Qax

41°25′21″N 46°55′27″E / 41.42250°N 46.92417°E / 41.42250; 46.92417

Qakh Qax
Qakh Azerbaijan xaritasida koʻrinishi Qakh Shaki-Zagatala Economic Region xaritasida koʻrinishi
Joylashuv: 41°25′21″N 46°55′27″E / 41.42250°N 46.92417°E / 41.42250; 46.92417
Mamlakat	Ozarbayjon
Tuman	Qakh tumani
Tashkil etilgan	1967

Qakh — Ozarbayjon shimolidagi Qax tumanining poytaxti, yaqin. Rossiyan chegarasi.

Ozarbayjonning Qakh viloyati qadim zamonlarga borib taqaladigan uzoq tarixga ega. Arxeologik qazishmalar shuni koʻrsatadiki, bu hudud eneolit, bronza va ilk temir asrida yashagan. Bu ilk aholining faoliyati qoldiqlari shuni koʻrsatadiki, ular asosan oʻtroq dehqonchilik, chorvachilik va sanʼat bilan shugʻullangan. Tarixchilarning fikricha, Qax hududi miloddan avvalgi VII asrda Skiflar podsholigi tarkibiga kirgan.

Dastlab bu zamonaviy Qakh hududi Kavkaz Albaniyasining viloyati edi. Shundan soʻng mintaqa Gruziya madaniy va siyosiy taʼsirida alohida Kaxeti qirolligi boʻlgan. Oʻrta asrlarda keyinchalik Saingilo nomi bilan mashhur boʻlgan joy asosan Gruziya va Shirvon qirolligi tomonidan nazorat qilingan.

Kavkaz Albaniyasi mavjud boʻlgan davrda xristian dinining butun mintaqaga tarqalishi bilan Qakh tumanida bir qancha xristian ibodatxonalari qurilgan.^[2] In the 8th century A. D., Qakh fell under Arab occupation. Starting from the 11th century first Oghuz Turks and later Qipchaq Turks inhabited the area, the region was incorporated into Great Seljuq Empire. Qakh was later a part of the Atabeg and Shirvanshah states. With invasion of Hulaguids in Azerbaijan in the 13th century, Mongolian nomadic tribes populated the region. In 1562, by the order of the Safavid Shah Tahmasp I, Elisu Sultanate was established in Qakh. In the 18th century, the Elisu Sultanate became so powerful that, the Ottoman Emperor conferred its ruler Ali Sultan Bey the highest title of Pasha recognizing him as the Beylerbey of Shaki.

1803-yilda Elisu sultonligi Rossiya imperiyasiga qoʻshib olindi. Sultonlik hukmdori Doniyor 1844-yilda Rossiya hukumati bilan oʻzaro kelishmovchilik tufayli xalqni rus hukmronligiga qarshi koʻtarilishga ruhlantirdi. Sulton Doniyor Ilisu qishlogʻi yaqinida magʻlubiyatga uchradi va milliy ozodlik harakati yetakchisi Imom Shomil bilan birga ruslarga qarshi kurashni davom ettirdi. Ruslar Elisuni yondirib, sultonlik hududini mahallalarga (hududiy birliklarga) boʻlib, Jar-Balaken doirasiga (hududiy birlik) qoʻshib, chor Rossiyasi mustamlakasiga aylantirdilar. 1918-yil may oyida Ozarbayjon Demokratik Respublikasi mustaqilligi eʼlon qilinishi bilan Qakh Ozarbayjon tarkibida saqlanib qoldi. Sovet hokimiyati davrida Qakh 1930-yilda Ozarbayjon SSR okrugi sifatida tashkil etilgan.^[3]

1860—1917-yillarda Tiflis gubernatorligining Zakatala okrugi, 1917—1918-yillarda Zaqavkazya Demokratik Federativ Respublikasi, 1918—1922-yillarda Gruziya Demokratik Respublikasi tarkibiga kirgan. 1922 yil mart oyida Ozarbayjonga oʻtishdan oldin.

Viloyat hududi 1,494 km² (577 kv mi)ni egallaydi va shimolda Rossiya, gʻarbda Gruziya bilan chegaradosh. Shimoli-g‘arbda Zaqatala tumani, janubda Yevlax va Samux viloyatlari va sharqda Shaki viloyatlari bilan ichki chegaralari mavjud.

Qakh aholisining asosiy qismini ozarbayjonlar tashkil etadi, garchi shahar va viloyatning oʻzi koʻp madaniyatli. Bu hududda Avarlar (Kavkaz) va Gruzinlar (Ingiloylar) ozchiliklari ham yashaydi. 1872-yilda nashr etilgan va 1869-yilgi aholini roʻyxatga olish natijalari eʼlon qilingan Tiflis viloyati va Zagatala toʻgarasining harbiy sharhi asosida Ilisu jamoatiga kiritilgan Gax qishlogʻida mugʻal va ingiloylardan iborat 160 oila milliylashtirildi. Zagatala. Tegishli doirani tashkil etuvchi aholi punktlari aholisining milliy tarkibi haqidagi maʼlumotlarda etnik turklar mugʻallari va Dogʻiston xalqlari vakillari lazgilar deb ataladi. Rasmiy maʼlumotlarga koʻra, 2012-yil 1-yanvar holatiga koʻra, har ikki jinsdagi 2490 ta fermer xoʻjaligida jami 13793 nafar aholi istiqomat qiladi.

Tuman madaniyat va turizm boʻlimi 1949-yilda madaniyat boʻlimi sifatida tashkil etilgan. Kafedraning birinchi mudiri Hojiyev Abdurahmon bo‘lgan. 2006-yilda Ozarbayjon Respublikasi Prezidenti Ilhom Aliyevning 2006-yil 30-yanvardagi farmoni bilan Ozarbayjon Respublikasi Madaniyat vazirligi negizida Madaniyat va turizm vazirligi tashkil etilgan. Madaniyat va turizm 96 korxona va 1 yodgorlik qorovuliga ega. 49 kutubxona, 23 madaniyat uyi, 17 klub, Haydar Aliyev markazi, 2 muzey (Tarix tilshunoslik muzeyi, I. Dogʻiston memorial muzeyi), Ilisu tarixiy madaniyat qoʻriqxonasi, Rassom galereyasi va rassomlik maktabi, jami 506 nafar xodim.

Viloyatda ikkita mehmonxona, „Shafa“ dam olish va davolash markazi, Ilisu pansionati, „Green park“, „Ulu“, „Improteks“, „Ulu Mountain“ turizm va dam olish markazlari va „Eden“ park mehmonxonasi, „ Sanjar qal’a“ dam olish maskani, „El Resort“ besh yulduzli mehmonxona sayyohlarga xizmat ko‘rsatadi. Sayyohlik markazlaridagi narxlar £25 dan 55 funt sterlinggacha oʻzgarib turadiAndoza:Iqtibos kerak. Sayyohlik obyektlaridagi o‘rinlar soni 600 taga yetdi. Agar 2011-yilda 15 mingga yaqin sayyoh dam olgan bo‘lsa, 2012-yilda bu ko‘rsatkich 20 mingga yaqinni tashkil etdi.

Andoza:Expand section

Shaharda barcha avtomobil transporti mavjud. Boku xalqaro avtovokzalidan Qaxga har kuni avtobuslar qatnaydi va olti soat yoʻl ketadi. Taksilar avtovokzalda ham, umumiy haydash vositasi sifatida ham mavjud. Poyezdlarni Bokuning markaziy vokzalidan Qaxga ham olib borish mumkin. Qakh shahridan Ilisu, Qax tumanidagi qishloq va munitsipalitetga har kuni qatnaydigan avtobus ishlaydi. Baʼzi ichki qishloqlarga boradigan yoʻllar offroad avtomobillarisiz mavjud emas.

Yil davomida Andoza:When 56 ta umumtaʼlim maktablari, jumladan, 30 ta toʻliq oʻrta, 16 ta umumiy oʻrta taʼlim, 9 ta boshlangʻich maktab boʻlib, 7373 ta oʻquvchiga 1273 ta oʻqituvchi tayyorlandi. Ularning 1093 nafari (85,9 foizi) oliy, 179 nafari (14,1 foizi) o‘rta maxsus maʼlumotga ega. Tumandagi 36 ta maktabgacha taʼlim muassasasida 1830 nafar bola xalq taʼlimi tizimiga qamrab olingan bo‘lsa, 4 ta maktabdan tashqari muassasada 1068 nafar o‘quvchi dam oldi. Oʻquv yilining oxiriga kelibAndoza:Qachon birinchi sinfdan ikkinchi sinfga 616 kishi (oʻtgan yili 646 nafarAndoza:Qachon) va 774 nafar (oxirgi 843 kishi) qabul qilindi yilAndoza:Qachon) oʻrta maʼlumot va 541 tasi toʻliq oʻrta maʼlumot toʻgʻrisidagi guvohnomaga ega. Ozarbayjon Respublikasi Prezidenti Ilhom Aliyev farmoni bilan o‘tkazilgan „Eng yaxshi maktab“ va „Eng yaxshi o‘qituvchi“ respublika ko‘rik-tanlovida 4-sonli kunduzgi o‘rta taʼlim maktabi g‘olib deb topildi. Tumandagi umumtaʼlim maktablari o‘qituvchi va o‘quvchilari tuman, zona, respublika va xalqaro miqyosdagi tadbirlarda muvaffaqiyatli natijalarga erishmoqda. Shunday qilib, „Inepo-Eurasia“ xalqaro tanlovida Elmir Muxtorov va Minaya Ahmedzade (o‘qituvchisi Rena Ahmadova) 2-o‘rinni egallab, „kumush“ medalni qo‘lga kiritdi. Norvegiya tabiatni muhofaza qilish jamiyati hamda Ozarbayjon yoshlar ittifoqining „Xalqaro maktab loyihalari olimpiadasi“ doirasida o‘tkazilgan „Energiya va atrof-muhit“ milliy tanlovida viloyatdagi tuman maktablarining o‘qituvchi va o‘quvchilari viloyatimiz sharafini himoya qildi. Ular muvaffaqiyatga erishdilar. Tanlovda 2-umumtaʼlim maktabi o‘quvchilari Parvana Hojiyeva va Ayshan Hojizade (o‘qituvchisi Nazaket Azimova), Samra Shabanova va Yusif Yusifli (o‘qituvchisi Rena Ahmadova) ishtirok etdi. Tumandagi umumtaʼlim maktablarining 2011-2012-yillarda XI sinfini tamomlagan 444 nafar bitiruvchidan 299 nafari oliy taʼlim muassasalariga hujjat topshirib, 297 nafari kirish imtihonlarida qatnashdi. Qabul natijalariga ko‘ra, o‘tgan o‘quv yilida 154 nafar talaba joriy yilda 160 nafar talaba qabul qildi. O‘quv yilida 600 dan ortiq ball to‘plaganlar soni 16 nafarni tashkil etgan bo‘lsa, joriy o‘quv yilida Andoza:When o‘quvchilar soni 8 nafarni tashkil etadi.

Andoza:Details Andoza:Expand section

Qakh is twinned with the following cities:

• Vikiomborda Qax mavzusiga oid fayllar bor
• Qakh (as Qax) GEOnet nomlar serverida
• World Gazetteer: Azerbaijan^{[sayt ishlamaydi]} — World-Gazetteer.com

Ozarbayjon geografiyasiga oid ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin. k m t