Taurin

Taurin — organizmda sistein aminokislotalaridan hosil boʻlgan sulfokislota. Taurin koʻpincha oltingugurt oʻz ichiga olgan aminokislota deb ataladi va molekulada karboksil guruhi yoʻq. U hayvonlar va odamlarning toʻqimalarida va safrolarida oz miqdorda mavjud. Oziq-ovqat qoʻshimchasi sifatida yoki dori sifatida ishlatiladi.

Nomi lotincha: taurus (buqa), chunki u birinchi marta 1827 yilda nemis olimlari Fridrix Tiedemann va Leopold Gmelin tomonidan buqa safrosidan olingan^[1].

Oq kristall kukun, parchalanish bilan eriydi. Suvda yaxshi eriydi, u organik erituvchilarning koʻpchiligida yomon eriydi. Taurin molekulasi tarkibida SO ₃ H kislotali sulfo guruhi (pH 1,5) va asosiy amino guruhi NH ₂ (pH 8,74) mavjud, suvli eritmalardagi izoelektrik nuqta 5,12 ni tashkil etadi^[2]. Fiziologik sharoitda (pH 7,3) sulfo guruhining ionlanish darajasi 100 %, aminokislotalar 96,3 % ni tashkil qiladi, yaʼni bunday sharoitda taurin deyarli butunlay Svitter ion shaklida mavjud^[3].

Taurin organizmda sistein dioksigenaza ishtirokida sisteinning SH sulfgidril guruhining sistein sulfin kislotasiga fermentativ oksidlanishi jarayonida hosil boʻladi:

${\displaystyle {\mathsf {HSCH_{2}CH(NH_{2})COOH\rightarrow HO_{2}SCH_{2}CH(NH_{2})COOH}}}$

sistein sulfin kislotasining gipotauringa keyingi dekarboksillanishi :

${\displaystyle {\mathsf {HO_{2}SCH_{2}CH(NH_{2})COOH\rightarrow HO_{2}SCH_{2}CH_{2}NH_{2}}}}$

va gipotaurinning tauringa oksidlanishi:

${\displaystyle {\mathsf {HO_{2}SCH_{2}CH_{2}NH_{2}\rightarrow HO_{3}SCH_{2}CH_{2}NH_{2}}}}$

Taurin jigarda oʻt kislotalari bilan konyugatlar hosil qiladi (ularni aminokislotalarda asillaydi), hosil boʻlgan konyugatlar (masalan, tauroxol va taurodeoksixol kislotalar) safro tarkibiga kiradi va sirt faol moddalar boʻlib, ichakdagi yogʻlarning emulsiyalanishiga hissa qoʻshadi.

Soʻnggi vaqtlarda miyada neyrotransmitter aminokislota rolini oʻynaydi, u sinaptik uzatishni ingibitsiya qiladi, antikonvulsant faollikka ega va shuningdek, kardiotrop taʼsirga ega. Taurin energiya jarayonlarini yaxshilashga yordam beradi, distrofik kasalliklarda bitish jarayonlarini^[4] va koʻz toʻqimalarining sezilarli metabolik buzilishi bilan kechadigan jarayonlarni stimullaydi.

Aksariyat sutemizuvchilar taurin biosinteziga qodir, ammo mushuklarda sistein sulfin kislotasini dekarboksillovchi ferment tizimining faolligi past va ular uchun taurin muhim sulfonik kislota boʻlib, uning etishmasligi retinal degeneratsiyaga va kardiyomiyopatiyaga olib keladi.^[5].

Taurin retinoprotektor, kataraktaga qarshi va metabolik taʼsirga ega. Tizimli taʼsir qilish bilan taurin nafaqat metabolik taʼsirga ega, balki gepatoprotektiv taʼsirga, kardiotonik va gipotenziv xususiyatlarga ega^[6][7].

Taurin miyaning xotira bilan bogʻliq boʻlgan gippokamp hududida yangi hujayralar paydo boʻlishiga yordam berishi haqida dalillar mavjud. Shuningdek, u boshning yopiq jarohatlarida miya regeneratsiyasiga yordam beradi^[8]

U radioprotektor xususiyatlarga ega.

Taurinning sanoat sintezida boshlangʻich material keng koʻlamli organik sintez mahsuloti boʻlgan etanolamindir.

Birinchi bosqichda etanolamin sulfat kislota bilan eterifikatsiyalanadi :

${\displaystyle {\mathsf {HOCH_{2}CH_{2}NH_{2}+H_{2}SO_{4}\rightarrow HO_{3}SOCH_{2}CH_{2}NH_{2}}}}$

Keyin natriy gidroksid taʼsirida etanolamin sulfat aziridin hosil qiladi:

${\displaystyle {\mathsf {HO_{3}SOCH_{2}CH_{2}NH_{2}+NaOH\rightarrow (CH_{2})_{2}NH}}}$

Oxirgi bosqichda kislotali muhitda natriy sulfit taʼsirida aziridinga oltingugurt kislotasi qoʻshiladi:

${\displaystyle {\mathsf {(CH_{2})_{2}NH+H_{2}SO_{3}\rightarrow HO_{3}SCH_{2}CH_{2}NH_{2}}}}$

Hozirgi vaqtda taurin ishlab chiqarish boʻyicha asosiy quvvatlar (2006-yil) Janubi-Sharqiy Osiyoda joylashgan boʻlib, narx darajasi 1 kg uchun 3 (Xitoy) dan 5-12 AQSh dollarigacha (Yevropa).

Tibbiyot va oziq-ovqat sanoatida qoʻllanadi. Soʻnggi yillarda u energetik ichimliklar va sport oziqlantiruvchi mahsulotlar, shuningdek, shampunlarning umumiy tarkibiy qismiga aylandi.

Taurin lipidlar almashinuvida ishtirok etadi, energiya va metabolik jarayonlarni yaxshilaydi, ichakdagi yogʻlarning emulsiyalanishigaga hissa qoʻshadigan safro kislotalarining (tauroxol, taurodeoksixol) bir qismidir. Markaziy asab tizimida u ingibitor neyrotransmitter sifatida ishlaydi va baʼzan antikonvulsant taʼsirga ega. Distrofik tabiatdagi kasalliklarda koʻzning toʻqimalarida metabolik jarayonlarni normallashtirishga hissa qoʻshadi.

Koʻz tomchilari shaklida taurin toʻr pardaning distrofik zararlanishlari, shu jumladan irsiy tapetoretinal degeneratsiya, shox parda distrofiyasi, keksalik, diabetik, travmatik va radiatsion kataraktalar va shox pardaning shikastlanishlari uchun ishlatiladi.

Yurak-qon tomir yetishmovchiligi, yurak glikozidlari bilan zaharlanishda ichish uchun ishlatiladi.

Taurin koʻpincha murakkab dorilar tarkibiga kiritiladi. Bu Dibikor, Taufon, Tautonus^[9], Ergotex, Sante FX NEO kabi yapon koʻz tomchilari kabi preparatlarning asosiy faol moddasi.

U oziq-ovqat mahsulotlari (sharbatlar, energetik ichimliklar), shuningdek, hayvonlar uchun ozuqa qoʻshimchalarining tarkibiy qismlaridan biri sifatida ishlatiladi. Mushuklar uchun bu muhim sulfon kislotasi boʻlib, tauringa boy ingredientlardan tayyorlangan mushuklar uchun oziq -ovqat mahsulotida boʻlishi kerak.

Taurin bolalarni ovqatlantirish uchun kukunli sut aralashmalarining bir qismidir.

Taurin tavsiya etilgan dozada (kuniga 3 grammgacha) sogʻlom kattalarda nojoʻya taʼsirlarni keltirib chiqarmaydi. Ammo buyraklar, oshqozon-ichak trakti, oshqozon yarasi va oʻn ikki barmoqli ichak yarasi boʻlgan odamlarga taurinni qoʻllash tavsiya etilmaydi.^[10]