Tchåle II d' Hasbork

Li rwè Tchåle II d' Hasbork, c' esteut on rwè d' Espagne. Il a skepyî li 6 di nôvimbe 1661 ey a morou li 1î d' nôvimbe 1700.

Tchåle II d' Hasbork a vnou å monde li 6 di nôvimbe 1661, a Madrid. Il a leyî ses hozetes, dins l' minme veye, li 1î d' nôvimbe 1700. Il esta cåzumint 39 ans vî.

Tote ès vicance, il åreut yeu des problinmes di santé. Tot çoula pask' il esta èn efant k' a nexhou dins ene famile ewou çk' i gn ava bråmint d' consonkinité.^[1] El porcintaedje di consonkinité po Tchåle II esteut di 25%.^[2] Ses parints fourît onke eyet neveuse.^[3] A l' epoke, c' esta corant d' si maryî avou on cuzén ubén ene cuzene.^[1] C' est a cåze di tos ces croejheas la ki Tchåle II ava yeu : el sindrome di Klinefelter, ene linwe k' esta trop grosse çki l' fijha todi blefer, l' impoûssance secsuwele, li stérilité, li mancance di pwel, l' absance del crexhinne ey el mancance djeneråle di ratuzaedje so tolminme cwè.^[4]

Ès stérilité vna d' ene mancance di testosterone, mins eto d' ses crômosomes. Come di djusse, il ava deus crômosomes X (femrin) ey on seu Y (omrin).^[1] Après s' moraedje, des medcéns avît ene miete corwaitî s' coir. Il avît veyou k' ès cour esta trop ptit ; k' ses peumons estît corodés ; k' ses boyeas estît caplés ey k' i nd ava totplin di grangrins ddins ; ki troes pires estît dins on rno ; k' ès seule kinike esta « noere come del houye » eyet k' ès tiesse esta rimpleye d' aiwe.^[5]

El djoû d' ès nexhance, el Gaceta de Madrid (el gazete oficire di l' Estat) ava scrît ki Tchåle II esta mo djoli, castård, des noers tchiveas ey ene tiesse avou ene taye comifåte. Tenawete, on rapoirt evoyî a Louwis XXIV di Bourbon, rwè del France, dijha k' el påpåd ava l' air pår fwebe. Avou ça k' on pout lére k' il ava des bocrês so ses tchifes. Ès tiesse est rimpleye di crapes.^[6]

Tchåle II a divnou rwè d' Espagne, cwand il esta cwate ans vî, li 17 di setimbe 1665. Come di djusse, ès pa, Flipe IV d' Hasbork, a morou ci djoû la.^[7][8] Si santé ava fwait k' i n' sava nén vierner s' payis.^[9] Veyåmint k' il est erconoxhou på literature po-z awè stî mesplotche tins d' ès vicåreye.^[10]

Tins d' si prumire dijhnêye å povwer, c' esta s' mame, Mareye-Ane d' Hasbork, ki vierna på principe di redjince.^[11] Ès redjince est rwaiteye po-z awè stî « fwebe », paski Mareye-Ane d' Hasbork si leya adire pa deus d' ses conseyîs : Johann Eberhard Nithard eyet Fernando de Valenzuela.^[12]

Cwek' Mareye-Ane d' Hasbork ava fini ès redjince dijh ans après l' awè comincî.^[13] Dj' ô bén, cwand s' fi ava divnou 16 ans vî. Ele tapa todi èn ouy sol povwer rweyå, diska s' morance, e 1695.^[1]

Ès redjince a stî critikêye, foiravant pa Djan Djozé d' Hasbork. Cist ome ci dala, tins del prumire redjince, conte les « validos » d' el mame da Tchåle II.^[14] Les « validos » estît des aidants do rwè k' ovrît so les afwaires d' Estat.^[15][16]

Les rwès d' Espagne del famile des Hasbork avît l' dård d' uzer l' politike do « rwè muchî ». Ci k' esteut pår impôrtant po l' cas da Tchåle II, avou ses problinmes di santé.^[17]

El Sipagne cnoxheut ene ôte rujhe, a ç' tins la. El ci d' esse on payis ki discrexhe, contråvmint al France ki monta e poûssance.^[18] Houte di çoula, l' estance do principe des « Rweyåmes catolikes », come l' Espagne dinltins, esta tot ossu pôzetaite.^[17] Tot rwaitant l' payis da Tchåle II, el markis d' Harcourt (èn ambassadeur del France a Madrid tins do viernaedje da Flipe V di Bourbon) displora el dicwelixhance di l' Espagne so les viernaedjes da Tchåle II eyet d' es pa, Flipe IV d' Hasbork.^[18]

Dins l' istwere, Tchåle II a stî shuvou pa Flipe V di Bourbon, si neveu. Come di djusse, Tchåle II esta l' dierin rwè d' Espagne del famile des Hasbork. Totfeye, gn ava cwate djins ki s' avît batou pol shuvaedje : Mareye-Ane d' Hasbork (si mame), Djan Djozé d' Hasbork (el fi bastårdé do pa da Tchåle II, Flipe IV d' Hasbork), Fernando de Valenzuela (on markis spagnol) eyet Johann Eberhard Nithard (on cardinå).^[19]

Totfeye, il åreut lu-minme tchoezî Flipe V di Bourbon po-z esse rwè d' Espagne, après s' morance. Copurade k' ès shuveu esta l' mari d' ès cheur, Mareye-Tereze d' Hasbork.^[12] El morance eyet li shuvaedje da Tchåle II avît provoké el Guere do shuvaedje rweyå d' Espagne.^[20] Ci guere la ava tolminme comincî e 1702.^[21]

On-z el loméve eto « L' Emacralé » a cåze del fôme d' ès minton.^[22] C' est foiravant po ès santé k' on lu a dné ci spot ci. Come di djusse, Tchåle II ava ene santé mo malårdieuse.^[23] Mins nerén, dins d' ôtes lingaedjes, metans l' inglès, il est spoté « Tchåle II Li Sot ».^[7]

C' est a cåze di lu ki Tchålerwè a stî askepyî eyet si lome dinsi.^[25] Gn aveut tolminme des djins ki dmorît rola dvant l' an 1666. D' ayeur, èç comene la si loma li « Tcharnwa (Charnoy) ».

Seulmint, on dvize d' askepiance di Tchålerwè, e 1666, pask' el Sipagne ava basti les fôrturesses, ciste anêye la.^[19]

Tchåle II, c' est on persounaedje dins l' fime francès « La Folie des grandeurs », dins l' ci ewou çki Louis de Funès djouwe l' portagonisse.^[26] Tinsion k' li Tchåle II do fime a ene meyeuse santé k' el ci k' ava egzisté.

Ci fime la, c' est on redjårbaedje d' ene ouve da Victor Hugo : Ruy Blas. L' ouve oridjinåle esteut moins comike, mins pus dramatike.^[27]