aiwe

Tayon-bodje latén « aqua » (minme sinse), adon, racuzinåve did près avou l’ vî francès « egua » eyet « ewe » (XIme sieke) ey avou l’ occitan « aiga » eyet l’ catalan « aigua »; mot cité dins l’ FEW 25 66a.

• AFE :
  • diferins prononçaedjes : /ɛːw/ /ew/ /øːw/ /œw/ /øːj/
  • prononçaedje zero-cnoxheu : /ɛːw/
• Ricepeures : nén rcepåve

• 
  Molecule tchimike
• 
  Aiwe ki court
• 
  Cropante aiwe d' ene basse
• 
  Aiwe djalêye (nive)
• 
  Aiwe djalêye (glaece)
• 
  Spitante aiwe
• 
  Wapeur d' aiwe (nûlêye)

aiwe femrin

1. (tchimeye) clair likide li pus corant so tere, ki totes les vicantès sacwès ont dandjî, et ki si essegne tchimike est H₂O.
   • On vout k' i gn åye di l' aiwe sol planete Måss.
2. (abwesson) abwesson fwaite di ç' likide la, poujhî e-n on peur sourdant.
   • Deus bires, ene limonåde et ene aiwe, si vs plait.
3. (djeyografeye) plaece ki ci likide la î court a valêye, vinant d' on sourdant.
   • Pou-må a toumé e l' aiwe et s' a neyî.
   • On voet rglati so les clairs flots del Mouze
     L' ôr des campagnes ki l' bele aiwe bagne e s' coûsse
     Et l' glwere des veyes come des forfants djowions— Louis Lagauche, "L' inmant", Dizo s’ bleû cîr, (1947), p. 123 (fråze rifondowe).
4. basse ki ci likide la î dmeure.
5. plouve.
   • Nos årans co ouy di l' aiwe — D.T.W.
   • I toume di l' aiwe — D.T.W.
6. (fizike) (mot d’ rilidjon) onk des elements ki fijhèt l' matire.
   • Aristote aveut idêye k' i gn aveut cwate elemints: l' aiwe, li feu, li tere et l' air.

(likide po boere)

1. esse tot e-n ene aiwe : esse tot e souweur.
2. èn nén awè ses aiwes tchôdes
3. on n’ va nén a l’ aiwe avou ene banse
4. pont d’ feu, pont d’ bolante aiwe
5. fé vni l’ aiwe al boke
6. leyî cori l’ aiwe el boke

(likide ki court)

1. leyî cori l' aiwe a valêye : : èn nén espaitchî les djins di fé a leu môde.
2. ça a tcheyou a l' aiwe : c' est rovyî, abandné.

   On dit eto: so flote.

3. ossu seur ki k’ l’ aiwe court a valêye
4. aiwe vént, aiwe riva — Motî Villers (fråze rifondowe).
5. fé bate l’ aiwe : tromper.
6. naivyî inte deus aiwes : sayî di dmorer bén avou deus djins ki n' s' etindèt nén.
7. clair come di l’ aiwe di rotche : foirt clair, evidint.

(basse)

1. c' est todi l' aiwe ki doime ki neye
2. les coetès aiwes sont todi les pus dandjreuses — Motî Villers (fråze rifondowe).
3. n' a nole si claire aiwe ki n' si brouye
4. i n’ a rén d’ pé ki l’ coete aiwe

(plouve)

1. li tins toûne a aiwe u: nosse tins tire a aiwe u: li vint est a l' aiwe : : i va ploure.
2. rishonner come deus gotes d’ aiwe : ravizer parey.

• aiwer, aiwaedje, aiweu, aiwî, aiwêye, Aiwêye, aiwisse, aiwiasse, aiwixheus, aiwieus
• raiwer, raiweu, raiwaedje, raiwire
• saiwer, saiwe, saiweu, saiwaedje, saiwire, saiwoe
• dizaiwer, dizaiwaedje, dizaiwant
• enaiwer, enaiwaedje
• renaiwer, renaiwaedje, renaiwant

• sonkenaiwe
• aiwdirotchmint
• (no d' corantès aiwes) : Aiwe di Lesse, Aiwe d' Oûte, Aiwe d' Eure, Aiwe di Vesse, Noere Aiwe, Blanke Aiwe
• grande aiwe, mere d' aiwe, corante aiwe, cropante aiwe
• doûce aiwe, salêye aiwe
• plate aiwe, spitante aiwe / aiwe ki spite
• aiwe di Spå
• voye d’ aiwe
• benoete aiwe
• lune d’ aiwe
• ploketes d’ aiwe
• (biesses) : araegne d’ aiwe, beguinete d’ aiwe, måvi d’ aiwe, madame-d’-aiwe, mårtea d’ aiwe
• passeu d’ aiwe, rwè d’aiwe
  • spitaiweu
• Loukîz a : aiwes (grossès aiwes)

• (plaece ki H2O î court a valêye) : rivire

Etimolodjeye : sorlon Grandgagnage (19inme sieke) li mot pôreut eto vni do bodje gotike « aƕa » (ahva). Ciste idêye la ni shonne nén awè stî ritnowe e 20inme sieke (Francard revoye viè l' FEW a « aqua ».

Lijhoz l’ årtike aiwe (discramiaedje) so Wikipedia