, pastoris quondam in hac urbe vigilantissimi, relictos filios Hamburgum mitterem, quorum alter maior natu, Alexander, per praedictum dominum Hinricum Giesebertum ad vestram excellentiam est adductus (pro cuius receptione in gymnasium gratias ago quam maximas), alter minor natu, Iochimus, trivialem | ibidem frequentat scholam sub spe fore, ut aliquando etiam ad gymnasium provehatur. Hac iterum famae celebritate syndicus huius civitatis, dominus Doctor Henningus Gerdes, motus filium suum ad vestrum gymnasium propediem mittet. Simili argumento et ego ductus filium meum, Iochimum, horum praesentem latorem, Gedano non ita pridem avocatum ad vos iam ablego et transmitto, ut apud vos, quae hactenus dedidicit sequius, repetere atque sic in humanioribus profectum consequi possit felicius. Commendo itaque vestrae excellentiae hunc meum filium, quem ut vestra excellentia me precante propensius favere et amare eumque inter suos discipulos in gymnasium recipere non dedignetur, summopere rogo. Quod si vestra excellentia meis desideriis petitam operam non negaverit, spondeo ego me in summo honore id positurum et gratissima mente agniturum. Hisce valeat vestra excellentia mihique et filio meo faveat. Dabam Gryphiswaldi, 21 Augusti, anno 1641. V[estr]ae excellentiae officiosissimus Iochimus Volschovius 20 i[uris] u[triusque] d[octor] et professor CLARISSIMO, EXCELLENTISSIMO ET EXPERIENTISSIMO DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET HAMBURGENSIS RECTORI AC PRO TEMPORE LOGICES PROFESSORI a VIGILANTISSIMO, FAUTORI ET AMICO MEO PLURIMUM HONORANDO. MEDICINAE DOCTORI, GYMNASII 25 a Notiz von Jungius’ Hand: Volschov. 30 260 An Andreas Schwartz in Wittenberg. [Hamburg], 11./21. September 1641 Rät Schwartz, [Johannes] Scharff nicht direkt anzugreifen, sondern zu weiteren Veröffentlichungen zu bewegen, durch welche dieser sich selber blamieren wird. Jungius 448 5 10 vermutet, daß seine Wittenberger Gegner Geld oder Anweisungen von der Hamburger Geistlichkeit erhalten. Jungius’ Lehrtätigkeit am Hamburger Gymnasium. Plant zur Verteidigung der «Logica Hamburgensis» gegen Scharffs Angriffe eine Bearbeitung und Veröffentlichung seiner logischen Disputationen [von 1635] und weitere naturphilosophische Arbeiten, die die notwendige Grundlage für ein neues AristotelesVerständnis sind. Sofern Schwartz Fragen zur Logik hat, möge er sie Jungius brieflich vorlegen. Sup. ep. 96, Nr. XLII, Bl. 52r–v. Konzept (Abschrift davon von fremder Hand: Nr. LXIX, Bl. 90r). Zit.: Guhrauer 1850: 252f; dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 202f; Avé-Lallemant 1882:94–96. a 15 20 25 30 Salutem. Ex literis tuis1, Andrea carissime, amorem et benevolentiam erga me tuam locorum intercapedine nihil imminutam esse perspexi. Utinam eo tempore, quo tu gymnasio nostro navebas operam, ea fuisset mea conditio et a scholastico pulvere immunitas, quae iam est ! Nullus dubito, quin maiores amandi causas habiturus fuisses. Quod Scharfium attinet, quaeso, hominem ne turbes, sed, quantum fieri potest, impellas potius, quo strenue pergat et ignorantiam suam doctioribus porro prostituat. Non dubio adversarios meos famelicis ibi quibusdam ex ecclesiae thesauribus suppetias mittere vel alia ratione eos conducere, ut mihi negotium facessant. Verum si contemnere non didicissem huiusmodi philosophastros, mala certe avi communibus erroribus contradicere coepissem. Non quidem adeo famae sum negligens, ut semper mihi tacendum putem, ordinem tamen, quem studiis laboribus scriptionibus meis statui quemque officii mei ratio exigit, ob temerarios parcorum sciolorum latratus non facile immutabo.| Ita enim exteris inserviendum esse existimo, ne nostris quid subtrahatur, sed gymnasii frequentia conservetur, praesertim recenti adhuc duplicis officii mei novatione et professorum parcitate. Publice hoc semestri Logicam Hamburgensem2 proposui, privatim primum Phytoscopiam3, deinde Ethicum compendium, quo absoluto theses logicas ante aliquot annos privatim disputatas sub incudem revocare atque accessione insigni auctas praelo committere constitui, quo exteris etiam constet, quid in Hamburgensi Logica defendendum aut corrigendum statuam4. Deinde physicis incumbendum. Ex physica enim reformandus praecipue Aristoteles. Scharfii disputationes parum hic nobis obsunt, etiam apud eos, qui alicuius pretii eas esse opinabantur, vetescere incipiunt, posteaquam vident 1 Nr. 258. 2 Joachim Jungius, Logica Hamburgensis, Hamburg 1635 und 1638, ed. Meyer 1957a. 3 Postume Ausgabe: Joachim Jungius, Isagoge phytoscopica, Hamburg [1678]. 4 Disputationes noematicae VIII habitae anno MDCXXXV in collegio privato, blieben ungedruckt, ed. Risse 1977: 19–53. 449 5 ea, quae Logicae huic propria quasi sunt, omnino non attingi, exempli gratia reductio decem praedicamentorum ad quinque, praedicamenta relationis in species suas digestum, quod in nulla vel logica vel metaphysica ante factum, totum caput de notionibus etc. Si quid dubii tibi in logicis haeret, quod momenti alicuius videatur et studiis remoram iniiciat, id, si per literas proponere mihi placuerit, satisfacere tibi pro virili annitar. Vale. T[ui] a[mantissimus] Ioachimus Iungius 10 a Darüber von Jungius’ Hand: Andreae Schwarz, die 11 Sept. anno 1641, Witebergam. 261 15 20 25 An Johannes Seldener in Königsberg. Hamburg, 22. September / 2. Oktober 1641 Ermuntert ihn zur Fortsetzung seiner philosophischen Studien. Seldener möge [Hartwig] Wichelmann zu einer Beschäftigung mit der Naturphilosophie, insbesondere zu einer Untersuchung der Beweisverfahren in den naturphilosophischen Schriften des Aristoteles, anregen und Jungius über einschlägige Publikationen Wichelmanns unterrichten. Jungius läßt [Johannes] Masius grüßen und dankt für die versprochenen Gesteinsproben. Plant die Einrichtung einer naturkundlichen Sammlung. Bietet Seldener eine Stellung als Adjunkt am Hamburger Gymnasium an. In Jena ist eine gegen [Jakob] Grosse gerichtete Disputation des Johannes Musaeus über den Stil des Neuen Testaments erschienen. Neuigkeiten von [Reinhold] Blome und [Christoph] Schelhammer. Sup. ep. 96, Nr. XLIII, Bl. 53r–54r. Konzept. Ed.: Guhrauer 1850: 360–362; dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 298–300; Avé-Lallemant 1882: 106f 30 a Salutem plurimam. Recte facis, mi Seldenere, quod ea studia excolis, ad quae naturae genius te inclinat1. Sedulo perge, non deerunt promotoresb, praesertim si hoc agamus, ut innotescat politicis aliisque bonis viris, quanta errorum et dissensionum mole laboret res philosophica 1 Vgl. Nr. 256. 450 quaeque huius rei primaria sit causa, quod videlicet nimis parce suppeditetur huic professioni, unde fit, ut festinent omnes ad lucrosa studia. 5 10 15 Wichelmannus, quantum ex disputatione ipsius2 apparet, in Aristotele praeclare versatur, quorum hominum hodie magna est penuria. Quaeso, impelle virum, ut in physicis aliquid conetur. Nihil est, quod magis tuetur Aristotelem, quam quod demonstrationes, quibus nituntur illius dogmata, et negligenter et magna cum opinionum varietate proponuntur, adeo ut plus laboris ostendatur in ordinanda pseudapodixi quam in confutanda. Primas enim demonstrationes in Aristotelis | Physica, et a quibus reliquae dependent, deprehendo eas, quae sunt in libro primo et libro 6 Physices et libro I De coelo. Has si quis doctus et accuratus Peripateticus perspicue publico scripto proponeret, magna me et ingratiore laboris parte sublevaret. Etiam atque etiam vide, num qua ratione Wichelmannus induci possit, ut hanc spartam cessante iam Conringio capessat. Quicquid autem erit, quod disputabit, quod in lucem edet, diligenter transmitte. Spero me semper in iis inventurum, quo Peripateticos ex quaestionario suo veterno excitem. A physica ordiendam esse philosophiae emendationem semper existimavi et adhuc in ea sum sententia. Logicae controversiae nisi caute tractentur, in psychologiam et metaphysicam elabuntur. Doctorem Masium plurima salute a me imperti et iucundissima mihi fore dicito fossilia, quae communicaturus est. Dic me adornare thesaurum rerum physicarum, sed lente succedere negotium ob bella haec intestina Germaniae. 20 25 30 Tarde etiam in disputationibus publicis progre- | dior, quia privatis lectionibus nimis oneror praeter alias huic anno peculiares occupationes. Constitui operam dare in posterum, ut ad manum semper habeam aliquem quasi adiunctum (quod per leges mihi licet), qui gymnasiastas nostros, praesertim iuniores, in rebus philosophicis instituat, ne ipse tot lectionibus ab observando et commentando abstrahar. Scis enim, quam parum me hac in re iuvent domini collegae mei. Quod si tu mihi adesse hac in re cupis, primo quoque tempore operam mihi tuam promitte vel nega, ut alium quaeram. Oportet autem te hic praesto esse circa proxime futurum Pascha3. Existimo occasionem hanc tibi non negligendam. Non solum enim docendo disces et exercitio promptior evades, verum etiam tum commendationem in patria, tum subsidii aliquid ad studia tibi parabis. Quod si magisterii titulo decoratus accesseris, eo eris instituto meo aptior. Quod rebus tuis conveniat, videbis, sed prima quaque occasione rescribe. Magister Iohannes Musaeus, sub cuius praesidio antea Ioachimus Matthiae4 et Iacobus Hasius5 physicè disputarunt, Disquisitionem Ienae edidit perdoctam et satis prolixam de stylo Novi Testamenti6, qua Triadis7 Grossii utrumque crus, uti loquitur, fregit. 2 Vgl. Nr. 256. 3 Das Osterfest alten Stils fiel auf den 10. April 1642. 4 Collegii physici disputatio quarta: De affectationibus corporis naturalis internis ... praeside M. Johannes Musaeo ... publice proponit ... Joachimus Matthiae Hamburgensis ... ad diem _ Septembris, Jena 1638. 451 Blomius adhuc haeret Leidae in convictu Pumpii. Schelhamerus Leida in Gallias abiit vel propediem abiturus est. Die 22 Septembris, anno 1641.c 5 10 a Darüber von Jungius’ Hand: Ioanni Seldenero Regiomontum. 1641, 22 Sept. b promotores] danach gestrichen: praesertim cum ducem nactus sis Wichelium. c Daneben von Jungius’ Hand: Regiomontum. 262 Von Heinrich Henckel. Göttingen, 20./30. November 1641 Henckel, der 1623 gemeinsam mit Jungius im Haus [Johannes] Quistorps [d.Ä.] in Rostock gewohnt hatte, bittet um Aufnahme seines Sohnes, ins Hamburger Gymnasium und Vermittlung einer kostenlosen Unterkunft. 15 Sup. ep. 97, Nr. CXX, Bl. 160r–v (Text), 163v (Adresse). Original. Ed.: Avé-Lallemant 1863: 142f. Euv pra,ttein. 20 25 Clarissime, excellentissime ac doctissime domine doctor, fautor ac praeceptor omni observantia colende, discessus meus ex aedibus reverendi domini Doctoris Quistorpii, ubi una viximus anno 1623, tua facie, colloquio familiari ac rectissima informatione me privavit, verum memoriam tui abolere in hoc usque tempus nec potuit nec debuit. Hinc quotidie ferme fieri solet, ut, quoties Euclidem meum, charissimum mihi in bibliotheca mea intuear librum, quo me in alma Rosarum Academia donasti, toties haec omnibus votis repeto: Ah, vivat celeberrimus ille Doctor Ioachimus Iungius, vivat ac valeat in hac mihi vita non amplius videndus ! Hinc etiam fit, ut nihil magis in votis habeam quam filium meum ad te transmittere tuaeque disciplinae ac informationi confidere. Hasce igitur meas literas a tua claritate 5 Collegii physici disputatio quinta: De loco et tempore, quam ... praeside M. Johannes Musaeo ... publice proponit Jacobus Lagus ... ad diem 15. Septembris, Jena 1638. 6 Disquisitio philologica de stylo Novi Testamenti, in qua dn. M. Jacobi Grossen Trias prop. & Observationes apologeticae modeste examinantur ... publicae ventilationi submissa praeside M. Johanne Musaeo ... respondente Johann-Salomone Betulio Egra-Bohemo ... ad d. 10. Julii, Jena 1641. 7 Jakob Grosse, Trias propositionum theologicarum, Jena 1640; erweiterter Nachdruck: Trias propositionum theologicarum ... cum observationibus apologeticis, Hamburg 1640. 452 5 impetrare hoc sinas, ut filium meum maiorem natu hactenus in nostro paedagogio institutum suscipere, promovere ac de hospitio liberali prospicere velit. Quod si responsum ex animi sententia impetravero composque voti factus fuero, beatum me praedicabo et prima | quacunque occasione filium meum transmissum tuae claritati committam. Et si quid meis precibus ad Deum studiisque aliis valere potero, tui causa omnia faciam. Vale. Gottingae, 20 Novembris, anno 1641. T[uae] excel[lentiae] et clar[itatis] studiosiss[imu]s Heinricus Henckelius 10 pastor ad D[ivi] Nicolai Gottingae mpp Per nuncios ordinarios hasce literas transportari opus mihi fuit. Si quid tuae claritati impenderit, lubentissime satisfaciam, et responsum cum desiderio exspecto. Iterum vale. 15 DEM EHRENVESTEN, HOCH- UND WOLGELERTHEN, AUCH GROSSACHTPAHREN HERN JOACHIMO JUNGIO, MEDICINAE DOCTORI UNDT PAEDAGOGIARCHEN ZU HAMBURG, MEINEM HOCHGEEHRTEN HERRN UND a WERTHEN FREUNDT. HAMBURG. FRANCO PER BREMEN. 20 a Notiz von Jungius’ Hand: Henricus Henckel. ― 6 Decemb. 263 Von Reinhold Blome. Leiden, 18./28. Dezember 1641 25 Steckt in höchster Geldnot. Bittet Jungius, den Hamburger Bürgermeister an die Überweisung des versprochenen Geldes zu erinnern und durch Johannes von Spreckelsen den Verkauf des Grabmals [der Familie Blome in St. Katharinen in Hamburg] zu veranlassen. Die Satire [gegen Johannes Scharff] macht Fortschritte. 30 Sup. ep. 97, Nr. XX, Bl. 23r (Text), 23v (Adresse). Original. Salutem et officia. 453 5 10 Vir excellentissime, qua de causa literas ad te dare distuli, quo nimirum, cum satis me collegissem, pluribus verbis pauloque, quam soleo, accuratius scriberem, id nunc nullo pacto consequi me posse video. Nam quo diutius ac impensius cogito, eo magis et me et animum meum ac spes omnes condemno, quas si mihi ipsi non probo, quomodo tibi placituras esse confidam ? Una salutis via est, quam praesens pecunia monstrare possit, quae quoniam non apparet, praecipitia me sequi necesse est, quod, quantum potero, non molli, sed aequo ac constanti animo faciam. Hoc ego nunc significo, nullis autem in posterum literis committam. Unum te rogo, ut dominum consulem alloqui velis, quo promissa ab eo pecunia sine mora veniat, alterum, ut Iohannem von Spreckelsen ad vendendum propere monumentum tua autoritate impellas. Ad satyram non pauca collegi, quae tamen suo ordine disponere nondum potui. Quicquid posthac ero, nullius rei quam gratitudinis tibi debitae firmiorem memoriam retinebo. Vale. Leidae, 1641, 28 Decembris. 15 T[uus] R[einhold] Bl[omius]a EXCELLENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI. HAMBURGUM.b 20 a Unterschrift ergänzt von späterer Hand: -einh. -omius. b Notiz von Jungius’ Hand: 29 Dec. 1641. 25 30 264 Von Johannes Seldener. Königsberg, 22. Dezember 1641 / 1. Januar 1642 Nimmt die ihm von Jungius angebotene Stelle als Adjunkt am Hamburger Gymnasium an. Die Antwort hat sich verzögert, da er deswegen zunächst seinen Eltern in Hamburg schreiben mußte, außerdem wurde er auf der Straße unschuldig angegriffen und verwundet. Zwar würde er gerne, wie Jungius ihm nahelegt, den Magistergrad erwerben, jedoch können in Königsberg derzeit keine Magisterpromotionen durchgeführt werden. Bittet um nähere Auskünfte über seine zukünftigen Pflichten am Hamburger Gymnasium und um Vermittlung einer mit Unterkunft verbundenen Hauslehrerstelle. [Hartwig] Wichelmanns Vorlesungen und Kollegien über die aristotelischen Schriften in 454 Königsberg. Johannes Masius sendet zwei Flintsteine und bietet Bernsteine mit eingeschlossenen Insekten an. Für den Fall, daß eine vor mehreren Wochen nach Hamburg gesandte Disputation Seldeners Jungius nicht ausgehändigt wurde, sendet er erneut ein Exemplar derselben. 5 Sup. ep. 98, Nr. C, Bl. 134r–135r (Text), 135v (Adresse). Original. Zit.: Avé-Lallemant 1863: 303f. 10 15 20 25 30 35 Affectum erga me tuum, vir excellentissime et experientissime, amice, fautor et promotor studiorum meorum colende, incrementa subinde capere maiora haud obscure novissimae tuae excellentiae ad me datae literae testantur. Conditiones enim huiusmodi proponunt, quas minime repudiandas esse puto, si ipse mihi et meis studiis non deesse, sed consulere volo, quare ambabus, quod dicitur ulnis eas complector. Maturius quidem hanc meam mentem significare debui, prout tua excellentia postulavit, sed ob complures causas id fieri nequivit, quarum prima, quod parentibus nonnihil ea de re prius erat scribendum, altera, quod circa reditum et solennem Electoris Brandenburgici1 a renovatione investiturae in ducatum Porussiae in hanc civitatem ingressum vesperi in platea a civibus Palaeopolitanis ebriis innocens male sim mulctatus, ita ut famulorum aliquis facem ardentem, quam heris suis praeferebat, oculo meo illiserit et heri verbera et vulnus capiti inflixerint, quod tamen nolim, ut alii Hamburgi resciscant. Huc tertio accedit, quod postea occasione commoda literas transmittendi destitutus fuerim. Magisterii titulum quod attinet, sciat tua excellentia hac hyeme ut et futura aestate hic nemini eum collatum iri propterea, quod ei, qui iam decanatu fungitur, hoc anno primum professio politica sit demandata, quae ipsi publice legendo et disputando ut et privatim ius publicum tractando satis negotii facessit, ita ut promotioni habendae vacare nequeat. Huic sequenti semestri succedet Magister Hieronymus Ernesti, professor Hebreae linguae, qui Hamburgi anno 1639 linguam Ebream gymnasiastas nonnullos docebat. Cui cum nuperrime professio eius linguae sit demandata, operam promovendi in se non suscipiet. Promittet autem certo sibi tua excellentia, quod ineunte vere proximi anni Hamburgum sim rediturus. Hoc unum vero antea scire aveo, quid potissimum putet a me docendos esse illos iuniores gymna- | siastas et qua methodo. Mallem quoque posthac uti civis cuiusdam primarii mensa et tecto quam parentum, cum ob alias causas, tum, ne fratrum meorum animum abalienem, si sumptibus parentum semper vivam. Quare si tua excellentia mihi prospicere posset de hospitio quodam commodo, ubi civis cuiusdam primarii filios instituam, gratissimum id mihi foret. Ipse quidem mihi comparaturus essem hospitium aliquod absens per alium, sed nolo ab alio hoc beneficio affici. 1 Friedrich Wilhelm von Brandenburg. 455 5 10 15 20 25 30 Magistrum Wichelmannum iam eo adduxi, familiarissime enim eo utor, ut collegium physicum publice indicaverit, cui iam quadraginta praeter propter nomina sua dederunt, propediem autem initium lectionum est facturus. Disputationem physicam unam vel alteram, uti ex eo percepi, publice habiturus est, modo respondentem ad eam rem aptum nactus fuerit, quem desiderat. Quod si ego illam in me suscepturus sum provinciam, ad quam capessendam ille iam aliquoties me invitavit, typis prima occasione disputationem committet, sed nummis ad impressionem necessariis destituor. Quod si tantum pecuniae ab expendenda sum retenturus, quantum ad eam rem requiritur, petitioni illius locum relinquam. Ex Metaphysicis de analogia contra vulgarem doctrinam de abstractione, uti ex Ethicis etiam, publicas disputationes institurus esset, si qui essent, qui exercitio disputatorio delectarentur et sententiam eius aliqua ex parte imbibissent, sed plerique eius discipulorum perfunctorie philosophica tractant; qui sunt diligentiores, pecuniae inopia laborant. Explicavit Wichelmannus me hic praesente privatis collegiis metaphysicam, logicam, ethicam, quibus interfui, et in Metaphysicis id potissimum operam dedit, ut multifariam dicta distingueret et communia ab uno ad principale suum reduceret,| contra, quam hodie passim fit, ubi ab omnibus abstrahendum putant. In tantum autem Metaphysica, prout ab eo proponitur, discrepat a scholasticorum Metaphysica, in quantum philosophia Peripatetica a Ramea. Physica quoque Aristotelis iuxta eius interpretationem longe aliam habet faciem, quam Averroistae et scholastici nobis fingunt. De eo autem potissimum ille solet conqueri, quod inductio ex Physicis plane sit relegata et in eius locum demonstratio substituta, ita ut principiorum, utpote materiae et formae, corporum naturalium demonstrationes ubique crepent. Ex ethico collegio ut et ex praelectionibus eius in textum Graecum Ethicorum Nicomachiorum non exiguum fructum me percepisse arbitror, sed de his alias pluribus. Doctor Iohannes Masius rescribit tuae excellentiae salutem mihique traditit duos lapides lincurios sive belemnites, quos hac vice transmitto. Et quia agates sive electrum (Germani vocant bernstein) hic magna copia invenitur, non raro occurrit, cui inest vermicula, utputa musca, aranea etc. Si itaque eius generis electrum nondum sibi comparavit tua excellentia, promisit Doctor Masius se communicaturum, modo id ei a me significetur. Belemnites in littore hic reperitur. Plura hac vice non addam, valeat itaque tua excellentia et me meaque studia sibi habeat commendata. Regiomonti, anno 1641, 22 Decembris. 35 Iohannes Seldener Hamburgensis 456 Ante aliquot septimanas studioso alicui hinc discedentia tradebam exemplaria disputationis a me hic habitae 17 Augusti2 tuae excellentiae reddenda, quae si non exhibuit, unum his inclusi literis. 5 VIRO EXCELLENTISSIMO ET EXPERIENTISSIMO, DOMINO DOCTORI IOACHIMO IUNGIO, GYMNASII HAMBURGENSIS RECTORI FIDELISSIMO, AMICO ET FAUTORI SUO DEVENERANDO. HAMBURGUM.b a Von Jungius’ Hand am Rand: ? b Notiz von Jungius’ Hand: Seldener. 10 265 15 Von Reinhold Blome. Leiden, 11./21. Januar 1642 Dankt für eine finanzielle Beihilfe und sendet einen Schuldschein über die erhaltene Summe. Sup. ep. 97, Nr. XXI, Bl. 24r (Text), 24v (Adresse). Original. Salutem et officia. 20 25 Vir excellentissime, plurimis ego et exquisitissimis verbis gratias tibi agerem, nisi beneficium illud, quod in me collaturum te promittis, omnibus meis verbis maius ampliusque esset. Magna voluptas est beneficium ab amico, cum necesse est, sumere, ea vero non voluptas, sed pudor summus, ab eo beneficium accipere, cui ultro, quicquid in te est, debeas. Neque ego id facere sustinerem, nisi extrema rerum necessitas imperium in me violentissimum exerceret, tum te confido non minus facili et ad ignoscendum prompto, quam benevolo ac liberali animo beneficia tribuere. Chirographum ecce tibi, si alium requiris, formulam mitte. De reliquis rebus proxime scribam. Felicem tibi hunc annum multosque imposterum alios evenire ex animo precor. Vale. Leidae, anno 1642, 21 Ianuarii. 30 T[ui] obstrictissimus 2 Nicht nachgewiesen. 457 Reinhold Blomius EXCELLENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, DOMINO AC a FAUTORI MEO. HAMBURGUM. 5 a Notiz von Jungius’ Hand: 42, 21 Ianuar. 10 266 Von Johannes Musaeus. Jena, 9./19. Februar 1642 15 Musaeus, der gegen Jakob Grosses «Trias» eine «Disquisitio» veröffentlich hatte, hat vor einem Monat Grosses Antwort erhalten und antwortet seinerseits mit den «Vindiciae», die er dem Hamburger Senat widmet. Sendet Jungius Exemplare der «Vindiciae», davon drei Widmungsexemplare, die Jungius an den Senat weiterleiten möge. Sup. ep. 98, Nr. XV, Bl. 23r–v (Text), 29v (Adresse). Original. Dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 193–195; Avé-Lallemant 1882: 92. 20 25 Salutem cum officiosis meis paratissimis. Videor forsan audacter agere, vir amplissime experientissime excellentissime, domine fautor multis nominibus colende, quod literis meis tuam excellentiam ita confidenter compello, sed audaciam excusabit causa, quae me impellit. Mensis est, cum transmissa mihi est Magistri Grossii Defensio triadis tertia1, quam meae Disquisitioni philologicae de stylo Novi Testamenti2 opposuit. Quo animo eam conscripserit et qua fide mecum egerit, non est, quod multis exponam, cum tua amplitudo pro suo exactissimi iudicii acumine accuratius id ex pagellarum illarum intuitu percipiat, quam verbis explicari a me 1 Jakob Grosse, Tertia, eaque succincta Triadis de stilo N. Test. conscriptae defensio disputationi philologicae anno 1641. 10. Jul. a M. Johanne Musaeo habitae in Academia Jenensi ... opposita, Hamburg 1641. 2 Disquisitio philologica de stylo Novi Testamenti, in qua dn. M. Jacobi Grossen Trias prop. & Observationes apologeticae modeste examinantur ... publicae ventilationi submissa praeside M. Johanne Musaeo ... respondente Johann-Salomone Betulio Egra-Bohemo ... ad d. 10. Julii, Jena 1641. 458 5 10 15 20 25 30 possit. Rei iniquitas extorsit mihi hasce Vindicias disquisitionis3 meae, quas cur tuae amplitudini transmittam, causa est veritatis amor et saepe mihi laudatus candor tuus et in iudicando dexteritas, quamvis tua accurata lectione indignas, quippe quas tumultuaria opera conscripsi et calamo nimium properante. Si forsan tibi, vir amplissime, eas legere grave non fuerit, et, ubi titubasse me deprehenderis (deprehendes autem saepius), errorem candide mihi significaveris, magno beneficio me affeceris. Caeterum Magister Grossius in sua Defensione ablegaverat me ad tuam excellentiam, ut discerem barbarismos vitia esse. An serio rem egerit, dubito valde. Alibi etiam tuae excellentiae facit mentionem, sed quo animo, vel inde liquet, quod fingit me a tua excellentia per literas vel per tertium aliquem adiutum esse ad refutandam eius Triadem4. Quamvis vero magnorum virorum autoritate in re non magna abuti (videtur enim abusus esse) non consueverim, cum Magistri Grosii tamen ineptiis ineptire iam debui. Is ablegavit me ad tuam excellentiam, ad eandem ego ipsum remitto, non quasi aegre tulerim a tua excellentia discere, sed quod vidi Magistrum Grossium pro more pueriliter ludere. Alias saepe mihi optavi aditum ad tuam excellentiam, neque iam acceptius quidquam posset mihi contingere, quam si tuae excellentiae iudicium et informationem quandoque expetere liceret. Ne itaque in me istarum nugarum culpam transferas: Hominis vani vanae Defensioni aliter occurrere non potui. Nihil interim malo animo erga tuam excellentiam a me scriptum esse Deus testis est. Denique meas Vindicias inscripsi inclyto et magnifico senatui vestrae civitatis, cuius rei causas exponit praefixa epistola dedicatoria. Tria autem exemplaria cum epistola dedicatoria transmitto tuae amplitudini, omni studio et contentione rogans, ut, si sine molestia fieri possit, per certum aliquem, de cuius fide et candore constet, offeri ea curet. Non molestus essem tuae amplitidini, si haberem | alium, a quo citra periculum illud beneficii petere liceret. Metuendum enim mihi est, ne forsan interciperentur aut in alterius gratiam supprimerentur literae cum exemplis dedicatoriis ab iis, qui favore ducti veritatem postponunt, quorum quidquam vel suspicari saltem tua dexteritas prohibet. Age, vir amplissime, locum defer meo petito, et tanto beneficio, ut nemini plus debeam, devinctum me habebis, neque meam tuorum in me meritorum memoriam ulla unquam delebit oblivio. Dabam Ienae, 9 Februarii, anno 1642. T[uam] a[mplitudinem] et excell[entiam] observanter colens M[agister] Iohannes Musaeus mpp 3 Johannes Musaeus, Vindiciae pro Disquisitione de stylo N. T. adversus M. Jacobi Grossen Defensionem Triadis, ut vocat, tertiam, Jena 1642. 4 Jakob Grosse, Trias propositionum theologicarum, Jena 1640; erweiterter Nachdruck: Trias propositionum theologicarum ... cum observationibus apologeticis, Hamburg 1640. 459 VIRO AMPLISSIMO EXCELLENTISSIMO EXPERIENTISSIMO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, MEDICINAE DOCTORI CELEBERRIMO, GYMNASII HAMBURGENSIS RECTORI NECNON PHYSICES PROFESSORI CLARISSIMO, DOMINO a FAUTORI SUO HONORATISSIMO. 5 a Notizen von Jungius’ Hand: A Musaeo. ― Daniel le Comte, wohnt in Hein Selus haus, darin zuvor herr de Bois wohnete, ist nun neu erbaut. 10 267 15 Von Reinhold Blome. Leiden, 25. März 1642 Entschuldigt sich für die verspätete Antwort und beteuert seine Dankbarkeit. Hat seinem Vater wegen der für den Verkauf des Grabmals [der Familie Blome in der Kirche St. Katharinen in Hamburg] benötigten Abtretungserklärung geschrieben. Hat die Satire [gegen Johannes Scharff] fertiggestellt, wird demnächst eine Reinschrift senden. Sup. ep. 97, Nr. XXII, Bl. 25r (Text), 25v (Adresse). Original. 20 25 30 Salutem et officia. Vir excellentissime, diuturni istius, quo usus sum, silentii excusationem dicere vix audeo, multo minus tacere possum, dicendum igitur esse animadverto. Postremae tuae1 eo tempore venerunt, quo animus meus medio turbarum et tumultuum aestu deprehensus fluctuabat, eoque factum est, ut invito imprudentique earum memoria exciderit. Spero apud te veniam huius rei me inventurum, idque multo facilius me impetraturum esse scio, si aut ego literis exprimere possem, aut tibi coram intueri liceret, quanta curarum moles humeris meis sedeat. Multis et exquisitis verbis omnia percenserem, nisi auribus tuis molestus esse et tranquillas tuas cogitationes turbare vererer. Hoc unum rogo, ut oblivioni meae, dum ipse propemodum mei obliviscor, pro humanitate et amore erga me tuo ignoscas. Grata et frequens apud me semper erit beneficiorum tuorum recordatio; tum ad officia revertar, quamprimum ab his non retibus sed catenis me liberavero. Interea parenti scripsi, ut cessionem monumenti, quam voluisti, materterae transmittat. Habui eam plus quam unis literis, sed eas, cum Hamburgum irem, ne in alterius 1 Unbekannt. 460 cuiusquam manus venirent, combussi. Verum enimvero, quantum ego prospicio, nunquam rectius quam per Iohannem von Sprekelsen negotium hoc expedietur. Satyra omnino ex mea sententia confecta est, eamque, ubi animum parumper sedavero, describam, ut continuo, ubi tu eam approbaveris, imprimatur. 5 Quanta possum observantia et diligentia, contendo, ut ignoscere mihi et condonare non graveris. Quicquid in me est, officiis tibi praestandis deberi probabo. Vale. Anno 1642, adi 25 Martii. T[uus] omni studio R[einhold]a Blomius 10 EXCELLENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, DOMINO AC b FAUTORI MEO. HAMBURGUM. 15 a Unterschrift ergänzt von späterer Hand: -einholdus. b Notiz von Jungius’ Hand: 42, 25 Mart. ― Ad vitam. Program. 20 268 25 30 Von Christoph Schelhammer. Paris, 2./12. April 1642 Wird sich noch einige Wochen in Paris aufhalten. Von den Schriften des Etienne de Clave sind keine weiteren außer denen, die Jungius bereits besitzt, erschienen, jedoch sind noch einige ungedruckte Manuskripte vorhanden. Berichtet über das Schicksal des wegen seiner Kritik an der aristotelischen Philosophie aus Paris verbannten de Clave. Dessen chemiatrische Schriften. Ein beiliegendes Schreiben von [Guillaume] Quarré berichtet von dessen Erkenntnissen zur Behandlung des grauen Stars, und daß die Netzhaut, nicht der Glaskörper, das Sehorgan sei. Das von Jungius erbetene Buch des Galileo Galilei über die Bewegung auf dem Wasser konnte Schelhammer noch nicht finden, wohl aber sind die «Meditationes de prima philosophia» des René Descartes erhältlich. Sup. ep. 98, Nr. LXXVIII, Bl. 102r–v (Text), 102v (Adresse). Original. Ed.: Guhrauer 1850: 259–261; dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 187–189. 461 5 10 15 20 25 Excellentissime, clarissime vir, patrone colendissime, cum tuae mihi literae1 traderentur, de Gallia quidem relinquenda cogitabam. Videbam autem nova semper itineris impedimenta, quae non alia sunt quam discendi occasiones, quas ubi reperio, ibi haereo. Illae me adhuc per mensem unum vel alterum Parisiis detinebunt. Negotiolum mihi imponis, ad quod expediendum hilari et libenti animo accessi, sine fructu tamen. Nihil enim librorum domini de Clave praeter illos, quos iam habes, impressum est. Culpa non authoris, sed bibliopolae Olivarii de Varennes, qui plurimos eius tractatus, De generatione et corruptione, De meteoris, De lapidum praeparationibus2 et alios apud se esse mihi confessus est. Alloquutus ipsum submonui, ne diutius domi illos suae detineret. Respondit ante sex aut plures menses nihil eorum manu mitti posse. Dolui sane, non tantum, quia tibi meam inserviendi promptitudinem declarare non potui, sed mei etiam causa, qui ulteriore in tam nobili doctrina informatione frui nunc non possum. Ad Stephanum de Clave quod attinet, cum ante 18 annos ille sententiam suam de rerum naturalium principiis editis thesibus3 publicam faceret, adversarios quidem multos, paucos vero suae causae defensores nactus est. Tota Parisiensis schola ipsi se opposuit, theologi praesertim, Sorbonae doctores, qui, dum hic Aristotelis principia evertit, Doctori Thomae4 quoque iniuriam illatam esse dixerunt. Primo quidem res mutuis colloquiis acta, tentarunt, an ad sanam mentem reduci dominus de Clave posset, verum deprehenderunt ipsum ab omni parte munitum et insaniam eorum deridentem. Eo igitur res devenit, ut rector academiae et facultatis theologicae decanus novae rei authorem in ius vocaverint. Causa coram supremi iudicii praeside orata, et publico parlamenti edicto domino de Clave iniunctum est, a scribendo imposterum abstineret et civitate excederet. Eiecti cum ipso et hinc in exilium ire iussi duo eiusdem factionis, dominus Ceradot5, medicus, et dominus Villon, philosophus, quorum postremus ephemerides Gallica lingua edidit6. Ita Parisiis, ubi nihil non licet, ab ethnici philosophi placitis discedere non licet, quae ut rem sacram tuentur. Ille ex urbe abiit et ad Redones7 in Britanniam, populum, ut habetur, subbarbarum recessit. Vivit adhuc, annos agit circiter 55, temperamento melancholico, solitarius, 1 Unbekannt. 2 Vielleicht sind gemeint: Etienne de Clave, Paradoxes ou traittez philosophiques des pierres et pierreries, conte l’opinion vulgaire, Paris: P. Chevalier, 1635; ders., Nouvelle lumière philosophique des vrais principes et éléments de nature, et qualité d’iceux, contre l’opinion commune, Paris: O. de Varennes, 1641; ders., Le course de chimie, Paris: O. de Varennes, 1646. Die Manuskripte de Claves sind unbekannt. 3 Positiones publicae contra dogmata Aristotelica, Paracelsica et Cabalistica ... tuebitur .... Joannes Bitaud Xantonensis, arbiter et praeses sedebit Antonius de Villon ... die 24 et 25 mensis Augusti, Paris 1624. 4 Thomas von Aquin. 5 Wohl Jean Bitaud. 6 Antoine Villon, L’Usage des éphémerides, avec la méthode de dresser toute sorte des figures coelestes, Paris 1624. 7 Rennes. 462 5 10 15 lingua minus quam stylo promptus. Ita amici Galli, qui ipsum, dum Parisiis esset, intimius noverunt, retulerunt. Dum hic vixit, praxi quoque medicae deditus fuit. Habuit cursus nonnullos chimicos et processos aliquos suis discipulis communicavit, qui spectant ad medicamentorum quorundam praeparationem. Parce in illis philosophatus est, et fere nihil, quod ad principiorum doctrinam faciat, in illis reperi. Vidi eos et legi. Ne modum quidem separandi exacte ostendit. Nunc, ubi annis euntibus mitigati animi et composita discordia est, scripta prodire nemo vetat, ita ut, quod tam insigni doctrina hactenus caruerimus, theologis Parisinis, quod vero plane illa non defraudem<ur>, tempori acceptum referre debeamus, quod omnia mutat, animos quoque. Habes fere omnia. Adiunctam chartam, quam per urbis compita afferen- | dam curavit dominus Quarré, doctissimus chirurgus, cum ad exteros quoque pervenire velit, literis imposui. Qui quum dignissimum notatu problema, suffusionem esse crystallini obscurationem et eius depressionem eiusdem crystallini sub vitreum deturbationem, brevi publico scripto ostensurus sit, veram illam sententiam, retinam, non crystallinum esse visionis organum, demonstrabit. Habet experimenta quam plurima dignissima, quae publicam videant lucem. Libellus Galilaei De iis, quae vehuntur in aqua8, nondum a me repertus est. Quem quamprimum videro, emam et transmittam. Renati des Cartes Meditationes de prima philosophia9 hic sunt venales. 20 Ego desino, te Deo commendo et me tibi. Lutetia Parisiorum, 2/12 Aprilis, anno 1642. Tuae excellentiae deditissimus Christoph[orus] Schelhammer 25 VIRO CLARISSIMO, EXCELLENTISSIMO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI CELEBERRIMO, GYMNASSII HAMBURGENSIS RECTORI MERITISSIMO, PATRONO COLENDO. HAMBURGUM. a a Notiz von Jungius’ Hand: Schelhammer. 30 8 Galileo Galilei, Discorso ... interno alle cose che stanno in sù l’acqua o che in quella si muovono, Florenz 1612. 9 René Descartes, Meditationes de prima philosophia, Paris 1641. 463 269 5 10 An Paul Marquard Schlegel [in Jena. Hamburg] 30. April / 10. Mai 1642 Da derzeit keine Studenten [von Hamburg nach Jena] gehen, gibt er den Brief [Elias] Himmel mit. Erkundigt sich nach den von Kaspar Hofmann in dessen «Reiectanea» erwähnten Gegnern und dem ebendort zitierten [Ernst] Soner. Bittet Schlegel um Zusendung von dessen kritischen Anmerkungen zur «Isagoge phytoscopica». Läßt [Johannes] Musaeus grüßen. Dessen «Vindiciae» liegen dem Hamburger Senat vor [vgl. Nr. 266]. [Jakob] Grosse hat gegen Musaeus gerichtete Schreiben des [Kaspar] Facius erhalten. Jungius hat von Christoph Schelhammer von Guillaume Quarrés ophthalmologischen Forschungen erfahren [vgl. Nr. 268]. Sup. ep. 96, Nr. XLI, Bl. 51r–v. Konzept. Dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 189–191. a 15 20 25 Distuli hactenus scribendi officium, donec hac vice ad vos mitterem alium aliquem doctrinae nostrae in academia vestra uberius in veritatis studio excolendum. Verum bellicae calamitates adhuc nobis huiusmodi commodum derogant. Cum itaque patriam repeteret Himmelius iunior, scribendi occasionem arripui. Pellegeram forte hisce diebus Reiectaneam C[asparis] Hofmanni, hoc est disputationem contra morbos substantiae1. Videbatur enim nonnihil continere, quod ad eas commentationes faceret, in quibus versor, de principiis scilicet rerum naturalium. In dedicatoria perstringit quosdam, a quibus famam suam palam furcillatam seque ivdiognw,mona vocatum queritur, quos mendacio studere, ne convictos quidem tacere, Hellenismi imperitos esse scribit. Quia medicorum disputationes raro iam attingo, ignoro, quosnam tangat. Si tu nosti, quaeso, indica. Sennertum tangi non puto, quem suum vocat thesi 94 et mox, thesi 129, 131, satis acribe tractat. Quis Sonerus iste, cuius Disputationem de morbis substantiae2 toties citat ? Nostris bibliopolis ignotus est. Adversus Phytoscopicam isagogen3 instantias tuas exspecto. Domino Magistro Musaeo meo nomine salutem dicere simulque indicare ne graveris exemplaria transmissa | ei, ad quem directa erant, die 25 Februarii recte tradita; consuli 1 Kaspar Hofmann, Reiectanea pathologica ... de morbis formae et materiae a Fernelio Argenterioque per somnum visis ad cl. virum DD. Thomam Reinesium, Helmstedt 1639. 2 Disputatio de morbis formae sive totius substantiae, in qua ... praeside Ernesto Sonero ... respondentis munere fungetur ... M. Ioan. Henricus Kirchberger Norib. ... die _ Februarii, Nürnberg 1610. 3 Postume Ausgabe: Joachim Jungius, Isagoge phytoscopica, Hamburg [1678], auch in: Praecipuae opiniones physicae, Hamburg 1679. Zu Jungius’ Lebzeiten kursierten handschriftliche Fassungen, vgl. Kangro 1968: 349; Meinel 1982a: 18 (A); Meinel 1984a: 96, 103; 117. 464 5 10 15 oblata die 28 Februarii, epistolam ipsius in senatu pellectam die 2b Martii et statim negotium datum duobus e senatu, ut perlecto libro ad senatum de eo referrent; interea Magistrum Grossium epistolas binas obtulisse tum senatui, tum ministerio, unam ad se, alteram ad Doctorem Maiorem, eleganter et graviter scriptas a Facio, quem inspectorem academiae Ienensis et consistorii praesidem ferunt, alii consiliarium Aldenburgensem esse narrant; ab hoc viro Disquisitionem Musaei4 admodum improbari, praesertim id, quod in dubium vocatur, an Spiritus Sanctus etiam, quod ad verba, stylum evangel[istarum] et apostolorum direxerit; interdictum esse professoribus, ne porro hac de re disputarent. Diluamus haec fastidia gratioribus, quae nuper ex literis Christophori Schelhameri intellexi. Guilelmus Quarreus, chirurg[iae] professor Parisinus, paradoxa quaedam opticis et chirurgis consideranda proposuit: Oculi structuram hactenus a nemine perfecte traditam, cataractam esse crystallini obscurationem, depressionem cataractae, quae vulgo fertur, crystallini ipsius esse sub vitreum deturbationem. Promittit brevi publicum ea de re scriptum. Sed finem facio et salutem adscribo reverendo domino Dilhero et clarissimo domino Stahlio. Vale. 20 a Darüber von Jungius’ Hand: Paulo Marquardo Sclegelio. 1642, die 30 Aprilis. b 2] Korr. von Jungius’ Hand statt gestrichenem: 1. 270 Von Johannes Seldener. Königsberg, 16./26. Mai 1642 25 30 Konnte krankheitshalber und wegen seiner Magisterpromotion nicht früher schreiben. Will bis zum Abschluß eines naturphilosophischen Kollegs [Hartwig] Wichelmanns in Königsberg bleiben und erst danach die von Jungius angebotene Stelle [als Adjunkt im Hamburger Gymnasium, vgl. Nr. 261, 264] antreten; dazu wird er auch durch gewisse Intrigen genötigt. Sendet Exemplare seiner Disputation und bittet Jungius, eine Dedikation zu verfassen und in Hamburg drucken zu lassen. Bittet um Jungius’ Urteil über die Disputation. 4 Disquisitio philologica de stylo Novi Testamenti, in qua dn. M. Jacobi Grossen Trias prop. & Observationes apologeticae modeste examinantur ... publicae ventilationi submissa praeside M. Johanne Musaeo ... respondente Johann-Salomone Betulio Egra-Bohemo ... ad d. 10. Julii, Jena 1641. 465 Sup. ep. 98, Nr. CI, Bl. 136r–v (Text), 136v (Adresse). Original. Salutem et officia. 5 10 15 20 25 30 Admiraris forsitan, excellentissime et experientissime domine doctor, fautor, promotor et amice plurimum devenerande, qui fiat, quod tanto temporis spatio nihil literarum ad te dederim, sed desinet admirationis suae tua excellentia, si cognoverit, quod partim morbo, partim disputatione 12 Aprilis publice habita1, partim promotione magistrali ita fuerim impeditus, ut literis scribendis vacare non potuerim. Peractis et exantlatis hisce laboribus scribendi officium distulerunt curae, quae animum meum in varias partes distraxerunt propterea, quod dubius fui, utrum mihi meisque studiis sit consultum statim Hamburgum proficisci, prout vestra excellentia quidem expectabat et sumptus ulterius impendendi suadere videbantur, quos unde mihi suppeditari possent, perspicere non poteram, an vero ad finem collegii physici lectorii et disputatorii, quod sub praesidio Magistri Wichelmanni una cum collegis nonaginta aliis magna cum utilitate frequento, Regiomonti commorari. Huc accedit, quod amici nonnulli sive inimici rem eo perduxerint, ut non possim hinc discedere cum honore quodam, sed chartae committere non audeo, quae quidem debebam, insidiae enim variae mihi struuntur et conquiruntur ad me exagitandum, nescio, quae. Sedulo hisce omnibus expensis constitui hic permanere, donec collegium illud, cuius supra mentionem feci, ad umbilicum perducatur, si modo moram istam vestra excellentia non velit aegre ferre et parentes pecuniam suppeditare possent, quo nomine ut excellentia vestra cum patre meo colloqui ne gravetur, peramice rogo. Exemplaria disputationis habitae duodecim dedi Magistro Nicolao Ropero una cum hisce literis reddenda, nemini autem adhuc inscripta est ista disputatio ideo, quod nesciebam, cui potissimum eam inscribere deberem. Rogatam autem volo vestram excellentiam, ut velit in se suscipere illud onus et inscriptionem aliquam vel ipsa vel per alios ad viros praeclaros Hamburgi pro arbitratu suo, apud quos existimet, quod disputatio promotionem et commendationem aliquam mihi comparare possit, typis excudi et postea tradi curet, spatium enim ei destinatum est relictum. Nummos, quos expendet vestra excellentia, parentes vel etiam ipse in patriam reversus cum faenore reddam. Quod si excellentia vestra sententiam suam super Tractatu sive disputatione illa physica ante abitum meum ex hac academia mihi communicare vellet, ut hinc occasionem arriperem cum praeside de nonnullis conferendi, magno me beneficio devinciret, nam Magister Linemannus2, mathematum professor et pro tempore iam rector magnificusa, 1 Tractatus physicus, in quo pricipia rerum naturalium ex doctrina Aristotelis explicantur, quem ... publicae disquisitioni subiiciunt praeses M. Hartvicus Wichelmannus Lüneburgensis et respondens Johannes Seldener Hamburgensis ... ad diem _ Aprilis, Königsberg 1662 (=1642). 2 Albert Linemann. 466 5 existimans ex parte sibi disputationem esse oppositam, in conflictu generationes in caelo et motum ignis violentum ad loca superiora acriter defendebat. Doctor Masius3 sententiam vestrae excellentiae propugnabat, ego ad obiectiones dominorum professorum tacebam et praesidi meo rem totam committebam, ne animum eorum offenderem, nam eodem die locandi erant domini | candidati, in qua locatione inter quatuordecim locus quartus mihi est assignatus, Magistro Ropero octavus. Vale, vir experientissime, et pristino favore tui amantem prosequi non desine. Regiomonti, anno 1642, 16 Maii. M[agister] Iohannes Seldener Hamb[urgensis]b 10 EXPERIENTISSIMO ET CLARISSIMO DOMINO DOCTORI IOACHIMO IUNGIO, GYMNASII HAMBURGENSIS c RECTORI, AMICO ET FAUTORI SUO PERPETUA OBSERVANTIA COLENDO. HAMBURGUM. 15 4 a Randnotiz von Jungius’ Hand: Tum rector erat Doctor Tinctorius . b Darunter Notizen von Jungius’ 5 Hand: Homburgius professor physices Helmstadiensis. ― Linemannus Dominica Quasimodogeniti renuntiatus. Iacobus Nafzer Erfurtensis. c Notiz von Jungius’ Hand: 1642, 22 Mai. accepi. 20 271 25 An Johannes Seldener [in Königsberg. Hamburg] 25. Mai / 4. Juni 1642 Hat die Exemplare der Disputation Seldeners erhalten und gratuliert zu dessen Magisterpromotion. Die Stellung [als Adjunkt am Hamburger Gymnasium] hätte Seldener zu Ostern [10. April 1642] antreten sollen, nun ist es zu spät. Dennoch soll er seinen Eltern zuliebe nach Hamburg zurückkehren. Anweisungen für die Dedikation der Disputation. Sup. ep. 96, Nr. XLIV, Bl. 55r. Konzept. Dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 304f. 30 3 Johannes Masius. 4 Christoph Tinctorius. 5 Johannes Homborg. 467 Ante triduum accepi literas tuas1 cum 12 exemplaribus disputationis2. Novum tibi honorem Deus secundet, animitus precor. Utinam res ita tulisset, ut etiam prosperum adventum tibi iam gratularer ! Quaenam illae sint insidiae, quae te ibi diutius retinent3, divinare nequeo ideoque nec consilium dare. Officioli illius, quod obtuli, rationem habere te non opus est, occasio rem bene gerendi erat tempus utrinque constitutum Paschatos festo proximum, id iam transiit. Potior ratio est, ne parentes nimis vel graves vel offendas. Dedicatio hic frustra fieret, quia epistolae tua manu scriptae desunt. Ideo premam transmissa exemplaria, et iam promisit Magister Roperus4 se sua celaturum, donec tu exemplaria cum inscriptione transmittas. Censeo, consuli Winkelio5, Garlebo Mollero et Ioh[anni] Hagemeyer inscribas, quod et pater approbat. Aegre ferrent patroni, si citius hic comparerent exemplaria honoribus suis vacua. a 5 10 Die 25 Maii 1642.b 15 a Darüber von Jungius’ Hand: M. Ioh. Seldenero. b Am unteren Rand von Jungius’ Hand: eius officioli respectum nullum habere te oportet et dedicationem. 272 Von Reinhold Blome. Leiden, 1. Juli 1642 20 25 Schildert seine finanzielle Notlage und die Schwierigkeiten zwischen ihm und dem [aus Frankreich, vgl. Nr. 252] zurückgekehrten [Joachim] Pumpe, dessen Studien er beaufsichtigt. Die Stellung als Hauslehrer des Sohns des verstorbenen Hamburger Syndikus [Vinzenz] Moeller möchte er nur annehmen, wenn er mit diesem möglichst bald [an eine auswärtige Hochschule] abreisen kann. Hofft, daß Jungius die [für den Verkauf des Grabmals der Familie Blome in St. Katharinen in Hamburg notwendige] Abtretungserklärung bereits erhalten hat. Wartet auf Anweisungen betreffs der inzwischen fertiggestellten Satire [gegen Johannes Scharff]. 1 Nr. 270. 2 Tractatus physicus, in quo pricipia rerum naturalium ex doctrina Aristotelis explicantur, quem ... publicae disquisitioni subiiciunt praeses M. Hartvicus Wichelmannus Lüneburgensis et respondens Johannes Seldener Hamburgensis ... ad diem _ Aprilis, Königsberg 1662 (=1642). 3 Vgl. Nr. 270. 4 Nikolaus Röper. 5 Ulrich Winckel. 468 Sup. ep. 97, Nr. XXIII, Bl. 26r–v. Original. Salutem et officia. 5 10 15 20 25 30 35 Vir excellentissime, neque desidia neque tui neque officii mei oblivione factum est, quod tanto temporis spatio nullas ad te literas dedi. Obstitit rerum mearum incertitudo, quae quia sentio, quam sit molesta, satius existimabam me solum vexari quam cum aliis ac tecum in primis dolorem hunc communicari. Nunc Pumpius meus reversus est, cuius adventu quanquam aut hanc aut illam in partem nodos omnes dissolutum iri speraveram, longe tamen aliter id cecidisse experior. Dixeram scripseramque fratri ipsius nihil me ei prodesse posse, nisi pecuniae administratio aut omnino mihi traderetur aut nullam ille nisi me conscio acciperet, idque tum literis, tum sermone ipsius erat approbatum. Nihil ex promisso factum est. Licet tamen eadem mihi, qua prius, conditione uti, qua quidem extrema necessitas mea sublevatur, ad summam nihil proficitur. Quo vitam sustentem, abunde est, otii ad studia nonnihil, pecuniae parum, nec quod emendis libris aut vestitui honesto sufficiat. At ego tenuissimo cibo contentus esse mallem, caetera autem sic habere, ut et ingenii cultum recte exercere et honoratis viris adesse possem, ad quos semper aditus mihi fuisset, nisi tenuitas mea seu, ut vere dicam, vilitas haec me prohibuisset. Ergo iisdem porro cum difficultatibus conflictabor neque ad extremum (sic mihi huius mei ingenium perspectum est) quicquam praeter malam gratiam reportabo, quae, nisi prospicio, bis nocitura est, semel in praesens, iterum, ubi apud vos id, de quo dudum locuti sumus, aggrediar. Quod si nulla ope aut consilio ista averti possunt, haec, ut alia multa, fortem animum tolerare iubebo. Sin consilio locus relinquitur, a quo id potius quam a te exspectabo ? Non possum non aperire, quod multa volutanti in mentem venerit: Cum apud vos essem, Magister Arnoldus1 locum mihi apud Molleri syndici viduam obtulit, quem ego ea de causa recusavi, quod fratrem eo, cui praeficiendus essem, maiorem intra proximum triennium non esse reversurum ex ipso intellexeram, hunc autem non prius a matre dimissum iri audiebam, quam alter esset reversus. Nunc Pumpius narrat et manere eam rem integram et maiorem fratrem esse beatae | cuidam puellae desponsum eoque reditum in patriam maturaturum. Quid tu suades, vel potius quid existimas hac in re fieri posse ? Autoritas tua plurimum apud Arnoldum valet, nemo est, qui uno te cautius aut prudentius hanc rem expedire possit. Tum mihi cum fratre satis arcta intercedit familiaritas, quae res efficere possit, ut et promptius dimitteremur et ego res omnes longe commodissimas haberem. Ignosce, per humanitatem tuam te obtestor, et emenda, si aut iuveniliter erro aut nimis audacter tua benevolentia utor; spero me Deum ita propitium ac fortunam ita faventem habiturum, ut meritis tuis dignam animo meo gratiam referre possim. Ante omnia celeritate hac in re opus est, vix tres septimanas aut ad summum mensem unum me iter 1 Daniel Arnoldi. 469 nostrum, quod Coloniam continuo suscipere iussi sumus, posse differre puto. Praetexetur difficultas itinerum et mille res aliae, quas in numerato iam habeo. Quod a patre meo volueras, accepisse te iam confido. Utinam ea res expedita esset ! Quod aut hinc aut istinc supererit, magno mihi usui iam iam futurum esset. 5 Satyra, quod antehac etiam significavi, perfecta apud me est, cuius ego prorsus te oblitum esse ex eo colligo, quod neque mitti tibi eam neque typis mandari postulas. Vale et me ama. Lugduni Batavorum, anno 1642, Calendis Iulii. T[uus] omni cultu ac veneratione 10 Reinhold Blomius 15 273 Von Johannes von Drebber. Harburg, 30. Juni /10. Juli 1642 Bittet, einen seiner Söhne in die Schule oder das Gymnasium aufzunehmen und in Jungius’ Haus zu Tisch gehen zu lassen. 20 25 30 Sup. ep. 97, Nr. LXXXIX, Bl. 114r (Text), 121v (Adresse). Ausfertigung, Unterschrift eigenhändig. Ed.: Avé-Lallemant 1863: 122; Avé-Lallemant 1882: 70f. Ehrnvester, hochachtbahrer unndt hochgelarter, großgünstiger herr, wehrter freündt, nachdeme nicht alleinn seine vornehme qualiteten, wahre hohe scientz unndt geschickligkeit, sondernn auch seine sonderbahre dexterität, welche er in manuduction der jugendt allemahl geführet, allenthalben in hoher achtung gehaltenn wirdt, so habe ich lange darnach getrachtet unndt wolte es vor einn glück achtenn, einenn sohn darunter zu bringenn. Wann nun seine gelegenheit erleidenn wolte, einen der meinigenn, der bißher in der schulenn sich aufgehalten, zu sich unter seine institution zu nehmen, geschehe mir darann zu großenn gefallenn, unndt würde ich solche mühewaltung nach seinem beliebenn zu erstatenn hoch obligiret werdenn. Könte er auch an seinen disch genommen werdenn, hette er der inspection undt seiner vornemenn discursen so viell völliger zu geniessen. Nach des herrnn gutachten könte er auch scholam oder gymnasium, nachdem 470 er capabell befunden wirdt, zugleich mitfrequentiren. Ich erwarte meines großgünstigenn herrn geneme resolution undt thue unß in des allerhöchsten bewarung empfehlen. Datum Harburgk, den 30 Junii, anno 1642. Meines großgunstigen, hochgeehrten herrn dienstwilligster 5 Johan von Drebber 10 DEM EHRNVESTEN, HOCHACHTBAHREN UNNDT HOCHGELAHRTEN HERRN MELCHIORI JUNGIO, MEDICINAE UTRIUSQUE DOCTORI, DES GYMNASII INN HAMBURG RECTORI, MEINEM GROSSGÜNSTIGEN HERRNN UNNDT WERTHENN FREÜNDE. 274 An Johannes von Drebber in Harburg. Hamburg, 3./13. Juli. [1642] 15 Nimmt keine Privatschüler an, die noch nicht das Gymnasium besuchen. Bietet an, Drebbers Sohn zu examinieren. 20 Sup. ep. 96, Nr. XXIII, Bl. 27r (Text), 27v (Adresse). Konzept. Ed.: Avé-Lallemant 1863: 122f; AvéLallemant 1882: 71f. a 25 30 Edler, hochachtbarer und hochgelahrter, großgunstiger herr und hochgeehrter freund, demselben kan ich nechst anerbietung meiner dienste geflißen auf das, was er schrifftlich wegen institution seines sohns begeret1, nicht bergen, wie meine gelegenheit gar nicht leidet, das ich mich derer, so noch in die schuhl gehören oder publicas gymnasii lectiones mit ihrem nutz nicht hören können, aufsicht oder institution annehme. Steht demnach zu meines großgünstigen herrn guhtachten, ob ihn belieben möchte, des instituendi progressus in literis entweder durch mich oder sonst jemand, dem unseres gymnasii zustand bekand, erkundigen zu laßen. Solte sich den befinden, das ich ihm in diesem fall dienst erzeigen konte, hielte ichs mir für ein sonderlich ehre. Hiemit uns in des allerhochsten schutz empfehlend. Datum Hamburg, den 3 Julii. 1 Nr. 273. 471 E[uer] e[hrenfesten] magnificenz d[ienst]williger Joachimus Jungius d[octor], gymn[asii] rector 5 DEM EDLEN, HOCHACHTBARN UND HOCHGELAHRTEN HERRN JOHANNI VON DREBBERN, IURIS UTRIUSQUE DOCTORI UND WOHLVERORDNETEM HAARBURGISCHEN CANZLERN, MEINEM GROSSGUNSTIGEN HERRN UND HOCHGEEHRTEN FREUNDE. HAARBURG. 10 a Darüber von späterer Hand: Io. von Drebbern. 275 Von Johannes von Drebber. Harburg, 14./24. Juli 1642 15 Sendet seinen jüngeren Sohn Johannes zur Examination zwecks Aufnahme ins Gymnasium. Bittet Jungius, auch seinen aus Jena zurückgekehrten älteren Sohn, [Otto Wilhelm], eine Zeitlang privat zu unterrichten. 20 25 30 Sup. ep. 97, Nr. XC, Bl. 115r–v (Text und Nachschrift), 120v (Adresse). Ausfertigung, Unterschrift und Nachschrift eigenhändig. Ed.: Avé-Lallemant 1863: 122f; Avé-Lallemant 1882: 72. Wollehrwürdiger, ehrnvester, hochachtbahrer undt hochgelarter, insonders großgünstiger herr undt freündt, ich habe deßelbenn antwordtschreiben1 empfangen unndt uberschicke hierbey meinenn sohnn mit bitte, er denselbenn tentiren unndt versuchen wolle, ob er capabell, das er inß gymnasium cum fructu angenommenn werdenn könte. Solchennfals undt wan meinn hochgeehrter herr ihm privatam institutionem vorleyhenn könte, solte er hinkünftiger woche antreten. Ich halte sonstenn nach meiner weinigkeit nicht rathsam, das die Jugendt garzulang in grammaticis aufgehaltenn, sondernn zeitlich ad artes et philosophiam geführet werde. Ermangelt noch etwas in grammaticis, solches kann simul cum studio philosophiae emendirt werden. Ich greiffe aber meineß hochgeehrtenn herrn beßerem undt hochvernünnfftigerem iuditio nicht bevor. Bitte, inliggende 2 ducaten vor die bemühete interpellation vorliebzunehmen unndt in eventum, ob ihme meinenn sohn 1 Nr. 274. 472 ann seinenn tisch zu nehmen gelegen oder wo er | sonstenn inter doctos dazu gelangenn könne, unbeschwerte erkler[ung] undt anleitung zu geben. Ich vorpleibe hinwiederumb meines grossgunstigen herrn dienstwilliger Johan von Drebber mpp 5 Datum Harburg, den 14 Julii, anno 1642. 10 Grossgunstiger herr, werther freundt, ich habe meinen altesten Sohn von Jhena, viginti annorum adolescentem praestantioris ingenii et iuditii, zu hause bekommen. Wehre es meines herrn gelegenheit, sege ich gerne, das er eine zeitlang seine conversation haben, in philosophicis, praesertim in mathesi, von ihme etwas lernen muchte. 15 DEM WOLLERWÜRDIGEN, EHRNVESTEN, HOCHACHTBAHREN UNDT HOCHGELAHRTEN HERN MELCHIORI JUNGIO, MEDICINAE UTRIUSQUE DOCTORI, DES GYMNASII INN HAMBURG RECTORI, MEINEM INSONDERSS GROSSGÜNSTIGEN HERRN UNNDT FREÜNDE. 20 276 Von Reinhold Blome. Leiden, 26. Juli 1642 Hat die Satire [gegen Johannes Scharff] fertiggestellt und bittet Jungius, ihr einen Titel zu geben. Schlägt den Titel «Iudicium Peripateticum sive Aereolus» vor. 25 Sup. ep. 97, Nr. XXIV, Bl. 27r (Text), 27v (Adresse). Original. Salutem et officia. 30 Vir excellentissime, neque necesse est neque negotia mea permittunt, ut prolixam tibi epistolam mittam. Res ea, ut antehac significavi, perfecta est, neque obstat quicquam, quominus ita, uti vis, ad te veniat, nisi solum nomen. Hoc ego iam dudum te rogavi, ut ei imponeres; alia occurrerunt, ita id abs te neglectum est. Nunc, ut dixi, unum id impedimento est, ideoque, quamprimum responsum tuum venerit, nulla in me erit mora. Si aliud se nomen non offert, a persona, quae hic primas agit, sumendum putem. Ego sic 473 velim: «Iudicium Peripateticum sive Aereolus», nihil tamen sine tua autoritate ausus sum. Res meas curae tibi esse confido. Vale. Lugduni Batavorum, anno 1642, adi 26 Iulii. T[uus] omni observantia ac cultu 5 Reinhold Blomius Quas Garmero1 te tradidisse scribis, nondum habeo.a 10 EXCELLENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, DOMINO MEO. HAMBURGUM.b 2 a Notiz von Jungius’ Hand: Steph. Schultetus et Matth. Döring d[octores] medicinae renuntiati. Brügman i[uris] d[octor] fiet. b Notiz von Jungius’ Hand: 42, 19 Iul. accepi. 15 277 20 25 An Johannes von Drebber in Harburg. Hamburg, 17./27. Juli 1642 Berät Drebber, wie dessen jüngerer Sohn Johannes durch Privatunterricht zum erfolgreichen Besuch des Gymnasiums vorbereitet werden kann. In Jungius’ Haushalt kann er allerdings weder Unterkunft noch Tisch erhalten. Der ältere Sohn [Otto Wilhelm] kann mathematischen Privatunterricht bei [Johann Adolf] Tassius nehmen, Jungius selbst gibt keinen Mathematikunterricht mehr. Sup. ep. 96, Nr. II, Bl. 2r–3v. Konzept. Ed.: Avé-Lallemant 1863: 124–126; Avé-Lallemant 1882: 72–74. 1 Vinzenz Garmers. 2 Vielleicht Nikolaus Brüggemann. 474 a 5 10 15 Edler, wohlehrwürdiger, hochachtbarer und hochgelahrter, insonders großgünstiger herr und hochgeehrter freund, demselben sage ich für die überschickte gabe1 großen danck und verhalte ihm nicht wegen seines sohnes dieses mein unvorgreifliches bedencken. Der beste raht deuchte mir, das er einen eigenen praeceptorem hätte, etwa einen gelehrten academicum, der ihn in lingua Latina, rhetorica und logicae rudimentis abrichtete und zu den studiis gymnasii tüchtig machte, denn in Latinitate begehet er noch viel peccata, partim oblivionis, partim incuriae. Rhetoricam hat er nur halb gelernt und mehrentheils vergeßen, logicam hat er nie angefangen. Solte aber mein großgunstiger herr aus besondern uhrsachen ihn lieber bei uns im gymnasio haben wollen, kan man ihm wohl darin zu willen sein und obgedachte mengel so lang dissimulieren, bis sie aufgehoben sein, welches dergestalt geschehen mag: Magister Vagetius2, mein colleg, hat alzeit etliche wenig privatim, denen er Latinos autores lieset und styli exercitia corrigieret, deren etlich auch per dispensationem, ut ita loquar, ins gymnasium genommen. Bei selbigem konte er privatim gehen, auch alsbald seine publicas lectiones daneben hören, bis er rhetoricam repetiere, emendate schreiben und reden gelernet. Ich rechne irgend ein halb jahr drauf, er kan alle vierteljahr abtretten.| Ich erbiete mich, ihn in Compendio logico3 abzurichten, wiewohl ich nie bisher singulos oder paucos instituiret. Wen ich privatim dociere, hab ich irgend 20 oder 30 auditores, die all zuvohr ein Compendium logicum durchgehöret. 20 Arithmeticam und geometriam kan er wohl alsbald hören, da hindert ihn nicht an defectus logicae und grammaticae, aber je mehr ein junger mensch in die scientias hineinkompt, je verdrießlicher wird ihnen die grammatica, den es ist ein unrichtig dinck. Ich kan auch wol mit auf seine progressus in Latinitate aufsicht haben, unterweilen ein exercitium fürschreiben.b 25 Es ist auch sonst alhie ein gelehrter magister, der etliche junge leute in grammaticis et autoribus Latinis et Graecis instituiret, deßen dexteritas und fleiß hoch gerümet werden, aber weil er ganz blind, wird er auf mores nicht sehen können. 30 Was den tisch betrifft, lebe ich in coelibatu, trachte selbst darnach, wie ich bei andern müge zu tisch gehen, wiewohl och noch zur zeit ein küchin halte. Der rector scholae4 | und conrector5 haben viel convictores, aber da würden die primani ihm in die karten kucken, und er drüber beschimpft werden. Ich habe wohl auf meinen collegam Tassium gedacht, der hat ein patricium Luneburgensem an seinem tisch, der auch ins gymnasium 1 Vgl. Nr. 275. 2 Heinrich Vagetius. 3 Joachim Jungius, Compendium Logicae Hamburgensis, Hamburg 1641. 4 Daniel Arnoldi. 5 Bernhard Melethraeus (Striccius). 475 5 10 15 gehet, aber er ist anjetzo selbst nicht zu hauß, ist bei i[hrer] f[ürstlichen] g[naden], bischoff zu Lubeck6. Ich hab mit seiner frauen geredet, die entschüldiget sich, sie habe keine stuben. Unter gelahrten weiß ich sonst niemand, der convictores halte, als Licentiatum Gravium7, predigern zum tuhm, und Magistrum Hacmannium8, pastorem zu Mariae Magdalenen. Es kompt selten, das ein solches bei professoren gesehen wird, und die häuser mit viel stuben sein theur. Betreffend den eltern sohn, der gern in mathesi was lernen wolte, kan er seines begerens von herrn Tassio genug gewäret werden, der ist ein guter mathematicus und dexter in docendo und instituieret auch unterweilen nobiles Germanos und Gallos in mathesi. Weil matheseos professio also wohl bestellet und ich physicam, logicam, metaphysicam, auch unterweilen ethicam, lesen muß (weil professor ethices9 alt und schwach), so neme ich mich der mathematik nicht mehr an. Doch was ich conversando und mit gutem raht tuhn kan, wil ich nichtes an mir ermangeln laßen, da ihm beliebe,| einmahl herürberzukommen. Tassius kompt innerhalb wenig tagen wieder zu hauß. Hiemit ich uns gottlicher obacht befehle und verbleibe meines hochgeehrten herrn d[ienst]williger Joach[im] Jungius med[icinae] d[octor] 20 Datum Hamburg, 17 Julii 1642. HAARBURG.C 25 a Darüber von späterer Hand: Bestelio. b Danach gestrichen: Wil mein hochgeehrter herr ihn darnach weiter auch auf oratoriam oder vielmehr auf scientias gefüret haben, solches stehet zu seiner erklärung. c Am unteren Rand Federproben von Jungius’ Hand: Den wegen ― H. cantzler Bestel. 30 6 Johann (X.), Herzog von Holstein-Gottorf. 7 Gerhard Gravius. 8 Gerhard Hackmann. 9 Bernhard Werenberg. 476 278 5 Von Reinhold Blome. Leiden, 20./30. Juli 1642 Erläutert einen [unbekannten] früheren an Jungius gerichteten Brief, der in der Eile allzu unklar geraten war. Ruhm des [René] Descartes in den Niederlanden. Versichert Jungius seiner Ergebenheit und bittet um dessen Rat. Sup. ep. 97, Nr. XXV, Bl. 28r (Text), 28v (Adresse). Original. Salutem et officia. 10 15 20 Vir excellentissime, nimio festinandi studio factum est, ut et breves et minus accuratae essent superiores meae literae. Nunc etiam, quam<vis> vix paulo plus mihi temporis relinquam, ea tamen, quae tum neglexi, percensebo. Academia, quam nominari tibi iubes, Ultraiectina est; theologus Voetius1, homo insigni audacia ac animi impotentia per omnem provinciam satis notus; medico nomen est Regio2; qui sententiae ferendae adesse noluit, Cyprianus Regnerus est, is ipse, contra quem Salmasius Diatribam de mutuo3 scripsit. Cartesius hic laude omnium ac egregia nominis celebritate pollet. Res meas ita, uti rogavi, cordi tibi esse confido. Sic velim, existimes nihil me antiquius aut gratius habere, quam ut ex tua voluntate tuoque iussu me componam. Quam opinionem si retinueris, dubium non est, quin affectum erga me semper eundem sis conservaturus. Vale ac me ama. Lugduni Batavorum, anno 1642, adi 30 Iulii. T[uus] omni studio ac cultu R[einhold]Bl[omius]a 25 EXCELLENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, DOMINO AC FAUTORI MEO. HAMBURGUM. 1 Gisbert Voetius. 2 Henricus Regius. 3 [Claude Saumaise] Diatriba de mutuo, non esse alienationem, adversus Coprianum quendam iuris docotrem auctore Alexio a Massalia, Domino de Sancto Lupo, Leiden 1640. 477 a Unterschrift ergänzt von späterer Hand: -einhold -omius. b Notiz von Jungius’ Hand: 29 Iul. accepi 642. 5 10 279 Von Reinhold Blome. Leiden, 25. August 1642 Wird sich ab dem 24. August / 3. September kurz in Hamburg aufhalten und bittet Jungius, ihm vorübergehend Unterkunft zu gewähren. Bittet um Zustimmung für den Titel der Satire [gegen Johannes Scharff], damit diese während Blomes Abwesenheit in Leiden gedruckt werden kann. Sup. ep. 97, Nr. XXVI, Bl. 29r (Text), 29v (Adresse). Original. Salutem et officia. 15 20 25 Vir excellentissime, vix credideram fore, ut tam cito ad vos venirem. Evenit tamen, ut ad diem 24 Augusti apud vos esse me oporteat. Causa haec est, ut cum mercatoribus vestratibus Pumpium persequar, qui ante tres dies Cellam abiit, unde cum Langenbeckio1, principum Luneburgensium delegato, Franckofurtum porro proficiscetur. Quid reliqua narrem, quae tu rectius ex domino Arnoldo2 cognosces. Ego ad diem 24 Augusti ad vos, ut dixi, cum b[ono] D[eo] veniam; tui lares si mihi patebunt, hospitem accipient etsi non multi ioci, quo ille se commendabat, non multi tamen tumultus, quique nec tibi nec familiae paucis istis diebus, qui exigendi apud vos erunt, gravis esse velit. Dum haec scribo, literas a te 15 Iulii datas3 accipio, quibus editionem flagitas. Profecto nulla hic est mea culpa, nam superioribus tuis4 bis respondi nihil impedimento esse nisi quod nomen abs te expectem5. Quas Garmero6 te tradidisse istis significas, eas7 adhuc desidero. Cogita, quaeso, de eo nomine, nam ita rem ordinabo, ut me absente editio non 1 Heinrich Langenbeck. 2 Daniel Arnoldi. 3 Unbekannt. 4 Unbekannt. 5 Vgl. Nr. 272, 16420726. 6 Vinzenz Garmers. 7 Unbekannt, vgl. Blomes Nachschrift zu 16420726. 478 minus procedat. Te decet neque hac in re neque alias unquam de mea erga te observantia dubitare. Vale et me ama. Lugduni Batavorum, die 25 Augusti, anno 42. 5 T[uus] omni cultu et veneratione R[einhold] Bl[omius]a 10 EXCELLENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, DOMINO MEO. HAMBURGUM.b a Unterschrift ergänzt von späterer Hand: -einhold -omius. b Notiz von Jungius’ Hand: 42, 25 Aug. 15 280 20 25 Von Johann Amos Comenius. Norrköping, 21. September / 1. Oktober 1642 Reist nach fast zweimonatigem Aufenthalt in Schweden [über Danzig nach Elbing] ab. Hat Jungius und [Johann Adolf] Tassius dem Reichskanzler [Axel Oxenstierna] und dem Kanzler der Universität Uppsala, [Johannes] Skytte, empfohlen, die durch [Johannes Adler] Salvius mit Jungius und Tassius verhandeln lassen wollen. Läßt Tassius grüßen und hofft auf ein zukünftiges Wiedersehen. Sup. ep. 97, Nr. LXIV, Bl. 97r (Text), 97v (Adresse). Original. Ed.: Guhrauer 1850: 264; Kvačala 1897: 107, Nr. 82; dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 433f; Avé-Lallemant 1882: 154f. Salutem plurimam dico. 30 Clarissime d[octor] Iungi, domine et amice honorande, duos propemodum menses Suetia me habuit, antequam stabiliri consilia potuerunt. Nunc abeo in Polonia hiematurus laboresque coeptos cum Deo continuaturus. Studia tua philosophica (et collegae tui, d[omini] Tassii) commendavi excellentissimo domino archi-cancellario sicut et academiae Upsaliensis cancellario, Baroni Skytte, quorum uterque talia promovendi 479 ardorem prae se ferunt [!] non vulgarem. Intellexi fore, ut per d[ominum] legatum, d[ominum] Sylvium, vobiscum agatur, quod te in antecessum scire volui. 5 Salutem nomine meo, quaeso, nuntia d[omino] Tassio, quem videndi et alloquendi quod non data sit copia, doleo. Alio id, sperabimus, tempore ut fiat, provisurum Deum. Valete, coniunctissima pectora, decusque literarum et sapientiae verioris augere pergite. Raptissime scribebam in discessu e Suetia, Nortiopiae, 21 Septembris stilo vetere, anno 1642. V[estr]ae d[ignita]tis observantiss[imus] Comenius 10 AN HERREN DOCTOREM IOACHIMUM IUNGIUM, GYMNASII RECTOREM ZU HAMBURG.a a Notiz von Jungius’ Hand: Comen.― 10 Octob. 15 281 Von Johann Balthsar Schupp. Marburg, 25. September / 5. Oktober 1642 20 Hat bereits mehrfach wegen noch ausstehender Forderungen seiner Schwiegermutter, der Witwe des [Christoph] Helwig [vgl. Nr. 7], geschrieben und bisher keine Antwort erhalten. Hat daher den Überbringer, Ludwig Schafner gen. Keyser, bevollmächtigt, das Geld einzufordern. 25 Sup. ep. 98, Nr. XCIV, Bl. 122r (Text), 122v (Adresse). Original. Ed.: Avé-Lallemant 1863: 132f; AvéLallemant 1882: 76f. 30 Edler, vester und hochgelahrter, insonders grosgünstiger, hochgeehrter herr, demselbigen hab ich oft geschrieben wegen der forderung, so meine schwigermutter, herrn Doctoris Helvici sehlig wittib, ahn ihn hat, binn aber niemalß eyniger antwort gewürdiget. Weyl ich nun endtlichen von dem herrn resolution haben muß, alß hab ich zeygern, Ludwig Schafnern genant Keyser, abgefertiget, daß er von dem herrn entweder zahlung oder andere erklärung empfange. Versehe mich, der herr werde discretion und danckbarkeit 480 gegen empfangene guththat nicht gar beyseyt setzen, sonder mich einer gedeylichen antwort würdig halten. Befehl den herrn in Gottes schutz undt binn dessen dienstergebener Joh[ann] Balth[asar] Schupp 5 der heiligen schrift licentiat und professor zu Marpurg Raptim Marp[urg] , 25 Septembris 1642. 10 DEM EDLEN UND HOCHGELAHRTEN HERRN JOACHIM JUNGIO, DER MEDICIN WEITBERÜHMTEN DOCTORI UND a GYMNASIARCHAE ZU HAMBURG, MEINEM INSONDERS GROSGÜNSTIGEN HOCHGEEHRTEN HERRN. a Notizen von Jungius’ Hand: Schup.― 19 Octob. 15 282 20 Von Heinrich Brandes. Leiden, 30. September / 10. Oktober 1642 <...> ist noch unschlüssig, ob er über Winter in Leiden bleiben soll. Gruß von Jakob Golius. Druckkosten [des «Aereolus»]. Wo. 8, Bl. 44, 49 (untere Hälfte eines sekundär quer halbierten Blatts, Text auf der Vorderseite, auf der Rückseite Adresse). Original, Fragment. 25 30 <...> gruß und dienst vermelden und darneben bitten, wen er von euer wollehrnv[esten] mitt schreiben gewürdiget, das dieselbe nur mir müchten eingehandiget werden, solten ihm alßdan woll zukommen, dan er noch nichts gewißes kan schließen, ob ihm der windt wirdt dienen, das er noch fürm winter in Franckreich gehet oder diesen winter alhie zu Leiden muß verharren. Der herr professor Golius laßen imgleichen euer wolle[hrnvesten] seinen gruß und dienst vermelden. 481 Hiemit göttlich obacht empfohlen und verbleibe euer wollehrnv[esten] allzeit stets geflißener Diener Heinrich Brandes 5 Leiden, den 10 Octobris stylo novo, anno 1642. Die exemplaria werden mit den unkosten auff fünff reichthaler kommen, weil sie umb 12 florenos bedinget, wie mir La Mäire1 gsaget. 10 DEM WOLLEHRNTVESTEN, GROSSACHBAREN UND HOCHGELARTEN HERRN JOACHIMO JUNGIO, RECTORI ET a PROFESSORI GYMNASII IN HAMBURG. 2 a Notiz von Jungius’ Hand: 7 Oct. st. v. accepi. ― Statim respondi , deinde iterum scripsi die 4 Nov. st. vet. 3 15 283 20 25 Von Benedikt Bahr. Helmstedt, 10./20. Oktober 1642 Berichtet über [Hermann] Conring, daß dieser vorerst keine weiteren naturphilosophischen Disputationen veröffentlichen wird; derzeit gibt Conring mehrere Schriften über die Blutbildung heraus und bittet um Schriften von Jungius über die Beweisverfahren in den Naturwissenschaften. Conrings schätzt die aristotelischen Schriften, gibt aber der Naturbeobachtung den Vorrang und verteidigt beispielsweise die Lehre [William] Harveys vom Blutkreislauf. Bahr bittet in Conrings Namen um die Zusendung von Jungius’ naturwissenschaftlichen Veröffentlichen [vgl. Nr. 291], Conring wird im Gegenzug seinen um den 11. November erscheinenden Traktat von der Blutbildung zuschicken. 1 Jean Le Maire. 2 Unbekannt. 3 Unbekannt. 482 Sup. ep. 97, Nr. V, Bl. 5r–v (Text), 8v (Adresse). Original. Dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 257–259. Salutem plurimam. 5 10 15 20 25 30 Humanitas illa, vir excellentissime, quam Hamburgi erga me declarasti, iam dudum efficere debuit, ut aliquid ad te literarum darem, ne illius memoriam mihi excidisse esse posset suspicio. Quia vero earum rerum non ita diu factus sum certior, de quibus ut ad te scriberem inter nos convenerat, hucusque illud fuit intermittendum. Quod eo facilius te laturum spero, quo magis studui, ne omnino mea ad te essent inanes. Viri clarissimi Doctoris Conringii animum in perficiendis illis, quae antea edere coepit, hactenus a nemine cognoscere potui, donec ipsius conveniendi commodissima mihi nata est occasio. Est sane, quantum mihi intelligere licuit, acerrimus rerum naturalium indagator teque ob eandem caussam magni facit. Disputationum physicarum plurimae adhuc exstant, quibus quicquam addere ipsi non est animus, quod otium deest ad omnia plene tractanda, ideoque his relictis de nutritione quaedam edere cogitavit. De qua cum ex sententia propter varias occupationes, quae velit, scribere non licet, hoc tempore edi curat ea omnia, quae ad sanguinis generationem pertinere videntur, postea quaedam editurus de forma substantiali et ortu rerum ex materia. Magnopere expetit a te publicari aliquid de modo demonstrandi in disciplina rerum naturalium, idque eo magis, quod non ignoret te et harum et demonstrandi rationis accurata cognitione esse instructum. Caeterum ex veteribus neminem praefert Aristoteli, ita tamen, ut non diffiteatur legi apud illum, quae a veritate aliena; in omnibus vero diiudicandis non tam illius auctoritatem quam ipsam experientiam esse spectandam, cum saepe fiat, ut optime quicquam eliciat ex aliis rebus, quod falsum esse ideo est necesse, quia vera non sint, unde elici posse existimet. Qua de re memini audisse, cum non tantum privatim dissereret, ubi aderam, sed etiam publice, cum Harvaei sententiam de circulari sanguinis motu1 defenderet. Serio rogavit, ut eorum, quae abs te edita, quaecunque possem, sibi comparare ne gravarer, quod me effecturum promisi vel tua benevolentia vel amicorum adiutus opera. Magnopere igitur a te peto, vir excellentissime, ut, si quicquam de rebus naturalibus a te publicatum tibi servas, eius me participem facias, quo huic viro gratificari liceat, ne aut fidem datam fefellisse videar aut ea promisisse, quae praestare non possem. Optima mittendi occasio erit apud clarissimum dominum Cassium2, utrique nostrum amicissimum, cum quo vivit | frater meus, qui curare poterit. Ipse pollicitus est quamprimum fore, ut tractatum De generatione sanguinis3 ad te mittat, putat enim ultimam manum operi imposituros typographos circa Martinalia. 1 William Harvey, Exercitatio anatomica de motu cordis et sanguinis in animalibus, Frankfurt a. M. 1628. 2 Andreas Cassius. 3 Hermann Conring, De sanguinis generatione et motu naturali opus novum, Helmstedt 1643. 483 Ignosce, vir excellentissime, quod in caussa aliena tibi negotium facessere haud vereor. Si quae sunt, in quibus tibi a me commodari posse putas, de opera mea non est, quod dubites. Vale et vive feliciter. Scribebam Helmstadii, X Octobris MDCXLII. 5 T[ui] nominis cultor Benedictus Bahrius 10 VIRO CLARISSIMO ET EXCELLENTISSIMO, IACOBO IUNGIO, MEDICINAE DOCTORI ET ILLUSTRIS GYMNASII HAMBURGENSIS RECTORI, FAUTORI ET AMICO SUO HONORATISSIMO. HAMBURGUM.a a Notiz von Jungius’ Hand: Barius. 15 284 Von Heinrich Brandes. Leiden, 24. Oktober / 3. November 1642 Transport der Druckexemplare [des «Aereolus»] aus Leiden. 20 25 30 Wo. 8, Bl. 67, 84 (ein Blatt, Text auf der Vorderseite, auf der Rückseite Adresse). Original. Hoch- und wollgelarter, großachtbar und wollfürnehmer herr, deßen mir angenehmes schreiben1 vom 7 Octobris ist mir den 3 Novembris zurechte eingehändiget worden, die übrigen exemplaria habe ich, außerhalb 18 euer woll[ehrnvesten] befehl nach biß auff weiter order bey mir behalten, an Wilbort Tönißen Nagel den 27 Octobris gesandt und dafür 4½ reichsthaler empfangen, den rest, alß 15 s[chilling], habe ich dem Mäiren2 bar zugegeben, will verhoffen, eß e[uer] h[och]g[elart] zurecht wirt eingehändiget werden. Hiemit negst freunntlichem gruß in den schutz des allerhöchsten empfohlen, und verbleibe allzeit e[uer] h[och]g[elart], da ich dieser ohrten einige dienste kan bezeigen, stets geflißener 1 Unbekannt. 2 Jean Le Maire. 484 diener Heinrich Brandes 5 Leiden, den 3 Novembris stylo novo, anno 1642. HERRN, HERRN JOACHIMO JUNGIO, RECTORI ET PROFESSORI GYMNASII HAMBURGI, MEDICINAE DOCTORI, a MEINEM BESONDERS HOCHGEEHRTEN HERRN. IN HAMBURG. 10 a Notiz von Jungius’ Hand: accepi 9 Nov. st. v. 285 Von Christoph Schelhammer. Padua, 27. Oktober / 6. November 1642 15 20 25 Hat Jungius’ von Paris über Lyon nachgesandtes Schreiben vom 26. April / 6. Mai 1642 [unbekannt] erst kürzlich erhalten, als er von einer botanischen Exkursion nach Montpellier zurückkehrte und von dort weiter nach Italien aufbrach. Es heißt, Etienne de Clave sei gestorben, was die Hoffnung auf die Herausgabe von dessen Schriften [vgl. Nr. 268] schwinden läßt. Gibt Jungius Auskunft über [Pierre] Séguier und N. Le Gras. Wird Jungius sein Exemplar der «Meditationes de prima philosophia» des René Descartes überlassen und sieht sich weiter nach Galileo Galileis Buch über die Bewegung auf dem Wasser um. [vgl. Nr. 268]. Berichtet von seinen Exkursionen in der Umgebung von Montpellier und der naturkundlichen Sammlung des dortigen Apothekers Laurent Catelan. Bietet an, in Padua oder Venedig Aufträge für Jungius oder Tassius zu erledigen. Sup. ep. 98, Nr. LXXIX, Bl. 103r (Text), 103v (Adresse). Original. Dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 192f. 30 Excellentissime, clarissime vir, patrone colendissime, vigesimus erat dies Septembris, quum ex herbaria 14 dierum peregrinatione Monspelium rediens literas tuas 6 Maii / 26 Aprilis datas invenirem, quae, quod et Parisiis et Lugduni Gallorum haererant, serius ad me venerunt. Ignoscet igitur mihi genius tuus, quod a me nihil venerit responsi, qui eo 485 ipso, quo tuas dedisti, mense Parisiis discedens tarde illas quidem accepi et eo, quo accepi, tempore de Italico itinere cogitans tardius respondeo. Erat autem Monspelii fama Claveum fatis concessisse, quo impellor, ut credam nihil eorum, quae Parisiis asservari dixi, scriptorum lucem visurum, ita parvi res ducitur. 5 10 15 20 De domino de Seguier, qui cancellarius Galliae est, nihil habeo praeterquam, quod vivat adhuc, mathesin doctissimus gravissimisque nunc regni negotiis implicitus, ad literas, ubi subducere se reipublicae potest, nonnunquam accedat. Ita quoque dominus Le Gras, fratris regis medicus, adhuc in vivis est. Renati Cartesii Metaphysicas meditationes1, quas in usum meum coemeram, libens meritoque tibi concedo, eroque sollicitus de illo Galilaei libello De iis, quae vehuntur in aqua2, cuius te meminisse memini. Patavii enim nunc sum, Monspelium reliqui, ubi per tres menses herbarum simpliciumque cura detentus famosissimum illum hortum Dei, montes nominatissimos Ceti et Lupi camposque plantarum elegantissimarum proventu ditissimos perlustravi. In caeteris naturalibus musaeum Laurentii Catelani, pharmacopoei doctissimi, non tam ad pompam quam scientiam adornatum, quanta fieri potuit, diligentia per septimanas tres integras intravi. Hinc discedens 2 Novembris Patavium veni, ubi faciam stationem non invito, ut spero, Aesculapio. Si vel hi vel Venetiis, ubi omnia affluunt, tibi et domino Tassio, quibus sum obligatissimus, inservire potero, habebitis me paratissimum. Vale, vir clarissime, cum excellentissimo Tassio et fave t[uo] observantissimo C[hristophoro]a Schelhammer 25 Patavii, 6 Novembris, anno 1642. VIRO CLARISSIMO, EXCELLENTISSIMO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, b GYMNASII RECTORI MERITISSIMO, PATRONO COLENDO. HAMBURGUM. 30 a Unterschrift ergänzt von späterer Hand: -hristophoro. b Notiz von Jungius’ Hand: 18 Nov. accepi. 1 René Descartes, Meditationes de prima philosophia, Paris 1641. 2 Galileo Galilei, Discorso ... interno alle cose che stanno in sù l’acqua o che in quella si muovono, Florenz 1612. 486 286 5 Von Heinrich Brandes. Leiden, 17./27. November 1642 Versand [der Druckexemplare des «Aereolus» ?]. [Jakob] Golius grüßt. Wo. 8, Bl. 50, 53 (untere Hälfte eines sekundär quer halbierten Blatt, Text auf der Vorderseite, auf der Rückseite Adresse). Original, Fragment. 10 <...> aber darauf sobaltt <... ... ... ...>, das ich selbe, wie er wehnet, habe dort gesandt. Es laßet der herr Golius e[uer] e[hrnvesten] hinwiederumb seinen gruß und stets willige dienste vermelden. Empfehle e[uer] e[hrnvesten] hiemit in den schutz des allerhohesten und verbleibe allzeit e[uer] e[hrnvesten] und hochgelarten dienstw[illiger] f[reund] u[nd] d[iener] 15 Henrich Brandes Leiden, den 27 Novembris, anno 1642. 20 DEM WOLLEHRNVESTEN UND HOCHGELARTEN HERRN JOACHIMO JUNGIO, DOCTORI MEDICINAE, PROFESSORI a ET RECTORI GYMNASII HAMBURGI, MEINEN ANSONDERS HOCHGEEHRTEN HERREN. IN HAMBURG. a Notiz von Jungius’ Hand: 25 Nov. 25 287 30 Von [Heino Rigius. Rostock, vor 18./28 Dezember 1642] Erklärt, warum er eine Mitschrift der «Praelectiones phoranomicae» [des Jungius] noch nicht zurücksenden konnte. 487 Wo. 5, Bl. 166, 170 (obere Hälfte eines sekundär quer halbierten Blatts, Text auf der einen Seite, Adresse auf der anderen). Original, Fragment. 5 Salutem officiosam. Excellentissime, experientissime domine doctor, literas excellentiae tuae a Westermanno1 accepi, verum cum pridie mihi aliquo ex necessitate proficiscendum esset nec illum hic iam adesse scirem, id, quod excellentia tua rogabat, exequi ob absentiam non potui. Voluntatem itaque meam excellentia tua pro facto hac vice habeat, peto. 10 15 Phoranomicas praelectiones quominus transmiserim, in causa est Moltichius2, qui, cum ad nos accessisset, se excellentiae tuae Phoranomicae descriptum Hamburgi reliquisse dicebat, quare illius transmissioni me nunc supersedere posse arbitrabar; meam vero, quam ipse ab excellentia tua excepi, descriptionem nihilominus eidem propediem transmittam, ut utramque conferre possit, si forsan alter altero plura obiter annotaverit eique adscripserit. Doctor Quistorpius3 salutatus excellentiam tuam resalutat, sibique <... ... ...> exemplar istius materiae <...> VIRO EXCELLENTISSIMO SOLERTIQUE PLURIMARUM RERUM EXPERIENTIA CELEBERRIMO, DOMINO IOACHIMO 20 IUNGIO, PHILOSOPHIAE AC MEDICINAE DOCTORI, PRAECEPTORI AC PROMOTORI MEO VENERANDO. HAMBURGUM. 25 288 30 Von Heino Rigius. Rostock, 18./28 Dezember 1642 Wurde zum Magister promoviert. Sendet ein Verzeichnis der neuen Magister und eine Bekanntmachung des Rektors der Universität Rostock, in der der studentische Unfug (die Mißhandlung von Neuankömmlingen) verboten wird. Wird demnächst die Mitschrift der «Praelectiones phoranomicae» [des Jungius] senden. Bittet um Antwort und um finanzielle Unterstützung. 1 Kaspar Westermann. 2 Stephan Moltichius. 3 Johannes Quistorp d.Ä. 488 Sup. ep. 98, Nr. LXVIII, Bl. 90r (Text), 90v (Adresse). Original. Zit.: Avé-Lallemant 1863: 230. Salutem cum fausta novi anni apprecatione. 5 10 15 20 25 Non possum, vir excellentissime atque clarissime, quin hisce tuae excellentiae aperiam me etiam autoritate ac consilio magnorum doctorumque hoc in loco virorum relatum atque receptum esse inter eos, qui magistri titulo insigniuntur, quibus etsi me adhuc indignum fateor honoribus, locum tamen relinquere volui illorum monitis, cum id mihi nec opinanti quasi avpo. mhcanh/j fuerit oblatum, idque non ostentationis ergo, sed propter ulteriorem et feliciorem (cum Deo bono) promotionem. Quam dum praestolor, me quoque censeo stimulum maiori diligentia honestiorique vita eo nitendi adeptum, quo hanc, quam nactus sum, spartam digne ornare possim. Hoc itaque animo quia id fieri passus sum, idem tuae excellentiae haud displicere spero. Transmitto programma promotorum, quibus etiam carmina, quibus mihi gratulabantur professores et amici studiosi, addidissem, ni excellentiam tuam in aliis, magis seriis ac necessariis occupatam esse novissem. Inclusi tamen hisce programma nuper a magnifico rectore affixum, cuius rigor (qui multas inter universitatem ac studiosos turbas excitarat) ita limitatus est, ut nationes (hoc est, amicitia et consuetudo eorum, qui ex iisdem urbibus ac regionibus vel etiam vicinis territoriis nati sunt) maneant, sed abusus solum, qui in servitiis, convocatura (ut vocant) actionibusque schoristicis consistebat, plane sit abrogatus, ita ut hoc tempore studiosi iuvenes a vobis vel aliunde ad nos perventuri, quod vereantur, non habeant, quae ignorare excellentiam tuam hac occasione nolui. Tarditati in transmittenda Phoranomica1 ignoscat ob occupationes quasdam, quibus iam perfunctus proxime mittam fidemque salvam. Coronidis loco peto, ut brevi me dignari velit responso ac, si fieri potest, aliquo stipendio, sin minus, consilio prudentissimo ac favore studia mea promovere perseveret, ego vicissim. Dabam Rostochii, 18 Decembris, anno 642. 30 Excell[entiae] tuae in omnibus obseq[uentissimus] M[agister] Heino Rigius 1 Postume Ausgabe: Joachim Jungius, Phoranomica, o.O. o.J., auch in: Johann Adolf Tassius, Opuscula mathematica, Hamburg 1699. Zu Jungius’ Lebzeiten kursierten handschriftliche Fassungen, vgl. Kangro 1968: 349, 353. 489 EXCELLENTISSIMO AC CELEBERRIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI CLARISSIMO, MAECENATI MEO OBSERVANDO. HAMBURGUM. a a Notiz von Jungius’ Hand: 20 Dec. Rigius.― Jetz sein wohl 500 studenten in der burß. 5 289 10 15 20 Von Johannes Hoge. Wittenberg, 20./30. Dezember 1642 Berichtet von seiner Ankunft in Wittenberg, wo Studentenzahl und Lehrbetrieb kriegsbedingt im Niedergang begriffen sind. Eroberung Leipzigs [durch die Schweden]. Unheilvolle Vorzeichen bei Leipzig. Festungsbau in Dresden und Wittenberg. Viehseuche in Wittenberg. Nachrichten über einzelne Lehrer der philosophischen Fakultät in Wittenberg: Johannes Sperling. Johannes Scharff. Ruf der Jungius-Schüler bei den Wittenbergern. Michael Wendler. Christoph Seld. Nikolaus Pompejus. An der theologischen Fakultät: [Paul] Roeber. Jakob Martini. Wilhelm Lyser. Johannes Hülsemann, dessen Kontroverse mit dem Rostocker Theologen [Justus] Brawe. Grüßt Johann Adolf Tassius und bitte um Auskunft über seinen Bruder [Jakob] Hoge. Sup. ep. 97, Nr. CXXI, Bl. 161r–162v (Text), 162v (Adresse). Original. Dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 397–405. Salutem et amorem. 25 30 35 Excellentissime, clarissime experientissimeque domine doctor, patrone, fautor ac promotor omnis observantiae titulo merito colende ac honorande, bene adhuc memini hactenusque semper apud animum volvi meum abiturientem me inde in hanc nostram academiam promisisse excellentiae vestrae aliquod data occasione epistolium, cuius mei promissi scopum hactenus non licitum fuit attingere tum ob varia hinc inde ab omni parte profluentia incommoda, tum ob miserrimum, in quo iamdum vivo, vitae statum et conditionem, quae omnia omnem saepe ingenuis animis cogitationem adeo surripiunt, ut gravioribus studiis vix aliquid industriae superesse possit. Subitanea illa et insperata Lipsiae occupatio nec parum quoque adiumento fuit, ex qua haec nostra academia et totus status publicus miris modis perturbatus est, unde pleraque huius academiae membra impulsa effugium quaerere et huic loco valedicere coguntur, adeo ut, quid et tandem de hac academia sperandum, nostris oculis videamus. 490 5 10 15 20 25 30 35 In primo adventus mei principio omnia mediocriter erant constituta, hoc tamen statim animadverti, iam facultatum studiosis, imprimis theologiae studiosis, hanc ipsam maxime accomodatam; iuvenilium, ut vocant, exercitia non adeo vigere, actiones attamen et vexationes, quod unicum solatium, tolerabiles sunt, credo in causa esse nubilosa haec et infelicia tempora. Interim et in prioribus meliora speranda. Forsan et nos idem tandem aliquando excitabit spiritus, qui, ut fertur, Lipsienses excitavit iam, ut studiis suis, ut ante factum, sedulo rursum invigilent, a nulloque impedimenta patiuntur per serium potentissimi imperatoris1 interdictum, qui valde studiosis et omnibus academiae civibus favet, adeo ut multo frumento pauperes studiosos per longum tempus beavit. Utut sit, privatorum conditio, ut facile cogitari potest, miserrima est, nec finem adeo facile habebit. Quod prodigia miserabilia satis superque ― proh dolor ! ― ipsis denuntiant, certo certius est: Tria flumina circa vel prope Lipsiam sanguineis aquis referta reperta esse, insuper, quod magis attendendum, aliquot noctes in loco illo, quem vocant «die Wahlstadt», in quo certamina fuere, auditae sunt miserabiles vociferationes et visae instructae dimicantium acies, quod ipsum antehac nunquam, ut cognovi, sine eorum detrimento maximo factum fuisse. Adsit ipsis summus ille Iehova suo infallibili auxilio et abdicentiaa mala clementer avertat, quod ni fiat, actum erit de toto hoc Saxoniae ducatu. Dux noster serenissimus2 valde circumspecte vivit et Dresdam, possessionem suam, omnibus modis munit, suburbium ex aliquot centum domibus dirui curavit, ne tempore necessitatis castro sit exitiosum. Idem ex eius mandato a nostro huius urbis praefecto factum, suburbium nostrum plane dirutum, insuper et hoc alias miseros homines infortunium corripit, ut singulari et ferme inperscrutabili lue pecora multa ipsis pereant. Quae lues et paulatim ad homines transcendit, ita ut multorum occasus praeiudicentur, nisi Deus nos clementer respiciat. Interim ex iusto metu inter nos omnes fere cum publice, tum privatim lectiones negliguntur. Apertum alias hactenus habuit Magister Iohannes Sperling, physicae professor publicus, collegium aliquod physicum intra parietes, sicuti et publice suam Synopsim3 proponit, privatim autem, ut dico, Institutiones physicas4 explicat. Explicat, nescio, quo sinistro fato, accursus fuit rarus, decursus rarissimus auditorum. Haereo itaque et reformido dicere, num praeceptor an auditores huius insperati finis causa. Quantum ego intelligo, hoc mihi licet affirmare, vel nimis eum subtilem vel invidiosum, adeo ut eruditionem suam auditoribus invideat. Quod ego in prima lectione audivi, adhuc memini, et id omne est: Cum sermo erat de Aristotele, eum nimirum in physicis fuisse puerum nihilque nobis in physicis cognitu dignum reliquisse; ad materiam suam et formam ubi ventum, dici non potest, quantas ibi miserias vidi, multo obscurius omnia ac 1 Ferdinand III. 2 Johann Georg I. von Sachsen. 3 Johannes Sperling, Synopsis physica, Wittenberg 1640. 4 Johannes Sperling, Institutiones physicae, Wittenberg 1639. 491 5 10 in ipsis Institutionibus proposita sunt; autumo, singulari prudentia et industria, ne doctrinam hanc de materia et forma alias inexstricabilem prodamus, apud suos nimirum insectatores, quos hic plurimos reperit, ita ut vix lectio, vix disputatio habeatur, quin aliquid arripiant, quo se oblectant et quod omnibus modis dilacerant et reprehendunt.| Expetiit aliquoties, ut audivi, Institutionum suarum propriam et perpetuam ab omnibus philosophiae adiunctis lectionem, qualem Licentiati Scarfii Logica5 habet, adeo ut praeter Scarfii Logicam nulla alia proponatur. Sed non solum se ad eam allegare nolunt, verum plane eam legere recusant et suis auditoribus proponere, quod quam valde istum bonum virum (qui alias admodum humanus et affabilis) mordeat, facile est cogitare. Utuntur autem vel Iacchaei Physica6 vel Hornei7 vel suis dictatis, quidam etiam Scarfii8, sed pauci. Praedominatur omnibus Iacchaei. In disputationibus admodum verbosus est Sperlingius, adeo ut vix ei similem unquam audierim. Immiscet multa aliena et scopum non tangentia, quare et suis auditoribus interdum plus ultra odiosus est. b 15 20 25 30 Licentiatus Scarfius, professor noster logices, quantum ego diiudicare valeo, aliquanto meliori disputandi modo utitur, quanquam etiam in eo non leviter peccet. Occupatus iam ille, quem dico, in selectiorum logices problematum explicatione, in qua quotidie publice desudat, in disputationibus e[s]t sedulus, maxime theologicis, et hoc privatim. Publice proponit disquisitiones contra Logicam nostram Hamburgensem9, ad octavam, ni fallor, pervenit. Friget alias hoc opus mire et praeter opinionem, et, ut fertur, respondentes desunt, adeo ut tandem cogeretur, si nimirum animus in iis pergere et opus absolvere, proprio sumptu sequentia excudi curare. Quod ipsum num erit e re sua, ipse videbit, vix credo haec ipsa tempora hoc pati. De iis, quae iam in lucem editae, pauca exemplaria reperiuntur, cum aliarum materiarum disputationes ubertim ubique venduntur. Vix octo elapsae septimanae, cum earum unam atque alteram meis oculis viderim. Aliquoties eas inquisivi tum apud typographos, tum studiosos. In tali inquisitione mirabile quiddam cognovi, quod nimirum multi, et non inferiores, ne ullam earum cognitionem haberent nec unquam quicquam de iis audiverint. Tandem tamen earum compos factus sum et excellentiae vestrae transmittere possem, ni scirem iam in eius possessione eas esse. Ubi autem in iis progredietur, sequentia, si expetat et aliam occasionem nesciat, sine mora habebit, si forsan quid ex iis excellentia vestra discere posset, qui admodum rudis logicus hic proclamatur, cum in mathematicis et aliis studiis magni faciant. Etiam ipse 5 Johannes Scharff, Peripatetica logica ex Aristotele, Philippo aliisque probatis auctoribus digesta, Wittenberg 1627; ders., Institutiones logicae cum praxi & paedia logica, Wittenberg 1632; Manuale logicum ex Aristotele et Philippo Melanchthone, Wittenberg 1639. 6 Gilbertus Jacchaeus, Institutiones physicae, Jena & Schleusingen 1635, mehrere weitere Ausgaben. 7 Konrad Horneius, Compendium naturalis philosophiae, Helmstedt 1624. 8 Johannes Scharff, Physica auctior & correctior, Leipzig 1626 und 1629; Physica recognita, Wittenberg 1632. 9 Joachim Jungius, Logica Hamburgensis, Hamburg 1635 und 1638, ed. Meyer 1957a. 492 adversarius Scarfius intra privatos parietes cogitat excellentiam vestram hoc elogio exornare. 5 10 Inde fit, ut Iungiani (sic enim vocamur) in tanto odio non sint, ut saepe nobis obcantatum, cum adhuc patrium gymnasium frequentaremus, potius contrarium reperimus, dum illis singularis quidam honor habetur, qui non adeo in alios cadit: Vix ullum collegium privatim instituitur, quin sollicitemur ei nomina nostra subscribere et operam nostram addicerec; sed hactenus ego nulli meum nomen dedi nullisque lectionibus tum privatis, tum publicis, exceptis quibusdam et paucis Magistri Sperlingi, interfui nec hoc anno interero. Sum occupatus in iis repetendis, quae in patrio gymnasio aliquo modo mihi acquisivi. Et utinam tum temporis prudentior fuissem et hoc credidissem, aeque bene quoad lectiones philosophicas gymnasium nostrum ac academiam quamlibet constitutum esse ! Forsan diligentiorem me praebuissem, sed sero semper sapiunt Phryges. Iam satis satisque cognosco eos non mentitos, qui saepissime hoc mihi praedixere. 30 Vix hic datur occasio Iachaeum vel tali similem autorem audire. Unus professorum hic adest, nomine Magister Michael Wendelerusd, moralium nimirum, hic interdum secundum auditorum placitum vel Iacchaeum vel Golium10 vel Horneum vel horum similes auctores explicat, alias publica sua dictata habet, totam nimirum philosophiam et mathesin. Est autem vir nullius humanitatis, et nescio, qualis eruditionis. Absolvere potest intra spatium aliquot hebdomadum totam philosophiam, totam mathesin, dum in autoribus assumptis vel hoc ut futile reiicit vel ut leve et nullius momenti praeterit vel hoc ut nimis subtile et auditorum captum superans sibi reservat; hacque ratione, ut dixi, subito laborum suorum finem adsequitur. Est alias maxime laboriosus homo, qui vel sex vel octo collegia simul aperit,| ex quibus unum quodque vel sex vel octo auditoribus constat. Vivit propterea in summo apud omnes professores et philosophiae adiunctos in summo odio, dum falcem mittat in alienam messem et omnes partes ipsis praeripiat. Videns et sentiens hoc saepe commotus insanientis instar urbem perreptat, mox mirabilia somniat, mox philosophiam et omnia adhaerentia damnat, adeo ut ipsum poeniteat se in hisce tempus suum trivisse. Abiecta philosophia studio theologico se dedicat, et nescio, qua non inepta et absurda ratione vitam suam instituat, unde tandem verendum, ut in insaniam quandam incidat. 35 Adiuncti philosophiae quatuor sunt, Magister Christ[ianus] Trentscius11, Magister Iohannes Meisnerus, Magister Iohannes Durrius12, Magister Christophorus Seldius, ex quibus tres priores intra terminos communes manent, quartus plane alio modo, et quidem singulari, progreditur et novatoris vocabulo insignitur ob nova et inusitata vocabula in philosophia excogitata, insuper divisionibus et distinctionibus inusitatis plenissimus. 15 20 25 10 Theophil Golius. 11 Christian Trentsch. 12 Johannes Dürr. 493 5 10 15 20 25 30 35 Semper totam philosophiam percurrit et omnia auditoribus suis ad calamum dictitat. Perlegi nuper aliquot pagellas dictatorum, nescio, quali cum admiratione, dum talia legerem, de quibus antehac nullum unquam verbum audivi. Dicunt se excellentiae vestrae simiam esse adoptantque, ut una in uno loco conviverent. Maxime laborum tolerans homo est, unde interdum non homo, sed hominis umbra apparet. Matheseos professoribus, ut audio, partes non eripit, siquidem eius non adeo accuratam cognitionem tenet. Conversatur autem quotidie cum matheseos professoribus, Magistro nimirum Christophoro Nottnagel et Magistro Nicolao Pompeio, quorum huius lectiones alias diligenter frequentantur, illius non item. Pompeius doctissimus vir habetur in mathesi, alias et humanissimus, qui miris laudibus excellentiam vestram simulque Magistrum Adolphum Thassium tum privatim, tum publice extollit, cui et meam operam addicam, quamprimum repetitionem partium matheseos in patrio gymnasio auditarum absolvero. Hoc unicum etiam merito in eum reprehenditur, quod omnia ad calamum dictitat. In hac academia, quae verissima maxima est, dictatorum nec finis nec modus, quae quam ego odi, dicere non possum. De professoribus et doctoribus theologiae nihil addam praeter hoc, quod omnes prospera adhuc valetudine fruantur. Doctor Roberus admodum adhuc vegetus est, Doctor Iacobus Martini itidem et qualibet septimana duas disputationes et unam concionem absolvit. Vivit alias vir ille bonus semper in summo moerore, ut non satis mirari possum, quomodo officio suo superesse possit. Rediit ante aliquot septimanas domum filius eius natu maximus studiosus iuris, doctissimus et humanissimus vir, in quo omnem senii sui spem collocarat, sed insperato eo privatus est, et hac septimana sepultus, ubi patrem funus prosequentem et largiter lachrymas fundentem vix absque lachrymis conspexi, eo casu adeo tristatus, ut nulla consolatione molliri queat, ni Deus ipsum respiciat et consoletur. In philosophicis plane quiescit, in theologicis, si legit et disputat, occupatus est. Theologorum omnium in hac academia, quod theologiam concernit, doctissimus habetur Doctor Wilhelmus Lyserus, politissimus Doctor noster Iohannes Hulsemannus, qui hic in tanta autoritate, ut dici non possit. Amo eum hominem ex intimis visceribus et sentio redamorem. In ipso solum acquiesco acquiescamque, dum me haec academia alet. Fruimur apud eum hospitiis et mensa ad placitum, discursus inter edendum instituit varios, semper aliquid novi, siquidem in tota hac academia et etiam aliis longe dissitis nihil ferme tractatur, quod ad aures eius, alias novitatis avidas, non perveniat. Ante aliquot dies ex academia Rostochiana quidam studiosorum ad eum litteras exaravit de Magistro Brave13 Westphalo illo, qui disputationes illas metaphysicas deseruit, eumque de multis gravibus graviter accusat, quae contra Scripturae Sacrae principia statuat, adiungitque eum publice e cathedra protulisse eumf non curare omnes Sacrae Scripturae interpretes tum veteres, tum novitianos nec patrum scripta, sibi sola Sacra Biblia sufficere contraque Confessionem Augustanam et Formulam Concordiae aliquot disputationes 13 Justus Brawe. 494 habuisse. Desidero cognoscere, quid ad haec nostra academia dicet quamve sententiam feret.| 5 10 15 Interim requiescam et mearum literarum hac vice finem faciam. Essent quidem plura in promptu scribenda, sed nescio, an etiam excellentiae vestrae auribus grata fuerit, poterit forsan fieri alia occasione, si sensero accepta haec fuisse excellentiae vestrae. In fine autem harum litterarum mearum hoc summum voti mei fastigium, ut excellentia vestra audaciae meae ignoscat, exegerunt eas a me debitus amor et debita observantia, quem et quam vobis, praeceptori quondam meo fidelissimo et optime de me merito, debeo et debebo, quamdiu superero, cui et parata erunt omni loco et tempore qualiaqualia mea officiola, vicissim obnixe contendens, ut mihi vel disputationibus vel aliis manu scriptis, quibus potest, subveniat et beet. Totus totusque adhuc vobis sum et de vestris iamdum maxime sollicitus, interim optima semper confidens excellentiam vestram divinae protectioni commendo, det Deus, ut longum supersit emolumento toto literatorum choro, quem et submisse et humiliter oro rogoque, ut doctissimum dominum Magistrum Adolphium Thassium, praeceptorem quondam meum fidelissimum, verbis meo nomine humanissimis salutare suscipiat. Scribebam raptim Wittebergae, 20 Decembris, anno 1642. Excell[entiae] v[estr]ae ad tumulum observantiss[imus] et addictissimus 20 Iohannes Hoge 25 Post scriptum: Fratris mei statum libenter cognoscerem et excellentiae vestrae mentem, quid de studiorum suorum progressu et ulteriori institutione statuat, si temeritas mea haec ab excellentia vestra audeat exquirere. Unicum adhuc, ne quis studiosorum hasce literas videat, imprimis Westermannus14, qui omnia commensali meo Slaphio15 refert, cum quo ego, nescio caus<am>, concorditer vivere nequeo, meque ab eo segregavi. Potui alias cum quolibet conversari, sed nostra ingenia plane diversa sunt, quod ego non adeo apud nos potui cognoscere. 30 EXCELLENTISSIMO, CLARISSIMO ATQUE EXPERIENTISSIMO DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI CELEBERRIMO, GYMNASII HAMBURGENSIS RECTORI NECNON PHYSICES PROFESSORI SOLERTISSIMO, FAUTORI, PATRONO AC PRAECEPTORI QUONDAM SUO OMNI HONORE ET OBSERVANTIA g NUNQUAM NON COLENDO. 14 Kaspar Westermann. 15 Jodokus Schlaff. 495 a abdicentia] addicantia. b Notiz am Rand von Jungius’ Hand: Seldner. c addicere] addicare. d Notiz am Rand von Jungius’ Hand: Wendlerus. e Notiz am Rand von Jungius’ Hand: Seldner. f Von Jungius’ Hand als Fehler angestrichen. g Notiz von Jungius’ Hand: Ioan. Hoge. 5 290 10 An Johannes Hoge in Wittenberg. [Hamburg] 11./21. Februar 1643 Erklärt die Verspätung der Antwort. Hoges Bruder [Jakob] wird demnächst nach Wittenberg gehen. Wundert sich, daß [Johannes Scharff] in der Fortsetzung der Kontroverse nachläßt. [Kaspar] Westermann hat bei einer Disputation am Hamburger Gymnasium gegen Scharff gerichtete Thesen verteidigt. Erkundigt sich nach [Michael] Wendler. Was [Johannes] Sperlings Unterricht angeht, soll Hoge dem «Buch der Natur» den Vorzug vor dem Traditionswissen gebe. 15 Sup. ep. 96, Nr. XXVIII–XXIX, Bl. 33r, 34r. Konzept. Dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 406f. Distuli hactenus responsum ad literas tuas1, doctissime domine Hogi, quo certum aliquid de fratre scriberem. Iam quia constans rumor est eum ad vos iturum, videbis ipse, quid allaturus sit. Per tempus aliquod lectionibus meis sedulus interfuit. Orationem publice hic satis expedite recitavit. Cum patre ipsi convenire nequit. Forsan loci mutatio aliquid in ipso mutabit. a 20 25 Grata mihi fuit diligentia tua in explicando statu academiae vestrae. Limatorem2 adeo lente progredi miror. Westermannus, qui inter paucos dies in Iuliam migrabit, in thesibus sub meo praesidio hic defensis3 eum nonnihil tetigit, forsan id exstimulabit hominem, ut acrius Limae4 suae incumbat vel alium instiget, qui apodicticam Witebergensem tueatur. Septimum examen eius cum antecedentibus5 nuper accepi, si quid ulterius habes, id commoda occasione mittes. 1 Nr. 289. 2 Johannes Scharff, Lima Logicae Hamburgensis, Wittenberg 1639, ed. Risse 1977: 323–378. 3 Analysis Logica triterminae cuiusdam pseudapodixeos physicae ... praeside Joachimo Jungio ... in publicum disputationis producta exercitium a Caspare Westermanno Hamburgensis ... XVIII Januarii, Hamburg 1643, ed. Müller-Glauser 1988: 497–515, DH XXXII. 4 Johannes Scharff, Lima Logicae Hamburgensis, Wittenberg 1639, ed. Risse 1977: 323–378. 5 Nicht nachgewiesen. 496 Alterum illud Witebergensis modestiae exemplar, Wendlerus, quam patriam habeat, quibus scholis in philosophia desipere didicerit, num Hamburgi unquam fuerit, scribas, velim.| b 5 10 Dominus Sperlingius si quando librum naturae legere coeperit aut legendum vobis obtulerit, vide, ne muneri tuo desis. Aliud enim est legere codicem naturae, aliud aliquid exscribere ab iis, qui se eum simularunt.c a Darüber von Jungius’ Hand: Hogio Witebergam. 643, d. 11 Febr. b Darüber von Jungius’ Hand: Hogio, 643, d. 11 Febr. c Darunter durchgestrichene Notiz von Jungius’ Hand: Thomas Hillaeus Neobrandenburgensis Megapolitanus. 291 An [Hermann Conring in Helmstedt. Hamburg, Frühjahr 1643] 15 20 Sendet die Disputationen «De modo sciendi physico I–III». Die Hamburger Disputationen folgen dem zuvor gefaßten Plan, von der Behandlung des Beweisverfahrens im Allgemeinen zu den naturwissenschaftlichen Beweisverfahren im Besonderen fortzuschreiten. Da sich dieser Plan als zu anspruchsvoll erwies, begann Jungius, in seinem Unterricht die formale Logik in den Mittelpunkt zu stellen, da sie zur Kritik der Beweisverfahren der peripatetischen Schulphilosophie weithin ausreicht. Kaspar Westermann besitzt eine Sammlung der Hamburger Disputationen. Wo. 25, Bl. 189–192 (ein Blatt, beidseitig beschrieben). Konzept. 25 a 30 Salutem plurimam. Tres hic habes disputationes, vir doctissime, De modo sciendi physico1 inscriptas ideo, quod propositum erat modo sciendi in genere ab erroribus repurgato deinde ad physicum in specie declarandum progredi. Verum intervenerunt obstacula, quae vetuerant telam illam pertexere. Officium enim meum variis turbis exagitatum consilium saepe mutare et, 1 Gymnasmatum de modo sciendi physico primum ... praeside Ioachimi Iungio ... respondente Iacobo Preschero Lommacio Misnico XXVI Iunio ... , Hamburg 1630; Gymnasmatum de modo sciendi physico secundum ... praeside Ioachimo Iungio ... respondente Laurentio Friderici Flensburgensi 2 Octobr. ... , Hamburg 1630; Gymnasmatum de modo sciendi physico tertium ... praeside Ioachimo Iungio ... respondente Hermanno Tidemanno Westphalo 9 Octob. ... , Hamburg 1630; ed. Müller-Glauser 1988: 3– 43, DH I–III. 497 prout hic vel ille adversarius aut calumniator reprimendus erat, aliam atque aliam disputationum vel materiam vel titulum eligere coegit (v[ide disputationem de] disp[utiationis] legib[us]2, p. 6). Pleraeque tamen, quamvis alio titulo inscriptae, ad modum sciendi pertinent. 5 10 Postea, cum scirem frustra demonstrationis doctrinam illis proponi, qui demonstrationes nullas dum didicerunt, paucissimi enim ex nostris eo perveniunt, quod vel ingenium vel otium vel desiderium sciendi serium desit, aliam insistens viam iusi auditores tantum sollicitos esse de logica generali sive formali, ut vocatur, hanc enim adiuncta antisophistica sufficere ad solvendos et refutandos pseudapodixes, quas Aristotelici pro confirmatione suorum dogmatum afferre solent, dum dialecticas Aristotelis probationes ceu epistemonicas venditant. Video autem rursus aliquam mihi iam necessitatem imponi, ut ad epistemonicas controversias forsan redeundum sit.| 15 Caeterum, quaecumque hactenus typis edita sunt, ea collegit diligenter omnia Caspar Westermannus, sedulus hactenus auditor meus, qui, cum constituisset statim ab exordio novi anni ad vos proficisci, postea vero impedimentis obiectis iter differret, moram quoque huic meo responso attulit. Addidi etiam aliquas e posterioribus. Primarum exemplaria nulla mihi supersunt. Si quid autem in hisce tanto temporis intervallo contradictionis occurret, posteriores cogitationes oportet esse poteriores. 20 a Darüber von Jungius’ Hand: West[ermann]us hoc attulit. 25 30 292 An Reinhold Blome [in Helmstedt. Hamburg, Februar oder März 1643] Für das Grabmal [der Familie Blome] in der Hamburger St. Katharinenkirche hat sich kein Käufer gefunden. Bittet um Zusendung zweier Disputationen [Hermann] Conrings über die Blutbildung. Empfiehlt [Kaspar] Westermann, der Unterkunft und Tisch bei einem Juraprofessor sucht. Beanstandet einen Vers im Schlußepigramm des «Aereolus» [der Satire gegen Johannes Scharff] und schlägt vor, das letzte Blatt in Helmstedt neu drucken zu lassen und in den bereits [in Leiden] gedruckten Exemplaren zu ersetzen. 2 De controversis disputandi legibus dissertatio praeside Ioachimo Iungio ... respondente Hermanno Groshermanno Verdensi Westphalo ... 9 Febr. ... , Hamburg 1631 (nur in zeitgenössischer Abschrift erhalten), ed. Müller-Glauser 1988: 45–56, DH IV. 498 Sup. ep. 96, Nr. X, Bl. 13r. Konzept. Dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 256; Zit. (dt. Übs.): Avé-Lallemant 1882: 97f. 5 10 15 a Ego vero nihil habeo, quod tibi succenseam, mi Reinholde, potius doleo te non meliori fortuna uti. Quod autem minus frequenter ad te literas mitto, causa est, quod non magnopere habeam, quod scribam, nisi forsan ingrata, quibus te gravare nolui hactenus. Iam, cum ad vernum tempus usque inducias tibi adversa fortuna concedat, significare licet iuratis templi Catharinei persuaderi non posse, ut emant monumentum, de quo brevi uberius scribam. Cum consule Brandio1 mihi nullum intercedit commercium, si qua se offeret occasio, non intermittam te illi commendare. Disputationum Conringii de sanguine2 habeo sex priores usque ad paginam 70 inclusive. Si duas posteriores placet mittere, mittes per amicum, non per tabellarium, nisi pacta prius mercede, nam pro nuperis nebulo marcam Lub[ecensem] exigebat. Non opus est festinato. Quaedam etiam mittet C[aspar] Westermannus, cui si quid benefeceris, mihi factum putabo. Hoc praecipue quaerit, ut cibum capiat apud iuris aliquem antistitem et in iisdem simul aedibus habitet. Mitto exemplar Aereoli, qui 5 imperialibus redemptus est a typographo. In epigrammate peccatum est. Sextus versus ita corrigendus: «Acres se properat movere pugnas.»3 20 Dabis igitur operam, ut pro folio penultimo, quod scindendum est, aliud folium typis exprimatur, literis, quantum fieri potest, similibus et aequalibus, simulque addantur haec, quasi ommissa sint a typographo, et erratorum correctiones, ne adeo multum vacui sit. 200 talia folia excudenda sunt. Commodius puto id fieri posse Helmaestadii quam hic. 25 a Darüber von Jungius’ Hand: Dn. Reinholdo Blomio Hamb.. 30 293 Von Reinhold Blome. Helmstedt, vor dem 12./22. März 1643 1 Johannes Brand. 2 Hermann Conring, De sanguinis generatione et motu naturali opus novum, Helmstedt 1643. 3 Vgl. Müller-Glauser 1988: 637. 499 5 Hat im Druck des «Aereolus» noch weitere Fehler gefunden, deren Verzeichnis er beilegt, jedoch besteht in Helmstedt nicht die Möglichkeit, die letzte Seite nachdrucken zu lassen. Wird sich Kaspar Westermanns annehmen. Wird Disputationen [Hermann] Conrings senden. Bedauert, daß das Grabmal [der Familie Blome in St. Katharinen in Hamburg] nicht verkauft werden kann und dankt Jungius für dessen Mühe. Leidet noch an einer Verwundung. Sup. ep. 97, Nr. XXVII, Bl. 30r (Text), 30v (Adresse). Original. 10 15 20 Salutem et officia. Vir excellentissime, recte te valere Westermannus narravit, constare mihi favorem ac benevolentiam tuam literae tuae1 declarant, quorum utrumque quin mihi longe gratissimum atque exoptatissimum sit, velim, nunquam dubites. Aereolum inspexi, poenitet me versiculi istius, quanquam alia quoque sunt a correctore nasuto detorta et immutata, uti ex ea, quam his addidi, charta cognosces. Quae mutanda est, extrema pagina, quae item subiungi necesse est, errata, id hic curari posse non videtur. Primum typis idoneis destituimur, tum nihil imprimi potest, quod non ante professorum aliquis inspexerit. Caspari Westermanno tui causa ita bene cupio ac mihi ipsi faciamque, ut neque tu neque ille neglectam a me officii rationem existimare possitis. Disputationes Conringii mittam, uti placere tibi video, quamprimum amici copia erit, qui istuc iter habeat. Nuper tabellario ea, quae accepisti, commiseram, quoniam is nihil fere se postulaturum dixerat. 25 Monumentum vendi non posse tibique adeo officia tua damnosa tibi esse ex animo doleo, existimes tamen, velim, praecipuo hoc mihi incitamento fore, quo magis gratiam in loco tibi referam, nam quid est, quod aliud de me polliceri possim ? Valetudinem recuperatam quod mihi gratularis, gratum est, quanquam ego, donec vulnus illud geram, me satis eam recuperasse nunquam sim crediturus. Vale. Ex Academia Iulia, anno MDCXLIII. 30 T[uus] omni officio R[einhold] Bl[omius]a 1 Nr. 292. 500 EXCELLENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, DOMINO AC b FAUTORI MEO. HAMBURGUM. a Unterschrift ergänzt von späterer Hand: -einh. -omius. b Notiz von Jungius’ Hand: 1643, 12 Martii. 5 294 10 Von Reinhold Blome. Helmstedt, 13./23. März 1643 Fragt, wo er wohnen soll, wenn er, wie Jungius vorgeschlagen hat, nach Hamburg kommen wird. Kümmert sich um [Kaspar] Westermann, dieser ist etwas ungehobelt. Sup. ep. 97, Nr. XXVIII, Bl. 31r (Text), 31v (Adresse). Original, beschädigt. Zit. (dt. Übs.): Avé-Lallemant 1863: 257. 15 Salutem et officia. 20 25 30 Vir excellentissime, cum Westermannus se scripturum esse significasset measque libenter curaturum, facere non potui, quin tribus verbis declararem accepisse me literas tuas1 iamque in eo esse, ut consilium tuum accurate apud me exigam. Unum est, quod extemplo animadverti: Non intelligo, ubi me habitare velis, si Hamburgum veniam, quod omnium primum fuerat. Pumpiorum aedibus per aliquot septimanas uti possum, non tamen, ut plane apud eos habitem, neque hanc ego impudentiam in me suscipere velim. Ludimagister iste neque tum placuit, cum eius mentionem [fecisti ?], neque tantum dedecus <in me> unquam admittam, ut Hamburgi aliam domum, in quam reciperer, inveni<re non> potuisse videar. Westermannus mihi curae erit, eumque pr<aesidio m>eo consilioque (si eo uti volet) tutum tibi praestabo, recte tamen facies, si eum monebis, ut aliquanto cautius nunc se gerere discat. Non ignoras, puto, esse illum moribus inconditis, quibus cum ego facile ignosco, tum apud alios eum aut excuso aut defendo. Solus inventus est Bahrius2, qui bonum Westermannum lepidos sibi ludos dedisse iactaret, praeterea hominis istius ingenium aliis in rebus non aliter comparatum esse audio. Vale. Ex Academia Iulia, anno 43, die 13 Martii. 1 Unbekannt. 2 Benedikt Bahr. 501 T[uus] Blomius 5 EXCELLENTISSIMO ATQUE EXPERIENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI AC GYMNASII HAMBURGENSIS RECTORI, DOMINO MEO. HAMBURGUM, AUFF SANCT PETERSKIRCHOFF.a a Notiz von Jungius’ Hand: 643, 13 Martii. 10 295 15 20 Von Johannes Hoge. Wittenberg, 16./26. März 1643 Dankt für die Auskunft über seinen Bruder [Jakob], der wegen des sich verschlechternden Zustands der Universität Wittenberg nach Helmstedt gegangen ist, wohin auch er selbst aufbricht. Berichtet von [Johannes] Scharff, [Johannes] Sperling, Johannes Dürr und [Michael] Wendler. Joachim Decher hat unter Wendlers Vorsitz disputiert und wird auf der Heimreise nach Stade Jungius in Hamburg aufsuchen. Ist entrüstet über das in Hamburg verbreitete Gerücht, er sei an den Folgen einer Schlägerei gestorben. Er lebt, ist beliebt und erfreut sich der Gunst [Johannes] Hülsemanns. Sup. ep. 97, Nr. CXXII, Bl. 164r–165r (Text), 165v (Adresse). Original. 25 30 Salutem et observantiam. Excellentissime, clarissime atque experientissime domine doctor, fautor et promotor semper colendissime, excellentiae vestrae responsionem1 ad meas litteras laetissimo animo vidi, partim quod cognoverim eas excellentiae vestrae non fuisse ingratas, partim quod secundum votum meum et petitum de fratris mei studiis et vita aliquid compertus sim. Discessit iam inde, ut audivi, et in Academiam Iuliam migravit, quo in loco cum ex parentum meorum, tum etiam meo voto desidero cum eo vivere, et hoc eo lubentius, cum academia haec indies magis magisque decrescit [!], adeo ut, quid tandem de ea 1 Nr. 290. 502 sperandum, in mundo sit. Quotidianus est studiosorum discessus accessus plane nullus, hinc lectiones tum publicae, tum privatae mirifice frigent, imprimis philosophicae. 5 10 15 20 25 Quiescit plane dominus Scarfius, plane Sperlingius, plane dominus Wendlerus, primus autem in hoc numero publice absolvit compendium et Manuale suum logicum2, nescio, qua dexteritate. Interim Logicae Hamburgensi3 ― miserae eheu ! ― illae secundum ipsius effatum non pepercit, sed acriter contra pleraque eius praecepta insurrexit. Ego exoptassem sui ipsius Manualis uberiorem explicationem, nostrae corrigendae intermissionem, attamen neglectae Limae4 loco placuit hoc ita ipsi. Praeter Septimum eius examen5 nullum adhuc aliud vidi. Vix sperare possum ulteriorem progressionem hoc imprimis seculo. Privatim et intra privatos parietes theologica semper tractat, legit, disputat semper theologica, sub cuius praesidio Magister Werenbergius hac septimana disputationem suscepit.| Dominus Sperlingius publice absolvit Compendium suum physices6, privatim omnino cessat. Librum naturae7 legere nunquam in animo habuit, admodum industrius est in disputando. Vel duodecim brevi tempore disputationes in physicis edidit, adeo ut nullum unquam tempus fuerit, in quo diligentius in physicis disputatum. Praesupponendae vero sunt disputationes metaphysicae, earum nec modus nec finis est nec unquam fuit. Unus metaphysizantium, ut ita loquar, nimirum Magister Iohannes Durre, alias philosophicae facultati adiunctus, ante paucos dies hinc avocatus et profectus est, fungetur Servestae concionandi officio. Dominus Wendlerus adhuc idem est, qui semper fuit, homo occupatus in omnibus, mox theologus, mox iurisconsultus, mox philosophus, miles mox, more militum digladians. Patria ei est Anne-Montana civitas, semper scholae Misnicae alumnus fuit, e qua in hanc academiam commigravit aliquotque annos combussit, postea mutavit nonnihil aerem et Academiam Iuliam visitavit, recte visitavit, siquidem maximus eius loci osor non diu ibi commoratus Wittebergum repetiit, ubi philosophiae adiunctus constitutus, usque dum publicam moralium professionem adiret, in quo officio hodieque desudat. Interim et sedulus est in exercitiis theologicis aliquandoque ex professo theologum dabit. 2 Johannes Scharff, Manuale logicum ex Aristotele et Philippo Melanchthone, Wittenberg 1639. 3 Joachim Jungius, Logica Hamburgensis, Hamburg 1635 und 1638, ed. Meyer 1957a. 4 Johannes Scharff, Lima Logicae Hamburgensis, Wittenberg 1639, ed. Risse 1977: 323–378. 5 Nicht nachgewiesen. 6 Johannes Sperling, Synopsis physica, Wittenberg 1640. 7 Vgl. Nr. 290. 503 5 10 Vivit apud eum Magister Ioachimus Decher, scholae Stadanae prorector, qui die 13 Maii disputationem politico-iuridicam8 cum summa laude habuit. Quid publico hoc specimine sibi velit, satis explicat praefatio disputationi praefixa. Quaerit, ut ab eo intellexi, promotiones alias, postquam Stadae cum summo taedio et molestia vitam agit.| In revertendo Stadam Hamburgum veniet ibique nonnullis disputationem offeret, sine dubio et excellentiam vestram visitabit, simul et Magistrum Adolphum Thassium, quem mirificis laudibus extollit ob humanitatem et eruditionem. Quas laudes excellentiae vestrae attribuat, non potui adeo, nec fas fuit, cognoscere. Videbit ipsamet, quomodo animus eius erga se se habeat. Interim sit excellentia vestra divinae omnipotentis protectioni fideliter commendata, iterum humiliter et obnixe contendens, ut me solito hactenus favore et amore in posterum prosequi pergat. Ego ex debita observantia non debui intermittere, quin paucula haec ad litteras respondeam, et maneo maneboque, dum spiritus supersunt, Excell[entiae] v[est]rae observantiss[imus] 15 Iohannes Hogius Dabam Wittebergae, die 16 Martii, anno 1643. 20 25 Non libenter cognovi famâ Hamburgi dispersum et me mortuum proclamatum ex illatis verberibus. Falsa omnia, de morte nunquam cogitavi hactenus, sequidem, Deo sit laus, in hisce locis semper valeo melius quam in patria unquam. Transactum iam miseriae annum exosculor nec adeo dura passus sum, siquidem a nullo verbo laesus, sed praeter meritum ab omnibus dilectus, imprimis a meo semper venerando summo hospite, Doctore Hulsemanno, quem ad tempus relinquere cogor et hac septimana cum Deo bono Helmstadium adibo. CLARISSIMO, EXCELLENTISSIMO AC EXPERIENTISSIMO DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI CELEBERRIMO, FAUTORI ET PROMOTORI AC PRAECEPTORI QUONDAM SUO PLURIMUM COLENDO. HAMBURGUM. 30 8 Disputatio politico-juridica de praemissis et poenis quadam exhibens axioscepta, quae ... sub patrocinio ... Jeremiae Reusneri ... publice discutienda offertur a Joachimo Dechern Palaeo-Brandenburg. Marchico ... ad diem _ Maii, Wittebergae 1643. 504 296 5 Von Stephan Moltichius. Rostock, 25. März / 4. April 1643 An der philosophischen Fakultät in Rostock finden bis auf gelegentliche öffentliche Disputationen derzeit nur private Kollegien gegen Barzahlung statt. Richtung der Rostocker Philosophen. <...> Kriegslage in Rostock und Mecklenburg. Wo. 2, Bl. 219, 210 (ein sekundär quer halbiertes Blatt, beidseitig beschrieben). Original, Fragment. Salutem et officia. 10 15 20 25 30 Diu est, vir excellentissime, fautor et promotor magnopere venerande, quod literis ad tuam excellentiam excurrere et id, quod mei officii ac promissi erat, exequi destinavi. Verum vel occasione id non ferente vel idonea causa deficiente factum est, ut votis meis velificari non potuerim. Quoniam autem praesentis tabellarii iter id omnino postulare videbatur, ut paucis memoriam mei apud excellentiam tuam vicissim insinuarem, negotio huic deesse nec potui nec diutius debui. Memori autem mente omnia tuae excellentiae in me collata merita gero et exosculor et, sicut nullum tempus oblivionem eorum inducet, ita nihil magis in votis hactenus habeo, quam ut ullo benefacti genere resarcinare ista possim. Caeterum ex statu huius anni iam prope tandem emersi, qui, etsi prima fronte acerbior saepe accidebat, in calce tamen nihil habet, ob quod culpari adeo possit. De constitutione huius academiae multa monere vix attinet, cum ex quotidianis relationibus facile de eo apud vos constet. Philosophiae studium negligentius hic colitur, nec publice eius quidquam, quamdiu hic fui, propositum est. Privatis quidem tum collegiis, tum disputationibus (his tamen et publicis) magistri nonnulli incumbunt, ista vero singula pretio statim redimere nec cuiusque est nec consultum saepe est. Physica exercitia sine professore hactenus iacuerunt, spes autem est rectorem scholae, Magistrum Ieremiam Nigrinum, iis praefectum iri. Pressius hic Aristotelis vestigia sectatur, reliqui, qui collegia aperiunt (inter quos praecipuus est Magister Lutkemanus1, pastor Iacobinus), Sperlingii2 hypothses fere amplexantur. Mathe- <...>| <...> uterer, quia vero continuo Hamburgum reverti indecorum esse putatur, alibi aliquandiu, si hic id fieri non possit, me sustentare laborabo. Spero autem et sane mihi promitto de tua excellentia favorem omnem et promovendi studium, cui si quid offeratur, 1 Joachim Lütkemann. 2 Johannes Sperling. 505 quo consuli studiis meis quomodocumque posse putet, nullus dubito, quin hoc significare mihi non renuat. 5 Novi hic parum est. Heri Banneri3 vidua in hanc urbem cum equitatu 30 virorum Stralsundo deducta est, quorsum tendat, manifestum non est. Quoniam militantium utraeque cohortes in Silesiam et loca viciniora descendunt, territorium Rostochiense aliaeque Megapoleos partes a quibusdam militum catervis varie infestantur, equi, quidque horum est, abripiuntur, magnamque circumcirca nequitiam exercent. Hisce claudo tuamque excellentiam divinae protectioni serio commendo. Dabam Rostochii, anno 1643, 25 Martii. 10 T[ui] r[...] observantissimus Stephanus Moltichius mpp 15 297 20 Von Reinhold Blome. Helmstedt, 8./18 April 1643 Hat beschlossen, in Helmstedt zu bleiben, da es ihm angesichts seiner noch nicht auskurierten Krankheit und seiner Mittellosigkeit geraten scheint, als Hofmeister des [Friedrich Brand] sein Jurastudium fortzusetzen und auf eine zukünftige Förderung durch dessen Vater, den [Hamburger] Bürgermeister [Johannes Brand] zu hoffen. Sup. ep. 97, Nr. XXIX, Bl. 32r (Text), 32v (Adresse). Original. 25 30 Salutem et officia. Vir excellentissime, maturius ad te scripsissem, si consilia mea citius explicare mihi licuisset. Imo aperte dicam: non licuit neque licebit mihi hoc tempore in tanta difficultate aut consiliorum aut rerum mearum rationem colligere. Quod unum potui, e duobus malis, quod minus erat, arripui, idque in eo esse existimavi, si in hoc loco subsisterem. Non libet repetere, quae a te fuerunt proposita, ea narrabo, quae hic exspectanda habeo. Cum filio domini consulis satis bene mihi convenit, is patri significavit se discessum meum graviter esse laturum eaque re effecit, ut mihi ad sumptus morbi tolerandos octo ducati 3 Johan Gustavson Banér. 506 5 10 15 transmitterentur. His promissa addita sunt, si conditionem meam specto, luculenta profecto et honorifica. Non ignoras, quid eiusmodi vir possit, et velle spero, ita e<go> de filio ipsius bene mereri mihi videor, idque ut quotidie magis ac magis appareat, omni studio laboro. Si parum mihi in me a pecunia subsidii esset, quantulumcunque id esset, possem hac conditione contentus vivere et animo tranquillo, quod aiunt, iuris studia finire. Neque tamen vel sic mihi desum, quin libros ab hospite meo aliisque commodato sumam, evolvam, enotem. Id quum ea, qua par est, animi contentione feci, Deum optimum maximum supplex veneror, ne eo in cursu labi aut deficere me patiatur, quo ad nominis sui gloriam omnemque honestatem promovendam contendo et enitor. Et profecto ita statuo, si qua homini collocanda spes sit in recti conscientia, debere me quam longissime abesse a desperatione, qui ab omni malitia, quantum haec vita et publici mores permittunt, remotissimus esse et velim et studeam. Quorsum evasura sit haec animi mei obfirmatio, teque et me dies docebit. Te non nisi secunda et prospera mihi optare scio, ego non alia exspecto. Unum hoc rogo, ut pietatem meam, qua te semper colui, non ingratam tibi esse patiaris. Vale. Ex Academia Iulia, die 8 Aprilis, anno 1643. T[uus] omni officio ac cultu Bl[omius]a 20 EXCELLENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, DOMINO MEO. HAMBURGUM.b 25 a Unterschrift ergänzt von späterer Hand: -omius. b Notiz von Jungius’ Hand: 643, April. 298 Von Justus Georg Schottelius. Wolfenbüttel, 9./19. Mai 1643 30 Schottelius, ehemaliger Schüler Jungius’ am Hamburger Gymnasium, hat inzwischen einige Schriften über die deutsche Sprache veröffentlicht. Möchte mit Jungius über das Vorhaben, die deutsche Sprache zur Sprache der Wissenschaft zu erheben, mündlich oder brieflich in Gedankenaustausch treten. 507 Sup. ep. 98, Nr. XCI, Bl. 117r (Text), 117v (Adresse). Original. Ed.: Guhrauer 1850: 226; dt. Übs.: AvéLallemant 1863: 277f. 5 10 15 20 Vir excellentissime celeberrimeque, fautor et amice plurimum honorande, erit procul dubio hoc praeter solitum et modesto maius te non ita notae manus scripto adiri, si modo ignotus tibi nominandus, quem integri quadriennii spatio discipulum addictum et obedientem Hamburgi habuisti. Affero tibi cum debita salute devotum animum votumque, quoad vixero, inserviendi. Transmissurus eram nonnulla genium, fundamenta viresque patriae nostrae linguae concernentia, at semiplene et rudiori scriptione iam edita, nisi putassem haec ipsa te aut iam d<udum> vidisse aut perlustrandis iis aliquid temporis insumere n<on po>sse. Sperant iam multi Germanicam linguam iniquis modis misere a suis hactenus pressam clementiori fato tandem foveri gradusque exsurgendi destinatos paulatim ita facere facturamve, ne omnino ultima et sola contemptim et praeter omne meritum exclusa maneat ab iis adytis, ubi virtus ipsa omnes artes atque sapientiam nos feliciter docere et profluenti facundia dimittere solet. At tu, vir eminentissime, exactissimo iudicio haec dudum penetrasti et robora et singularem felicemque dexteritatis firmitudinem Teutiscae linguae divinitus innatam pervidisti, ita ut verecundo rubore suffundar vel verbulum hanc ob rem tuis oculis | proponere, licet (non nego) cupide cuperem praesenti alloquio sensus meos prolixius docenti tibi aliquando declarare me posse aut cogitationibus literarum beneficio consociandis liberum aditum non praecludi. Tuam excellentiam divinae protectioni fideli prece commendat, qui eidem 25 syncero affectu est addictissimus Iustus Georgius Schottelius Ex aula Guelphica, 9 Maii, anno 1643. 30 VIRO EXCELLENTISSIMO CELEBERRIMOQUE, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, HAMBURGENSIS GYMNASII RECTORI PROFESSORIQUE PUBLICO MERITISSIMO, FAUTORI ET AMICO a SUO HONORANDO. HAMBURGUM. a Notiz von Jungius’ Hand: I. G. Schottel. 35 508 299 5 10 An Kaspar Westermann [in Helmstedt. Hamburg, nach 1./11. Juni 1643] Dankt für logische Abhandlungen über die Aussage, die er jedoch nicht für lesenswert hält, da dort der Syllogismus als Proportion definiert ist, was der inneren Erfahrung des Verstandes widerspricht. Erkundigt sich nach [Johannes von] Felden und, falls [Johannes] Hoge und [Jodokus] Schlaff bereits in Helmstedt eingetroffen sind, nach Neuigkeiten aus Wittenberg. Bittet um Zusendung von Disputationen [Hermann] Conrings. Nachrichten von Westermanns ehemaligen Hamburger Kommilitonen und Lehrern. Sup. ep. 96, Nr. IVa, Bl. 5v. Konzept. 15 20 25 a Salutem plurimam. Gratae mihi fuerunt, quas transmisisti de enuntiatione, verum quamprimum vidi syllogismum definiri proportionem, nondum libuit in reliquis legendis tempus perdere, quod tamen facturus sum, ubi plus otii dabitur vel otiosiori saltem perlegendum dabo. Hic fructus textualis philosophiae, ut ne id quidem norint, quod in ipso intellectu fiunt. Si syllogismus est proportio, quaenam sunt istae quantitates, inter quas existit haec relatio ? Quod si experientiam internam, quae nullo sumptu constat, prae Aristotelis autoritate ita negligunt, quid sperandum de externa, sine qua tamen physica constitui nequit ? Num publice an privatim Analytica Aristotelis explicet Feldenus, velim significes et, si fieri potest, praecipua eius dogmata de demonstratione consignata transmittas. Videris enim, licet subobscure, innuere te quoque inter eius auditores fore. Hogius et Slafius num iam advenerint et quibus studiis teneantur, ecquid novi Witeberga attulerint, num Wendlerus potitus sit ecclesiastae munere, quod ambit, perscribe. Disputationes Conringii De caelo1, Respiratione2, Somno3 et Scorbuto4, ubi commoda erit occasio, transmitte. 1 Disputatio de coelo (Präses: Hermann Conring; Respondent: Kaspar Baurmeister; 24. März 1638), Helmstedt 1638. 2 Disputatio medica de difficili respiratione, cuius theses ... sub praesidio ... Hermanni Conringii ... publico examini subiicit ad d. 22. Iunii Andreas Probst Brunswicensis, Helmstedt 1639. 509 5 Magister Barius5 ludimoderator electus est Stralsundae promovente Cassio6, episcopi Lubecensis7 consiliario, cuius sororem ducit. Magister Seldenerus8 gravi et pertinaci hic tenetur melancholia. Bene comedit, bibit, dormit, semper tamen in lectu decumbit. Iam ter ipsum visitavi, nec tamen mutari morbum deprehendo. Höpfneri Commentarium in Aristotelis Priora9 parenti tuo restitui. Viti Buscheri sublestam fidem miror. Magister Lagus10 recte facit, quod ad academias redit, ita innotescet et promotores reperiet. Magistri Werembergii obitum11 ex parentis literis sine dubio cognosti. Vale. a Drüber von Jungius’ Hand: Caspari Westermanno. 10 300 15 Von Johann Amos Comenius. Elbing, 5./15. Juni 1643 Empfiehlt den Überbringer, Johannes Sophronius Kozák z Prachně. Ist mit der Neubearbeitung seiner «Ianua linguarum» und verwandter Schriften beschäftigt. Sup. ep. 97, Nr. LXXV, Bl. 98r (Text), 98v (Adresse). Original. Ed.: Guhrauer 1850: 264f; Kvačala 1897: 116f, Nr. 86; dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 434f; Avé-Lallemant 1882: 154f. 20 Salutem plurimam. 3 Disputatio physiologica de somno et vigilia animalium secundum Aristotelem, cuius theses ... praeside ... Hermanno Conringio ... publice examniandum proponit Samuel Stockhausen Wolferbytanus ad diem XXIII. Iunii, Helmstedt 1635. 4 Disputatio medica de scorbuto, quam ... praeside ... Joanne Wolfio ... pro summis in arte med. honorib. impetrandis publico examini subiicit Hermannus Conringius ... proprid. Kal. Augusti, Helmstedt 1634; Disputatio medica de scorbuto, quam ... praeside ... Hermanno Conringio ... publico examini subiicit Leonhardus Krüger ... ad d. _ Novembr., Helmstedt 1638. 5 Benedikt Bahr. 6 Andreas Cassius. 7 Johann (X.), Herzog von Holstein-Gottorf. 8 Johannes Seldener. 9 Henricus Höpfner, Commentarius in priorum analyticorum Aristotelis l. II, Leipzig 1620. 10 Jakob Lagus (Hasius). 11 Starb am 1./11. Juni 1643 in Hamburg. 510 5 10 15 20 Praeclarissime D[octor] Iungi, ex quo te sub discessu a Suecia de negotiorum ibidem successu (quantum ad studii tui philosophici promotionem) edocui, quid vobis fiat, nihil amplius innotuit nec id a vobis vel aliunde exquirere occasio fuit. Nunc ut aliquid de invicem cognoscamus, opera visum est uti praesentium latoris, qui a nobis per vos ad sua rediturus te coram salutare et alloqui (non magis mihi ea re gratificaturus quam suomet obsecundaturus genio) proponit. Est is verioris philosophiae (in naturalibus praesertim) sagax indagator, cuius in ea re felix curiositas publice iam editis in lucem libris notescere coepit, indiesque maiora expectamus, D[octor] Iohannes Sophronius Kozak a Prachyen. Nominasse sat est, umbram hominis habes, ipsum videre si voles, audi. Audies eadem opera, si voles, de me etiam studiorumque meorum statu, ita enim scriptionis facere potero compendium. Commendo tibi hunc, non tantum ut amicum nostrum, sed ut virum bonum ex asse, cui nihil nisi rectum et simplex cordi est. Satis dixi, quia omnia dixi, quae ad commendandum tibi tali hunc talem sufficiunt. Salveat ex me clarissimus d[ominus] Tassius, cuius aeque ut tuae res aut spes quo sint statu, cognoscere aveo. Mihi adhuc cum verborum corticibus lucta est, eaque ultra, quam cogitarem, et diuturna et molesta. In refingenda et perficienda Ianua l[inguarum] et adiunctis libellis1 (suasu et rogatu multorum) occupor hucusque. O quam vellem logomaci,a| hac pertaediosa (meliorum desiderio, realium) defungi semel ! Deus me iuvet vobisque simul, qui severiores colitis Musas, felices largiri [!] successus. Valete meumque hunc (et, si vultis, communem posthac) amicum commendatum habete amori et candori vestro. Elbingae Borussorum, 5/15 Iunii 1643. 25 Excellentiss[imae] d[ignitatis] tuae observantiss[imus] I[ohannes] Comenius EXCELLENTISSIMO VIRO, D[OMINO] IOACHIMO IUNGIO, 30 MEDICINAE PHILOSOPHIAEQUE a CELEBERRIMO, DOMINO ET AMICO OBSERVANDO. HAMBURGUM. a Notiz von Jungius’ Hand: 20 Iunii accepi. 1 Johann Amos Comenius, Ianua aurea reserata quatuor linguarum, Leiden 1644. 511 DOCTORI 301 5 An Reinhold Blome [in Helmstedt. Hamburg], 17./27. Juni 1643 Sofern die Stelle des verstorbenen [Bernhard] Werenberg am Hamburger Gymnasium wiederbesetzt wird, wird Jungius eine Bewerbung Blomes unterstützen. Sup. ep. 96, Nr. IV, Bl. 5r. Konzept. Dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 262. a 10 15 20 Salutem plurimam. Werembergius noster terrae valedixit. Utrum successor ipsi futurus sit, ambiguum est, potius eo videntur inclinare cives nostri et forsan multi e senatu, ne quis sufficiatur. Non tamen omnino desperandum, cum syndico Meurero1 filius sit gymnasio propemodum maturus. Tu, quomodo iam animatus sis et quantum tibi in consule Brandio2 subsidii fore putes, significa. Ego rem iuvabo pro viribus. Illud optime tibi cecidit, quod Licentiatus Fabricius3, qui competitor omnino futurus erat, nuper consiliarius ab episcopo Lubecensi4 allectus domicilium suum hinc Eutinum aut Lubecam transferet, uti heri ex Doctore Westhovio5, Lubecensi physico, affine eius, intellexi. Nolim etiam te ignorare Werembergium iam dudum hoc egisse cum scholarchis (uterque affinis est), ut filius6 sibi succederet etiamnum vivo, et morti vicinum idem a Doctore Wordenhovio7 quasi ultimis precibus flagitavisse. Vale. Die 17 Iunii, anno 1643. T[uus] Ioachimus Iungius d[octor] 25 1 Johann Christoph Meurer. 2 Johannes Brand. 3 Vinzenz Fabricius. 4 Johannes (X.), Herzog von Holstein-Gottorf. 5 Hermann Westhoff 6 Jakob Werenberg. 7 Erich I Wördenhoff. 512 a Darüber von Jungius’ Hand: Reinholdo Blomio. 5 10 302 Von Reinhold Blome. Helmstedt, 19./29. Juni 1643 Plant, den Doktorgrad zu erwerben. Dazu rät ihm besonders [Johannes] Lotichius. Wird während des gegenwärtigen Jahres weiter die Studien [Friedrich Brands] beaufsichtigen, dessen Vater [Johannes Brand] auch für Blomes ärztliche Behandlung [vgl. Nr. 293, 297] aufkommt. Bittet um Jungius’ Rat. Die Disputation ist für den August angesetzt, am selben Tag soll Justus Georg Schottelius disputieren. Sup. ep. 97, Nr. XXXI, Bl. 35r (Text), 35v (Adresse). Original. 15 20 25 30 Salutem et officia. Vir excellentissime, si tu mihi cogitationes aususque iuveniles tibi declaranti tam ignoscis, quam ego matura et solida consilia tua veneror etiam tum, quando me abs te sentio damnari, spero has a te literas eo, quem saepius ostendisti, benevolo in me et paterno animo lectum iri. Venio quaesitum, num me in hac academia pro gradu (ut loquuntur) doctoris disputare conveniat, qua in re cum non exiguum vitae instituendae momentum esse putem, nihil tua authoritate prius maiusque habeo. Causam consilii ineundi praebuit consultissimus dominus Lotichius, qui cum saepissime antehac aurem mihi vellicavit, tum nuperrime plus quam semel gravissime suasit ac hortatus est, ne diutius eam rem differrem. Multa ille de ipsa re deque commodis, quae ad me essent perventura, multa de professorum honorificentissima de me opinione, quamque promotum me et omnibus modis ornatum cuperent, quibus nunc enarrandis locus non videtur. Addidit rem esse non multae pecuniae, hac enim parte praecipue me urgeri satis intelligere poterat. Non memorabo, quae mei excusandi causa, eaque profecto non pauca, attulerim: Eo deventum est, ut amicorum consilia me exploraturum promitterem. Caetera mea sic sunt, ut a consulis filio hoc anno me non discessurum putem. Misit pater, unde medico et chirurgo et pharmacopoeo satisfacerem. Proximo tabellario promisit se denuo mihi missurum; etiam huic negotio tam honesto non defuturum existimo virum omni humanitate omnique (quantum ex literis ipsius video) in me benevolentia. Eidem huic tabellario literas ad avunculum dedi, ut sciam quid ab eo sperandum habeam. 513 Te, vir excellentissime, mihi semper culte ac colende, iterum atque iterum officiosissime rogo, ut consilio mihi subvenire non graveris, idque quam ocyssime facias, res enim moram non patitur, quoniam intra Augustum mensem concludor. Disputaret mecum uno die Iustus Georgius Schottelius, cuius tibi nomen adhuc in memoriae esse credo. 5 Vale et me ama. In Academia Iulia, anno 1643, die 19 Iunii. T[uus] omni cultu ac veneratione R[einhold] Blomius 10 VIRO EXCELLENTISSIMO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, DOMINO MEO. HAMBURGUM. a Notiz von Jungius’ Hand: 643, Iun. 15 303 Von Reinhold Blome. Helmstedt, 2./12. Juli 1643 20 Zählt die Schwierigkeiten auf, die seiner Berufung [auf die vakante Professur am Hamburger Gymnasium] entgegenstehen. Ist des Studentenlebens müde. Für die geplante Promotion zum Lizentiaten fehlt ihm noch das Geld. Johannes Hoge, der von Wittenberg nach Helmstedt gewechselt ist, macht keinen guten Eindruck. 25 Sup. ep. 97, Nr. XXXII, Bl. 36r–v. Orignal. Zit. (dt. Übs.): Avé-Lallemat 262f. Salutem et officia. 30 Vir excellentissime, utramque epistolam1 tuam eodem die 29 Iunii accepi, alteram a Westermanno2, alteram a tabellario. Priorem tamen octiduo maturius habere potuissem, nisi a Westermanni patre cessatum esset. Gratias tibi utriusque nomine maximas habeo, 1 Nr. 301 und ein unbekannter Brief. 2 Kaspar Westermann. 514 5 10 15 20 25 30 sed ea res verborum non est, referre mallem, si per occasionem liceret. Negotium, de quo satis calide in prioribus literis scribis, remissius autem in alteris, et difficultatem et tarditatem longe maximam mihi habere videtur, ideoque circumspiciendum nobis diligenter esse existimo. Neque de meritis neque de eruditione valde hic quaeretur: erit, uti fieri apud vos solet, potior ille, qui aut pluribus nitetur fautoribus aut potentioris alicuius cognatam ducet uxorem, quarum rerum quam ego priore non abundem nemo te melius novit, hoc autem a me impetrari ut patiar, nunquam profecto impetrare a me potero. Quid vero fiet, si duplici isto cardine res vertatur ? Respice nunc odia demagogorum, qui, quantum lingua poterunt, laborare non desinent, quibus quod ego opponam, nusquam video. In consule Brandio3 spei nonnihil, et, si literis ipsius credere liceat, plus satis habere debebam, sed neque adhuc tam valde de ipso mereri potui, ut virum alias occupatissimum mei gratia tantum laborem ac contentionem (erit enim non exigua) suscepturum esse mihi pollicear. Ex senatoribus Wordenhovius4 fortassis aliquid faceret, non tamen nisi certis conditionibus; hoc quid sit, tu iudicabis. Pastoribus num quis sit locus, non scio, si est, etiam ea parte augentur difficultates. Duodecimvirorum unum aut alterum Pumpii conciliarent, est enim ex ea parte, quod me iuvare possit, est profecto, velim hoc mihi credas. Maximum tamen momentum in consule pono, sed is quanto prolixius mihi favet, tanto me diutius cum filio manere coget. Quid si annum ipsi pollicear hac spe, ut eo elapso operam mihi commodet, num eo temporis spatio contentum fore credam, num gymnasii utilitatem aut tuam festinationem eam moram perferre posse credam ? Postremo (quod omnium primum est), quis hanc causam et agendam et promovendam suscipi- | et ? Certe cur huic et isti, quos compellare possem, nihil committendum existimem, plures causas habeo. Haec mihi in mentem subito venerunt, eaque sic in chartam conieci; posteriores cogitationes fortassis meliores erunt. Me quidem quod attinet, piget me profecto iam dudum huius vitae, quam alii academicam et liberam et iucundam appellant, ego rectius inhumanam, feram et homine liberaliter educato indignam iudico. Est praeterea, quod mihi praecipue taedium auget, quod tu non ignoras. Quare neque curas neque laborem reformido, sit modo negotium, cui manus applicem. Hoc propemodum exciderat: Disputationem tantum adornabam pro gradu (ut vocant) de titulo licentiati, nunquam in mentem mihi venit, ne is nisi solemni ritu hic confertur, sed ea res valde incerta est, quod avunculus non respondet. Consul mihi non deesset. 35 Iohannes Hogius Wittenberga huc venit, quem ego homuncionem ineptula et rusticula vidi superbia, de eruditione nihil scio. 3 Johannes Brand. 4 Erich I Wördenhoff. 515 Ignosce festinationi meae meque porro paterno isto affectu per eundem affectum tuum rogatus amplectere et certiorem de omnibus rebus facere non differ. Vale. Ex Academia Iulia, anno 43, die 2 Iulii. T[uus] omni cultu ac veneratione 5 R[einhold] Blomius 10 15 20 304 Von Kaspar Westermann. Helmstedt, 10./20. Juli 1643 Hat die von Jungius gegen die zugesandten logischen Abhandlungen erhobenen Einwände teils Jungius’ Schreiben entnommen, teils mündlich von Hieronymus Jordan erfahren. Der Begriff der inneren Erfahrung wird von [Johannes] von Felden nicht behandelt. Dessen Philosophieunterricht. Westermann wird Disputationen [Hermann] Conrings senden. Philosophieunterricht in Helmstedt. [Michael] Wendler hat die Pfarrstelle in Braunschweig nicht erhalten. Jodokus Schlaff ist noch in Wittenberg. [Johannes] Hoge weiß aus Wittenberg nicht Neues zu berichten; [Johannes] Scharff widmet sich theologischen Kontroversen. [Samuel] Hundius schreibt aus Altdorf, daß Andreas Schwartz von dort nach Basel weitergezogen ist. Bedauert den Tod von Bernhard Werenberg und die Krankheit von [Johannes] Seldener. Sup. ep. 98, Nr. CXLIX, Bl. 220r (Text), 220v (Adresse). Original. Zit. (dt. Übs.): Avé-Lallemant 1863: 351. 25 Salutem plurimam. 30 Lubens, vir clarissime, litteras tuas1 vidi amantissimas, et quales a te venire praesertim desideratas oportebat. Gratam tibi commentationum nostrarum missionem fuisse maximopere laetor, vellem gratiorem. Quae obiter in iis notes, video, plura Hieronymus Iordanus retulit. De interna experientia altum philosophis nostris est silentium, et Magister Feldenus ne in somno quidem de ea, credo, cogitavit. Vir hic plane sapit ambitiose, adeo non solum in Physicis, Metaphysicis, et Analyticis Aristotelis quam plurimas dari demonstrationes contendit, verum in doctrina ethica quoque et politica 1 Nr. 299. 516 5 10 longo ordine ex principiis suis eas se more suo deducturum pollicetur, scilicet ut medicum imitatus Thessalum stans pede in uno triterminos syllogismos magna vi effundat, quorum medius terminus causam complectatur. Credit enim constanter Euclideas quoque demonstrationes, a Clavio2 prolixe admodum propositas, syllogismi unius cancellis circumscribi posse, cuius iam pridem discipulis suis specimen aliquod exhibuit, et plane ego persuasum mihi habeo eum auditores suos, qui ad universam mathesin brevi temporis spatio perdiscendam apud ipsum confluxerunt, vel circumducere vel legitimam demonstrandi rationem ne a limine quidem salutasse. Analytica priora et posteriora absolutis Topicorum libris domi suae interpretabitur, dogmata eius quam fidelissime concepta transmittam. Clarissimi Conringii disputationes brevi amicus quidam ad te perferet. Pridie disputavit publice De principibus et comitibus Imperii Romano-Germanici3 perquam sane, docte et prudenter. 15 20 25 Magistri nostri in variis collegiis aperiendis crebri sunt. Tres hoc ipso tempore scripta Hornei Logica4 praelegunt. Magister Wendelerus Brunswigae repulsam tulit, quamvis dominus superintendens, clarissimus Wellerus5, pro viribus partes ipsius iuverit. Rediit iam ad professionem, ut audio. Slaphius iussu parentis diutius Witebergae haerere cogitur, Hogius autem ante septimanas tres Helmstadi appulit. Nihil affert novi nisi omnem doctrinam elegantiorem conditam plane et sepultam Witebergae iacere. De Iodoco Slaphio, quamvis serio a me rogatus, nequicquam se referre posse ait, quippe cum quo non tanta ipsi fuerit familiaritas. De se vana et ineptula iactat plurima. Licentiatus Scharfius relicta philosophia omnibus armis adversus haereticos praeliatur, etiam plumbeis mucronibus. Hundius Altorfio scribit Andream Swertzium ante aliquod tempus in academiam venisse Noricam, verum paucas ibi dies commoratus Basileam petiit. Magister Bernhardus Werenbergius supremum diem obiit. Bone Deus, quis Hercules huic Atlanti succedet ? Magistrum Seldnerum quam periculosus morbus pessime habeat, intelligo. Vices praestantissimi tuique amantissimi viri iuvenis aeque ac meas doleo. Vale, ter venerande vir, et me inter cultores tuos non falso cense. 30 Dabantur in Illustra Iulia, quae est Helmaestadi, anno 1643, die 10 Iulii. 2 Christoph Clavius. 3 Exercitatio de ducibus et comitibus Imperii Germanici, quam ... praeside ... Hermanno Conringio ... publice disputandam propono d. V Iulii. Georgius Adamus Struve Magdebur., Helmstedt 1643. 4 Konrad Horneius, Institutionum logicarum l. V, Frankfurt a. M. 1633, mehrere weitere Ausgaben. 5 Jakob Weller. 517 T[ui] devotiss[imus] Caspar Westermannus H[amburgensis] 5 VIRO EXCELLENTISSIMO ET EXPERIENTISSIMO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE HAMBURGENSIS PATRII RECTORI CLARISSIMO, DOMINO AC FAUTORI SUO HONORANDO. a HAMBURgum. DOCTORI, GYMNASII a Notiz von Jungius’ Hand: 643 Iul. 10 305 15 An Reinhold Blome [in Helmstedt. Hamburg] August 1643 Bemüht sich, die für die Wiederbesetzung der [durch den Tod Bernhard Werenbergs] vakanten Professur am Hamburger Gymnasium verantwortlichen Männer für die Wahl Blomes zu gewinnen. Rät Blome, wie das Grabmal [der Familie Blome] in St. Katharinen verkauft werden könnte. Sup. ep. 96, Nr. V, Bl. 6r. Konzept. Zit.: Avé-Lallemant 1863: 263. 20 a Salutem. 25 Res ea, quam molimur, non est evk tw/n avvduna,twn, nec tamen facilis est. Ego hoc ago, ut persuadeam huiusmodi eligendum, qui et practicam philosophiam legendo et disputando et iuris institutiones privatim explicare queat, qua in re leges mihi suffragantur. Ita amoventur primum ii, qui iuris professionem ambiunt, tum, qui iuri non dederunt operam. 30 Primus scholarcharum homo difficilis est et sui consilii. Quo inclinet, nondum intellexi, eo tamen prodest, quod negotium differt, neque ego festinandum censeo. Proxima Petri Cathedra1 forsan verum hunc ad maiores honores evehet. Duo ex consulibus mihi assentiuntur, W[inkelius]2 et Br[andius]3, tum in thesi, tum in hypothesi, et praesertim B[randius] diligentem se mihi cooperatorem fore (his ipsis verbis) dixit et ita te de suo 1 22. Februar. 2 Ulrich Winckel. 3 Johannes Brand. 518 5 10 filio meritum. Plurimum hic pollet apud eum scholarcham, quem spero brevi primum fore. Alterb etiam e testamento, cui praeest, 40 marcas tibi promisit, sed in eum solum usum, ut pro licentia disputans habeas, quod fisco academico exsolvas. Pastores non adeo multum oberunt, quia inter se discordes erunt. Senior4 enim Westenhusium5 totis viribus promovere cupit, et Catharinianus6 pro iniuria, qua te laesit, beneficium debet. De duodecimviris potissimum sollicitus sum, quia prava quadam consuetudine tertium hoc collegium duo reliqua votis superat. Ideo iuratum templi Catharin[ei], Lütjens, qui simul duodecimvir est, de monumento nondum compellare volui, ne suspectus illi et collegis reddar, quasi meas potius res agam, dum te promotum eo. Praeterea suspicor esse, qui clam impediat. Antecessor eius, Detericus Schrötring, dum aerario sacro praeerat, semper cunctabatur emere, iam 100 marcis vendi posse ait. Ita ergo agendum: Significabis per literas Iohanni von Spreckelsen mihi aliunde satisfactum, ideo me patris tui cessionem tradidisse materterae tuae, rogare te, ut ipse vendat monumentum iuratis et pecuniam tibit transmittat.c 15 a Darüber von Jungius’ Hand: 1643. b alter] statt gestrichenem: Winkelius. c Notizen von Jungius’ Hand auf der Rückseite: Reinoldo Blomio 643 Aug. ― Ille, qui decani filios et Wedekens instituit, rector Brunsvicensis, Mulleriae7 filio inspector adiunctus est. Petersen hat ein conditionem zu Rostock. 20 306 25 30 Von Kaspar Westermann. Helmstedt, 24. Juli / 3. August 1643 Westermann besitzt einen Sammelband mit Hamburger Disputationen, den Hermann Conring sich ausbittet. Westermann hat Conring diese Bitte bisher abgeschlagen, da er weiß, daß Jungius selbst mit einigen der von den Respondenten verfaßten Disputation nicht zufrieden ist. Es scheint, daß Conring eine Kontroverse mit Jungius zu eröffnen plant, nachdem er sich vom Staatsrecht wieder der Philosophie zugewandt hat. Conrings Lehrveranstaltungen über die Schriften des Aristoteles. Conrings jüngst erschienene Schrift «De origine iuris Germanici» greift [den Konvertiten Barthold] Nihus an. 4 Nikolaus Hardkopf. 5 Peter Westenhusius. 6 Jakob Grosse. 7 Vielleicht die Witwe des Vinzenz Moeller. 519 Sup. ep. 98, Nr. CL, Bl. 221r (Text), 221v (Adresse). Original. Zit. (dt. Übs.): Avé-Lallemant 1863: 352. Salutem plurimam. 5 10 15 20 25 Quod nunc ad te scribo, observande vir, ea de causa fit, quae toties, Hamburgi cum agerem, in mutuis congressibus inter nos est agitata. Non ignoras, quod plerasque sub praesidio tuo habitas disputationes, quas studiosius collegeram, singulari quodam libello compactas huc Helmaestadium mecum transtulerim. In has cum saepenumero accuratius inquireret Hermannus Conringius, mei promissi memor tibi ut hac in re gratificari omnino debui, ita clarissimo viro deesse iis non potui, praesertim cum et easdem penes me esse per literas Magistro Bario1 non obscure significaveris coramque Hieronymo Iordano nuper id ipsum quoque iteraveris. Paulos ante dies, earum ut plenissimam copiam sibi facerem, mecum egit, sed modestissime tum temporis me excusans petitis ipsius annuere nolui. Recordabar enim me saepius ex te audivisse, quod in quibusdam earum, quas scilicet respondentes ipsi confecerant, non pro voto accuratum satis tibi esse licuerit, imo nonnunquam pro re nata etiam libuerit. Quod si acrius institerit, perquam difficile erit Herculi extorquere clavam, spei tamen nonnihil in reliquiis tuis repositum mihi est. Posthabito ad tempus politices studio ad physicam revertetur, queis sacris tactus ignoro. Ex variis indiciis quantum colligo, totus prurit nihilque magis in animo habet, quam in arenam tecum descendere. Brevi demonstrationem quandam ex textibus Aristotelis erutam publica disputatione analytice propositurum se pollicetur. Axiomata in Acroaticis Aristotelis plura dari autumat, quam ut numerari commode possint, et solus Physicorum liber primus ipsius sententia vel quinquaginta continet. Brevi studiosis medicinae et philosophiae ut et magistris nonnullis Acroasin Aristotelicam cum tribus De anima, duobus De generatione ac corruptione et Meteorologicis quatuor domi suae praeleget. Nisi collegium Pandectarum, quod propediem auspicabimur, totum me sibi vindicaret, viri doctissimi laborem non aspernarer. Nuper absolutus est commentarius ipsius historicus De origine iuris Germanici2, in quo et novum artificem Niehusium contra Calixtum disputantem3 occasione data perstrinxit; pertinax enim et multi laboris est. 30 Haec sunt, quae scire tua interesse putavi. Vale, vir magne, et nos ama. Raptim Helmaestadi, anno MDCXLIII, die XXIV Iulii. 1 Benedikt Bahr. 2 Hermann Conring, De origine iuris Germanici commentarius, Helmstedt 1643. 3 Barthold Nihus, Ars nova dicto Sacrae Scriprurae unico lucrandi e pontificiis plurimos in partes Lutheranorum detecta nonnihil & suggesta theologis Helmstetensibus, Georgio Calixto praesertim et Conrado Horneio, Hildesheim 1632; ders., Apologeticus pro arte nova contra andabatam Helmstetensem, Köln 1640. 520 Tuus omni cultu et veneratione Caspar Westermannus 5 VIRO EXCELLENTISSIMO ET EXPERIENTISSIMO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, GYMNASII HAMBURGENSIS RECTORI, DOMINO ET FAUTORI SUO PLURIMUM HONORANDO. HAMBURGUM.a 10 a Notiz von Jungius’ Hand: 643 Iul. die 28 accepi. 307 Von Kaspar Westermann. Helmstedt, 30. Juli / 9. August 1643 15 20 25 Hermann Conring steht im Begriff, eine Kontroverse mit Jungius zu eröffnen, Westermann hat aus Jungius’ Schreiben verstanden, wie er sich zu verhalten hat. [Johannes] von Felden hält ergänzend zu seiner Erklärung der Analytik des Aristoteles mathematische Vorlesungen und Erklärungen der Topik ab. Der einzige Hamburger unter von Feldens Schülern ist Gerhard Bode. Von Felden definiert den aristotelischen Begriff «Aussage» als Proportion. Hieronymus Jordan gehört nicht zu den Schülern von Feldens, sondern studiert hauptsächlich Medizin. In Wittenberg ist laut [Johannes] Hoge bereits [Johannes] Scharffs «Examen octavum» erschienen. Westermann hat für Nikolaus Johannes Bennich Tisch und Unterkunft besorgt und Jungius’ Brief und Paket an [Justus Georg] Schottelius nach Braunschweig weitergeleitet. Schottelius wird in Kürze den juristischen Doktorgrad erwerben. Sup. ep. 98, Nr. CLI, Bl. 222r (Text), 222v (Adresse). Original. 30 Salutem plurimam. Hermannus Conringius noster quanam in re sit et quid moliatur, clarissime vir, non dubito, quin ex nuperrimis meis abunde satis intellexeris. Interim, ad nos qui transiit, 521 Nicolaus Ioannes Bennichius bona fide, quas ipsi commiseras1, mihi reddidit. Video, quid in iis desideres, cerno, quid a me exspectes. 5 10 Magistrum Feldenum nonnullis domi suae mathesin a secunda ad sextam usque quotidie tradere iam dudum audivisti. Cum vero difficillimos Analyticorum Aristotelis libros plane intelligi non posse autumaret saepius, nisi matheseos lumen accederet, institerunt apud ipsum auditores, ut, cum in studio hoc ulterius aliquanto progressi essent, horas duas mathematicae lectioni daret, reliquas Analyticorum interpretatio sibi vendicaret. Qua in re cum gratificaturum se Magister Feldenus lubens ipsis polliceretur, operae precium duxit, ut doctrinae analyticae Topicorum libros praemitteret. Quod et nemini auditorum displicuit. Topicis itaque intra septimanam unam aut alteram colophone imposito Analytica auspicabitur. 15 Ex Hamburgensibus collegarum unicus est Gerardus Bode, qui integrum fere sexennium in hac Iulia exegit, primarius virtutum Feldeni admirator. Eorum, quos societas communium studiorum Hamburgi nobiscum coniunxerat, Schepelius2 et Balthasar Wilhelmius3 lectioni huic intersunt. 20 In apodicticis argumentationibus aeque ac dialecticis propositio lo,goj Euclideus sive proportio ipsi est. Discipuli quidem eius cum applausu circumferunt Magistrum Feldenum primum omnium subtiliter adeo veram et genuinam philosophi mentem hac in re penetrasse, verum professorum nonnulli inanem hanc sapientiam derident, et ego, hoc certo qui crederet, in neminem incidi hactenus; imposterum si incidero, significabo. Hieronymus Iordanus neque inter Feldeni auditores est neque Feldenum tanti facit. Apodictica cum dialectica pari passu ipsi ambulat. In medicina totus est ac praxin subinde tentat. 25 Hogius Examen Scharfii octavum4 iam se Witebergae conspexisse commemorat, destituitur autem exemplaribus. 30 Bennichium, quacunque in re potui, opera et consilio meo iuvi. Prospexi apud civem quendam honestum ipsi de commoda nummis suis mensa atque in Magistri Kinderlingii5 deduxi contubernium. Litteras6 tuas cum annexo materiarum fasciculo domino Schöttelio Brunswigam transmisi per Henricum Crolovium, qui te suo et Schöttelii nomine salutat plurimum. 1 Unbekannt. 2 Martin Schepel. 3 Heinrich Balthasar Wilhelmi. 4 Nicht nachgewiesen. 5 Andreas Kinderling. 6 Unbekannt. 522 Vale, ter venerande vir, et me inter cultores tuos non falso cense. Dabam Helmstadi, anno 1643, die 30 Iulii. T[uus] omni cultu Caspar Westermannus mpp 5 Schottelius sub consultissimo domino Lotichio7, hic decano hoc tempore spectabili, pro gradu in utroque iure, quod dicunt, brevi hic disputabit. 10 CLARISSIMO ET EXCELLENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, a GYMNASII HAMBURGENSIS RECTORI, DOMINO AC FAUTORI MEO SUSPICIENDO. HAMBURGUM. a Notiz von Jungius’ Hand: 4 Aug. 15 308 20 Von Johannes Blome. Rostock, 5./15. August 1643 Berichtet vom Zustand der Universität Rostock: Der Lehrbetrieb der drei hohen Fakultäten ist stark eingeschränkt. Die Lehrenden der philosophischen Fakultät lehren privatim, jedoch wird nur scholastischer Aristotelismus getrieben. Blome bedauert, daß er in seiner Zeit am Hamburger Gymnasium nachlässig war und nun viel nachholen muß. August Varenius erhält in Rostock eine Professur für Hebräisch. Stephan Moltichius ist aus Kopenhagen nach Rostock zurückgekehrt. 25 Sup. ep. 97, Nr. VI, Bl. 6r–7r (Text), 7v (Adresse). Original. Dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 245–247; AvéLallemant 1882: 116f. Salutem a vero salutis authore. 7 Johannes Lotichius. 523 5 10 15 20 25 30 35 Dubitatum iam diu a me est, utrum ingentia tua merita et beneficia, quibus me affecisti, excellentissime Iungi, praeceptor et mecaenas devota animi observentia colende, dare voluntariae oblivioni an interpellare praestaret eum, cui Apollo cum Musis et Gratiis omnibus profuse de scientiis suis dispensans nunquam non praesto adest. Equidem nec, quid tacerem, nec, quatenus scriberem, inveniebam: Si aliquid ignorares, ne locum negligentiae darem, si omnia et singula persequerer, ne nimium temporis periret legenti, verebar. Sed cum ingratus velut omnium flagitiorum compendium habeatur, et is omnium ingratissimus sit, qui beneficium tam longe proiecit, ut extra conspectum suum poneret (ut Seneca habet1), haec dies dubitanti scrupulum ademit mihique necessitatem scribendi imposuit. Quae quidem eo difficilior, quod beneficia in me collata tanta sunt, ut non solum nullum excellentia tua dignum munus, si quaeram, inveniam, sed ne, quod ad ipsam quidem magnitudinem beneficiorum proprie pertineat, scribentis pennae digne exequi possint. Sic enim ego apud animum meum statuo, si a medico, qui corpori medetur, rem inaestimabilem accipere te credis, praeceptorem, qui animum ignorantiae plenum curat, adorandum esse tanto maiore donario, quanto minora sunt animi dotibus corporis bona. Quae vis etsi mihi nunc non est, insuper nemo referre gratiam scit secundum Senecam2 nisi sapiens mihique scientia desit, interim tamen non inutile munus credidi, si tuae excellentiae hac lingua balbutiente non, ut volo, non, ut debeo, sed, ut possum, gratias agerem grandes et solidas et ei indicarem me deinceps vigilantissima devotione enisurum, ne semina in solum effoetum et sterile sparsa esse putentur. Si enim et ille aliquando gratus est, qui meminit beneficiorum, certe ego bonitatis tuae imaginem portabo non in collo, sed in oculis, in ore, in pectore. Caeterum quod attinet statum huius academiae, talis is est, ut peior esse haud possit, ut equidem ego existimo. Quippe toto hoc tempore, quod hic adsum, non ultra tres lectiones theologicae habitae sunt publice, medicae quatuor, iuridicae nullae. Philosophia (nullam autem audis nisi eam, quam magistri, qui hic vivunt, privatim propter panem quotidianum profitentur) quantum degeneravit a moribus, tantum quoque | ex sermonis dignitate et rei veritate recessit. Magistri, qui malunt acute disputare quam rei veritatem inquirere, illi, inquam, mirabiles magistri, duo agunt (verba sunt Schuppii3 de opinione): Primo barbare loquuntur, deinde patroni sui, magni Aristotelis, sententias non explicant, sed implicant easdem multis tenebris. Hi, inquam, putant neminem sapere posse nisi in scala praedicamentali quotidie adscendat et descendat, nisi semper in ore habeat Scoti haecceitates, Savelliculii, Thomae aliorumque quidditates, formalitates, ubicationes, communicantias, realitates, modalitates, suppositalitates et quae sunt reliquae nugae. Haec omnia quando video et audio et cum iis, quae ex doctrinarum tuarum abysso hausi, confero, modo intra me ridere (dispeream, si aliter loquor, quam sentio), modo ita cum 1 Seneca, De beneficiis 3, 2, 2. 2 Seneca, Epistulae morales 81, 10. 11. 13. 3 Vielleicht Johann Balthasar Schupp. 524 5 Barclaio4 exclamare cogor: «O quotquot literarum vindices estis, eripite squalidas Musas ex carceribus scholarum et in pristinam libertatem vindicate !» Haec si gymnasiastae Hamburgenses mature cognoscere vellent et possent et, quae in sinum eorum effunduntur bona, quorum non modo votum et spem, sensum quoque et intellectum amisisse hic videntur homines, diligenter servarent, Hamburgo velut ex equo Troiano sine numero lumina eruditionis prodire possent. Quotusquisque vero id cognoscit prius, quam nimis verum videt illud poetae: «Tum demum nostra intelligimus bona, cum, quae in potestate habuimus, ea amisimus.»5 10 15 20 25 Quod et mihi usu venisse non nego, attamen non desperabo, sed (siquidem firmissimo decreto mecum sanxi ad solidi aliquid in philosophia discendum contendere), quod in pueris est supplicii timor, illud mihi erit pertinacia virilis, ut nunc, quia plus otii nactus sum, improbo labore aetatis dispendium redimam. Et quoniam non parum ad laudem est | sub institutione magni Iungii vixisse, sicut medicis olim ad commendandam artis suae authoritatem suffecit, si dixissent se Alexandriae esse eruditos, certe ego eo nomine indignus essem, nisi aliquid agerem, quo me tuum discipulum testarer. Ad quod si calcar mihi addiderit tua excellentia, tanto alacrior ero ad peragendum id, quod in animo est. Novi parum hic est, nisi quod dominus Augustus Varenius, Bernhardi Varenii frater, Hebreae linguae professor designatus mox ordinandus erit ad implendam vicem pie demortui domini Magistri Stephani Hein. Stephanus Moltichius profectus fuit Copenhagam, unde nunc demum ante paucos dies, cum haec scriberem, per Holsatiam Rostochium rediit. Fruitur hic liberali hospitio apud Magistrum Matthiam vom Lohe, pastorem Divae Catharinae. Die 19 Aprilis disputavit De natura universalium6 sub praesidio Magistri Henrici Conrad Sarmichhausen Westphali. Vale, vir excellentissime, et si abiectissimum inter omnes tuos discipulos dignum iudicas, cui benevolentiae tuae significatio in epistola aliqua eluceat, mihi ut aliquid litterarum rescribere velis, etiam atque etiam oro. 30 Rostochii, 5 Augusti. Tuae excellentiae subiectiss[imus], observantissimus 4 John Barclay. 5 Plautus, Captivi 142f. 6 De natura universalium (Präses: Heinrich Konrad Sarmichaus; Respondent: Stephan Moltichius), Rostock 1643. 525 Iohannes Bloom Hamb[urgensis] Ich habe meine stube bey den Fischbencken, bey Johan Winlings wittwe. 5 VIRO EXCELLENTISSIMO ET EXPERIENTISSIMO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, GYMNASII HAMBURGENSIS RECTORI NECNON PHYSICES ET PRO TEMPORE LOGICES PROFESSORI, a PRAECEPTORI ET MECAENATI MEO PLURIMUM VENERANDO. HAMBURGUM. a Notiz von Jungius’ Hand: Accepi d. 16 Aug. Ioan. Bloom. 10 309 15 20 An Kaspar Westermann [in Helmstedt. Hamburg] 11./21 August 1643 Bittet Westermann, über den sich ankündigenden Angriff [Hermann Conrings auf Jungius] selbst oder durch Hamburger Kommilitonen Bericht zu erstatten. Westermann möge G[erhard] Bode veranlassen, die Vorzüge der Beweislehre [Johannes von Feldens] in einer Disputation darzulegen. Jungius wird die Disputationen, nach denen [Conring] verlangt hatte und von denen keine Exemplare mehr vorrätig sind, in einer überarbeiteten Fassung nachdrucken lassen. Sup. ep. 96, Nr. L, Bl. 61r. Konzept. Dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 352f. Binis tuis literis1, quid in apodicticis vestri moliantur, satis diligenter non sine voluptate mea enarrasti. Quando autem ipse iam totusb iuridicis studiis addictus es, excusatum te habeam, necesse est. Habes interea Bennichium2, Schepelium3, alios, per quos rescribas, quid agatur. Quod si G[erhardum] Bodium aliumve impuleris, ut publica disputatione nobis mysteria heroum vestrorumc innotescant, quo sciamus tandem, quid ultra Zab[arel]lam4 aut Schegkium5 excogitari[n]t, non exiguum nostris laboribus afferetur a 25 1 Nr. 306 und 307. 2 Nikolaus Johannes Bennich. 3 Martin Schepel. 4 Jacobus Zabarella. 5 Jakob Schegkius. 526 compendium. Disputationes nostras adeo sollicite expetit, ut de dominio pericliteris; praeter expectationem accidit. Dabitur opera, ut primae, quarum nulla supersunt exemplaria, cum supplemento typis iterum exscribantur. 11 Augusti 1643. 5 a Darüber von Jungius’ Hand: C. Westermanno. b totus] totum. c heroum vestrorum] statt gestrichenem: vestrae apodicticae. 10 310 Von [Reinhold] Blome. Helmstedt, 20./30. August 1643 Wartet dringend auf Antwort auf seine Briefe [im Zusammenhang mit der Neubesetzung der vakanten Professur am Hamburger Gymnasium]. 15 Sup. ep. 97, Nr. XXX, Bl. 33r (Text), 33v (Adresse). Original. Salutem et officia. 20 25 30 Vir excellentissime, Westermannus1 noster oblitus non est a te salutem mihi nunciare, quo nomine, quas debeo, gratias tibi habeo. Idem Westermannus tuis verbis indicavit literas meas recte esse perlatas. Id quum ego audivissem, existimavi gravioribus tuis occupationibus factum esse, ut continuo respondere non potueris. Cum proximo tamen tabellario certiora exspectabam, sed ea in re falsus fui. Venit enim tabellarius unus, venit alter, neque a te quicquam literarum. Converti igitur animum in diversa neque te sine causa tam pertinaci silentio usum censui. Quam igitur causam dicam, nisi forte difficultates ab initio non visae nunc demum sese exerunt, quibus tu negotium perfici posse desperas ? Nam tuum in me animum firmum esse et immutabilem certissime mihi persuadeo. Profecto non temere significaveram videri mihi priorem epistolam tuam haud paulo calidiorem altera; id, tunc variis mihi argumentis creditum, iam res ipsa confirmat. Interea quot mihi horas inter cogitationum ac suspicionum incerta perire existimas ? Quare per humanitatem tuam rogatus libera me hac sollicitudine et quamprimum scribe, si quae nobis spes est reliqua, aut, si spes nulla est, id saltem scribe, ut, quo in loco sim, non ignorem. Vale. 1 Kaspar Westermann. 527 Ex Academia Iulia, die 20 Augusti, anno 1643. T[uus] omni cultu et veneratione Bl[omius] 5 EXCELLENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, DOMINO MEO. HAMBURGI.a a Notiz von Jungius’ Hand: 24 Aug. a. 43. 10 311 15 20 25 Von Joachim Morsius. Schleswig, 26. August / 5. September 1643 Sendet im Auftrag von Heinrich Hein in Dorpat mehrere naturphilosophische Disputationen und bittet Jungius und [Johann Adolf] Tassius um deren Urteil. Fordert sie zur Veröffentlichung ihrer naturphilosophischen und mathematischen Schriften auf. Hein möchte wissen, ob der «Apollonius Saxonicus» oder andere Schriften von Jungius oder Tassius erschienen sind. Morsius bittet um Auskunft, ob Tassius die Schriften «Themis aurea» und «Leges Antilianae» besitzt. Von diesen Schriften hat Morsius 1629 von Johann Valentin Andreae zwölf Exemplare erhalten und sie an zwölf Fürsten, Politiker und Gelehrte verteilt, um die Verwirklichung einer derartigen Sozietät zu befördern. [Heinrich] Nollius’ Versuch einer Sozietätsgründung. Morsius bietet an, Jungius und Tassius weitere einschlägige Schriften, auch über die Rosenkreuzer, zuzusenden. Heinrich Hein bittet, einen geeigneten Kandidaten für die vakante medizinische Professur in Dorpat zu benennen, er wünscht sich einen der Theologie [Johann] Arndts zugetanen und in der Alchemie erfahrenen Kollegen. Morsius bittet Jungius, ihn in Hamburg und bei auswärtigen Gesinnungsgenossen zu empfehlen. Hochzeit der Tochter Heins, Elisabeth, mit dem Revaler Pastor Martin Henschel. 30 Sup. ep. 98, Nr. XIV, Bl. 19r–22v (Text und Nachschrift), 22v (Adresse). Original. Ed.: Guhrauer 1850: 232–235; Avé-Lallemant 1863: 342–347; Schneider 1929: 57–62 (nach Avé-Lallemant). Gottes friede, erleuchtung, gnade und alle seelige wolfahrt zuvor. 528 5 10 15 20 25 Edler ehrnvester und hochgelahrter, besonders hochgeehrter herr und von hertzen werther freund, beigefuegte disputationes sein mir ab integerrimo nostro Doctore Henrico Heinio Dorpato zugesendet, das ich sie solte mit meinem großgünstigen herrn communiciren und sein gravissimum iudicium und clarissimi Tassii nostri, publicum vel privatum, daruber ihm verschaffen. Er vermeinet, das in physicis der jugend besser sachen in nova illa academia konten proponiret werden. Wolte Gott, es muchte endlich gelieben meinem herrn und herrn Tassio (quem animitus saluto), ihre physicas und mathematicas meditationes naturae indagatoribus mitzutheilen, es wurde respublica literaria dieser und derogleichen andere nichtigen scharteken leichtlich entbehren. Eß ist auch noster amicissimus Doctor Heinius zu wissen begierig, ob vester Apollonius1 außkommen und was sonsten communibus typis Musae vestrae ac Tassianae Hamburgi heraußergegeben, davon ich selbst vor mir ein exemplar auffs dienstfreundlichste suchen thue. Der herr doctor wolle sich gleichsfals erkundigen | in mei gratiam, ob herr Tassius nicht tertiam partem Dextrae amoris porrectae2 et Imaginis societatis evangelicae3, Themidem videlicet auream de legibus illius societatis4, und Leges Antilianas5 besitze oder andre particularia de ista societate ac sociis erlanget. Verliehet mir der allerhoheste gnedigst eine glückliche endschafft controversiarum mearum hereditariarum, solte ich in rebus humanis nicht anderß wünschen, das alle meine gelder, güter und collecta hinc inde arcana ad laudatissimum hoc vel simile institutum zu conferiren. Ich habe in meinen peregrinationibus mit viel fürtrefflichen leuten freundtschaft gemachet und allerhandt subsidia zu besten einer solchen gesellschaft notiret. Wie ich Calvae in Ducatu Wirtenbergico anno 1629 gewesen, sein mir der priorum duorum tractatuum a reverendo et celeberrimo Doctore Ioanne Valentino Andreae 12 exemplaria verehret worden, die ich volgender gestalt distribuiret habe: Das erste hat bekommen Augustus, Dux Brunswicensis et Luneburgensis6, der hernacher mit I[oanne] V[alentino] A[ndrea] und sehligen herrn Berneggero7 deßwegen viel schreiben gewechselt. 1 Vgl. Apollonius Saxonicus, ed. Elsner 1988. 2 [Johann Valentin Andreae], Christianae societatis imago, [Straßburg] 1619; Tübingen 1620, ed. Turnbull 1954: 416–426; van Dülmen 1978: 269–275. 3 [Johann Valentin Andreae], Christiani amoris dextera porrecta, [Tübingen] 1620; [Straßburg] 1621; ed. Turnbull 1954: 426–432. 4 [Michael Maier], Themis aurea, hoc est, de legibus fraternitatis R. C. tractatus, Frankfurt a. M. 1624. 5 Leges societatis Christianae, ed. Turnbull 1955: 170–175, dazu Dickson 1998: 121f, 136. 6 August II., Herzog von Braunschweig-Wolfenbüttel. 7 Matthias Bernegger. 529 5 Das andere Mauritius, Landgravius Hassiae, dominus meus clementissimus immortalis memoriae, qui utrumque libellum in Germanicam | linguam transtulit eiusque Germanicam editionem Francofurti suis sumptibus procurare voluit, quod ego dissuasi et prius I[oannis] V[alentini] A[ndreae] consensum impetrandum esse censui. 10 Das dritte Fridericus, Heresa Norwegiae, Dux Slesvici et Holsatiae8, der sich gegenb herrn Iohanni Adolpho Hoyero, nobili Holsato (qui hic iam apud nos vivit et veram ac radicalem solutionem auri profitetur), gnädig erkleret, denen collegis alle favor und befürderung zu erzeigen, solte solches collegium einen vortgang gewinnen. Das vierdte Ludovicus, Princeps Anhaltius, fundator der Fruchtbaren Geselschaft, per Doctorem Stockmanum ac eius archiatrum. Das fünft illustris quondam senator Regni Danici ac regis consiliarius, Oligerus Rosencrantzius, qui, quanti hoc sanctum institutum fecerit, peculiari libro testatus, cuius procul dubio apud filios et Henricum Ernesti9 m[anu] s[criptum] exemplar extabit. 15 Das sechste Ioannes Salvius10, legatus Suecicus, regi suo11 zu exhibiren und regni cancellario12 et consiliariis. Das siebende Henricus a Qualen.| Das achte Laurentius Grammendorff, iurisconsultus et advocatus Berolinensis aulae praestantissimus, vir insigniter in theologia mystica, medicina et philosophia versatus et Christianissimo animo praeditus. 20 Das neunde Doctor Wendelinus Sybelista, medicus Magni Ducis Muscoviae et Imperatoris totius Russiae13. Das 10. Joannes Morian, patricius Noribergensis, piissimus chemicus. 25 Das 11. Pömerus, qui parentationem in Schwenteri obitum, professoris Altorphiensis, conscripsit14. Das 12. M[agister] Braschius15, pastor Lüneburgensis. 8 Friedrich III., Herzog von Schleswig-Holstein-Gottorf. 9 Heinrich Ernst. 10 Johannes Adler Salvius. 11 Gustav II. Adolf von Schweden. 12 Axel Gustavsson Oxenstierna. 13 Michael Fedorowitsch, Großfürst von Moskau, Zar von Rußland. 530 5 10 15 20 25 30 Es sein auch anderen nobilissimis, excellentissimis et devotissimis viris die exemplaria vergönnt worden zu lesen und selbige abschreiben zu lassen, qui tamen omnes fere ignorarunt, ex quo terrarum angulo primum haec scripta devenerint ac unanimi ore et pectore propositum hoc mirifice approbarunt und hertzlich begehret, daß solches muchte wircklich vortgesetzt oder ab aliis ad huius similitudinem eine Christliche bruderschaft aufgerichtet werden,| worinnen so ich muchte inter peregrinatores, observatores ac collectores antiquitatis monumentorum, naturae secretorum et idoneorum fautorum ac ministrorum huius collegii ultimum locum erlangen, wolte ich solches vor ein sonder glucksehlicheit schetzen und allen mugelichen fleiß anwenden, ne unquam ad alvearia apum ignavus ficus iure deprehendi possem. Ich hoffe, das vaticinium Osorii, quod in operibus ipsius reperitur16, soll dermaleins erfullet werden, inclinante nimirum et ingenium mergente mundo nascituram novi cuiusdam et ceteris inusitati nominis societatem, quae tumidis magisteriis silentium imponet, ad cuius ut ad solis exortum ceteri hominum iure sociatorum coetus quasi minora et spurio quodam lumine lucentia sidera mortalium oculis eripientur: Nollius beatae recordationis fraternitatem aliquam ad restitutionem Hermeticae medicinae et philosophiae sub nomine Fraternitatis Rotae Caelestis erigere moliebatur, cuius leges17 apud me sunt, quas puto excellentiam tuam | et optimum dominum Tassium nostrum vidisse, sed morte praeventus operi colophonem imponere non valuit. De Lynceis olim ex Fabio Collumna excerpta nonnulla per dominum senatorem Lubecensem, Leonhardum Elverum, oculissimo nostro praefato Tassio misi; habeo alia, et de Rhodostauroticis, singularia, si intellexero ex responsoriis vestris literas meas vobis non ingratas futuras, quae superioribus addenda erunt. Schließ auff dießmahl meinen eilfertigen grueßbrief. Was ich annoch mit wenigen vermeldet, daß herr Doctor Heinius mir inter alia wißen lassen, das Dorpati vacire professio medica und alda woll jemand, der dazu bequem, befürdert und ihm gute gelegenheit verschaffet werden konte. Wüsten nun der herr doctor und herr Tassius dignum hominem, deme damit gedienet wer, konnten sie solchen herrn Heinio nominiren.| Eß mußte aber absque mora quam citissime geschehen. Ich habe auff herrn Henricum Rösenthal gedacht, und commendirt Doctor Georgius Bussius herrn Doctorem Slegelium18 eximie. Zweiffele aber, ob einer von ihnen sich hinein begeben würde. Doctor Heinius vovet sibi Arndianum collegam et chemiae non prorsus imperitum. 14 Johann Jakob Pömer, Vitae periodus viri clarissimi & excellentissimi dn. M. Danielis Schwenteri, Altdorf 1636. 15 Georg Brasche. 16 Gemeint ist vielleicht Hieronymus Osorius. 17 Nicht nachgewiesen. 18 Paul Marquart Schlegel. 531 5 Thu meinem herrn doctorem und herrn Tassium und alle, so mir gutes bei euch gönnen, in Gottes veterlichen schutz empfhelen, mit bitte, meiner apud proceres vestrae reipublicae ac exteros praeclaros viros, praesertim apud reverendum dominum Doctorem Valent[inum] And[reae] et dominum Dureum19 et Hartlibium20 ac reliquos Britannos, im besten eingedechtig zu verbleiben. Dabam properanter, anno MDCXLIII, XXVI Augusti, Slesvici. Vester toto pectore, dum vita manebit, c Morsius 10 15 20 Doctoris Heinii filia, Elizabetha, ist neulich vertrawet an einen prediger, so Martinus Henschelius genennet wird und pastor ist Revalis ad Divi Olai templum. Der herr doctor und herr Tassius konnen auf Lübeck ihre Briefe an herrn Elverum mit einem umbschlage an herrn Andream Daetri, handelßmanne, auff Reval oder an den herrn pastorem Henschelium oder mir selbige zu senden. Der herr Andreas Daetri dhat bißhero, antequam generum ibi nactusd, sie auß Reval richtig in Dorpt herrn Heinio einhendigen. Salvete iterum plus millies, veteris fidi amiculi non immemores.| Des herrn doctoris und herrn Tassii literae werden cum operculo ad Doctorem Georgium Bussium, medicum illustrissimi principis, e regione templi cathedralis habitantem, oder apud hospitem meum, Henning Petersen, in Slesewig in der Hamburger herberge mich antreffen. Wochentlich reisen von Hamburg zu uns die Neumunsterische fuhrleute, die bei meinem eirthe einkehren. Vale iterum et festinationi ignosce. DEM EDLEN, EHRENVESTEN UND HOCHGELEHRTEN HERRN DOCTORI JOACHIMO JUNGIO, BERÜMBTEN 25 RECTORI GYMNASII HAMBURGENSIS UND PRIMARIO PROFESSORI AC MEDICO ET MATHEMATICO DASELBSTEN, MEINEM BESONDERS SEHR WERTHEN HERRN UND FREUNDE DIENSTFLEISSIG ZU HENDEN. IN HAMBURG BEY DEM GYMNASIO HINDER SANCT JOHANNIS WONHAFFTIG. 30 a heres] darüber von Jungius’ Hand: haeres. b gegen] eigen (?). c Unterschrift ergänzt von späterer Hand: Joach. d–d hat bißhero ... nactus] über der Zeile statt gestrichenem: lest. 19 John Dury. 20 Samuel Hartlib. 532 312 5 10 15 Von Kaspar Westermann. Helmstedt, 5./15. September 1643 Läßt [Johannes] von Feldens Analytik-Vorlesung von [Gerhard] Bode mitschreiben. [Hermann] Conring greift in seinem naturphilosophischen Kolleg [Johannes] Sperling an. Benedikt Bahr hat die von Jungius gesandten Hamburger Disputationen [vgl. Nr. 291] noch nicht Conring übergeben, Westermann hat diesem inzwischen die neueren Disputationen geschenkt. Conring studiert die Schriften des René Descartes; er will demnächst seine Meinung über die Atomtheorien und über die aristotelischen Beweisverfahren vorlegen. Eine logische Disputation des Balthasar Cellarius zeigt Einfluß der «Logica Hamburgensis». Bittet um Rücksendung von auf einem beiliegenden Zettel aufgeführten Disputationen und Zusendung von Jungius’ Erklärungen zum fünften Buch der Ethik des Aristoteles. Justus [Georg] Schottelius’ juristische Doktordisputation steht an. Conring läßt Jungius grüßen. Sup. ep. 98, Nr. CLII, Bl. 223r–v (Text), 223v (Adresse). Original. Zit. (dt. Übs.): Avé-Lallemant 1863: 353f. Salutem plurimam. 20 25 30 Lubens, vir clarissime, litteras tuas1 vidi, quibus et me amas et industriam nostram laudas; alterum valde amplector et approbo, alterum timide, quia scio non attingere me culmen hoc laudis, in quo collocat me tuus affectus. Apodictici nostri quid rerum gerunt, superioribus meis, spero, declaravi. Magister Feldenus interim paucas ante septimanas Analytica auditoribus suis praelegere est aggressus. Dogmata eius praecipua a Bodio describenda curo, ne et te Archimedis nostri sapientia fugiat. Hieronymus Iordanus saepius occasione data me instigavit, ut et nomen meum collegio Conringii physico darem; verum cum alia, ut nosti, praepeditum me haberent, invitum et plane reluctantem ignaviae huius dulcedo subiit. Eligit sibi prae caeteris Institutiones Sperlingii physicas2, in quas debacchetur, quod et in publico programmate hisce verbis significarat: «Animadversuri praecipue in musteam philosophiam novatorum quorundam, frustra enim nobili illi aquilae obstrepunt noctuae, passeres et corvicularum quicquid est.» Infelici enim praefatione quadam acrius aliquanto Passer Witebergensis eum, ut audio, insectatus est. Disputationum, quas Magistro Bario transmiseras, nullam cum domino Conringio communicavit, neque intercessit Benedicto Bario tanta cum ipso familiaritas, qualem tu 1 Nr. 309. 2 Johannes Sperling, Institutiones physicae, Wittenberg 1639. 533 5 10 15 20 25 30 Hamburgi suspicabaris. Recentiorum quicquid est, id omne ipsi a me obvenit dono. a Nuperrime ipsi cum adessem, perquam in Renathum Carthesium vigilare animadverti. Propriam de atomis sententiam aperturum se pollicetur, quod aliter Carthesium, aliter Sennertum3, aliter vos de iis philosophari non obscure intelligat. Opinatur enim generationem et corruptionem secundum Democritum etiam a syndiacrisi vere fuisse distinctam. Physico hoc collegio durante disputationes suas De naturalis scientiae constitutione4 absolvet. Ex textibus Aristotelis autem brevi se demonstrationes aliquot deducturum affirmat, quae firmitatis robore minime eis concedant, quas exempli gratia a domino doctore Apodicticae Hamburgensi5 insertas videt. Videbimus, quid praestiturus sit. Ego, re antequam et factis exprimat, ne verba sint, vereor. Bennichius6 noster ut in aliis industrium se praebet, ita in hoc collegio physico quoque singula observat, notat mecumque saepius de iis confert. Octiduo abhinc magistrorum nostrorum doctissimus, dominus Balthasar Cellarius, horis ante- et pomeridianis publice disputavit De consequentiis in genere, et in specie de iis, quae dantur extra syllogismum7. Multa in ea disputatione docta et praeclara vestigia sunt, quae Hamburgensem Logicam redolent, quamvis non aperte adeo hoc prodat. Audio Ienae eum ante annos quatuor nonnullis civium nostrorum Logicam Hamburgensem privatis praelectionibus proposuisse.| Disputatio prolixior erat, quam quae commode adiungi epistolio posset; transmittetur alias. Errandi in superioribus meis Iohannes Hogius mihi exstiterat autor, quaeso, ignoscas et ex hisce Slaphii errorem corrigas. Vestrorum ad nos si quis iverit, in praesenti schedula consignatas disputationes mihi ut remittas, obnixe rogo. Quod si adieceris ea, quae olim de iustitia commutativa, correctiva et distributiva, item de proportione in contractibus, poenarum et praemiorum erogationibus observanda in librum V Ethicorum commentatus eras8, est, quod immortalis beneficii loco ducam. Video, quantus mihi huius rei usus iam esse possit; oscitantiorem tum temporis fuisse me fateor, quam rei tantae dignitas et praestantia requirebat, paucula vero adhuc, quae consignaveram, fato interierunt, nescio, quo. Pridie Iustus Schöttelius advenit disputaturus in Iulia hac pro gradu, quod dicunt, in utroque iure. Vale, vir magne, et nos amare persevera. Salutat te dominus Conringius officiosissime. 3 Daniel Sennert. 4 Disputationum physicarum prima de natura et constitutione physices, quam ... praeside Hermanno Conringio ... publice defendet ad diem XXII. Novembr. Joannes Henichius Winhusanus, Helmstedt 1637. 5 Joachim Jungius, Logica Hamburgensis, Hamburg 1635 und 1638, ed. Meyer 1957a. 6 Nikolaus Johannes Bennich. 7 Nicht nachgewiesen. 8 Im handschriftlichen Jungius-Nachlaß (Pe. 47b) finden sich Aufzeichnungen zu den genannten Themen, vgl. Meinel 1984a: 47f. 534 Dabam Helmaestadi, anno 1643, die 5 Septembris. T[uus] omni veneratione Caspar Westermannus mpp 5 EXCELLENTISSIMO ET EXPERIENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE b DOCTORI, GYMNASII HAMBURGENSIS RECTORI, DOMINO ET FAUTORI MEO OSERVANDO. HAMBURGUM. 10 a Randnotiz von Jungius’ Hand: Conringius. b Notiz, Schreibblei, von fremder Hand: Adam Wigand, sattler in der s<...>.― Notiz von Jungius’ Hand: 8 Sept. 313 Von [Reinhold] Blome. Helmstedt, 25. September / 5. Oktober 1643 15 Weiß nicht, wie er die Mittel für die geplante Promotion [zum Doktor der Rechte] zusammenbekommen soll. Die Kosten sind auf einem beiliegenden Zettel aufgeführt. Bittet um Jungius’ Rat, an welche Gönner in Hamburg er sich wenden soll. 20 Sup. ep. 97, Nr. XXXIII, Bl. 37r (Text), 37v (Adresse), 34r–v (beiliegender Zettel). Original. Ed. (nur der beiliegende Zettel): Avé-Lallemant 1863: 261. Salutem et officia. 25 30 Vir excellentissime, facile agnosces non potuisse me nunc citius rescribere. Prolixas, quas dicis, literas tuas1 recte accepi iisque mox respondi. Mirarer te meas non recte accepisse, nisi haec querela communis mihi esset cum Westermanno, cum tamen seperatim scripserimus, ut tabellarii negligentiam intervenisse necesse sit. Cur isti2 (scis quem dicam) non scribam, superioribus3 significavi. Adde nunc, quod ille nummum nullum in manus meas venire patietur, nisi chirographo caveam me quotannis, nescio, quos sexaginta taleros (saepius autem hic ipsius sermo fuit) pro ipso aut pro patre soluturum. 1 Unbekannt. 2 Wohl Johannes von Spreckelsen. 3 Unbekannt, vgl. Nr. 314. 535 Hoc ego tam scio, quam quod certissime. Vide ergo, humanitatem tuam obtestor, num alia via expediri res possit. 5 10 15 20 25 Transmitto tibi, ut vides, rotulum sumptuum, quos necessario erogandos esse non negabis, ubi singula consideraveris. His tamen addendum est, quod ad vestem comparandam erit, triginta circiter taleri; etiam haec speciatim enumeravi, ne qua fucum tibi facere velle videar. Avunculus promisit se missurum triginta taleros, eos vesti tribuo, ita priori summae nihil decedit. Erit sine dubio (neque enim unquam aliter fieri reperio), quod praeter spem sit expendendum. Unde eam tibi summam dices ? Nihil habeo, quod respondeam. Nisi tu subvenis, actum est. Attamen dominus consul Winckelius4, si id daturus est, unde fisco satisfaciam, animadvertet et viginti septem istis taleris ad hanc rem opus esse, quos professoribus solvam, et duobus aliis, quos pedello ― dixissem propemodum istis quoque decem, quos professores bibent, <dum> me tentabunt et examinabunt; haec mihi in mentem nunc veniunt. Scripsissem domino consuli Winckelio, si tui consilii certus fuissem, itemque pastori Cathariniano5. Etiam domino consuli Brandio6 scribere distuli, dum a te certior fiam. Hoc etiam atque etiam te obtestor, enitere, ne ego auream hanc spem frustra somniaverim; habebis me tota vita gratum atque memorem. Consulem Brandium quod Coppenorum testamento praeesse scribis, inde credo nuper mihi missos esse quindecim taleros, tum tantum panni, unde vestem fieri feci. Quam nunc mitti necesse foret vesti faciendae, materiam Bunckius afferre posset, Pumpii emerent, scio enim eos libenter hanc gratiam a me inituros. Est patricius Brunsvicensis, egregiae profecto eruditionis et undecim annorum academicus, quem mecum honores petiturum confido. Ego iam hinc disputationem conscribere aggredior. Reliqua tuae fidei commendo. Scribe, quaeso, sine mora, num quid sit, quod literis meis efficere possim. Vale et me ama. Ex Academia Iulia, anno 1643, die 25 Septembris. T[uus] omni cultu ac veneratione Bl[omius] 30 EXCELLENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, DOMINO MEO. HAMBURGUM.a | 4 Ulrich Winckel. 5 Jakob Grosse. 536 In die facultet 21 goldguden, ist aber jetzund so viel gesteigert, das man giebt Dem pedellen 27 reichsthaler 2 Confaicturen und wein beim examine und tentamine Das praesidium 10 5 Die mahlzeit, dazu alle professoren werden geladen, imgleichen die opponenten, deren nicht weniger alß 8 oder 9, dazu die tischgesellen, ohngefähr 10 20 1 faß Garlebisch bier 10 Deß decani haußfrawen, dafür daß sie die mühe mit der mahlzeit gehabt 4 Den mägden 2 Disputation zu drucken ohngefähr 6 ___________________________________________________________________________________ 86 reichsthaler.| Wan 2 zugleich disputirten, alßdan giengen ab: Für die mahlzeit 10 reichsthaler Für bier 5 ___________________________ 15 ___________________________ 86 15 ___________________________ 71 __________________________________________________________________________________ 6 ellen tuch zum kleid und mantel, à 3 reichsthaler 18 reichsthaler Taffet unter das wammeß zu füttern 3 ellen, à elle 1½ 4½ 1 paar halber seiden strümpf 2½ 6 Johannes Brand. 537 Huet 4 ___________________________ 29 a Notiz von Jungius’ Hand: 43, 25 Sept. 5 314 10 15 20 Erinnert Blome daran, daß der Erwerb des Doktorgrads, der nun finanziell fast unmöglich erscheint, nur Mittel zum Zweck [der Berufung Blomes auf die vakante Professur am Hamburger Gymnasium] sei. Da ein früherer Brief Blomes nicht angekommen ist, bittet Jungius um Erläuterung, warum Blome nicht Johannes von Spreckelsen wegen des Verkaufs des Grabdenkmals [der Familie Blome in St. Katharinen in Hamburg] schreibt. Bürgermeister Ulrich Winckel hat eine Beihilfe von 40 Mark zugesagt. Jungius selbst kann kein Darlehen gewähren, da er gerade ein Haus kauft. Bittet um die Zusage, daß Blome die vakante Ethikprofessur anstrebt. Rät Blome, lateinische Gelegenheitsdichtungen zu verfassen, um seine Gelehrsamkeit ohne besonderen Kostenaufwand in Hamburg bekanntzumachen. Empfiehlt Christian Buncke. Sup. ep. 96, Nr. VI, Bl. 7r–v. Konzept. Zit. (teilweise in dt. Übs.): Avé-Lallemant 1863: 263f. a 25 An Reinhold Blome [in Helmstedt. Hamburg] 30. September / 10. Oktober 1643 Salutem et officia. Cognosco ex adiuncto literis tuis1 rotulo, Reinholde carissime, id, quo ceu adiumento ad primarium scopum usurus eram, difficilius evadere ipso scopo, imo forsan evk tw/n avduna,twn. Errandi causam praebuisti ipse, cum enim primam ipsius consilii mentionem faceres2, rem esse non multae pecuniae aiebas, et verisimile erat academicos hisce publ[icis] calamitatibus redditos esse frugaliores. 1 Nr. 313. 2 Nr. 302. 538 5 10 15 Cur non scribas iam ad Ioh[annem a] Spr[eckelsen], in superioribus (quas intercidisse putas nec ego hactenus accepi) te signisficasse ais, mallem id iterum mihi significasses. Memini, cum mihi mandatum mitteres vendendi monumentum, addere te multo rectius per istum scilicet vendi monumentum posse. Consul W[inckelius] non ultra 40 marcas promisit. Quod ad me, totus iam sum in domo emenda ideoque quaero potius, unde sumam numos, quam ubi locem. Sed ad rem. Id agimus, ut professorem publicum philosophiae practicae habeamus, qui privatim tum institutiones iuris doceat, tum eloquentiae studia dirigat. Si arridet conditio, primo quoque tempore significa (nam in postremis tuis ne verbulo quidem rem attigisti), et interim ipse dispice, quomodo professorum de studiis | tuis iudicia nostris hominibus innotescant aut qua ratione ipse te commendes. Utrumque multis modis fieri posse non adeo sumptuosis non ignoras, et quaedam monui in meis, quas accepisti. Ubi patricius ille Brunsvicensis publice disputabit, tu inter opponentes te virum praesta, eidem prolixo et elaborato carmine gratulare, ita eruditio tua alieno sumptu inclarescet. Interim cum consule W[inckelio]3 loquar, ut promissos nummos ad sumptum disputationis unius atque alterius publicae tibi indulgeat. Vale et noli festinare. Hamburgi, dabam pridie Kalendas Octobres anno 1643. 20 Chr[istianum] Bunkium iuvenem iugem et doctum, medicinae studiosum, amicum meum, tibi commendo. Intra quinque menses habituri sumus novum consulem et aliquot senatores, tu interea imitare eum, qui vigente bello Actiaeo navem suam ita instruebat, ut parata esset ad utrumque. Carmina pangito, quae deinde accomodes. 25 a Darüber von Jungius’ Hand: 1643, 30 Sept. 315 Von Kaspar Westermann. Helmstedt, 4./14. Oktober 1643 30 Sendet die von Jungius erbetenen Disputationen [Hermann] Conrings, weitere Disputationen Conrings sind im Besitz von [Paul Marquart] Schlegel und [Johannes] Placcius [in Hamburg]. Conring läßt fragen, ob Jungius Conrings Einleitung zur Politik 3 Ulrich Winckel. 539 des Aristoteles gelesen hat. [Johannes] von Feldens Aristotelismus. Auskunft über Balthasar Cellarius. Westermann wartet darauf, daß [Christian] Buncke die erbetenen Hamburger Disputationen und Jungius’ Erklärungen [zum 5. Buch] der Ethik des Aristoteles überbringt. Conring und Reinhold Blome lassen Jungius grüßen. 5 Sup. ep. 98, Nr. CLIII, Bl. 224r (Text), 224v (Adresse). Original. Zit. (dt. Übs.): Avé-Lallemant 1863: 353f. Salutem plurimam. 10 15 20 25 30 35 Disputationes iam pridem tibi promissas, vir clarissime, serius omnino transmitto, quam exspectatio tua et aviditas ferebat aut officium meum. Sed cum non inertis animi culpa sit, dabis hanc veniam, spero, temporum iniuriae nostrisque occupationibus. Medicas ut et politicas domini Conringii disputationes colligere plurimas potuissem, verum cum haud obscure intelligerem eas esse in manibus clarissimorum virorum, dominorum Slegelii et Placcii, eas praecipue misi, quas tu prae reliquis expetebas et ipse Conringius maxime commendabat. Saepius percunctatus est, anne et a te visa sit introductio eius ad Politicam Aristotelis, quam versioni doctissimi Giphanii praemisit1. Quaeso, si quando studiis gravioribus horulam subducere fas fuerit, eam pervolvas, nimis enim ipsum in ea placere sibi animadverto. Exemplaria apud Tobiam Gundermannum exstabunt. In Magistri Feldeni nostri sapientiam quo diligentius inquiro, eo magis ineptire hominem intelligo. Nullas in libris Aristotelis ambiguitates aut perplexitates occurere acriter propugnat, quod vel liquido constare iis arbitratur, qui leviter tantum in mathematicorum scripta se demiserint. Sique interdum eveniat, ut verbo uno atque altero latius vel strictius aliquanto utatur, hoc ipsum omnino disertis verbis in ipso contextu significare docet. Tu, quam e diametro hoc ipsum tuae omniumque doctiorum opinioni oppositum sit, facile vides. In demonstrando adeo sive largus sive profusus est, ut nobis quoque ius nostrum civile plurimis demonstrationibus refertum eat. Contra contractus innominatos ut inutiles pro viribus exterminare ex eo annititur. Baldus2 sane, si viveret, perversam adeo opinionem ad orcum more solito damnaret. Nostri quid facturi sint, ignoro. Certe umbra eius ubivis iam vapulat. Magister Balthasar Cellarius, cuius nuperrime mentionem mihi iniecisti, domo Thuringus est, philosophiae autem sacris in Inclyta Salana initiatus, ubi et eos progressus fecit, ut philosophiam ibidem non sine summa laude per annos aliquot docuerit. Sectatur Aristotelis dogmata in multis acrius, remissius in quibusdam. M[agistri] Iacobus Lagus ut et Ioach[imus] Matthiae Hamb[urgenses] inter auditores ipsius fuerunt. Ipse Magistri Iohannis Musaei aequalis est et praeter propter quadragesimum aetatis annum iam agit. 1 Aristotelis Politicorum l. VIII Oberto Gifanio interprete, cum prooemio H. Conringii, Helmstedt 1637. 2 Camillo Baldo. 540 Disputationes ut et castigationes tuas doctrinae Aristotelicae de iustitia3 per Bunkium exspecto. Vale, loci et professionis tuae decus, et nos ama. Salutat te clarissimus Conringius officiose. Reinholdus Blomius bene valet et litteras ipsius4 iam tibi redditas esse nullus dubitat. 5 Helmaestadi, anno 1643, die 4 Octobris. T[uus] omni cultu et veneratione Caspar Westermannus 10 EXCELLENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI CLARISSIMO, RECTORI GYMNASII HAMBURGENSIS PATRII CELEBERRIMO, DOMINO ET FAUTORI MEO OBSERVANDO. HAMBURGUM.a a Notiz von Jungius’ Hand: 24 Octob. Una cum hisce tabellarius attulit disputationum fasciculum. 15 316 20 25 Von Reinhold Blome. Helmstedt, 9./19. Oktober 1643 Bekräftigt, daß er die mit einer juristischen Lehrverpflichtung verbundene Rhetorikprofessur am Hamburger Gymnasium anstrebt. Die beiden von Jungius vorgeschlagenen Möglichkeiten, seine Qualifikation unter Beweis zu stellen, nämlich lateinische Gelegenheitsgedichte zu verfassen und bei Disputationen zu opponieren, scheinen ihm nicht ratsam. Seine philologische Qualifikation ist den Hamburger Bürgermeistern bereits genugsam bekannt. Was die juristische Qualifikation betrifft, hofft er immer noch, dank eines Darlehens von Jungius oder finanzieller Beihilfen der Hamburger Bürgermeister einen akademischen Grad in den Rechten erlangen zu können. Sup. ep. 97, Nr. XXXIV, Bl. 38r–v (Text), 39r (Adresse). Original. 30 Salutem et officia. 3 Vgl. Nr. 312. 4 Nr. 313. 541 5 10 15 20 25 30 35 Vir excellentissime, literas tuas1 hodie accepi, quarum summa ad haec duo redit, ut significem, num mihi arrideat conditio professoria, deinde, ut ipse dispiciam, quomodo professorum Helmestetensium iudicia de studiis meis vestris hominibus innotescant. Conditio illa quam mihi arrideat, iam ante satis clare significasse me existimaveram, idque factum esse etiamnum certo mihi persuadeo, ut mirari non debueris, cur in postremis meis nullam ea de re mentionem fecerim. Nimirum hoc pacto futurum spero, quod tu quoque sentis, ut adversa mea sors grata vice aliquando mutetur, idque ut Deus immortalis ita esse velit iubeatque, supplex eum veneror. Te vero, quam possum, diligentissime rogo, ut omne studium tuum omnemque diligentiam (quod facturum te polliceris) hanc in rem conferas; reperies me omni vita gratum et memorem. Si namque omnia perdam, animum tamen liberalem et a sordido ingratitudinis vitio eique similibus liberum nunquam mihi non ceu proprium vindicabo. Nunc dispiciam, quo pacto vestris hominibus innotescere possint nostrorum de me iudicia. Suades tu, ut carmina scribam. Fac eos, qui rebus scholasticis praesunt, praecipue dominum consulem Winckelium2, cuius acumen nolim mihi memorari, ipse expertus sum, fac eos, inquam, argumentari: «Versus facit egregios, iuris ergo peritus est.» Imo tanto minus: Nam bonus poeta et sapiens iurisconsultus vix per rerum naturam coire posse videntur. At philosophus bonus ? Ne id quidem vel ipso te iudice, at orator, sive mavis rhetor, vix, ac propemodum ne vix quidem. Vides ergo versus parum facere ad existimationem comparandam, taceo, quantum boni temporis, cuius ego sum parcissimus, elaborato carmini sit insumendum. Neque nostri ex versibus me alium quam poetam iudicabunt, ego autem nostris bonus iurisprudentiae studiosus, vestris vero praeterea linguarum peritus et philosophiae non imperitus videri cupio. Atque a linguarum cognitione consul Winckelius iam ante biennium aut longius commendatum me habebat, neque de eo reliqui dubitabant. Philosophiae autem idoneus aut non idoneus ut videar, tu tua commendatione et autoritate facere potes. Restat iuris peritia, quam ego frustra prae me feram, nisi ab academia testimonium habeam. Quid suades ? Vis, ut in opponendo virum me praebeam. Quid, si non roger ? | Ultro enim accedere mores huius loci non ferunt. Aut, si roger, quid in eo laudis est candidato, a quo tyrones aestimare solemus ? Fac vero prorsus singulare quid a me praestari, num id dignum est, quod continuo Hamburgum nuntietur ? Erubesco ad istam laudem, siquidem prima est: Blomius eruditionem suam ostendit acriter opponendo. Profecto homines hic maiora a me exspectant. Confidenter hoc dico, non tamen praeter veritatem. Postremum est, ut praeside professore quodam disputem, quod quidem omnium optimum est, idque ego nequaquam recuso. Sed ut verum dicam, nihil in eo singulare est, si futurus professor nihil faciat, nisi quod quilibet e studiosorum grege facere consueverit. 1 Nr. 314. 2 Ulrich Winckel. 542 5 10 Ego ab initio sic sentiebam: Dominus Iungius iam non amplius mecum aget ut cum homine, cuius omnia sint incerta, quin existimabit parsimonia et industria mea futurum, ut vel primo anno ipsi satisfaciam. Statuet porro honorificum sibi esse eum habere collegam, cui ad doctorem aut licentiatum nihil desit nisi titulus sive nomen. Denique hoc beneficio sic me demerebitur, ut suo iure vel nolentem me ad omnia sibi devinctum reddat. Haec ego fingebam, quae si non processere, non tibi, sed mihi culpam adsigno. Quid porro consilii est ? Ego utrique consuli Winckelio et Brandio3 proxime scribam, nisi tu interea aliud quid suadebis, Brandiumque, quantum potero, monebo aut rogabo, ut quamprimum respondeat, quo sciam, quo in loco sim. Nisi enim ista res certa est, aliud agam potius, quam ut vana spe ipse me ducam. De tuo beneficio in praestanda pecunia nondum omnino despero, de reliquo paternum affectum mihi promitto. Me, velim, credas tibi esse veneratione et obsequendi studio filium. Vale et me ama. Ex Academia Iulia, die 9 Octobris, anno 43. 15 T[uus] Blomius 20 EXCELLENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, DOMINO MEO. HAMBURGUM.a a Notiz von Jungius’ Hand: 43, 22 Octob. 25 317 30 Von Kaspar Westermann. Helmstedt, 20./30. Oktober 1643 Dankt für ein erhaltenes Antwortschreiben auf seinen vorausgegangenen Brief [Nr. 315]. Andreas Kinderling veröffentlicht eine polemische Entgegnung «Fumus» auf die «Facula» [des Konvertiten Barthold] Nihus. Eine logische Disputation des [Johannes] von Felden über [die Definition des Syllogismus als] Proportion. Westermann wird 3 Johannes Brand. 543 Jungius demnächst eine Disputation des [Balthasar] Cellarius und Kinderlings «Fumus» zusenden. Sup. ep. 98, Nr. CLIV, Bl. 225r (Text), 225v (Adresse). Original. 5 Salutem plurimam. 10 15 Libentissime legi litterulas tuas1, vir clarissime, in quibus iucundissimum mihi fuit, quod cognovi meas tibi redditas esse. Quamvis enim nihil fere in iis magnum aut novum, verebar, tamen tibi ne redderentur. Iam etsi, quae scriberem, non habebam, voluntatem tamen et occasionem simul mihi praebuit Reinholdus Blomius noster, cui hoc, quicquid est officii, recusare non potui. Nuper in transmittendis disputationibus nostris praeter pacta conventa quod egerim, fateor, at amoris ingenuitate et observantia tui profectum, huius quicquid est, nec in aliam partem interpretari debes. Professor logicus, Magister Andreas Kinderling, Fumum in Faculam Nihusii logicam de modalibus edidit2. Ita intemperanter et munere ingenii et thesauro temporis abutuntur homines, et ut quisque partum aliquem abortivit inanem omnis iudicii atque doctrinae, eum continuo tollit et educit sine omni delectu. Magister Feldenus paucos ante dies de proportione sive ratione sua publice disputavit3. 20 Postremam Magistri Cellarii De consequentiis disputationem4, ubi dabitur occasio, transmittam cum Fumo Kinderlingii. Sed de nostris tantum. Tua studia quid agunt ? Non enim te cessare aequum est nec subsistere in medio cursu. Ignosce festinationi et incuriae scriptionis, alias dabitur opera, ut simus diligentiores. Vale feliciter. Helmaestadi, anno 1643, die 20 Octobris. 25 T[uus] omni cultu et veneratione Caspar Westermannus H[amburgensis] 1 Unbekannt. 2 Barthold Nihus, Facula in Conradi Horneii gratiam accensa, ambulantis in nocte illic ubi disputat pro Aristotele de modalibus, Kön 1641; Andreas Kinderling, Fumus Faculae Nihusianae in rebus logicis dispulsus, Helmstedt 1643. 3 Nicht nachgewiesen. 4 Bernhard Cellarius, Disputatio logica de consequentia syllogistica, quam ... praeside M. Balthasare Cellario ... publico exponit examini Andreas Tatianus ... ad diem XXI. Octobr., Helmstedt 1643. 544 EXCELLENTISSIMO ET EXPERIENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, GYMNASII HAMBURGENSIS RECTORI CLARISSIMO, DOMINO ET FAUTORI MEO OBSERVANDO. HAMBURG, HINDER SANCT PETERSKIRCHHOF. FRANCO BISS BRAUNSCHWEIG.a 5 a Notiz von Jungius’ Hand: 24 Nov. 318 Von Reinhold Blome. Helmstedt, 23. Oktober / 2. November 1643 10 15 20 Wartet dringend auf Antwort auf sein letztes Schreiben [Nr. 316]. Hat nicht beiden Hamburger Bürgermeistern, sondern nur [Johannes] Brand geschrieben. Arbeitet an seiner Disputation. Bittet Jungius, den Bürgermeister [Ulrich] Winckel zur Überweisung der versprochenen Beihilfe zu veranlassen. Wird anläßlich des Vizerektorats des [Johannes] Lotichius und der Amtseinführung des neuen Hamburger Bürgermeisters lateinische Gelegenheitsgedichte schreiben. Ist beunruhigt über einen Brief des [Johannes] Placcius, den er gesehen hat, wonach es noch mehrere weitere Bewerber um die vakante Professur am Hamburger Gymnasium gibt. Sup. ep. 97, Nr. XXXV, Bl. 40r–v (Text), 40v (Adresse). Original. Salutem et officia. 25 30 Vir excellentissime, non, si tu non scribis, me quoque silentio aeque pertinaci uti decet. Te fortassis negotia tua prohibent, ego, qui meas res libere et otiose ago, si taceam, inexcusabilis esse mihi videor. Quae mea sit sententia, proxime significavi1, idque ea libertate feci, qua omnibus in rebus uti soleo, fui tamen (sic enim iudico, cum recordor) paulo calidior et incitatior, id tu et festinationi meae et aetati condonabis. Consilium, quod ceperam, ut utrique consuli scriberem, cum melius cogitavi, immaturum atque adeo intempestivum esse censui. Brandio tamen ut non aperte, sic exquisitis verbis et prolixius, quam fert mea consuetudo, res meas commendavi. Non est, cur non omnia ab eo sperem. De disputatione nihil muto, iamque sub manu habeo locum de compensationibus et reconventione. Tuum erit prospicere, ne pecunia, quam Winckelius promisit, emaneat. 1 Nr. 316. 545 5 10 Carmini pangendo locus erit, cum Doctor Lotichius magistratum academicum inibit, quod proximo Ianuario fiet. Etiam futuro consuli elaboratis versiculis gratulari potero, sed ii non erunt adeo multi, ne alibi tempus teram, quod iuri civili nexu mancipioque deberi existimo. Sic enim statuo, ut scripsi: Si ista apud vos non procedunt, nihil mihi proderit versus condidisse, neque versus quantumvis elegantes ad negotium illud apud vos promovendum ita multum iuvabunt. Doctor Placcius nuper affini2 scripsit (ne dubita, ipse manum cognovi) rumore differri apud vos, quasi ego per te professoris munus ambiam, scire se cupere,| quibus ego promotoribus aut qua spe istuc agitem, esse enim competitores quamplurimos, etiam doctores. Hoc quale sit, vide. Quod omnium rerum caput est, tibi spes meas iterum atque iterum diligentissime commendo. Vale et me ama. Ex Academia Iulia, die 23 Octobris, anno 1643. T[uus] omni veneratione et cultu 15 Bl[omius] EXCELLENTISSIMO VIRO DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, DOMINO MEO. HAMBURGUM.a 20 a Notiz von Jungius’ Hand: 43, 27 Octob. 25 319 30 Hat drei Briefe Blomes erhalten, hat aber erst jetzt Gelegenheit zu antworten. Blome soll ein lateinisches Gedicht anläßlich des Vizerektorats [des Johannes Lotichius in Helmstedt] schreiben und das Manuskript seiner Disputation beiden Hamburger Bürgermeistern widmen und [Ulrich] Winckel vorlegen, Winckel wird eine Beihilfe zum Druck auszahlen. Die Zusammensetzung des Scholarchats, das die vakante Professur 2 An Reinhold Blome [in Helmstedt]. Hamburg, 28. Oktober / 7. November 1643 Vinzenz Garmers. 546 besetzen wird, ist noch unsicher. Mahnt Blome, über seinen Rechtsstudien nicht zu vergessen, daß es sich bei der Stelle um eine Ethikprofessur handelt. In der Tat gibt es noch weitere Bewerber. 5 Sup. ep. 96, Nr. VII, Bl. 9r–10v. Konzept. Vgl. Avé-Lallemant 1863: 263f. Literae tuae die 2 Octobris datae1 pervenerunt ad me, sed nihil attulerunt novi. Quas die 9 Octobris dedisti2, eas Westermanni literis inclusas proximo die Dominicob mihi pater eiusdem tradidit triduo serius, quam oportebat, die autem Sabbathi tabellarius Brunsvicensis hinc abit. Quas die 23 Octobris scripsisti3, eas cum Westermanni die 27 Octobris recte accepi. Postremae hae magis placent quam priores, quamvis nec in hisce calor tuus omnino deferbuerit. Ita enim ordiris: «Non, si tu non scribis, me quoque silentio aeque pertinaci uti decet.»4 Consilium de carmine vicerectori futuro pangendo probo. Consul Winckelius pecuniam non mittet, antequam disputationem tuam viderit, ea conditione nuper iterum promisit. Maturabis et inscribes eam duobus consulibus. a 10 15 20 25 Neuter consulum quidquam efficere potest nisi per scholarchas. Quia incertum est, quos retenturi quosve accepturi simus scholarchas et quem in eligendo professore modum observaturus sit vel senatus vel scholarchae, ideo res trahenda est. Nihil magis metuo, quam ne ante Petri Cathedram5 fiat electio. Doctor Ericus W[ördenhoff], alter scholarcharum, migraturus est Rizbyttelium praefectus ibi futurus, nondum tamen omnino id certum est. Unum praeterea hoc nondum satis, ut video, te monui: Non quaerimus sapientem iurisconsultum, non perfectum legisperitum neque iuris professorem, sed ethices et politices, quique in Latinae eloquentiae studiis iuvare iuventutem nostram possit et velit. Institutionum iuris professio est accessoria. Tu mihi semper iuris tuum studium crepas, reliquorum vix mentionem facere dignaris. Cogor hoc monere, quia vereor, ne apud alios eodem modo pecces. Vera ille6 scribit, cuius manum ab affine7 monstratam cognovisti8, nam et ipse et tres doctores iuris professionem gymnasii ambiunt, eruditione affinitatibus gratia satis 1 Unbekannt. 2 Nr. 316. 3 Nr. 318. 4 Vgl. Nr. 318. 5 22. Februar. 6 Johannes Placcius. 7 Vinzenz Garmers. 8 Vgl. Nr. 318. 547 5 suffulti. Nisi | talem te nostri credant, qui praeter Institionum lectionem etiam de morali philosophia disputare et humanitatis studia hic provehere possit, frustra tot competitoribus obnitemur, quibus accedere et filius Magistri Bernhardi Werembergii et alii. Interim non postulo, ut iuris studia, quibus te mancipatum significas, interrumpas, prae te feras tamen simul illa reliqua. Ubi propior professionis spes accesserit, satis mature monebo, quid factu opus sit. Etiam Ioach[imus] Hagmeierus erit inter eos, qui electoribus proponentur, non tamen puto ipsum competitorem fore. Hamburgi, die 28 Octobris, anno 1643. 10 Disputationem secundam Cellarii9 serva, sed noli mittere quidquam per tabellarium. Nolo vel me vel parentem tuum unde gravari. a Darüber von Jungius’ Hand: Reinholdo Blomio, d. 28 Octob. b proximo die Dominico] statt gestrichenem: d. 22 Oct. c 15 320 20 25 Von Bernhard Varenius. Königsberg, 5./15. November 1643 Drückt seine Dankbarkeit gegenüber Jungius aus. Berichtet über den Zustande der Universität Königsberg: Von den drei höheren Fakultäten wird am ehesten an der medizinischen der Lehrbetrieb aufrechterhalten, an der theologischen und juristischen finden nur unregelmäßig und selten Lehrveranstaltungen statt. Der Unterricht an der philosophischen Fakultät befriedigt Varenius nicht. Der Aristotelismus der Magister [Hartwig] Wichelmann und [Christian] Dreier. Angebliche Beleidigung der philosophischen Fakultät durch den Juristen [Adam] Riccius. Sup. ep. 98, Nr. CXIV, Bl. 159r–v (Text), 162v (Adresse). Original. Ed.: Guhrauer 1850: 368–370; dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 308–311; Avé-Lallemant 1882: 108–111. 30 Salutem plurimam. 9 Bernhard Cellarius, Disputatio logica de consequentia syllogistica, quam ... praeside M. Balthasare Cellario ... publico exponit examini Andreas Tatianus ... ad diem XXI. Octobr., Helmstedt 1643. 548 5 10 15 20 25 30 35 Quod tanto temporis intervallo, vir excellentissime, praeceptor plurimum honorande, literas tramittere supersederim, nec oblivione praestitorum beneficiorum nec neglegentia vel socordia factum est. Eam enim in promovendis studiis meis animi tui promtitudinem expertus sum, ut, si eius memoriam apud me sinerem interire, ingratissimus merito censeri possem. Causa vero, ut ingenue fatear, est, quod subverebar, ne literae meae apto dignoque scribendi argumento destitutae claritati tuae non tam gratae quam molestae forent. Neque enim eram nescius ad sapientes et gravioribus occupationibus studiisque implicatos viros literas verborum plenas, rerum inanes iuvenili temeritate perscribere stultitiae egregium esse signum, imo eos, ad quos scribitur, non parum offendere. His aliquantum deterritus tandem scribere constitui, persuasus, si forte minus digna tanto viro oculis tuis literae meae subiicerent, facile apud te eius veniam me impetraturum, praesertim cum ipse me abeuntem ad scribendum hortatus sis. Primum itaque gratias, quas possum, ago maximas excellentiae tuae, quod non solum eruditione liberaliumque artium cognitione animum meum imbuere sedulo operam dederit, sed etiam aliis adminiculis studiorum meorum cursum promovere non neglexerit, idque posthac non minus facturum benigne promiserit. Quod si illud philosophi verum est, de quo nemo unquam dubitavit, diis, parentibus et praeceptoribus aequivalens precium reddi non posse, impudens sane fuerim, si beneficiorum a claritate tua mihi exhibitorum magnitudinem unquam precio compensari posse animum inducerem. Nam quod de Archia scribit Cicero, id ego maiori, opinor, iure dicere possem, te scilicet «mihi principem et ad suscipiendam et ad ingrediendam rationem horum studiorum extitisse»1. Loco itaque aequivalentis precii accipe gratum et acceptorum beneficiorum nunquam immemorem futurum animum studiisque meis favere et, si occasio tulerit, ea promovere perge. Academiae huius, ut de ea quadam subiiciam, status is est: Lectiones publicae non omnino iacent, prae caeteris medicae facultatis professores diligentes sunt, ex quibus Doctor Beckerus2 iam officio rectoratus fungitur ideoque non legit, alias satis industrius. Theologicae lectiones raro habentur, huiusque facultatis praecipuus professor, Doctor Calovius3, ante paucos dies hinc abiit ad rectoratum gymnasii Dantiscani. In iuridica facultate nunquam, vel certe rarissime, legitur, quanquam eius scientiae studiosi caeterarum disciplinarum cultores immane quantum superent. Res vero philosophicas quod attinet, ea ― proh dolor ! ― harum est conditio, qualem in academiis nos reperturos claritas tua saepe discipulis suis praedixit: Mathematicae scientiae contemnuntur rarique earum sunt cultores, praeterquam quod quidam geographica, genethliaca fortificatoriaeque praecepta discunt. Ipsos vero | fontes tantum abest, ut discere velint, ut etiam pro ineptiis habeant. Physica et metaphysica maximam partem ex Aristotele explicantur, quanquam harum disciplinarum professores ab eius 1 Cicero, Pro Archia 1, 1. 2 Daniel Beckher. 3 Abraham Calovius. 549 sententia in leviculis quibusdam controversiis discedant, sed tamen ipsi nihil, quod quidem scientiam gignere possit, afferunt. 5 10 15 20 25 Verum professoribus ipsis duo magistri privatas lectiones instituentes a plerisque huius academiae alumnis praeferuntur, Wichelmannus et Dreierus, strenui Aristotelis defensores, quorum alter, Wichelmannus, nuper dixit, si Aristoteles aliquid dicat, se plus credere, quam si mille alii contrariam dicant; insanos esse, qui ab Aristotele discederent. Autoritatem vero apud studiosos sibi comparant eloquentia quadam, si ita dicendum est, nempe cum disputant, immanem verborum cumulum profundunt, quibus tamen raro aliquod subesse cognovi, atque ita professores ipsos, ubi hi opponentium vicem sustinent, devincunt. Dreierus disputationes metaphysicas instituit singulis fere septimanis4 scientiae inanes, dialectica materia plenas et catachresibus, quarum non minimam esse puto, ubi nuper materiam localem induxit, qua secundum locum corpora mutentur. Sequitur autem ordinem Metaphysicae Aristotelis nec admiscet scholasticas et theologicas res, ideoque ipsius metaphysica a scholasticorum illa, qualis Suaresii5, plane diversa est. Ubi nuper ei professor publicus opponeret et probare conaretur accidentia habere esse, ipse vero strenue id negaret et in-esse illis tantum competere defenderet, non parum rixati sunt, et indecisa controversia opponens desiit. Ante aliquot menses Riccius, iuris utriusque doctor et professor publicus, in oratione quadam iurisprudentiae praestantiam prae philosophiaa ostensurus philosophos appellavit pedites, iurisconsultos equites. Id aegre tulerunt quidam facultatis philosophicae professores, ideoque unus eorum habita alia oratione Doctorem Riccium criminatus est et quibusdam conviciis proscidit. Quod sibi hic non ferendum existimans oratorem illum accusavit apud iudices electorales illatae contumeliae, quae res non parum risus iudicibus dicitur excitasse. Quod superest, claritatem tuam magnopere rogo, primo ut prolixitati meae ignoscat, deinde vero ut studiorum meorum fautor et promotor esse pergat. Vale. Dabam Regiomonti, Nonis Novembribus, anno MDCXLIII. T[uae] excell[entiae] observantissimus 30 Bernhardus Varenius 4 Christian Dreier, Disputationum in primam philosophiam I–XX, Königsberg 1643. 5 Francesco Suárez. 550 EXCELLENTISSIMO, CLARISSIMO ET EXPERIENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, GYMNASII HAMBURGENSIS RECTORI DIGNISSIMO PHYSICAEQUE IN EODEM GYMNASIO b PROFESSORI, PRAECEPTORI SUO HONORANDO. HAMBURG. 5 a philosophia] philosophiae. b Notiz von Jungius’ Hand: 44, 29 April. Holterman attulit. 321 Von Reinhold Blome. Helmstedt, 20./30. November 1643 10 15 Dankt für Jungius’ Schreiben, verteidigt sich gegen den Vorwurf der Hitzköpfigkeit und bittet Jungius um Geduld. Rechnet mit der Unterstützung von [Ulrich Winckel], und [Johannes] Brand und [Erich] Wördenhoff [für seine Bewerbung um die vakante Professur am Hamburger Gymnasium]. Da bereits das Gerücht von Blomes Ambitionen umgeht, wäre ein Mißerfolg peinlich. Die Disputation ist fast fertig, das Geld für den Druck fehlt. [Hieronymus] Herius will in Helmstedt anscheinend den Doktorgrad erwerben. Blome hat Vinzenz Garmers’ Schwager [Johannes Placcius] wegen des in Hamburg umgehenden Gerüchts [die vakante Professur betreffend] geschrieben; fragt, was Jungius mit [Placcius] darüber gesprochen hat. 20 Sup. ep. 97, Nr. XXXVI, Bl. 41r (Text), 41v (Adresse). Original. Zit.: Avé-Lallemant 1863: 264. Salutem et officia. 25 30 Vir excellentissime, cum Westermannus1 hodie se scripturum esse dixisset, nolui ipsum in officio me diligentiorem videri. Literas tuas2 exosculatus sum, ita in iis omnia recte mones, illud etiam de studiis meis. Noli tamen existimare alias hoc me facere; tibi scripsi, ut significarem, quam difficilis hinc ad ista, quae tu volueras, sit transitus quamque animus meus non sit desultor. De reliquo omnia placent praeter illud, quod me nobilis cuiusdam ephoriam potius quaerere iubes. Ego vero hoc potius quaero, quod rebus meis utilius esse tum sentio, quum animum meum in sese reduco, non cum ventosis affectibus aut calore rapior. Quare te quoque obtestor, ut in eadem sententia permaneas neu permittas, ut parum constans in me diligendo habearis. 1 Der Brief Kaspar Westermanns vom selben Tag ist nicht bekannt. 2 Vgl. Nr. 319. Blomes Schreiben geht jedoch auf mehrere Aussagen ein, die sich in Jungius’ Konzept nicht finden. 551 Res non videtur ita valde dura: Habemus consules duos, sed praecipue Brandium, nec Wordenhovius nobis deerit, atque huic quidem nuperrime me ac studia mea accurate commendavi, cum protonotarii vestri filio3 literas ad me perferendas dedisset. 5 10 15 Quod scribis te nisi consulibus et Tassio nemini aperuisse consilium tuum, ego prospicere non possum, quomodo id tamen emanarit; quotquot Hamburgo veniunt, hic differunt me tantum non electum, certissime autem destinatum esse gymnasii vestri professorem, neque ego tot linguas compescere possum, quanquam propemodum rumpor, ita contendo, ne fabula fiam. Vides, quanta mihi necessitas sit imposita te obtestandi, tibi autem omni conatu perficiendi, ne infecta hac re discedamus. Disputatio mea iam prope finem est, pecuniae ad eam nec obolum video, spero tamen, sed unde sperem, nescio. Hodie ad convictum nostrum accedet Herius civis noster, quem honores doctorales ambire Doctor Lotichius4 narravit. Quid paene exciderat ? Affini Garmeri scripsi nescire me, num tu pro me ambias, ex te id cognoscere satius esse; qui quos tecum sermones habuerit, scire exopto. Vincentius omnia conturbat. Vale. Ex Academia Iulia, anno 1643, die 20 Novembris. T[uus] omni cultu et veneratione Blomius 20 EXCELLENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, DOMINO MEO. HAMBURGUM.a a Notiz von Jungius’ Hand: 43, 24 Nov. 25 322 30 Von Reinhold Blome. Helmstedt, 12./22. Dezember 1643 Hat durch [Vinzenz] Garmers den dreisten Rat des [Johannes Placcius] erhalten, sich keine Hoffnungen [auf die vakante Professur am Hamburger Gymnasium] zu machen; 3 Vinzenz Garmers. 4 Johannes Lotichius. 552 5 hat darauf durch Garmers antworten lassen. Soll als Hofmeister [Friedrich Brands] im Frühjahr an eine andere Universität gehen; möglicherweise ist diese Wendung im Hinblick auf eine Berufung nach Hamburg eher nützlich als schädlich. Angesichts der näherrückenden schwedischen Truppen erwägen Blome [und Friedrich Brand], den Winter in Hamburg zu verbringen. Sup. ep. 97, Nr. XXXVII, Bl. 42r (Text), 42v (Adresse). Original. Salutem et officia. 10 15 20 25 30 Vir excellentissime, iterum Garmerus me perculit literis affinis sui, quibus ille significari iubet se mihi authorem esse, ne frustra ambiam, quod sperare non possim. Hoc quorsum spectet quanquam perfecte intelligere non possum, valde tamen rustica et absurda oratio mihi visa est. Ego scripseram me non ambire, hic homo ambire me vetat, idque per alium facit, quod quid est nisi aut illudere aut insultare ? Quare continere me non potui, quin facessere iuberem hiusmodi admonitiones, scriberet hoc affini Garmerus, sibi deliberet, velitne porro ambire istud munus, mihi aliunde sat consilii hactenus esse. Movit me tamen (ut verum fatear) insperata haec novitas, eoque facere non possum, quin diligentissime te rogem, ut omnibus de rebus quamprimum certiorem me facias. Accedit, quod consulis1 uxor mariti nomine filium adeo nuper hortata est, ut mature locum eligeremus, quo ineunte vere proficisceremur. Id quam ego aegre faciam, si illic spes sit reliqua, tu coniicito, quoniam plus quam una de causa mihi talia scribere non est integrum. Atque interea sic mecum cogitavi: Quid, si hoc officio consulem demereri possim, ut negotium meum serio suscipiat ? Nam si ad vos vel statim evocer, quid vetet annum me etiam unum studiis petere, quae ita subito abrumpere nequeam. Considera, quaeso, num quid huiusmodi apud consulem perfici possit; at caute et suspenso pede eundum est. Sed quis scit, an non haec brevi coram agemus ? Certe Suecorum turmae iam nunc vias infestant, quod si propius accesserint, «longum vale» dicemus, «Alma Iulia !» Hyemem ubi rectius aut commodius quam apud vos exigamus, non video. Disputationem perfeci, quam, si potero, non negligam proelo quamprimum subiicere. Vale et me non ficta animi veneratione tuum ama. Die 12 Decembris, anno 1643. Blomius 1 Johannes Brand. 553 Felicem hunc novum annum tibi precor. 5 EXCELLENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, DOMINO MEO. HAMBURGUM.a a Notiz von Jungius’ Hand: 43, exeunte Decembri. 10 323 15 Franz Heinrich Witzendorf an Johann Adolf Tassius. Hemstedt, 18./28. Dezember 1643 Berichtet auf Tassius’ Bitte über Reinhold Blomes Betragen, Ruf und Studien in Helmstedt. Sup. ep. 71, Bl. 316r (Text), 316v (Adresse). Original. Salutem plurimam. 20 Clarissime vir, binas a te eccepi literas, quarum alteras mihi Bunckius1 reddidit, alteras nuper parentes miserunt. Ad superiores quid respondeam, nisi gratissimam mihi esse constantiam tuae erga me voluntatis, quam et amantissmis verbis et re ipsa curatis mihi absenti doctoris Iungii perfectissimis thesibus ethicis2 declarasti. Sed haec in aliud tempus. 25 Propero enim ad propiorem tuam epistolam, qua ex me quaeris, quibusnam in studiis et qua existimatione famaque apud nos vivat dominus Reinholdus Blomiuis, vestri quondam gymnasii alumnus. Hoc igitur quo liquidius iudicare possis, scribam aperte, ut et mea natura et nostra necessitudo postulat. Ego dominum Blomium tali ratione vitam omnem hic exigere cognovi, ut nullam ei turpitudinem, nullum dedecus vere a quoquam obiici posse existimem. 30 1 Christian Buncke. 2 Vielleicht die im Jungius-Nachlaß erhaltenen Disputationes ethicae, handschriftlich Cod. Hans. III. 21, Bl. 1–28. Vgl. Kangro 1968: 356 (J 69); Meinel 1984a: 139; Müller-Glauser 1988: XL. 554 5 10 15 20 Nam et intempestivitas omnes compotationes et contentiones et caetera vitia, quibus haec tempora sunt infesta, solerter evitat et res suas omni studio atque industria agere elaborat. Itaque amplissimam sane laudem collegit, et a professoribus nostris atque optimo quoque praestans academiae cives censetur. Caeterum, cum erga omnes valde sit urbanus, tamen paucissimis familiariter utitur, idque, ut mihi videtur, optimo consilio, ut alii existimant, animi quadam insolentia. Quam suspicionem auget (si hoc te quoque scire iuvat) novum, quo utitur, et in hac academia priscae severitatis tenace inusitatum vestimenti genus. Verum haec levia sunt. Quod studia eius attinet, antequam hic venerit, aliis rebus delectatus ad ius quidem civile non adeo magnam diligentiam multamque operam fertur contulisse. Hic autem omne suum studium, omnem laborem, curam, industriam, mentem denique omnem in eo fixit et locavit, ideoque Deo favente, Musis aspirantibus tantos breve in iurisprudentia progressus fecit, ut maiores nulli esse possint. Operam quidem aliquam dedit nostris doctoribus, praecipue Doctori Lotichio3, hospiti suo. Sed tamen a Leidensibus hisce doctrinis mediocriter iam imbutus excellenti suo ingenio et optimis libris potissimum confidere statuit. Disputationes publicas adhuc non exhibuit, intelligo autem eum iam praeclaram de compensatione doctrinam elaborare et affectam habere, quam brevi, ut speo, Lotichio praeside publice examinandam proponet. Neque vero dubium mihi est, quin magnam vel ea re laudem sit consecuturus, cum eum frequenter opponentis personam sustinentem satis disertum vel ad docendum cognoverim. Quod reliquum est, velim hanc epistolam lectam concerpas tibique certissime persudeas a me quidem ad Blomium nihil emanaturum. Vale. Excellent[iae] t[uae] observantiss[imus] 25 Franc[iscus] Hein[ricus] Witzen<dorf> Salutem nuper domino Schradero4 tuis verbis, ut iubebas, dixi, quae ei valde grata fuit. Mandavit igitur mihi, ut tibi plurimam referrem. Iterum vale. 30 Scribebam Helmst[adii], die 18 Decembris 1643. VIRO CLARISSIMO ATQUE EXCELLENTISSIMO, DOMINO IOANNI ADOLFO TASSIO, MATHESEOS IN GYMNASIO HAMBURGENSI PROFESSORI DIGNISSIMO, FAUTORI ET OLIM PRAECEPTORI SUO PLURIMUM HONORANDO. HAMBURGUM.a 3 Johannes Lotichius. 4 Christoph Schrader. 555 a Notiz (anscheinend von Jungius’ Hand): de Blomio, 1643 Dec. 5 324 10 15 Von Stephan Moltichius. Rostock, 6./16. Januar 1644 Nachdem er bereits kürzlich geschrieben hat [unbekannt], veranlaßt ihn der Jahreswechsel, sich erneut an Jungius zu wenden. Mit den naturwissenschaftlichen Fragen, die er stellen möchte, wird er sich bei nächster Gelegenheit mündlich an Jungius wenden. Ist gezwungen, seine Studien in Rostock abzubrechen und möchte nach Hamburg zurückkehren, wo er eine Hauslehrerstelle sucht. Bittet um Antwort und um Auskunft über das von [Cornelius] Drebbel erfundene Thermometer. Sup. ep. 98, Nr. XI, Bl. 14r–v (Text), 14v (Adresse). Zit.: Avé-Lallemant 1863: 338f. Salutem et officia. 20 25 30 35 Non parum intercessit temporis, vir eximie et excellentissime, cum literas ad vestram excellentiam mitterem, redeundum autem cum novo hoc anno, qui ut felicissimus eveniat, ex animo precor, ad calamos censeo. Fateor, quando collata in me merita respicio, debuisse me saepius in hoc officii genere desudasse, verum materiae plerumque sterilitate, saepe incommoda Vacuna praepeditus suspendere in hanc diem rem coactus sum. Potuissem quidem ex philosophicis scribendi ansam capere, imo saepe de quibusdam conferre proposui, verum in tantos labores, qui quotidie vestram excellentiam occupatam habent, importunus videri nolui, quos in me informando a via abriperem. Quin non pauca commodum me dubium tenent, praesertim physicae, de quibus vestrae excellentiae iudicium maxime optarim, sed cum brevi forte ad vos mihi commigrare incumbat, in praesens colloquium ista reiiciam. Scilicet animus quidem hactenus fuit aliquandiu adhuc in nostra academia studia persequi, verum quia militum manus tam insperato in Holsatiam avolavit, nec sane sine maximo meo damno, forsan hic diutius subsistere non potero. Quapropter his literis vestram excellentiam iam compellare necessum habui, ut pro favore, quo ante me complexus, ad spartam aliquam informatoriam promovere me non renuat, modo id sine insigniori sua molestia perficere possit, vel vicina pericula impedimenti nihil adferant. 556 Quod si illud, ut facilis prope coniectura est, hoc tempore aegre procedat, confido apud pristinum meum hospitem, dominum Iohannem Bisterum, mensae mihi copiam aliquandiu non defuturam esse, modo ad aliquam, quae praeterea requiritur, promerendam pecuniam vias mihi interea aperire vestra excellentia possit. 5 10 Rogo quam maxime, nisi grave id sibi accidere patiatur, ad exiguam hanc pagellam vel tribus verbis respondeat. Superior mea epistola1 an responsionem aliquam meruerit, nescio, ad manus certe meas nulla pervenit; ubi et illud adiecerim, ut obiter vestra excellentia me informare ne gravetur de thermometro Drebiliano, quo gradus caloris et frigoris in aere metimur, quis sit operandi modus, si eodem veneni gradus explorare libeat. Auditione enim percepi idem instrumentum et huic operationi inservire, sed distinctae notitiae nihil mihi tradere poterat, qui hanc referebat, nec ipse quoque experiri aliquas vias volui, priusquam iudicium | intelligentis super eo obtinerem. Hic finem faciam et vestram excellentiam protectioni divinae commendo. Dabam Rostochii, in festo Trium Regum, anno 1644. 15 V[estrae] exim[iae] exc[ellentiae] observantissimus Stephanus Moltichius mpp 20 VIRO EXIMIO AC EXCELLENTISSIMO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE AC MEDICINAE DOCTORI, a CELEBERRIMO GYMNASII RECTORI, FAUTORI SUO COLENDISSIMO. HAMBURGI. a Notiz von Jungius’ Hand: Moltich. 25 325 30 An Reinhold Blome [in Helmstedt]. Hamburg, 6./16 Januar 1644 Ermahnt Blome, die Disputation zu übersenden und sich den erteilten Ratschlägen gemäß zu verhalten. Läßt Kaspar Westermann grüßen und erkundigt sich nach [Christian] Buncke. Sup. ep. 96, Nr. LVII, Bl. 69r, 70r. Konzept. Vgl. Avé-Lallemant 1863: 264f. 1 Unbekannt. 557 Salutem et felix novi anni auspicium. 5 10 15 Rogo, ut tandem, quae ad rem faciunt, agas et scribas et disputationem publicam transmittas. Exspectavi hactenus, ut nuntiaret aliquis te opposuisse, te respondisse specimenve aliud edidisse, interim tu omnia, quae monui, susque deque habes et in capite negotii cessator semper novum aliquod evpeiso,dion admisces1. Quid miri, si quis tibi invideat vel sibi obtingere malit hanc provinciam ? Si consul coniugem suam clam habuit consilium de te suum, recte fecit. Ego cum nemine praeterea de hoc negotio egi neque agere possum, antequam habeam theses tuas disputatas. Multum etiam proderit, si vel Lotichius2 vel alius academiae professor tua studia vel consuli vel doctori vel licentiato alicui comendet. Doctor Calixtus3 Doctori Brudero4 syndico conterraneus et amicus est, post duos consules multum spei in collega eius, Doctore Meurero5, positam habeo, | filius enim eius aspirat ad gymnasii studia. Ne speres dormienti tibi haec confecturum Deum ! Ego nihil magis metuo, quam ne scholarchae ante Petri Cathedram6 electionem festinent atque ita nos imparatos opprimant. Vellem tuos progressus iam innotuisse hominibus, antequam de professione deliberationes instituantur. Ego, quod sub conditione promisi, constanter servabo. Vale. C[asparem] Westermannum meo nomine saluta et proxime me illi responsurum significa. Ubi disputationem tuam mittes, simul, quid Bunkius agat, adiice. Vale iterum. 20 Hamburgi, die 6 Ianuarii, anno 1644. T[uus] I[oachimus] Iungius 25 326 Von Michael Kirstenius. Kopenhagen, 11./21. Januar 1644 1 Vgl. Nr. 322. 2 Johannes Lotichius. 3 Georg Calixt. 4 Broder Pauli. 5 Johann Christoph Meurer. 6 22. Februar. 558 5 Nachdem er kürzlich persönlich mit Jungius zusammengetroffen ist, sendet er im Auftrag von Simon Pauli dessen «Syntagma de anatomiae dignitate» und das Programm einer öffentlichen Sektion in Kopenhagen; das dort abgedruckte Gedicht hat Kirstenius verfaßt. Kirstenius und Pauli bitten Jungius um Auskunft, warum beim Sehvorgang nicht alle Dinge auf dem Kopf stehend wahrgenommen werden. Hofft, daß Jungius seine naturwissenschaftlichen Erkenntnisse bald veröffentlichen wird. Sup. ep. 97, Nr. CXXXIII, Bl. 180r (Text), 180v (Adresse). Original. Zit. (dt. Übs.): Avé-Lallemant 1863: 427. 10 Salutem plurimam. 15 20 25 Clarissime atque excellentissime vir, domine ac fautor multis modis colende, prolixis uterer excusationibus, dum hanc epistulam ad te mitto, si ex animo excidisset meo insignis illa humanitas tua atque benevolentia, quam erga me evidentissimis argumentis declarabas, dum nuper Hamburgi subsistens aedes tuas familiaris colloquii gratia inviserem. Verum cum non lubricum adeo pectus aut fugax memoria hac in parte mihi sit, ausus sum credere nec molestiam tibi aut nauseam allaturam esse hanc epistularem compellationem. Et accedit, quod nunc quidem ad scribendum praecipue me hortatum fuerit, huiusque caussa extiterit clarissimus dominus Doctor Simon Paulli, praeceptor et hospes in praesens meus unice observandus, qui, cum ipsemet ad te litteras dare constituisset, subito alio avocatus fuit. Voluit ergo, suo nomine excellentiae tuae plurimam dicerem salutem atque iuxta rogarem, ut boni consuleret, quicquid una transmitteret munusculi. Est autem Syntagma (ut inscripsit) de anatomiae dignitate1 et deinde programma2, quod nuperrimis Calendis Ianuariis affixum praemisit subsecuturis publicis dissectionibus su.n Qew|/ hic Hafniae celebrandis. Ego vero addidi carmen meum praesenti rei pariter (ut vides) dicatum, quod nihil miror, si tersis et lotis auribus minus probabitur, ego enim «ipse semipaganus Ad sacra vatum carmen affero nostrum.»3 30 Tuum tamen erit super eo et iudicare et decernere, qui harum rerum peritissimus es. 1 Simon Pauli, De anatomiae origine, praestantia et utilitate syntagma ... editio secunda correctior, o.O. 1643. 2 Simon Pauli, Programma ad ornatissimos dn. studiosos in incluta Regia Haffniensi Academia commorantes affixum, cum prima vice in theatro anatomico divina annuente gratia anatomen esset auspicaturus, in: ders., De anatomiae origine, praestantia et utilitate syntagma, o.O. 1643. 3 Persius, Satyrae, prol. 6–7. 559 5 10 15 Sed est, quod maiore studio a te velimus oratum, non minus dominus Doctor Simon Paulli quam ego, ut scilicet nos doceas aliquod problema opticum, quod apud Plempium legimus, Ophthalmographiae lib. 2 cap. 19 p. 1334, quinimirum fiat, quod non omnia situ everso inter videndum a nobis persentiantur, cum ex radiorum immisione aliter accidere posse non videatur ? Quam Plempius eius rei rationem reddit, ludicra et iocularia nobis videtur. Communica, quaeso, nobiscum, nisi grave est, veram de eo scientiam, opticorum mysteriorum qui non ita sumus gnari nec tam aliis, quam te doctore haec discere optamus. Utinam non longe absit illa dies, qua physicam sincere reformatam (in quo te totum esse poene omnes norunt) et super solida fundamenta extructam nobis elargireris, ut non amplius opinari, sed scire, non levibus conclusiunculis et perditis rationibus, sed firmis demonstrationibus niti incipiamus ! Servet te coeleste numen et ad multa praeclara facinora, quae minaris, sanitatem, vires, longam aetatem et caetera, quae opus sunt, indulgeat quam clementissime ! Vale, excellentissime domine, et mihi fave. Hafniae Danorum, III Idus Ianuarias, anno C[hristi] MDCXLIVa nuper nati, quem tibi pariter ex omni parte beatum precor. Exc[ellentiae] tuae religiosiss[imus] cultor Michael Kirstenius Moravus 20 med[icinae] stud[iosus] 25 Post scriptum: Petimus quoque studiose ab excellentia tua, ne gravetur ad caeteros clarissimos viros, quibus adiuncta sint inscripta exemplaria, ea per famulum transmittere suum aut alia parte illis reddere. CLARISSIMO ET EXCELLENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE AC MEDICINAE DOCTORI ATQUE GYMNASII HAMBURGENSIS RECTORI ET PROFESSORI, DOMINO ET FAUTORI SUO MAXIME COLENDO. HAMBURG. 30 a MDCXLIV] MMXLIV. 4 Vopiscus Fortunatus Plempius, Ophthalmographia sive tractatio de oculi fabrica, Amsterdam 1632. 560 327 5 An Christian Buncke [in Helmstedt. Hamburg] 27. Januar / 6. Februar [1644] Rät Buncke, sich auf die Vorlesungen [Hermann Conrings], der nur wenig Zeit für die Studenten erübrigen kann, durch die Lektüre von dessen wichtigsten Schriften vorzubereiten. Sup. ep. 96, Nr. XV, Bl. 18r. Konzept. Zit. (dt. Übs.): Avé-Lallemant 1863: 390f. 10 a 15 Doleo minus ex voto tuo respondisse eventum consilio meo, quandoquidem is vir, propter quem praecipue illuc profectus es, minus vacare iam potest studiosae iuventuti. Verum quod incommode cecidit, arte corrigendum est. Perleges interea Institutiones illius physicas1 sive Disputationes De constitutione physicae2 et Principiis rerum naturalium3, quas vel comparabis tibi a typographo vel commodato sumes a Casparo Westermanno. Eiusdem viri scripta politica, praesertim Praefationem in Polititica Aristotelis4, conferes cum lectionibus publicis, quas audis. 27 Ian.b 20 a Darüber von Jungius’ Hand: Christiano Bunkio. b Darunter von Jungius’ Hand: Actio an peremptorie an syndiacritice. 25 328 Von Reinhold Blome. Helmstedt, 27. Januar / 6. Februar 1644 1 Hermann Conring, Introductio in naturalem philosophiam et naturalium institutionum l. I, Helmstedt 1638. 2 Disputationum physicarum prima de natura et constitutione physices, quam ... praeside Hermanno Conringio ... publice defendet ad diem XXII. Novembr. Joannes Henichius Winhusanus, Helmstedt 1637. 3 Disputationum physicarum quarta, quae est altera de principiis rerum naturalium, quam ... praeside Hermanno Conringio ... publico examini subiiciet Jacobus Kesebergius prid. Kal. Febr., Helmstedt 1638. 4 Aristotelis Politicorum l. VIII Oberto Gifanio interprete, cum prooemio H. Conringii, Helmstedt 1637. 561 Beeilt sich, seine Disputation fertigzustellen. [Vinzenz] Garmers wurde neulich mit einem Mädchen in einer unschicklichen Situation ertappt. 5 Sup. ep. 97, Nr. XXXVIII, Bl. 43r (Text), 43v (Adresse). Original, die Vinzenz Garmers betreffende Stelle teilweise durchgestrichen. Salutem et officia. 10 15 Vir excellentissime, non tu me magis stimulasti1, quam ego nunc propero disputationem tibi transmittere. Si Westermannus2 aut Bunckius3 ad suos scripsissent, tres quaterniones acciperes, qui iam perfecti sunt. Dices: Quid ita festinas ? Causam tibi exponere non possum, idque quia facere non possum, eo magis festino, dum cogito aut huic aut illi aut, nescio, cui rei haec profutura. Quicquid tandem est, velim, meae erga te venerationi et cultui hoc properandi studium adscribas. Vide interea, ut promissa serves, quod nisi feceris, ego aere alieno laborabo. Vale et me ama. Scribe, quaeso, num Bunckii mater literas4 tibi a me miserit. Nihil hic turpius est aGarmero, qui modo huc, modo illuc se condit, unde honeste exire non potest. Nuper a Doctoris Lotichii5 uxore in latrina seu potius cloaca (sit venia foedo verbo) cum puella deprehensusb est. Ure has aut, si ita videtur, serva etiam, neque enim authoritatem defugiam. Vale. 20 T[uus] Bl[omius] In Academia Iulia, anno 1644, die 27 Ianuarii. 25 VIRO EXCELLENTISSIMO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, GYMNASII HAMBURGENSIS MERITISSIMO RECTORI, DOMINO MEO. HAMBURGUM.c 30 a Randnotiz von Jungius’ Hand: Garmero ? b Sekundär durchgestrichener Wortlaut. c Notiz von Jungius’ Hand: 29 Febr. 44. 1 Vgl. Nr. 325. 2 Kaspar Westermann. 3 Christian Buncke. 4 Unbekannt. 562 329 An Kaspar Westermann [in Helmstedt. Hamburg, vor 5./15. Februar 1644] 5 10 Wie aus einem [unbekannten] Schreiben Christian Bunckes hervorgeht, haben die [Helmstedter] Professoren seit einiger Zeit keine neuen Beiträge zur Beweislehre vorgelegt. Empfiehlt Westermann die Lektüre von [Hermann] Conrings Einleitung zur «Politik» des Aristoteles. Erkundigt sich nach der geographischen Lage niedersächsischer Klöster. Sup. ep. 96, Nr. LII, Bl. 63r–v. Konzept. Ed.: Avé-Lallemant 1863: 355f. a Salutem et felicem hunc annum. 5 Johannes Lotichius. 563 5 10 15 20 Tarde procedunt in demonstrationibus vestri vel omnino cessant, quantum ex literis Ch[ristiani] B[unckii]1 intelligo, ideo lentus quoque ipse in scribendo. Doctoris Conringii sententia2 de ordine librorum Politicorum Aristotelis et defectu verisimilis est. Commendavi tibi eorum lectionem saepe coram, utrum autem omnia contineant, quae ad statum Germaniae emendandum faciant, admodum dubito, cum duo habeamus in Germania regna, papae et imperatorum, et forsan etiam tertium. Praetera parvae respublicae ab Aristotele consideratae sunt, sicut autem in magnis machinis non semper succedit, quod in exiguis exhibetur, ut Vitruvius de Rhodio architecto agens monet3, ita quoque se res habet in politiis. Verum ego iam causas habeo, cur in coenobiorum politias inquiram. | Datur enim punctum, cuius distantia a tribus datis punctis datur. Loccumensis coenobii situm paulo certius, velim, describas, videlicet versus quem ventum sive mundi cardinem ab Hannovera vel quantum a duobus aliis oppidis in tabulis geographicis datis distet. Loevern4 coenobium ibi exstat inter Hannoveram et Slötelborg5, item Loclum6 coenobium inter Helmstad et Wolferbytum. Mariaevallense (Marientaal) celebre coenobium7, quod Helmstadio versus boream vicinum est, nusquam comparet. Marienberg8 coenobium tabula exhibet vobis vicinum versus euroaustrum. Bursfeldia celebre olim Benedictinorum coenobium circa Bramburg (Bromberg)9 in tabula prope dextram ripam Visurgis, Amelungsborn coenobium quoque circa eas regiones. Quantun haec Mynda, Northeimio, Gottinga distent, scire aveo, et qua iam fortuna utantur. Clusa10 quoque humile, sed non ignobile coenobium, num eius aliqua vestigia inter Lamspring et Gandersheim coenobia superent, inquirito. Haec tamen omnia, velim, per otium, ubi commodum est, absque studiorum dispendio agas et perscribas. Historiam Riddagshusensis coenobii a Meibomio editam11 <...> 25 a Darüber von Jungius’ Hand: Casparo Westermano. 1 Wohl der unbekannte Brief Bunckes, den Nr. 328 beantwortet. 2 Aristotelis Politicorum l. VIII Oberto Gifanio interprete, cum prooemio H. Conringii, Helmstedt 1637. 3 Vitruv, De architectura 10, 16. 4 Levern bei Sternwede. 5 Schlüsselburg/Weser. 6 Lucklum bei Braunschweig. 7 Mariental bei Helmstedt. 8 Marienberg bei Helmstedt. 9 Bramburg, Burg an der Weser bei Bursfelde. 10 Clus. 11 Heinrich Meibom, Chronicon Riddagshusense, Helmstedt 1605 und 1620. 564 330 Von Kaspar Westermann. Helmstedt, 5./15. Februar 1644 5 [Hermann] Conrings Studien zu den geistlichen und weltlichen Rechten im Heiligen Römischen Reich. Westermann verteidigt Reinhold Blome gegen Gerüchte, die in Hamburg über Blome kursieren, dieser nehme nicht an Disputationen teil, widme sich fruchtlosen philologischen Kleinigkeiten und plane Reisen nach Frankreich und Italien. 10 Sup. ep. 98, Nr. CLV, Bl. 226r–v (Text), 226v (Adresse). Original, die Vinzenz Garmers betreffende Stelle teilweise durchgestrichen. Dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 356–359. Salutem plurimam. 15 20 25 30 Sic est omnino, ut scribis1, clarissime vir, tarde in demonstrationibus nostri progrediuntur, non tamen, ut spero, plane cessabunt. Multa, imo infinita sunt, quae dominum Conringium ad tempus distentum habuerunt, quibus expeditis propediem ea, qua solet, alacritate perrecturum se pollicetur. De politicis ipsius tu prudenter admodum, et ipse, an iis imperatores nostri ius suum a Romanis pontificibus vindicare possint, totus dubito, praesertim cum iura illa, quae Gregorius VII et Hildebrandus papa de facto primi omnium sumpsisse sibi videntur, successores eorum longa consuetudine sine ulla Romanorum imperatorum interpellatione sibi iam fere firmaverint et stabilierint. Alias dominus Conringius in tractatu suo2 docte et diserte satis demonstravit imperatoribus nostris dominium illud et, quae inde pendent, iura in urbem Romam et patrimonium Sancti Petri adhuc integra esse, quomodocunque etiam illa a papa sint convulsa. Hodie nisi principes et reliqui imperii ordines sedulo ad omnes commoditatis articulos excubaverint, in oligarchiam verget, adeo crebras Germaniae nostrae mutationes vidimus. Tuningius3 tuus custoditur a me diligentissime. Quamprimum licuerit, eum cum domini Conringii tractatu De Imperio Romano Germanorum4 et Meibomii Historia coenobii Riddagshusensis5 per amicum tibi transmittam. In ea, quae nominasti, coenobia accuratius inquirendi nondum 1 Nr. 329. 2 Aristotelis Politicorum l. VIII Oberto Gifanio interprete, cum prooemio H. Conringii, Helmstedt 1637. 3 Gerhard Tuningius, Apophthegmata Graeca, Latina, Italica, Gallica, Hispanica, Leiden 1609. 4 Hermann Conring, De Germanorum Imperio Romano l. I, Helmstedt 1644. 5 Heinrich Meibom, Chronicon Riddagshusense, Helmstedt 1605 und 1620. 565 commoda satis sese mihi obtulit occasio. Quamprimum dextre de iis edoctus ero, omnia, quae ad te pertinere arbitrabor, perscribam. 5 10 15 20 25 30 Sinistrae et odiosae suspiciones, quae de Reinholdo Blomio nostro hominibus vestris inculcatae sunt, admodum profecto me affecerunt. Arbitror enim illud effectum singulari artificio eorum, qui calumniari et mendacium aliquo veri colore obvolvere non erubescunt aut quibus plane ignoti sunt mores et studia iuvenum optimi. Nam quod scribis rumoribus diferri eum nunquam opponere, respondere nunquam, philosophiae studia susque deque facere, illud adeo falsum est, ut nihil hoc mendacii genere maius dici possit. Non adeo pridem audivi eum publice in ethicis domino Magistro Scheurlio6, audivi antecessoribus nostris in auditorio maiori saepius opponentem, imo cum nuper disputationes inaugurales et solennes haberentur duae, hoc honoris ipsi habitum est, ut cum reliquis legum candidatis inter primos utrique opponeret. Quam strenue et erudite autem hoc egerit, nihil attinet scribere, est hic illud in ore omnium, qui bonam mentem amant nec publici saporis sermonem habent. Hoc uno, scio, omnium iurisconsultorum applausus hic meruit, quod praeceptorum logicorum in disputando non immemor, legum interpres acris neque semper ex praetoris edicto aut e XII tabulis, sed saepius ex intima philosophia et natura hominis rationes earum repetat.| Quid multa, video et agnosco, quod cuncta, quae volunt alii, ille profecto possit. Hoc vero quam diversum sit a vestris, facile ipse cernis. Addis eum multum delectari criticis studiis et poeticis, peregrinationes Gallicas et Italicas meditari. Veri in utroque parum. Fateor saepenumero a caena horulam unam atque alteram me, ut plurimum, praesente lectioni poetarum et historicorum impendere, saepe in antiquiores iuris civilis solennitates penitius inquirere, verum haec omnia, ut oblectamentum potius quam negotium sibi quaerat. Nam criticae illae tricae quam non late se spargunt, quam laboriose alliguntur et scribuntur, parum deinde tamen aut ex usu aut etiam ex fama eius. Peregrinationes Gallicas et Italicas eum meditari intelligere hactenus non potui. Videtur potius irasci umbratili huic vitae generi ac praesenti conditioni suae, quod litterariae huic glebae perpetuo affixus haereat, praeclareque secum agi putat, si ex hoc academico pulvere ad quendam dignitatis gradum emergere sibi aliquando liceat. De compensationibus disputationem iuridicam conscripsit7, quam in manibus aliquoties habui; quamprimum per maiora magnifici domini prorectoris negotia licuerit, typis eam exscribi curabit. Quod vero citius publice non responderit, causae sunt tum aliae complures, tum ea praecipue, quae tibi satis cognita orationem meam non desiderat. 6 Heinrich Julius Scheurl. 7 De compensationibus exercitatio iuridica, quam praeside ... Ioanne Lotichio ... publicae disputationi proponit Reinholdus Blomius ... a. d. 2. Martii, Helmstedt 1644. 566 5 Habes, clarissime vir, omnia, quae voluisti, ea fidelitate et industria tibi praescripta, ut Delphis tibi dicta, non Helmstadio, affirmare possis. Interim obnixe te rogo, ut primum autorem turpissimae huius calumniae aperire mihi haud graveris. Ego, ne a V[incentio] Garmeroa nobis hoc mali sit, vereor, quo homine, cave, quicquam putes dici posse flagitiosius. Vale, vir observande, et nos ama. Dabam Helmaestadi, anno 1644, die 5 Februarii. T[otus] t[uus] omni cultu Caspar Westermannus 10 VIRO EXCELLENTISSIMO ET EXPERIENTISSIMO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE b DOCTORI, GYMNASII HAMBURGENSIS RECTORI, DOMINO ET FAUTORI MEO HONORANDO. HAMBURGUM. 15 a Sekundär durchgestrichener Wortlaut. b Notiz von Jungius’ Hand: 1644 Febr. 331 An Kaspar Westermann [in Helmstedt. Hamburg, nach 5./15. Februar 1644] 20 25 Westermann soll über R[einhold] Blomes erfolgreiche Teilnahme an einer Disputation [in Helmstedt] auch anderen [Hamburgern] berichten. Westermanns Vater in Hamburg] ist krank. Die Eltern lassen ausrichten, Westermann möge in Helmstedt weiterstudieren. In Hamburg hat ein Schlesier, N. Hermann, eine hochbezahlte Stellung als Hauslehrer gefunden. Westermann soll versuchen, die Gunst [Friedrich] Lindenbrogs zu erwerben. Jungius wartet auf Rücksendung eines Buchs. [Stephan] Moltichius wohnt [in Hamburg] bei [Johannes] Biester. Sup. ep. 96, Nr. LIII, Bl. 64r. Konzept. Dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 359f. 30 567 Quae mihi de disputatione R[einholdi] Blomii scripsisti1, velim, tua opera ad alios etiam emanent. a 5 10 Parens tuus phthisi decumbit, et medicus, Doctor Placcius2, parum spei superesse putat. Debet ea res te non perturbare, sed ad maiorem diligentiam excitare. Frater tuus Regiomonte revocatus domum redibit, te parentes volunt manere Helmaestadii et coepta urgere. Id tibi iussu eorum scribo, nam identidem eos visito. Studium linguae Latinae et logicae artis cum iuris studio semper coniunge. Silesius quidam, Hermannius, a Doctore Mullero3, pastore Petrino, commendatus duorum iuvenum, quorum alter syndici Vinc[entii] Molleri, alter domini Schaafhaus filius, instructioni praeficitur. Ab illo 200, ab hoc 60 imperiales accipit annuos. Si per R[einholdum] Blomium aut alia occasione in Lindenbrogii amicitiam irrepere potes, non intermitte. Bunkio salutem adscribo. Miror neminem tuum hoc vere advenire, qui mihi Tuningium4 reportet. Moltichius hic vivit apud Biesterum ecclesiasten. 15 a Darüber von Jungius’ Hand: C. (von späterer Hand ergänzt: -aspar) Westermanno. 332 Von Christian Buncke. Helmstedt, 11./12. März 1644 20 Berichtet von seinen Studien in Helmstedt bei den Professoren [Hermann] Conring, [Johannes] von Felden, [Jakob] Tappe und [Andreas] Kinderling und von seiner Lektüre. 25 Sup. ep. 97, Nr. LVIII, Bl. 71r (Text), 71v (Adresse). Original. Salutem et omnem prosperitatem. 1 Nr. 330. 2 Johannes Placcius. 3 Johannes Müller. 4 Gerhard Tuningius, Apophthegmata Graeca, Latina, Italica, Gallica, Hispanica, Leiden 1609. 568 5 10 15 20 25 Quod te occupatum, vir excellentissime, perpetuo gravissimis negotiis et cogitationibus non interpellandum iudicaverim et mihi etiam omnibus modis caverim, ne culpa mea in arrogantiae aut temeritatis suspicionem inciderem, tardius aliquantum, quam forte exspectasti et officii mei ratio flagitavit, responsum ad suavissimas literas tuas1 mitto, ex quibus cum magno gaudio amorem mei constantem et curam studiorum meorum nilquicquam locorum intervallo mutatum perspexerim, est, quod mihi gratuler et tibi, vir magne, gratias, quas animo concipere possum, maximas agam. Ad fidelissimum tuum consilium, quo me doctiorem facere studes, ut antehac, sic etiamnum et studium et tempus dispono libenter: Namque cum is vir, qui rara eruditione haud facile cuiquam (te semper excipio) cedit2, ad hoc usque tempus praeter exspectationem in physico collegio cesset nec illius auspicandi iterum mentionem faciat, te authore physicas eiusdem viri disputationes et lego diligenter et confero cum tuis. A scriptis quoque eius politicis legendis dicata iis hora non me distrahi patior. De mathematicis studiis si quid scire desideras, tres horas ad tempus iis singulis diebus apud clarissimum Magistrum a Felden tribuo, dum matutinis theoriam planetarum, pomeridianis vero absoluta iam potissima sphaericae doctrinae parte eique trigonometria cum planorum, tum sphaericorum brevibus praemissa astrologiam explicat, utramque ad ductum Longomontani3. In opticis vero, cum ad doctrinam de radiis reflexis pervenerit, a festo Nativitatis Salvatoris ad hunc usque diem cessavit, in qua tarditate eundem excellentissimus Doctor Tappius in practica medicina docenda secutus est. Quamprimum vero neglectis ad tempus hisce studiis praeceptoribus licebit vacare, non deero iis ea diligentia, qua excellentissimum dominum Conringium post absolutas iam pridem Sennerti Institutiones4 de natura cordis eiusque affectibus disserentem audire soleo. Fuit is antehac prolixius in disputando De calido innato (de quo disputationes nonnullas brevi publici iuris facturus est5), de causis vitae et mortis atque utriusque diversae brevitatis et longitudinis6, nunc vero absoluto itinere, quod saepe ipsi ad aegros vicinos nobiles incumbit, ad cordis affectus explicandos sese accinget. De modalibus Magister Kinderlingius logices professor tractatum sub praelis habet7, hunc proximo die Iovis se velle exponere promisit; exponentem, quia intra mensis spatium 1 Nr. 328. 2 Hermann Conring. 3 Christian Sørensen Longomontanus. 4 Daniel Sennert, Institutionum medicinae l. V, Wittenberg 1611, mehrere weitere Ausgaben. 5 Hermann Conring, De calido innato sive igne animali l. I, Helmstedt 1647. 6 Vgl. die später entstandene Disputatio physiologica de vita et morte, quam ex publicis praecipue dissertationibus ... Hermanni Conringii ... sub eiusdem praesidio publico examini subiicit Hieronymus Eberhart Kalten-Northeimensis Francus ad diem XIIX Ianuarii, Helmstedt 1645. 7 Andreas Kinderling, De enunciationibus modalibus commentarius novus, Helmstedt 1644. 569 5 lectiones has logicas absolvet, auscultare placet. Quod vero tempus hisce studiis suffurari possum, id impendo lectioni Institutionis medicae Duncani Liddelii8 et analysi logicae ad Dialogos Galilaei Galilaei de systemate mundi9 exercendae. Tu, vir excellentissime, quid desideres aut corrigendum putes, pro more tuo et diligenti studiorum meorum cura monebis. Vale diu. <Da>bam die 11 Martii, anno 1644, Helmaestadio. Excellentiae tuae observantiss[imus] Christianus Buncke 10 EXCELLENTISSIMO ET EXPERIENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, PHYSICES AC LOGICES PROFESSORI ET PATRII GYMNASII RECTORI PRAECEPTORI ET FAUTORI MEO AETATEM COLENDO. HAMBURGUM. 15 a a Notiz von Jungius’ Hand: Bunkius. 333 Von Reinhold Blome. Helmstedt, 11./21. März 1644 20 Berichtet von seiner Disputation zur Erlangung des juristischen Lizentiats vom 2./12. März, deren Thesen er Jungius bereits zugeschickt hat und die von den Helmstedter Professoren einhellig gelobt wurde, und bekräftigt seine Absicht [die vakante Hamburger Professur zu erlangen]. 25 Sup. ep. 97, Nr. XXXIX, Bl. 44r (Text), 44v (Adresse). Original. Salutem et officia. 8 Duncan Liddell, Ars medica succincte & perspicue explicata, Hamburg 1607, 1617 und 1628. 9 Galileo Galilei, Systema cosmicum, ... in quo quatuor dialogis de duobus maximis mundi systematibus, Ptolemaico et Copernicano, ... disseritur, Leiden 1635 und 1641. 570 5 10 15 20 25 30 Vir excellentissime, disputationem meam1 tibi traditam iam esse oportet, nisi tabellarii neglegentia intervenit, cui eam tertio die post, quam publice proposita fuerat, perferendam dedi. Est autem habita die, quem in ea expresseram, secundo Martii, quo successu, ex aliis malim te cognoscere, si modo sunt, qui haec curae habent. Ego profecto nec inimicos testes recuso, modo honesti sint, hoc est veritatis amantes, quos scio nihil reperturos, quod in eo quidem negotio culpare, imo extenuare sine mendacio possint. Liceat mihi apud te gloriari, ad quem laetitiae meae partem transferre gestio, quemque, si res bene gesta non esset, reprehensionem prope una mecum incursurum fuisse existimo. Praeses meus2 et, cum e cathedra abiremus, et postea saepius tum mihi, tum aliis dixit nihil mihi opus fuisse praesidio. Clarissimus Horneius3, vir laudationum alias parcus, falsarum vero plane hostis, ultro, nec perfunctorie, laudare me coepit, cum ad eum, ut soleo, familiariter accessissem. Schraderus4, eloquentiae professor, serio gratulatus est de victoria (sic loquebatur), quam vere obtinuissem. Doctor Stuckius5, cancellarius emeritus, clarissimi Conringii6 socer, cum ad eum hac transeuntem praebita arreptaque occasione venissem tum singulari humanitate et excepit me et dimisit, tum id addidit, se vero, quantum ex aliorum narrationibus meoque sermone intelligeret, inter eos in posterum me habiturum, quorum necessaria opera lapsae res patriae indigerent. Conringius tunc aberat, qui, quamprimum reversus est, mox inquisivit et rem, sicut gestam audiverat, comprobavit. Auditorium frequentissimum habui et constans ad finem usque. Opponentium unus, qui inter primos iuris candidatos habetur, valde sese infensum et laudis ex meo dedecore quaerendae cupidum praebebat, quem ego praeside nec verbum intermiscente sic conturbavi, ut argumentorum plane oblivisceretur. Cui ego haec te uno excepto commemorarem ? Tibi autem narrare audeo, quod cultu et veneratione tui amoris aliquantulum mereri mihi videor, quo si me complecteris, dubium non est, quin eo tanquam velamento omnem vanitatis speciem sis obtecturus. Leges Romanae proconsulem suas laudes non gravate audire iubent, qui minus tu, vir gravitate summa, iuvenem audias paulo quidem verbosius, sed vere tamen honoratorum virorum praeclara de se iudicia recitantem ? Et quoniam proconsulem legesque producere coepi, idem ille iubetur, antequam provinciam sibi decretam ingrediatur, edictum de adventu suo mittere continens commendationem aliquam sui. Sic ego, qui non pro- | consul ad vos venire velim, sed ita, 1 De compensationibus exercitatio iuridica, quam praeside ... Ioanne Lotichio ... publicae disputationi proponit Reinholdus Blomius ... a. d. 2. Martii, Helmstedt 1644. 2 Johannes Lotichius. 3 Konrad Horneius. 4 Christoph Schrader. 5 Johannes Stucke. 6 Hermann Conring. 571 5 ut omnium optime tu nosti, hanc mei commendationem mittere non dubitavi, cum ex literis magnifici domini consulis7 intellexerim brevi fore, ut me filiumque hinc avocet ituros porro Coloniam. Hoc ille sive vere constituit, sive Hamburgi hanc aestatem nos detinere mavult, mea nihil interesse duco. Scribendum id fuit, quo tu praestare mihi matures, quod constanter te servaturum (agnosce verba)8 promisisti. Vix credas, quantum mihi in eo momenti sit. Qui nunc mihi dat, non bis, sed ter quaterque dat. Vale et me ama. Scribebam festina manu, in Academia Iulia, die 11 Martii, anno 1644. T[uus] omni veneratione 10 R[einhold] Blomius EXCELLENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, DOMINO MEO.a 15 a Notiz von Jungius’ Hand: 44, 15 Martii. 334 An Reinhold Blome [in Helmstedt. Hamburg, nach dem 11./21. März 1644] 20 25 Blomes Disputation hat später stattgefunden, als für dessen Kandidatur auf die vakante Ethikprofessur in Hamburg günstig ist. Jungius wird die Kandidatur nur noch dann weiter unterstützen, wenn Blome verbindlich zusagt, sie im Falle einer erfolgreichen Wahl anzunehmen. Rät Blome, sich bei den Entscheidungsträgern in Hamburg bekanntzumachen. Sup. ep. 96, Nr. LXVI und VIII, Bl. 79r und 11r. Konzept. Ed.: Avé-Lallemant 1863: 266f. a 30 Praeclare et feliciter rem te gessisse disputando, mi Reinholde, equidem gaudeo et tibi gratulor, vereor tamen, ne nimis sero disputaveris et competitores tui animos eorum, 7 Johannes Brand. 8 Vgl. Nr. 325. 572 quibus eligendi ius est, interea nimis occuparint. Nihil autem me magis perplexum reddit, quam, quod ita semper mihi scribis, ut aliud videaris agere, quam quod inter nos constitutum est, et aliud a me promissum tu intellexeris, quam quod promisi. 5 10 15 20 Quamvis autem me promissione mea non teneri amplius statuam, cum tu conditionem suo tempore non impleris, tamen nondum abrumpam negotium, sed stipulatione tecum agendum censeo, quam stricti iuris esse non ignoras: Spondesne te aditurum professionem moralis philosophiae, si ego eam tibi obtinuero ? Spondesne te pro viribus rem adiuturum, si ego in ea laborare perrexero ? Nisi prima tabellarii occasione categorice responderis, ego nulla tibi promissione obstrictus ero. |b Iniquum enim est me, dum aliis tui commodi causa obsisto, mihi inimicos reddere, quos collegas habiturus sim.b| Administrare licet professionem, quamdiu placuerit, item resignare. Non video commodiorem rationem, qua aere alieno liberari possis. Ad omnia magna perveneris, nisi festinaveris. | Si idem mecum sentis, da operam, ut primo quoque tempore professor ibi aliquis alicui e nostro senatu, puta Doctor Calixtus1 syndico Brudero2, te commendet a moribus, ab eruditione, a docendi donis. Factum id iam esse oportebat. Quod si a facultate iuridica accedit testimonium, eo rectius. Deinde, ut, quamprimum cum gratia consulis Brandii3 licet, hic praesens adsis, multa enim occurrunt, quae literis committi nequeunt. Lindenbrogii4 benevolentiam retinere literis vel etiam augere ad alia proderit. Duos ille iam fratres composuit, itaque totus est in testamento condendo et legatis ordinandis. Consolari eum potes de obitu fratris Henrici5, quem oppido amasse videtur. a Darüber von Jungius’ Hand: Reinholdo Blomio. b–b Einschub auf Bl. 11r. 25 335 30 Von Reinhold Blome. Helmstedt, 31. März / 10. April 1644 Sagt, wie gefordert, verbindlich zu, die vakante Ethikprofessur in Hamburg anzunehmen, sofern er durch Jungius’ Hilfe gewählt wird. Die Abreise Blomes und [Friedrich Brands] 1 Georg Calixt. 2 Broder Pauli. 3 Johannes Brand. 4 Friedrich Lindenbrog. 5 Heinrich Lindenbrog. 573 [nach Hamburg] steht bevor. Die Helmstedter Professoren werden Empfehlungsschreiben an den Hamburger Syndikus [Broder] Pauli richten, Blome selbst schreibt an [Friedrich] Lindenbrog. Versichert, er habe die Hamburger Kandidatur fest im Blick. 5 Sup. ep. 97, Nr. XL, Bl. 45r (Text), 45v (Adresse). Original. Ed.: Avé-Lallemant 1863: 267 (Auszug). Salutem et officia. 10 15 20 25 Vir excellentissime, ante omnia categorice (ut voluisti) stipulationibus tuis1 respondebo: «Spondesne te aditurum professionem moralis philosophiae, si obtinere eam tibi potero ?» «Spondeo.» «Spondesne te pro viribus rem adiuturum, si ego in ea laborare perrexero ?» «Spondeo.» Velim generalem aliquam et instar Aquilianae stipulationis adiecisses, in quam omnia transfunderes, quae tibi a me praestari aequum censeres. Ego ita te poscere iubeo: «Spondesne te quicquid facturus, acturus consiliive capturus es, quicquid alii te facere, agere, consilii capere iubebunt, id omne ex arbitrio meo aut secuturum aut reiecturum ?» «Spondeo ac promitto.» Nunc ad reliqua respondeo. Iter nostrum his diebus certissime procedet, voluissemus citius, nisi itinerum difficultas et occasiones in diem mutantes etiam atque etiam cunctari suaderent. Dominus Doctor Calixtus2 domino syndico Pauli accurate me commendabit, idemque faciet dominus Doctor Lotichius3. Domino Doctori Lindebrogio, quam potui diligentissime, nunc scribo. Caeterum nihil mihi magis insperatum accidere potuit, quam quod aliud me quam hoc agere existimas. Libera te, quaeso, ista suspicione. Etenim ex quo semel significavi placere mihi hanc conditionem, nunquam deinde mentem mutavi neque mutabo in posterum. Tu forsan alia ratione et modo hoc me agere cupis, quod profecto, quale sit, intelligere nondum possum. Si praesentem monebis, gratum facies meque sequi paratissimum invenies, idque, velim, certissime tibi promittas. Vale et me ama. In Academia Iulia, anno 1644, die 31 Martii. 30 T[uus] omni studio et veneratione Bl[omius] 1 Nr. 334. 2 Georg Calixt. 3 Johannes Lotichius. 574 EXCELLENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, DOMINO MEO. HAMBURGUM.a 5 a Notiz von Jungius’ Hand: 44, 31 Mart. 336 10 15 Von [Reinhold Blome. Hamburg, nach 31. März / 10. April 1644] Hält es für den Erfolg seiner Bewerbung [um die Ethikprofessur am Hamburger Gymnasium] für wünschenswert, wenn Bürgermeister [Ulrich] Winckel die Wahlversammlung des Scholarchats leiten wird. Wo. 2, Bl. 324v, 317r (obere Hälfte eines sekundär quer halbierten Blatt, einseitig beschrieben, auf der Rückseite sekundäre Notizen von Jungius’ Hand). Original, Fragment. Salutem et officia. 20 25 30 Vir excellentissime, quando nec hodie nec proximis his diebus domo exire mihi licebit, per literas indicare visum est, quod alias coram acturus fueram, inprimis cum omnia momenta accurate observari valde mea intersit. Cum varia in animo volverem, summa negotii in eo esse visa est, si domino consuli Winckelio persuaderi aut precibus ab ex [!] eo impetrari possit, ut ipse electioni adsit eamque dirigat. Etenim quis aut commendanti consuli non praebebit aurem aut suadenti non obtemperabit, praesertim cum nulla alia causa nisi publico bono pe<r>motus id facere videbitur ? Posse vero ad suscipiendum hunc laborem induci spes est, cum, quod mihi ille favet, tum praecipue, qu<od> tua auctoritas plurimum apud eum valet, quo et hoc fortassis accedet, quod reliquis istis aut isti, qui unus obstare mihi existimatur, parum in ipso praesidii est, quod ex te audire memini. Hoc ego palmarium censeo. Deinde reliqui duo scholarchae compellandi videntur, quo mihi ad eos aditus pateat, nec minus pastores duo, Catharinianus1 et Petrinus2. Etiam Georgio Mollero3 is honos praestandus est. Quod restat, tuae prudentiae committo, qui et haec et alia omnia multo rectius aestimabis <...> 1 Jakob Grosse. 2 Johannes Müller. 3 Jürgen Müller vom Rade. 575 337 Von Bernhard Varenius. Königsberg, 1./11. April 1644 5 10 Vermutet, daß sein früheres Schreiben an Jungius [Nr. 320] verspätet zugestellt wurde oder noch unterwegs ist. Berichtet von seinem Studium in Königsberg: Widmet sich der Mathematik und den Grundlagen der Medizin. Erwägt einen Wechsel nach Groningen. Neuigkeiten aus Königsberg: Zwei Doktorpromotionen, Tod der Königin von Polen, Vertreibung der Jesuiten aus Polen, Rüstungen des Königs [Wladislaw IV. Wasa] von Polen. Sup. ep. 98, Nr. CXIV (II), Bl. 160r–161r (Text), 161v (Adresse). Original. Ed.: Guhrauer 1850: 370f; dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 312–314; Avé-Lallemant 1882: 111–113. 15 20 25 30 35 Septem abhinc mensibus, vir excellentissime et clarissime, praeceptor plurimum observande et colende, literas dedi et ad tuam claritatem et ad clarissimum dominum Tassium, quibus cum meorum studiorum, tum huius academiae conditionem et statum descripsi. Eae vel non dudum vestris claritatibus redditae vel etiam adhuc reddendae sunt propterea, quod nautae, quibus hinc Lubecam euntibus literas illas tum temporis dedi, iter, quod instituerunt frigore nimio ingruente perficere, ut audio, non ante potuerint, quam abhinc duobus mensibus. Involveram autem eas literis ad hospitem meum veterem scriptis, ut eo commodius perferrentur. Quamvis itaque praeter ea, quae literis, quas commemoravi, exposita sunt, pauca habeam apt<um> scribendi argumentum praebentia, volui tamen hac vice claritatem tuam literis meis invisere, ut illis studiorum meorum rationem, quae iam est, exponerem et, quae sequenti tempore esse possit, consulerem. Primum itaque quod attinet, cum in lyceo hoc lectiones vel nullae vel meorum studiorum rationi parum inservientes tempore, quo hic vixi, habitae sint, ineunda mihi fuit ratio, qua proprio Marte in literarum studio proficere possem. Animo varias in sententias diu multumque distracto tria tandem mihi proposui, nempe solidum in scientiis mathematicis ponere fundamentum, in dialecticis disciplinis mentem exercere et denique primas medicinae partes imbibere. Verum propter varia obiecta impedimenta dialectica parum nacta est temporis et praecipua opera posita in matheseos et medicinae studio. Scientias ergo mathematicas, quas puras vocant, ad ma- | nus sumsi et Euclideis Elementis animo, quantum id aetas iuvenilis patitur, bene mandatis trigonometriae demonstrationes doctrinamque de logarithmis adiunxi. His addidi, quae ab 576 5 10 15 20 aliis autoribus in hoc scientiarum genere scripta habeo. Medico in studio physiologicam et pathologicam partem absolvi. In dialecticis parum, ut dixi, versari licuit, suscepi tamen quarundam Aristotelicarum probationum resolutionem et examen. Iam vero scientiarum mathematicarum, quas mixtas vocant, cognitionem exactiorem acquirere annitar. Reliqui temporis maximam partem dialectices studio tribuam. Utrum vero hoc semestri hinc abire an vero hic subsistere debeam, dubito. Lectiones hic frigere paulo ante dixi, sumtus vero pro mearum rerum conditione magni faciendi sunt. Centum enim imperiales per annum hunc insumere cogor. Consultius quidem videtur Musas meas alium in locum transportare, et quidem ubi propriis sumtibus non esset vivendum. Verum cum hoc vix vel ne vix quidem ob bellorum strepitus sperare liceat, quid faciendum sit, non promtum est statuere. Quod si nulla alia se obtulerit mihi conditio, Groningam cum quibusdam aliis studiosis petere constitui. Hac vero in re, vir excellentissime, ut consilio tuo mihi deesse nolis, etiam atque etiam rogo nec dubito, quin oblata studiorum meorum promovendorum occasione rationem mei sis habiturus, quanquam id propter tumultus bellicos ad vestras regiones iam devolutos fieri vix posse videam. Ante aliquot septimanas doctores hic creati sunt | duo, unus medicae, alter theologicae facultati addictus. Obiit quoque non dudum Cracoviae Regis Poloniae coniux et hic Regiomonti Ducissa Palatina vidua. Ex toto Poloniae regno Iesuitae facessere iussi sunt. Rex Poloniae magnos facit apparatus bellicos, quem in finem, coniectura facilis nonnullis videtur. Quod reliquum est, ab excellentia tua peto, ut studiorum meorum fautor et promotor esse pergat literisque meis respondere non dedignetur, deinde, ut excellentissimum virum, dominum Tassium, praeceptorem meum observandum, meo nomine salutet. Vale. 25 Dabam Regiomonti, Calendis Aprilibus, anno epochae Christianae vulgaris MDCXLIV. Excell[entiae] t[uae] observantiss[imus] Bernhardus Varenius 30 EXCELLENTISSIMO ET EXPERIENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, GYMNASII HAMBURGENSIS RECTORI PHYSICAEQUE PROFESSORI, PRAECEPTORI MEO PLURIMUM a OBSERVANDO. HAMBURG. a Notizen von Jungius’ Hand: 11 Maii. ― Holterman, schuhster bei S. Niclaaß. 35 577 338 5 10 An Christian Buncke [in Helmstedt. Hamburg] 20./30. April 1644 Rät Buncke, sich vor allem mit der Naturphilosophie und hier insbesondere mit der Beweislehre zu beschäftigen. Er mißbilligt, daß Buncke [Johannes] von Feldens Erklärung der «Analytica posteriora» nicht besucht. Zwar ist Jungius der Auffassung, daß die «Physikvorlesung» des Aristoteles keine Beweise enthält, er wünscht aber nicht, daß Buncke deswegen von Feldens Vorlesungen vernachlässigt. Buncke soll sich eine Mitschrift besorgen und sie mit den Logiken des [Matthias] Flacius [d.J.] und des [Fortunatus] Crellius und mit der «Logica Hamburgensis» vergleichen. Sup. ep. 96, Nr. XIII, Bl. 16r. Konzept. Dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 380f. a 15 20 25 Quandoquidem prolixe non unis literis de studiis tuis et lectionibus, quibus operam impendis, ad me perscribis simulque scire expetis1, ecquid desiderem aut mutandum putem, praeter officium facerem, si petitionum tuarum rationem nullam haberem. Physicae studium tibi his annis praecipuum esse debet. Physica autem scientia est, scientia demonstrationibus nititur, demonstrationes igitur physicae tibi quaerendae sunt, ubicumque eas venari licet. Cessat quidem in physicis Conringius. Feldenum audio Posteriora analytica Aristotelis, in quibus ars demonstrandi et sciendi traditur, privatim explicasse dictatis ad calamum tum commentariis, tum copiosis exemplis, inter quae sine dubio multa fuerunt physica. Miror tibi nullam huius tam necessariae lectionis curam subiisse. Assero quidem ego nullas in Acroasi Aristotelis reperire demonstrationes, verum nolim te ita securum, ut id meae autoritati accredas, antequam in rem praesentem venias. Describes igitur aut describenda tibi curabis Feldeni dictata et cum Flacii2 itemque Hamburgensi3 et Crellii4 Apodictica conferes. Quamvis enim putem in multis errare Feldenum, tamen, cum in Aristotelis lectione diligenter versatus sit, aliquid forsan affert, quod demonstrationis doctrinam, etiam illam, quae in Logica Hamburgensi traditur, illustret vel occasionem det ulterius in veritatem inquirendi. 30 a Darüber von Jungius’ Hand: Bunkio (davor von späterer Hand: Christiano). 20 April. 1644. 1 Vgl. Nr. 332. 2 Matthias Flacius d.J., Opus logicum in Organon Aristotelis, Frankfurt a. M. 1593. 3 Joachim Jungius, Logica Hamburgensis, Hamburg 1635 und 1638, ed. Meyer 1957a. 4 Fortunatus Crellius, In Posteriora Aristolis analytica commentarii, Neustadt a. d. Hardt 1584. 578 339 An [Bernhard] Varenius in Königsberg. [Hamburg] 14./24. Mai 1644 5 10 Rät Varenius zur Rückkehr nach Hamburg. Bittet um neue Königsberger Disputationen aus dem Bereich der Protophysik und der Logik. Erkundigt sich, welcher Schule die Königsberger in der Beweislehre folgen. [Stephan] Moltichius Hilfslehrer am Hamburger Gymnasium. Zahlreiche Bewerber konkurrieren um die vakante Hamburger Ethikprofessur. Sup. ep. 96, Nr. XLVIII, Bl. 59r. Konzept. Dt.Übs.: Avé-Lallemant 1863: 314f; Avé-Lallemant 1882: 113f. 20 Utramque epistolam1 accepi, alteram Novembri, alteram Aprili datas. Rebus ita comparatis, ut scribis, puto te recte facturum, si anno tyrocinii academici exacto ad nos redeas. Dabitur opera a me et Tassio, ut institutio aliqua privata tibi paretur. Puto etiam apud Holterum, veterem hospitem, patere tibi conditionem. Nisi novum bellum Danicum intervenisset, potuissem tibi certiora consilia subicere. Est, quod hic non solum in mathematicis, sed et medicis, chirurgicis, anatomicis et botanicis duce Doctore Slegelio2 et aliis proficias. 25 Si quid novarum disputationum, praesertim de rebus protophysicis et apodicticis attuleris, rem mihi gratam facies. Quantum fieri potest, operam da, ut sciamus, quem in doctrina demonstrationis sive Posterioribus analyticis ducem sequantur illi, qui in philosophia excellere ibi existimantur, Zab[arel]lam3, Schegkium4, Flacium5 an Conimbricenses an alios. 15 Moltichii opera utor in instituendis gymnasii tyronibus. Logicum compendium vel prave vel pravum didicerunt. De professione philosophiae moralis multi competitores contendunt. 1 Nr. 320 und 337. 2 Paul Marquart Schlegel. 3 Jacobus Zabarella. 4 Jakob Schegkius. 5 Matthias Flacius d.J. 579 a Darüber von Jungius’ Hand: Varenio (von späterer Hand: August) Regiomontum. d. 14 Mai. a. 1644. 5 10 340 Von Stephan Moltichius. Heide, 2./12. Juni 1644 Möchte die Stellung am Hamburger Gymnasium, auf die ihm ein Schreiben [Johannes Biesters] Hoffnung macht, gerne annehmen. Lädt Jungius zu seiner Hochzeit am 19. Juni nach Itzehoe ein. Wird am 24. Juni in Hamburg sein, um sich mit Jungius zu besprechen. Bittet um schriftliche Nachricht, ob er mit seiner Kandidatur nach Jungius’ Einschätzung Aussicht auf Erfolg hat. Sup. ep. 98, Nr. XII, Bl. 15r– 16r (Text), 16v (Adresse). Original. 15 20 25 30 Excellentissime clarissimeque domine doctor, fautor ac amice colendissime, heri circa vesperam perlatae ad me sunt adiectae domini adfinis mei literae, quas transmittere legendas vestrae excellentiae oportuit, quoniam per diversa impedimenta et tabellarii festinationem exscribere ipsas non licuit. Sententia mea super ipsarum argumento haec est: Ego, quas semper animo volui, non tantum iam erga vestram excellentiam repeto gratias, quod in philosophico studio eo me peritiae perducere non destiterit, ut functionis alicuius nobilioris in hoc literarum genere dignus videri fortassis possim, sed et gratissimo porro excipio animo, quod in gymnasii vestri restitutione mei noluerit esse immemor. Novi ego summam in rebus gerundis vestrae excellentiae prudentiam. Si magnatum vestrorum inclinari occuparique animi potuerunt, ut professionis, quaecunque ea sit, philosophicae apud vos particeps fieri possim, nihil mihi hoc tempore accidet optatius, qui nondum theologiae studiis me emancipavi,| quamvis per coniugium eo ceperim collimare fortunae, prout mihi cecidit coactui velificari. Credo vestram excellentiam novisse meum animum, quem iam exponere uberius nequeo. Caeterum septimana ante Iohannis diem, die 19 Iunii, mihi peragentur Itzehoae nuptiae in aedibus domini praepositi, cum cuius uxoris sorore foedus illud inii. Si precibus nuptialibus daretur locus, neminem optatiorem hospitem habuero, quam colendissimum dominum doctorem ac praeceptorem olim meum. Precibus meis, amicissime rogo, si temporis locique ratio id concesserit, vestra excellentia ne abnuat. 580 5 10 Ante illud tempus ad vos proficisci integrum mihi non est. Ipso autem Iohannis die1 cum Deo vestram excellentiam certissimus adero de omnibus sermonem habiturus. Non credam tantopere in isto negotio properari, ut illud intervallum temporis nocumento esse possit. Quod si autem vestra excellentia aut cognoverit aut praeviderit frustraneam fore competitionem meam, amice rogo, ut aut cum proximo aut altero tabellario | interea brevi epistolio praemonear. Si autem consilio res transigi poterit, quam maxime laetabor me in eorum consuetudinem ac numerum pervenire posse, apud quos scio inter tot opinionum contagiones veram sapientiam habitare. Volui his paucis ad vestram excellentiam excurrere, peto autem, si quando rescribere non gravebitur, ut adfinis epistola mihi remittatur. Salvebit a me vir clarissimus, dominus Iohannes Adolphus Tassius. Hisce felicissime valeat. Heidae, die 2 Iunii, anno 1649. V[estrae] cl[arissimae] exc[ellentiae] observantiss[imus] M[agister] Stephanus Moltichius 15 CLARISSIMO ATQUE EXCELLENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE AC MEDICINAE a DOCTORI, GYMNASII HAMBURGENSIS RECTORI, FAUTORI AC AMICO MEO VENERATISSIMO. HAMBURGK. 20 a Notiz von Jungius’ Hand: 38 M. 40 Va. 48 Vo. 341 Von Christian Buncke. Helmstedt, 3./13. Juni 1644 25 Berichtet von einem Gespräch mit [Johannes] von Felden über die Lehre vom Beweis. Buncke will unter von Feldens Vorsitz über René Descartes’ «Methodus» disputieren und bittet, in Hamburg ein Exemplar besorgen zu lassen. ― Beilage: Von Feldens Beweisverfahren am Beispiel einer ethischen Fragestellung. 30 Sup. ep. 97, Nr. LVIIII, Bl. 72r–73r (Text), 73v (Adresse). Beilage: Sup. ep. 96, Nr. LXVI, Bl. 80r–v. Original. Dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 381–386. 1 24. Juni. 581 Salutem, officia et observantiam. 5 10 15 20 25 30 Proximas tuas literas1, vir excellentissime, per mihi gratas fuisse cum multis, tum hoc cumprimis nomine, quod benevolentiam et amorem in me constantem spirant, libens agnosco. Tu, velim, mihi tarditatem responsoriarum ignoscas. Quanquam enim iam per aliquot hebdomades nullum de iis cogitandi tempus praetermisi, tamen, nescio, quod, aliud ex alio supervenerit obstaculum, quominus et meo officio et tuo desiderio satisfacerem. In causa vero potissimum est diuturna exspectatio commodae occasionis aliquanto liberius, quam per publicum tabellarium licet, scribendi. Quae cum mihi sese iam opportuno offerat, praemittere eam non ausus sum. Miraris, vir magne, nullam mihi curam audiendae lectionis clarissimi Magistri a Felden in Analytica posteriora subiisse, sed, si cognoveris collegium illius viri iam tum, cum huc advenirem, fini fuisse proximum, desines mirari. Interea vero temporis sedula mea cura fuit, ut dictata, quae quidem non ex charta, sed ut suggessit animus, discipulis, iisque admodum paucis, ad calamum dictavit, ab amico commodato sumerem. Quae cum legerim antehac diligenter, nunc eo diligentius coepi legere, quod tu mihi illorum lectionem commendasti. De modo explicandi, quo cum in Prioribus, tum Posterioribus analyticis Feldenus usus est, ne sis inscius, meum putavi esse tibi significare ipsum ex singulis capitibus excerpsisse definitiones, axioma et propositiones sive problemata, ut vocat; definitiones ordine, quo in textu ponuntur, explicasse, axiomata demonstrasse atque problemata ex utrisque resolvisse, et quidem haec omnia secundum genuinum ipsius Aristotelis sensum, ut putat, et eum modum, quem in Tractatu suo logico de enuntiationibus et syllogismis cum absolutis, tum imprimis modalibus2, observavit. Exempla quod attinet, physicum per totum commentarium legi nullum, pauca literis alphabetariis, quibus in iam dicto logico tractatu saepius quoque usus est, proposita. Sed nihil horum obstat, quominus descriptam explicationem textuum Aristotelicorum, ut tu, vir summe, bene monuisti, cum Flacii3 et Crellii4 itemque cum Apodictica Hamburgensi5 conferam, quanquam id ipsum non adeo ex consilio ipsius Feldeni fecero. Cum enim nudius tertius illi per aliquot horas adessem, cum prius ob negotia viri difficilis mihi fuerit ad eum aditus, exquirente me consilium eius, utrum Flacii, an Crellii, an a Apodictica Hamburgensis mihi esset legenda, Crellium reiecit, quod is, quae habet de 1 Nr. 338. 2 Johannes von Felden, Tractatus de enunciationibus et syllogismis cum absolutis, tum imprimis modalibus ... cuius editionem hac vice publici iuris facit Gerhardus Meier Bremensis, Helmstedt 1642. 3 Matthias Flacius d.J., Opus logicum in Organon Aristotelis, Frankfurt a. M. 1593. 4 Fortunatus Crellius, In Posteriora Aristolis analytica commentarii, Neustadt a. d. Hardt 1584. 5 Joachim Jungius, Logica Hamburgensis, Hamburg 1635 und 1638, ed. Meyer 1957a. 582 5 10 15 20 25 30 35 demonstratione, a Zabarella6, ut saepius quoque ex te, vir excellentissime, audivi, haberet, Zabarella vero nil quicquam de demonstrationis doctrina intelligeret propterea, quod geometriae fuerit imperitus. De Flacio et Apodictica Hamburgensi iudicium non ex voto percepi. De Flacio verbum dixit nullum; an eum legerit necne, dubius inde sum. De Apodictica vero Hamburgensi dubitare se respondit, an secundum illius praecepta demonstrationes physicae, ut author illius vult, possint investigari.| Hac occasione mirari se ait, quod excellentissimus Doctor Iungius habitis publicis disputationibus tam constanter neget nullas demonstrationes in Physicis acroaticis Aristotelis esse, cum nulla in iis dialectica probatio contineatur, sed quodvis caput demonstrationum sit plenum; non posse autem, quin summi illius viri (verba ipsissima Feldeni sunt) laudabile studium indagandae veritatis magnopere laudet, cum hodierni philosophi fere omnes de demonstrationibus valde sint securi. Addit etiam hoc concedere se quidem libenter, demonstrationes, quae in Aristotele habentur, non eiusmodi farinae, cuius sunt Euclideae sive mathematicae, quales Iungius in Aristotele desiderat; sed id certo affirmare, Aristotelicas demonstrationes secundum praecepta Posteriorum analyticorum conscriptas esse, quas vero si Doctor Iungius reiicit, quaerere mihi licebit, quare modus demonstrandi Euclideus commodior sit in Physicis quam Aristotelicusb. Quaerenti mihi, quem ille verum Aristotelicum demonstrandi modum esse putaret, respondit: «Eum, quando in demonstrationem propositionis alicuius lubet inquirere, considero eius subiectum et praedicatum, ut num praedicatum subiecto insit primo, post inquiro in causam, cur illi primo insit, causam vero istam definitio praedicati suppeditat, ac propterea in omni demonstratione medius terminus est definitio praedicati.» Atque ita se omnes demonstrationes tam physicas, quam ethicas etiam habere concludit. Haud multo post pergit et demonstrationem aliquam ethicam, illius scilicet propositionis, «Iuvenis non est civilis scientiae auditor idoneus», recitat, scire desiderans, ecquid in illa excellentissimus Doctor Iungius decideret, subinde dicens se ante annum praeterpropter in collegio privato 5 priores libros Ethicorum Aristotelis explicasse et propositiones ethicas ad supra memoratum modum demonstrasse. Quia vero ab amico facile commentariorum ad libros illos Ethicos potui fieri compos, placuit demonstrationem modo dictam adiungere, magnopere petens, ut mihi, quid de hac et eius similibus statuendum sit, bona fide, vir plurimum suspiciende, si vacat, rescribas, quo ulterius in veritatem inquirere liceat. Porro sciscitanti mihi ex Feldeno, anne syllogismus aliquis tribus constans terminis pro demonstratione possit haberi, posse respondit, si omnes propositiones sunt per se secundum 4 modos in Analyticis posterioribus ab Aristotele monstratos; sin minus, inquirendum esse tam diu, donec ad proportiones per se perveniaturc, sicque demonstratio ex multis poterit constare syllogismis, utpote qui sint loco probationis prioris. Addidit praeterea in physicis ab affectionibus rei ad essentiam progrediendum esse, multo enim 6 Jacobus Zabarella. 583 notiores esse affectiones quam ipsam essentiam, exempli gratia locum conservare locatum notius esse, quam quid sit locusd. 5 10 15 20 25 30 35 Verbis aliis alia de materia interiectis bona mihi fide concredit excellentissimum Conringium, cum ante annos, nescio, quot, interpretationem Posteriorum analyticorum Aristotelis publici iuris facere eiusque praefationem praefigere vellet, communicasse aliquando cum ipso, ut mathematicarum demonstrationum naturam cognosceret, quia vero | eam ex uno discursu praeter votum et opinionem non potuit haurire, cum, ut ille ait, vel in ipsis geometriae principiis plane sit rudis, rem hactenus esse neglectam; interim Conringium ingenue confessum esse se, quicquid haberet cognitionis de doctrina demonstrationis, id omne Scheckio7 tribuere. Quem vero Feldenum non legisse existimo, quia se carere isto authore ultro affirmavit. Confabulatione nostra in longius protracta quaerenti ex Feldeno, anne disputatione vel alio quodam scripto suam de demonstratione doctrinam, quam a Zabarellae et aliorum sententia alienam esse cognoverim antea, prodiderit, id responsi dedit, habuisse se iam dudum in animo id ipsum disputationibus aliquot praestare, sed defuisse hactenus occasionem, quam putabat fore commodissimam, si Renati Descartes Methodum novae philosophiae8 refutaret; verum quandoquidem illius scriptoris ipsi non potuisset copia fieri vel per nostros vel vicinos Brunsvicenses bibliopolas, institutum hoc esse intermissum. Audio hoc libenter, cum id ipsum ex tua forte, vir magne, esset exspectatione et mea utilitate, quoniam te authore sub illius praesidio finito tyrocini academici anno demonstrationem publice defendendam sumere mihi licuerit, praesertim cum Feldenus promiserit se data occasione ostendere velle suum demonstrandi modum convenientissimum illi, quo Aristoteles in physicis et ethicis utitur quemque in libris Posteriorum analyticorum exprimit; simulque causam declarari debere, quare modus demonstrandi Euclideus non sit adeo commodus in physicis quam Aristotelicus, ille scilicet, quem ex mente Aristotelis esse asserit. Itaque promisi ipsi operam meam in procurando Descartes scripto, nullus dubitans, quin mihi illud Hamburgo prima quaque occasione per tabellarium studio amicorum, dummodo venale prostaret, transmitteretur. Dici non potest, quam grata viro haec mea officioli oblatio fuerit. Tu, fautor et promotor, ne frustretur ille sua spe, prospicies iubebisque, ut famulus gymnasii Methodum illam novae philosophiae Renati Descartes emat atque emptam ad matrem deferat, quae iam certior de ea facta pretium resolvat mihique per tabellarium, si forte dominus Westermannus9 iam discesserit, transmittat. Quae vero cum Feldeno de hisce aliisque egi, egi ita, ut neutiquam illi visus fuerim suspectus. Aditum enim mihi consulendi ipsum cum de aliis, tum illis dubiis, quae legenti 7 Jakob Schegkius. 8 René Descartes, Discours de la méthode, Leiden 1637; ders., Specimina philosophiae seu dissertatio de methodo, Amsterdam 1644. 9 Kaspar Westermann. 584 in Tractatu suo logico possent occurrere, libenter concessit. Cautum etiam a me, ut quidem ante semper, studiose est, ne nimis, te monente, tua laudarem, veritus, ne culpa ingenii mei, cuius tenuitatem libens agnosco, famae tui nominis quid detraheret. 5 Haec, vir excellentissime, longius, quam putaveram, qualiaqualia scripta boni consule et studia mea ita tibi habe commendata, quemadmodum te tuamque salutem divinae protectioni commendo. Dabam Helmstadi, 3 Iunii, anno Christiano 1644. Excellentiae tuae observantissimus Christianus Buncke 10 VIRO EXCELLENTISSIMO ET EXPERIENTISSIMO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, MEDICINAE ET PHILOSOPHIAE DOCTORI, GYMNASII PATRII RECTORI MERITISSIMO, FAUTORI, PROMOTORI ET AMICO PLURIMUM COLENDO. HAMBURGUM.e 15 20 25 30 Problema II c. 3 a Felden: Iuvenis non est civilis scientiae auditor idoneus. Hoc demonstratur ex capite 1 Posteriorum analyticorum Aristotelis10. Iuvenis hic dicitur, qui nondum habet experientiam in negotiis civilibus et, etsi aetatem habeat, tamen mente adhuc iuvenis sit. Idoneum auditorem Aristoteles oivkei/on vocat, q[uasi] d[icat] domesticum. Ille enim potest ex propriis rei principiis rem tractantem audire. Propria principia, alias propositiones immediatae, dicuntur propositiones, quae sunt de natura rei, quae non indigent demonstratione et probatione, sed per se notae sunt, ut: Voluptate trahuntur homines in infinitum. Item: Divitiae appetuntur propter voluptatem. Argumentamur ita: Qui non potest principia scientiae habere cognita, ille etiam non est accommodatus auditor alicuius scientiae. Nam omnis scientia est ex principiis. Iuvenis non potest principia civilis scientiae cognita habere. Ratio est, quia principia a sola experientia dependent et ab inspectione multorum singularium. Inspectio autem multorum singularium est experientia. :Apeiroj tw/n kata. bi,on pra,xewn.| Ergo qui caret annis, ut experientiam sibi comparare non potuerit, hoc est iuvenis, non est accommodatus civilis scientiae auditor. Aristoteles ita probat: Qui non potest facere ea, quae scientia practica praecipit, ille non est idoneus practicae scientiae auditor. Frustra enim audiet, matai,wj ga.r avkou,setai, sed iuvenis non potest ea facere. 10 Aristoteles, Ethica Nicomachea 1, 1; 1095 a. 585 Minor probatio: Quae praecipientur in civili scientia, poscunt affectibus suis dominari et imperare. Sed iuvenis non potest dominari affectibus, quia plerumque iuvenes obtemperant potius et serviunt iisdem. Ergo. 5 a apodictica] statt gestrichenem: Logica. b Randnotiz von Jungius’ Hand: Ergo modus demonstrandi Euclideus non est secundum praecepta Aristotelis, cuius tamen contrarium statuit idem. c Randnotiz von Jungius’ Hand: Conringius tantum duos priores per se modos recipit d Randnotiz von Jungius’ Hand: Hic videtur locum ponere subiectum demonstrationis a posteriori. e Notiz von Jungius’ Hand: A. 644, Iun. 10 342 Von Johannes Michaelis. Greifswald, 19./29. Juni 1644 Dankt Jungius für dessen Bemühung um seinen Bruder Andreas. 15 Sup. ep. 98, Nr. X, Bl. 13r (Text), 13v (Adresse). Original. Salutem plurimam. 20 25 30 35 Clarissime domine Iungi, domine et fautor plurimum honorande, ignosce, quaeso, homini ignoto et obscuro gravissimas tuas occupationes his meis importunis interpellanti. Necessitas enim, quae vulgo legibus soluta perhibetur, cogit me has qualescumque ad excellentiam tuam quasi ex abrupto amandare, ubi tamen eius in certam spem adducor, fore, ut pro solita illa humanitate toties mihi a domino Doctore Quistorpio, hospite olim meo devenerando, depraedicata hasce meas sit interpretaturus. Occasio autem scribendi praecipua nata mihi est ex hoc fonte: Vivit apud vos frater meus, scholae trivialis alumnus, nomen ipsi Andreae Michaelis. Is ante annum ferme e schola patria Stralsundensi, nescio, quibus, amplis promissis evocatus a cantore vestro offerente ipsi stipendium a dominis professoribus, cuius templi, non liquet, et quidem hac conditione, ut quotidie saltem unam horam musicae in schola tractandae impenderet et praeterea sacris cantibus in templo peragendis vacaret. Acceptarunt hanc liberalem conditionem iuxta mecum domini tutores, scripsi ego hac de re domino cantori et promisi me fratrem missurum hac lege, ne aliis extraordinariis oneribus in praeiudicium studiorum, quorum hic mediocre fundamentum iecerat, aggravaretur. Rescripsit nihil esse ab hoc timendum, quin optato successu studia ipsius tractari posse, dummodo unicam illam horam quotidie praeter sacr<os> cantus scholasticis modulationibus attribueret, imo licere ips<i> quoque pro lubitu gymnasium vestrum inclytum frequentare. Verum cum ad rem perventum est, non una in singulos dies, non 2 tresve horae, sed integrae interdum 586 dies describendis notulis insumendae fuerunt, qua re non parum detrimenti studiis ipsius accrevit, ut ita exigente officii mei, quo ipse obstrictus sum, ratione alium modum ipsi prospiciendo iure cogar. 5 10 15 Cum ergo inaudiverim excellentiam tuam fortean ex boni alicuius viri commendatione partibus fratris non male favere usque eo, ut etiam in numerum alumnorum gymnasii eum cooptare atque | stipendium aliquid liberale providere non graveretur, idcirco excellentiae tuae pro eximio hoc favore gratias, quantas possum, maximas ago atque habeo, summopere petens, ut illum constanter retinere eiusque conatus ad optatum finem, quoad eius fieri potest, dirigere velit. Ego vero, si quid vicissim excellentiae tuae redhostimenti a me offerri poterit, in omnes occasiones serio intendam, ne in ingratum tanti beneficii fructus collocatus esse videatur. Cantori equidem nullis famulitiis unquam iure obstrictus fuit, nisi is fortasse pacti immemor de facto (ut loquuntur pragmatici) iuris sibi aliquid in eum arrogabit. Bene vale, vir clarissime, et audaci huic, imo tumultuariae scriptioni pro innata facilitate ignosce. Gryphiswaldae, die 19 Iunii 1644. Exc[ellentiae] t[uae] observantiss[imus] M[agister] Iohannes Michaelis eloq[uentiae] prof[essor] 20 VIRO CLARISSIMO, EXCELLENTISSIMO ATQUE EXPERIENTISSIMO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, MEDICINAE DOCTORI ET GYMNASII HAMBURGENSIS RECTORI, DOMINO ET FAUTORI PLURIMUM OBSERVANDO. HAMBURGUM.a 25 a Notiz von Jungius’ Hand: M. Ioh. Michaelis. 30 343 An Christian Buncke in Helmstedt. [Hamburg] 29. Juni / 9. Juli 1644 Der «Discours de la méthode» des René Descartes, den Buncke bestellt hat, ist bisher nur in französischer Sprache erschienen und wird in Kürze aus den Niederlanden geliefert. Billigt Bunckes Vorhaben, in Helmstedt zu disputieren und gibt Anweisungen, welche 587 Auffassungen [Hermann] Conrings vom Beweis Buncke angreifen soll. Entgegnung auf die Beilage [zu Nr. 341]: [Johannes] von Feldens Beweislehre und deren Anwendung auf die Ethik. 5 Sup. ep. 96, Nr. XVI und XIV, Bl. 19r und 17r. Konzept. Ed. (teilweise dt. Übs.): Avé-Lallemant 1863: 386–390. Tardius respondeo literis tuis1, quoniam migratio in novas aedes, quae meridiei nimis, quam velim, expositae sunt, valetudinem nonnihil affecerat. Liber ille, quem emi vis, hic venalis non est. Iam ante octiduum bibliopola in se recepit se eum curaturum ex Hollandia. Intra octiduum spero hic adfuturum. Liber autem nonnisi Gallice scriptus Leidae prodiit2. Ea Methodus, quam expetis, quarta pars libri est. a 10 15 20 Recte facies, si tyrocinii anno transacto de demonstratione disputationem sustineas sive Feldeno sive Kinderlingio3 praeside. Verum vide, ne naso te suspendant. Norunt Aristotelici ea ambiguitate suam sententiam proponere, ut multa dicendo nihil dicant. Id da operam, ut, si quem refutare velint, Zab[arel]lam4, Schegkium5, Flacium6 aut Conimbricenses refutent. Dic te perplexum esse, quamnam ex his sequaris, quisnam ex his Aristotelis sententiam rectius intelligat, non putare te eos in omnibus errare, et quia medicinae studiosus es, de physicis potissimum exemplis te esse sollicitum. Hac occasione quaeres, an bonae demonstrationes sint, quibus Conringius7 demonstrat omnia fieri ex non ente, hoc est ex ente potentiali: Ens illud potentiale esse materiam primam, Introd. fys. c. 4, n. 20; materiam primam non esse subiectum, c. 4, in quo fiant formae, sed ex quo, c. 4, n. 3, 8; formam substantialem a materia non realiter differre etc., c. 4, n. 8, et cap. 5, n. 13; 25 formam substantialem non fuisse nihil, antequam oriretur, c. 4, n. 7; 1 Nr. 341. 2 René Descartes, Discours de la méthode, Leiden 1637. 3 Andreas Kinderling. 4 Jacobus Zabarella. 5 Jakob Schegkius. 6 Matthias Flacius d.J. 7 Hermann Conring, Introductio in naturalem philosophiam et naturalium institutionum l. I, Helmstedt 1638. 588 quod caret debita sibi perfectione, non vere esse, sed aequivoce, n. 13; formam totam esse rei essentiam; materiam sive potentialem entitatem transmutari in formam substantialem, c. 5, n. 6; potentialem entitates in actualibus latere abditas, ut in aqua actuali potentialem aerem, potentialem ignem, potentialem terram, c. 5, n. 9; 5 formam non esse quid simplex et abditum, sed accidentium qualitatum facultatum complexionem, cap. 3, n. 1, Disp. de terra n. 308. 10 15 20 25 30 Propones quoque considerandam th. 14, cap. 1 sive Disp. de constitutione physica9, ubi Conringius demonstrationum poropositiones vel in primo vel in secundo vult esse modo per se atque ita quartum modum per se reiiciere. Multa alia sunt perplexa in ea th. 14 et a communi Peripateticorum doctrina abludentia, quibus exercere potes Aristotelicos vestros. Quartum per se modum reiicit etiam Zab[arel]la, sed eundem Schegkius et Flacius admittunt. Feldenus, si literis tuis credendum, omnes 4 recipit. Quaeres, an probet duplex cuiusque scientiae demonstrationum subiectum primarium et secundarium, c. 1.| b Ethicae probationes falsis sumptionibus utuntur, imo adeo futiles sunt, ut taedeat de iis scribere. Iuvenis ethices auditor, si bene sit educatus, etsi statim non possit affectus domare, tamen faciet, quantum poterit, et sensim proficiet; quin etiam male educatus iuvenis, si praeceptorem habeat, qui affectibus ipse suis imperare valeat, qui ostendat ex historiis vel etiam praesentis aevi exemplis, quantum mali ex affectibus indomitis proveniat, licet statim non assentiatur, tamen non omnino matai,wj audiet, recordabitur aliquando praeceptorum, ubi in calamitates incidet. Cedo mihi aliquam artem, cuius praecepta statim exsequi queat discipulus, cuius praeceptis non potius ob autoritatem praeceptoris quam experientiam, qua nituntur, fidem habeat. Iuvenis certe principia ethica et percipere et perceptis assentiri potest, modo languidius, modo firmius, prout fuerit evk ne,wn evqisqei,j. Interim distingue principia propria, alia enim conclusionis, alia scientiae respectu dicuntur propria. Id valde miror, quomodo Feldenus Euclideas demonstrationes ab Aristotelicis et secundum praecepta Aristotelis factis dicat esse diversas, cum ipse Zab[arel]lam ideo demonstrandi doctrinam non intellexisse, quod geometriae fuerit imperitus. Numquid putat Feldenus Euclideas demonstrationes non esse conscriptas secundum praecepta Posteriorum analyticorum ? Id tuto affirmare coram omnibus tibi licebit, Iungium in demonstrationibus physicis id tantum requirere, ut sumptiones absque ambiguitate proposite semper verae sive 8 Disputatio philosophica ac medica de terris, quam ex publicis praecipue dissertationibus ... Hermanni Conringii ... concinnatam ... publice examinandam proponit Andreas Probst Brunsvicensis ad diem XV Decembr. anno MDCXXXIIX, Helmstedt 1678. 9 Disputationum physicarum prima de natura et constitutione physices, quam ... praeside Hermanno Conringio ... publice defendet ad diem XXII. Novembr. Joannes Henichius Winhusanus, Helmstedt 1637. 589 necessario verae sint et proba dianoeae forma comprensae, tales vero me nullas hactenus potuisse ex Aristotelis vel Aristotelicorum scriptis eruere, quia ubique distinctionum et restrictionum taediis opus est. 5 Cum Feldenus diceret in omni demonstratione medium terminum esse definitionem praedicati, statim quaerendum erat, num nominalem an perfectam sive scientialem definitionem intelligeret. Semper illi ludunt suis aequivocationibus. Die 29 Iunii, anno 1644. 10 a Darüber von Jungius’ Hand: Christiano Bunkio Helmstadium. p. 1. b Darüber von Jungius’ Hand: p 2. Christiano Bunkio. 344 An Kaspar Westermann [in Helmstedt. Hamburg] 13./23. Juli 1644 15 20 Westermann möge bewirken, daß die Helmstedter Philosophen über die Beweislehre disputieren. Jungius bittet um eine Abschrift der Erklärungen [Johannes] von Feldens zu den «Analytica posteriora» des Aristoteles. Die Ethikprofessur am Hamburger Gymnasium ist immer noch vakant. [Hermann von] Petkum Diakonus an St. Petri in Hamburg. Niederlage Karls I. gegen die Schotten und das Parlamentsheer [bei Marston Moore am 2. Juli 1644]. Englische Flüchtlinge in Hamburg. Dänisch-schwedische Seeschlacht. Sup. ep. 96, Nr. LI, Bl. 62r. Konzept. Dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 362. 25 a 30 Quamvis te non immemorem eorum esse existimem, quae coram mandavi, tamen literis quoque hisce monendum putavi, ut, si quos ibi excitare commoda occasione posses ad publicas de demonstratione dissertationes aliave ratione efficere, ut illorum, quos nosti, qui apud vos excellere putantur, de modo sciendi sententiae minus nos lateant, ne intermittas. 35 Ex Bunkii literis intellexi exstare apud studiosos, quae in Posteriora analytica Aristotelis privatim dictavit Feldenus, rogo, ea exilioribus characteribus descripta mihi transmittas, pretium descriptionis lubens persolvam. Si prolixa sunt, poteris prius mittere unam philyram (einen bogen), ut, an operae pretium sit reliqua describere, iudicare queam. Causas habeo, cur id a te potius curari velim et, si commode fieri potest, vel ignorante 590 Bunkio1, ad quem ante duas hebdomadas copiosam dedi epistolam2, fac, ut sciam recte esse perlatam. 5 Philosophiae practicae professio hic adhuc vacat, adspirant adhuc iidem, qui antea, spero tamen brevi ad electionem ventum iri. Magister Petkumus ecclesiastes ad Divi Petri electus est. Rex Angliae magno praelio victus est a Scotis et parlamentariis. Vivunt apud nos comes Novi Castelli3 et alii regiarum partium duces ex Anglia profugi. Dani et Sueci navali pugna conflixere eo eventu, ut utraque pars victoriam sibi assignet. a Darüber von Jungius’ Hand: Casp. Westermanno, d. 13 Iul. a. 1644. 10 345 15 20 Von Kaspar Westermann. Helmstedt, 15./25. Juli 1644 Wundert sich, daß Jungius ihm nicht schreibt. Berichtet über ein Gespräch mit [Johannes] von Felden über die Beweislehre. Kann eine Abschrift der Erklärungen von Feldens zu den «Analytica priora» und den «Analytica posteriora» besorgen. In einem weiteren Gespräch mit [Andreas] Kinderling hat er diesen dazu gebracht, ein Kolleg über die «Analytica posteriora» zu eröffnen. Erledigt die ihm von Jungius aufgetragenen Bücherkäufe und wird sich demnächst an die Abfassung einer Disputation machen. Sup. ep. 98, Nr. CLVI, Bl. 227r–v (Text), 227v (Adresse). Original. Salutem plurimam. 25 30 Admodum iratum, excellentissime vir, te mihi esse oportet, qui in tanto temporis intervallo tot ex vestris ad nos euntibus non litteras, imo ne datariam quidem salutem ad me misisti. Sed tu forsan tuas rationes habes, ego autem, quominus in pristino cultu et observantia tui constanter perseverem, adduci nunquam me patiar. Quod Hamburgi industriae nostrae committendum putabas, id omne effectum tibi reddidi, quamvis, prout temporis et loci requirebat ratio, serius aliquanto. Cum Feldeno occulte 1 Christian Buncke. 2 Nr. 343. 3 William d.Ä. Cavendish, Duke of Newcastle upon Tyne und dessen Bruder, Sir Charles Cavendish. 591 5 10 15 20 25 aliquoties hac de re egi, verum ille vel parum mathematicus omnino est vel totus etiam delirat. Modum demonstrandi Aristotelicum non faciliorem modo, verum et Euclideo nervosiorem multo esse contendit. Alterum et tu, scio, ipsi concesseris, alterum non item. Addit nonnulla mysteria Aristotelem sibi adhuc demonstrasse, quae ab Euclide esse demonstrata deprehendere nuspiam potuerit. Quae omnia cum parum mihi ad tuam mentem esse viderentur, parum ad eorum omnium, qui veritate serio ducuntur, haud libuit in hominis ineptias, quas ad verbum tibi scripsi, inquirere ulterius. Promisit se mecum communicaturum, quicquid in Priora et Posteriora analytica dictaverit, possemque ex iis excerpta non pauca Hamburgum tibi transmittenda curare, verum non ignoro te tanti paenitere, haud emere. Adii ergo felicioribus avibus Kinderlingium, apud quem cum alia nonnulla curanda mihi essent, incidi hac occasione in sermonem de Nihusio de doctrina modalium1 et tandem etiam de Posterioribus analyticis. Quae cum locum non postremum inter scripta Aristotelis sibi vindicarent, operae precium mihi maxime videri dicebam, ut omnis, qui inter doctos nomen aliquando tuebitur, merite in genuina eorum cognitione industriae quid ponat. Cum autem Toletus2, Zabarella3, Scegkius4 et alii tam prolixos et difficiles in hanc doctrinam commentarios confecerint, quos propter molem omnibus peraeque perlegere non vacet, aut, si perlegant, non tamen habeant, quod desiderio eorum respondeat; prae reliquis homini in foro aliquando versatiori, qui studiis hisce temporis tantum tribuere nec possit neque etiam soleat, non exiguum adiumentum fore, si viva docentis manuductione uti queat. Ille petitis meis non inhonestis satisfacturum se oppido promisit, dummodo auditores sibi suppeterent. Ego curam hanc in me suscepturum lubens ipsi pollicitus sum. Iamque decem nomen suum apud me professi sunt, quibus si adhuc decem alios aggregavero, id, quod prae manibus est, agemus.| Tu per Bunkium5 curabis reliqua, nec et ego, ubi mea opera usus erit, in me desiderari quicquam patiar. In Quaestiones Planerii6 hactenus nondum incidi, Crellii autem Commentaria7 quin a matre mea iam acceperis, nullus dubito. Emi ea hic ex bibliopolio dimidio imperiali. Quamprimum occurret mihi Planerius, transmittam et eum. Totus iam sum in apicibus iuris repetundis, quod ubi peregero, disputationem, ut voluisti, conficiam. 1 Barthold Nihus, Facula in Conradi Horneii gratiam accensa, ambulantis in nocte illic ubi disputat pro Aristotele de modalibus, Kön 1641. 2 Franciscus Toletus. 3 Jacobus Zabarella. 4 Jakob Schegkius. 5 Christian Buncke. 6 Andreas Planer, Quaestionum dialecticarum pars I–III, Tübingen 1580–1586. 7 Fortunatus Crellius, In Posteriora Aristolis analytica commentarii, Neustadt a. d. Hardt 1584. 592 Vale, vir excellentissime, et sic statue, si unquam Westermannum tuum seria lege amasti, iam profecto tempus sit, quo amor ille tuus totus sese exserat. Helmaestadi, anno 1644, die 15 Iulii. T[uus] omni cultu et veneratione 5 Casp[ar] Westermannus VIRO EXCELLENTISSIMO ET EXPERIENTISSIMO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE HAMBURGENSIS RECTORI, DOMINO MEO. HAMBURG, ABZUGÄBEN AUF DEM MÖNKEDAM. FRANCO BISS BRAUNSWEIG.a DOCTORI GYMNASIIQUE 10 a Notiz von Jungius’ Hand: 18 Iulii. 15 346 20 25 30 Von Bernhard Varenius. Königsberg, 5./15. August 1644 Wird vorerst in Königsberg bleiben, da er keine feste Zusage für eine Hauslehrerstelle in Hamburg hat, der Weg gefährlich ist und die Einhundertjahrfeier der Universität Königsberg einen Aufschwung des Lehrbetriebs erwarten läßt. Stand der Naturphilosophie und der Logik in Königsberg. Die bevorstehenden Jubiläumsfeiern. Ehemalige Hamburger Studenten in Königsberg. Sup. ep. 98, Nr. CXV, Bl. 163r– 164r (Text), 164v (Adresse). Original. Ed.: Guhrauer 1850: 372–374; dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 316f; Avé-Lallemant 1882: 114f. Excellentissime atque clarissime vir, praeceptor et promotor plurimum colende, acceptis et perlectis, quas decimoquarto Maii die excellentia tua ad me scripserat1, literis, facile intellexi favorem illum tuum, quo studia mea antehac promovere solebas, non modo non refrixisse, sed etiam nihil de eo remissum esse. De eo et quod animo gaudeam et quod tibi gratias agam, habere me puto. 1 Nr. 339. 593 5 10 15 Institutionem privatam quod attinet, si quid certi mihi promittere possem, ante hyemem forsitan vobis adessem, cum vero de conditione pristina apud Holterum res satis sit dubia et propter tumultus bellicos difficilis procul dubio liberalis conditionis procuratio futura sit, consultum haud puto propter rem incertam iter periculo non vacuum suscipere, sed potius victus ratione parciore adhibita hic subsistere, donec certior fortunae spes affulgeat. Qua in sententia me non parum confirmat, tum, quod iubilaei anni festi- | vitate peracta professores huius academiae audio lectiones et publicas et privatas diligenter habituros, tum, quod de liberali quadam mensa hac in urbe spes mihi, licet exigua, facta sit. In protophysicis rebus nihil, quo tempore hic fui, actum esse memini, nisi quod atomos defendant et philosophiae professores et tota facultas medica. Ante aliquot septimanas Doctor Tinctorius2 publicam disputationem habuit medicam3, cui corollaria addidit, in quibus materiam primam et formam substantialem negavit, contra atomos principia esse corporum naturalium defendit, cui adiunxit spiritum universi materialem. Pro spiritu hoc Doctores Beckerus4 et Linemanus5 substituunt lumen seu lucem primigeniam. Aristotelis autoritas parva hic fit. Nam et Eiflerus6, quanquam Aristotelem in multis sequatur, tamen et atomos admittit et generationem atque corruptionem in caelo dari publica disputatione contra Aristotelem defendit. Solus Wichelmannus7 iam purus Aristotelicus audit, sed disputantibus contra Aristotelem professoribus vel etiam aliis magistris se non opponit. 20 In apodicticis non videntur ad commentatores magnopere respicere,| praecipue Wichelmannus, qui soli sibi Aristotelem recte vult intellectum. Apodicticum syllogismum pro demonstratione omnes venditant, in caeteris quisque suum sequitur capitis ductum. De Wichelmanni sententia est mihi tractatus ab ipso in privato collegio dictatus, quem describendum curavi8. 25 Futuro decimoseptimo Augusti die anni iubilaei exordium fiet, ad cuius festivitates celebrandas Elector Brandeburgicus9 florenos bis mille quingentos, Dantiscum sexcentos, Thorinenses trecentos, Elbingenses et civitatum Regiomontanae urbis quaelibet totidem. Doctores quinque, magistri undecim creabuntur. 2 Christoph Tinctorius. 3 Nicht nachgewiesen. 4 Daniel Beckher. 5 Albert Linemann. 6 Michael Eifler. 7 Hartwig Wichelmann. 8 Postume Ausgabe: Hartwig Wichelmann, Analytica sive doctrina de demonstratione, boni publici ergo nunc primum edita a Joh. Eberh. Busmanno, Helmstedt 1678. 9 Friedrich Wilhelm von Brandenburg. 594 Blomius10 et Georgius Christiani huc Rostochio venerunt, ut et Schumacherus11 Dantisco. Meibomius12 optima fruitur apud camerarium urbis conditione. 5 Haec habui, quae excellentiae tuae scribenda putavi, magnopere rogans, ut studiorum meorum fautor et promotor esse pergat et clarissimum dominum Tassium, praeceptorem meum colendum, meo nomine salutare velit. Vale. Dabam Regiomonti, anno epochae Christianae MDCXLIV, Nonis Augustis. Excellentiae t[uae] observantissimus Bernhardus Varenius 10 EXCELLENTISSIMO, CLARISSIMO ATQUE EXPERIENTISSIMO VIRO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, RECTORI GYMNASII HAMBURGENSIS ET PHYSICAE IBIDEM PROFESSORI DIGNISSIMO, a PRAECEPTORI ET PROMOTORI MEO PLURIMUM COLENDO. HAMBURG. 15 13 a Notiz von Jungius’ Hand: Varen. 13 Sept. accepi, 18 Sept. respondi . 347 Von Kaspar Westermann. Helmstedt, 5./15. August 1644 20 25 Hat noch keine Antwort von Jungius erhalten. Hat eine Mitschrift der Erklärungen zu den «Analytica posteriora» von [Johannes] von Felden durch [Heinrich] Crolovius zu Jungius nach Hamburg geschickt. Hat, wie abgesprochen, Andreas Kinderling zu einem Privatkolleg über die Beweislehre der «Analytica posteriora» angeregt. Reinhold Blomes Aufenthaltsort ist Westermann unbekannt. Feuersbrunst in Schöningen. Jodokus Schlaff beabsichtigt, von Wittenberg nach Helmstedt zu wechseln. Westermann ist um seine Mutter besorgt. ― Beilage: Kinderlings Programm. 10 Reinhold Blome. 11 Georg Schumacher. 12 Markus Meibom. 13 Unbekannt. 595 Sup. ep. 98, Nr. CLVII, Bl. 228r–v (Text), 228v (Adresse). Original. Zit.: Avé-Lallemant 1863: 360f. ― Beilage: Nr. CLIIX, Bl. 229v (Überschrift «Programma»), 229r (Text). Abschrift von Kaspar Westermann. Ed.: Avé-Lallemant 1863: 361. 5 10 15 20 Salutem plurimam. Admodum dubito, vir excellentissime, rectene satis redditae tibi sint meae litterae an interceptae forsan et in devia deductae. Quarta enim vice iam ad te scribo, cum ad omnes tu sileas. Posteriora analytica Feldeni recte satis a domino Crolovio tradita tibi esse confido. Operam dabis, ut quam citissime ad nos revertantur, cum non ignores, quanti mea intersit. Quod coram promiseram, me sedulo expediisse vel ex praesenti programmate constare tibi poterit. Imposterum quod observari aut quae inquiri praecipue velis, data occasione significabis. Auditores non adeo frequentes confluxerunt, ac proinde honestiori salario optimi viri labores sublevare constituimus, ne aut deficiat aut in medio cursu etiam subsistat. Reinholdi Blomii nostri res ubi locorum sint, nescio, nam nullae mihi intra septimanas aliquot ab ipso litterae, cum tamen binas ad ipsum miserim non adeo nuper eodem fere argumento. Rerum novarum hic nihil, nisi quod 28 Iulii serenissimae principis1 sedes Schöninga ita conflagraverit magno et subito incendio, ut ex ducentis aedibus vix 30 superstites numerare liceat. Templum, scholam, curiam haud rudera quidem exstitisse demonstrant, ut deplorandum profecto sit tutissimum hoc receptaculum et unicum vicinis furente Bellona perfugium una die et exstitisse et interiisse.| Iodocus Slafius nihil veritus fulmen Hamburgense ecclesiasticum Witebergo ad nos ibit, cibum, ut puto, capiet apud clarissimum dominum Calixtum2. 25 Me sollicitum habet optimae matris valetudo, quod diu nihil mihi ab ipsa innotuit, curabis ergo hasce ad manus eius deferri. Vale, vir maxime, et me ama. Helmaestadi, anno 1644, die 5 Augusti. T[uus] omni veneratione 30 Caspar Westermannus 1 Anna Sophie, Witwe Herzog Friedrich Ulrichs von Braunschweig-Wolfenbüttel. 2 Georg Calixt. 596 VIRO CLARISSIMO ET EXCELLENTISSIMO, DOMINO IOACHIMO IUNGIO, PHILOSOPHIAE ET MEDICINAE DOCTORI, GYMNASII HAMBURGENSIS RECTORI, DOMINO ET FAUTORI MEO PLURIMUM HONORANDO. HAMBURG, AUF a DEM MÜNCHEDAM ABZUGÄBEN. FRANCO BISS BRAUNSSWEIG. | Programma | 5 Studiosis logicae salutem dicit Andreas Kinderling. 10 15 20 Explicationem Posteriorum analyticorum Aristotelis petierunt a me praestantes et eruditi aliquot iuvenes, qui quidem probe intelligunt hanc partem logices esse nobilissimam, utpote in qua agitur de demonstratione, quam non tantum Graeci Aristotelis interpretes pro fine totius huius disciplinae habent, sed ipse etiam philosophus id fere innuit, cum 1 Priorum, cap. 1, totam considerationem de syllogismo propter demonstrationem esse ait3. Certe tam accurate ac subtiliter hic doctrinam hanc persecutus est, ut, quod Isidorus Hispalensis dicebat, Aristotelem, quando Peri. e`rmhnei,aj scriptitabat, calamum tinxisse in mente4, id maiori forsan iure de Posterioribus analyticis censeatur. Ego hac in re optimis iuvenibus deesse nec debui nec vero volui, itaque recepi me facturum, quod peterent, idque, quanta fieri poterit, tum brevitate, tum perspicuitate. Si qui sunt, qui se reliquis adiungere velint, illi una cum ipsis conveniant in aedibus meis die Mercurii proximo post prandium, ut de hora aliisque necessariis aliquid certi constituatur. Valete. P[ublica] p[roposita] in Academia Iulia, IV Augusti, anno MDCLIV. a Notiz von Jungius’ Hand: 8 Aug. 25 348 30 An Kaspar Westermann [in Helmstedt. Hamburg, 9./19. August 1644] Hat einen [unbekannten] Brief Westermanns am 26. Juli / 5. August erhalten und beantwortet. Versichert, daß die Nachricht von Vinzenz [Garmers Unzucht mit einer Magd in Helmstedt] nicht aufgrund von Westermanns Schreiben in Hamburg bekanntgeworden ist. Hat die von Westermann gesandten Mitschriften der Erklärungen [Johannes von Feldens] zu den «Analytica posteriora», das Programm [des Kollegs des 3 Aristoteles, Analytica priora 1, 1, 24 ab. 4 Isidor von Sevilla, Etymologiae 3, 27, 1 (PL 82: 145c). 597 Andreas Kinderling über die «Analytica posteriora»] und den Kommentar des Fortunatus Crellius zu den «Analytica posteriora» erhalten, nicht aber den vierten von Westermann erwähnten Brief. [Reinhold] Blome hat Aussicht auf die immer noch vakante Ethikprofessur in Hamburg. Henning Schröder Konrektor in Stade. 5 Sup. ep. 96, Nr. LIV, Bl. 65r. Konzept, am Schluß anscheinend unvollständig. Dt. Übs.: Avé-Lallemant 1863: 363. Salutem et officia. 10 15 20 25 Literas tuas, Caspar amicissime, in quibus de Vincentio quereris1, 26 Iulii accepi et postero die statim responsorias2 ad te dedi, quas mater tua eo ipso die suis inclusas tabellario tradidit. Respondi autem me de re ista ex literis Blomii intellecta Doctori Reisero3 indicium fecisse, antequam tu huc advenies, nihil Doctori Placcio4 ex tuis verbis retulisse, Blomium non negare se autorem mihi fuisse5. Addo iam: Dominus Reiserus a me compellatus asserit tantum abesse, ut ulli alieno a familia rem eliminarit, ut ne affinium quidem aut cognatorum ulli dixerit, praeterea se iam ante rem rescivisse, quam ex me cognosceret. Dominus Placcius ipse nuper mihi fassus est se ex me non audivisse, quod tu mihi haec narraveris. Nudius tertius a Crolovio praelectiones in Posteriora analytica accepi6, heri7 programma, quae sint quartae istae literae8, ignoro. Crellium9 accepi paucis horis, postquam ad te literis datis me accepisse negaveram10. Rem mihi pergratam ea emptione praestitisti, utinam Andreae Planeri Logicas quaestiones11 eadem fortuna reperias. Praelectiones prima occasione remittam. Illud vero peroptime factum, quod collegium Posterioribis analyticis evolvendis conflasti. Da operam, ut collegae diligenter opiniones utriusque conferant. 1 Unbekannt. 2 Unbekannt. 3 Wohl Michael Reiser. 4 Johannes Placcius. 5 Vgl. Nr. 328. 6 Vgl. Nr. 347. 7 8./18. August 1644, vgl. Empfangsvermerk auf Nr. 347. 8 Unbekannt, vgl. Nr. 347, Anfang. 9 Fortunatus Crellius, In Posteriora Aristolis analytica commentarii, Neustadt a. d. Hardt 1584. 10 Das unbekannte Schreiben vom 27. Juli / 6. August 1644. 11 Andreas Planer, Quaestionum dialecticarum pars I–III, Tübingen 1580–1586. 598 Professio ethica hic adhuc vacat, Blomius tamen videtur paullo propiori spe frui. Henningus Scröderus conrector Stadensis electus est. Bunkio12 salutem adscribo <... ... ...>ifico Gallicum <...> 5 349 10 Von Johannes Vorst. Wittenberg [vor 16./26. August 1644] Drückt seine Dankbarkeit gegenüber seinem Lehrer Jungius aus. Berichtet, wie er in Wittenberg Unterkunft im Haus [Johannes] Scharffs gefunden hat und dort zum Opfer studentischen Unfugs seiner Mitbewohner wurde. Scharffs Lehrtätigkeit. [Johannes] Sperlings naturphilosophische Vorlesungen. Zustand der philosophischen Fakultät. Bittet um Zusendung von Hamburger Disputationen und zählt die Disputationen auf, die er bereits besitzt. 15 Sup. ep. 98, Nr. CXXII, Bl. 176r–v (Text), 176v (Adresse). Original, am unteren Rand beschädigt. Zit. (dt. Übs.): Avé-Lallemant 1863: 410–413. Salutem a salutis fonte millecuplani [!]. 12 Christian Buncke. 599 5 10 15 20 25 30 35 Ego enimvero, excellentissime vir, in magna felicitatis meae parte semper deputavi, quod fideli tua promptaque informatione mihi quoque inter alios licuit uti. Verum enimvero nunc demum ovfr’ ei;pw a[ me qumo.j evni. sth,qessin avnw,gei1 felicitatem meam adhuc impensius aestimare disco, cum ea misero est adempta egoque ibi nunc vivo, ubi affaniae kai. stwmu,lmata auditorum aures obruunt magis, quam animos sciendi cupidos satiant. Id tamen in hoc loco gratum exoptatumque est, quod in hac urbe commoratur adhuc Slaphius2, apud quem parrhsia,zein et libere expromere licet omnia. Deinde animum hunc haud leviter solatur, quod ad te, excellentissime vir, aditus mihi patere nondum desiit, sed adhuc patet ac in posterum quoque patebit. Adhuc enim in memoria haeret amicum illud colloquium, quo me abiturientem ultro inter alia hortabare, ut et literis, quibus statum conditionemque meam exponerem, te invisitarem et, ubi Hamburgum aliquando reversurus essem, ad limina tua audacter rursus accederem. Sic nunc scriptionis huius ratio bene mihi constat nec prolixa opus esse reor excusatione, quod inconcinnis meis literis te a gravioribus totique reipublicae literariae (utinam digne agnosceret !) salutaribus meditationibus avocare paulisper non dubitaverim. Primum ergo, quod et feci abitum parans, iterum nunc facio, tibi, inquam, pro summo illo paternoque favore, quo me usque es complexus, adeoque pro fidelissima informatione, qua esurientem hunc animum tam privatim, quam publice satiare non destitisti, gratias ago habeoque, quam possum concipere, maximas promittoque insimul me tantum favorem grato animo gratoque ore, quoad vixero, depraedicaturum nec eius memoriam unquam apud me intermorituram. Caeterum quod ad statum conditionemque meam attinet, narro me salvum ac sospitem contigisse Witebergam ipso die Iovis, qui festum Pentecostes antecedebat3. Hospitium accepi, at vix elegi, apud Scharfium. At quae te intemperiae, inquies, ad istum adegerunt ? Ego profecto, tantum abest, ut unquam antehac apud illum vivere mihi in mentem venerit, ut potius virum istum, qui adeo aperte veritati obstrepere eique nuncium fere remisisse videtur, aversatus sim prorsus. Quae igitur me sors ad illum detulerit, exponam brevi. Cum hunc locum petere meditarer, adiungebat se mihi comitem sympatriota meus Iohannes Iungius, cum quo nunc vivo in eodem contubernio. Is cum rectori Lubecensi, Sebastiano Meiero, apud quem proxime elapsa aestate vixerat, valedicere voluit, adiunxit ei rector ille comitem filium suum4, qui antehac vixit Rostochii, qui et tua limina se adiisse dicit, cum esset Hamburgi. Ille ergo Meieri filius una nobiscum venit Witebergam et apud Scharfium suasu parentis divertit nobisque, ut idem faceremus, suasit. At nunquam persuasisset iste, nisi aureos, quod aiunt, montes nobis pollicitus fuisset narrando se Scharfium adiisse ac comperisse singulis septimanis 1 Homer, Ilias 19, 102. 2 Jodokus Schlaff. 3 6./16. Juni 1644. 4 Ernst Meier. 600