Hordeum vulgare

De altésa mèdia de 70 cm^[1], e ganbara diviza da 5-8 internodi, l'orzo, come tuti i cereałi, el prezenta n'infioresénsa ciamada spiga, ermafrodita, che, na volta fecondada, ła dà na quantità de chichi che ła va dai 20 ai 30.^[1] Łe foje łe ze łónghe e stréte e quéła pì in alto ła sta a protesion parsiałe dei fruti.

Ła sémena del'orzo ła poe èsare fata sia in utuno che in primavera. Inte el primo cazo bizogna stare tinti che no ghe sia jełade masa inténse parché sta pianta ła ga na menore rezisténsa al frédo respeto al forménto; inte el secóndo ghe ze comunque na réza inferior, parché l'orzo el se ga perso łe pióve utunałi.^[2] Respeto al forménto, l'orzo el vien semenà un fià prima e rancurà un fià daspò, anca se ła réza ła ze squazi ła metà de queła del formento tènaro, eséndo su par zó de 3 tonełade par ètaro.^[3]

Óltra che ła paja, prodóto secondario, l'orzo el vegne soratuto coltivà par łe só caròside. Fazendołe germinare e cavàndołe sùbito, ste qua łe toe el nome de malto, che, secà e tratà co levà, el devénta bira, alcòłego conosesto fin dal'antighità e sparpagnà in difarénti parte del móndo, in particołar l'Eoropa del nord, indove l'orzo el ze bastansa coltivà anca par sta razon qua. I chichi de orzo i ga anca funsion difarénti: mazenai i dà na farina che, par 100 g, ła dà energia par 345 cal, fornìa da 74,5 g de carboidrati, 1,6 g de grasi e 10,5 g de proteine^[4]; na so caraterìstega ze ła poartà de glùtine che ła fa bóna par i celìaci, ma non par far pan.^[5] Infati el pan d'orzo, considarà manco prezà de quéło bianco de forménto puro ma in ogni cazo oncora ben difuzo, spece al nord e in montagna, se fa co na miseła co altri cereałi. L'orzo mazenà daspò el se pol doparare par far el cusì dito cafè d'orzo, un bévare sénsa cafeina.

Come magnare, l'orzo el ga na beła s-cianta de bóne caraterìsteghe. Par scuminsiare, durante ła cotura el se toe drénto un mucio de aqua e cusì el sasia fasilmente, balansando el consisténte aporto całòrego.^[5] El ze rico daspò de sałi minerałi che da na parte i juta l'atività del serveło (potasio, magnezio), da st'altra i fortìfica i osi (fòsforo, calcio). El ze antinfiamatorio^[6] par paréce parte del corpo: par ezenpio łe conoseste caramełe d'orzo łe dà sołievo a ła goła. Infin ze lasativo.^[6]

1. ↑ ^{1,0 1,1} Paragon infrà forménto e órxo Archivià il 13 de agosto 2012 in Internet Archive.
2. ↑ Hordeum vulgare su agraria.org
3. ↑ Réxa mondiałe del'órxo
4. ↑ Vałuri nudrigadivi
5. ↑ ^{5,0 5,1} Farine Archivià il 3 de marso 2012 in Internet Archive.
6. ↑ ^{6,0 6,1} Caraterìsteghe antinfiamatorie del'órxo Archivià il 27 de agosto 2011 in Internet Archive.

•   Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Órxo
•   Wikispecies el detien informasion so Órxo
•   Scholia el detien schemi gràfeghi so Hordeum vulgare

• (IT, DE, FR) Hordeum vulgarehls-dhs-dss.ch, Disionàrio stòrego de ła Svìsara.  
• (EN) barleyEnçiclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.