Nimroʻz viloyati

Nimroʻz viloyati (pushtucha: نیمروز dariycha: نیمروز — Nimrōz) — Afgʻonistonning oʻttiz toʻrt viloyatidan biri. U mamlakatning janubi-gʻarbiy qismida joylashgan. U Eron (gʻarbda), Pokiston (janubda), shu bilan bir qatorda Afgʻonistonning Farah (shimolda) va Hilmand (sharqda) viloyatlari bilan chegaradoshdir . Maydoni 41 005 km², aholisi 154 900 ga yaqin (2007-yil). Nimroʻz Afgʻonistondagi eng kam aholi yashaydigan hudud.

Zaranj shahri viloyat markazi boʻlib xizmat qiladi va oʻsha shaharda joylashgan Zaranj aeroporti viloyat uchun ichki aeroport boʻlib xizmat qiladi. Yaqinda qurilgan Kamolxon toʻgʻoni Chahar Burjak tumanida joylashgan.

Nimroʻz nomi baluj tilida „kun o‘rtasi“ yoki „yarim kun“ degan maʼnoni anglatadi. Ushbu nom eski dunyoni yarmiga boʻlgan meridian ushbu hududdan oʻtishini koʻrsatadi, deb ishoniladi. Nimroʻz 43 000 km2 maydonni egallaydi. Bu Siston havzasida joylashgan mamlakatdagi aholisi eng siyrak viloyat. Viloyatning katta qismini Dashti Margoning taqir choʻl hududi tashkil etadi.

2021-yilda Tolibonning hujumi davomida viloyat ustidan nazoratni toliblar qo‘lga kiritdi.

Zaranj nomi forscha „Zranka“ soʻzidan olingan boʻlib, Nimroʻz viloyatidagi eng qadimgi shaharlardan biri hisoblanadi. Hozir Afg‘onistonning Nimroʻz viloyati tarkibiga kirgan hudud bir vaqtlar tarixiy Siston viloyatining bir qismi bo‘lib, u ko‘p asrlar davomida Ahamoniylar imperiyasi, Aleksandr va boshqalar tomonidan bosib olinib, VII asrda musulmon arablar tomonidan bosib olinib, islomni qabul qilgan. Viloyat eramizning 860-yilda poytaxti Zaranjda joylashgan Safforiylar sulolasi tarkibiga kirdi, bu islom davrining birinchi mahalliy sulolalaridan biri edi. Uning asoschisi Yoqub Safforiy shu hududda tug‘ilib o‘sgan. Hudud Gʻaznaviylar, soʻngra Gʻuriylar, Temuriylar va Safaviylar tarkibiga kirdi.

18-asr boshlarida mintaqa afgʻon Xotakiylar sulolasi qoʻliga oʻtdi, ular 1738-yilda Nodirshoh Afshor tomonidan hokimyatdan chetlashtirulgunga qadar mintaqani oʻz nazorati ostida saqlagan. 1747-yilga kelib Ahmadshoh Durroniy Eronning shimoli-sharqidan Hindistonning Dehligacha boʻlgan hududini bosib olgandan keyin uni Afgʻonistonning bir qismiga aylantirdi. Zamonaviy Afg‘oniston hukumati davrida viloyat 1968-yilgacha Chaxonsur viloyati nomi bilan tanilgan, keyin u Nimroʻz va Faroh viloyatlarini tashkil qilish uchun ajratilgan. Zaranj shahri o‘sha paytda Nimroʻz viloyatining markaziga aylandi. Sovet-Afgʻon urushi paytida Nimroʻz viloyatidan mujohidlar Afgʻoniston va qoʻshni davlatlar oʻrtasida oldinga va orqaga oʻtishgan. U urushdan qochgan afgʻon qochqinlari va kontrabandachilar tomonidan ham foydalanilgan.

1995-yilda Tolibon hokimiyat tepasiga kelgach, ular yoʻl nazorati ostidagi Delaram shahrini (hozirda Faroh viloyati tarkibiga kiradi) egallab olishdi va mahalliy mujohidlar qoʻmondonlari bilan viloyat taqdiri aniq gʻolib chiqmaguncha hal boʻlmasligi haqida kelishib oldilar. Kobulning bosib olinishi. Biroq, toliblar bir necha kundan keyin Nimroʻzda oldinga siljishdi va Abdulkarim Brahuiy boshchiligidagi mujohidlar Eronga qochib ketishdi.

Maʼmuriy jihatdan 5 tumanga boʻlingan:

• Chahar Burjak
• Chaxonsur
• Kang
• Xash rod
• Zaranj

Viloyatda Siston havzasi hukmronlik qiladi. Janubning koʻp qismlari botqoq va quruq koʻllarni oʻz ichiga olgan Godzareh depressiyasi bilan qoplangan.

NSIA Nimroʻz viloyati aholisini taxminan 186,963 kishi deb hisoblaydi. Bu taxminga viloyatda mavsumiy ravishda istiqomat qiluvchi koʻplab kuchchi koʻchmanchilar va mahalliy oʻtroq odamlar kiradi. Bu Afgʻonistonning etnik balujlar koʻpchilikni tashkil qiladigan yagona viloyati sanaladi. Balujlardan keyin pushtun, braxuy, tojik, oʻzbek va hazora tillari turadi. Pushtun qabilalari, asosan, barakzay va nurzay. Hazoralardan tashqari deyarli barcha aholi sunniy islomni qabul qiladi. Viloyatda soʻzlashadigan tillar — pushtu, dari va baluj.

2014-yil iyun oyidan boshlab Zaranj shahri yaqinida joylashgan Zaranj aeroporti Hirotga muntazam reyslarni amalga oshirdi.

Delaram-Zaranj avtomagistrali Hindiston tomonidan Chaknasur orqali qurilgan boʻlib, bu mintaqaning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga yordam berishi kutilmoqda.

Savdo, dehqonchilik va chorvachilik koʻpchilikning asosiy daromad manbai hisoblanadi. Bunga dehqonchilik va chorvachilik kiradi. Hayvonlarga qoʻy, echki, qoramol va parranda kiradi. Viloyatda quyidagilar yetishtiriladi: bugʻdoy, makkajoʻxori, poliz ekinlari, koʻknori; deyarli hammasi sugʻoriladi.

Nimroʻz har doim oʻtmishdan yakkalanib qolgan. Bu 2010-yilda bir muallif uni Afgʻonistonning „unutilgan viloyati“ deb atagan. Tarixan bu hudud Eron va Pokiston bilan chegaradoshligi sababli asosiy kontrabanda markazi boʻlib xizmat qilgan. Viloyat Eron va Afgʻoniston oʻrtasidagi savdo yoʻli ishga tushgandan soʻng mashhur boʻldi va bu Afgʻoniston hukumatiga yana bir katta daromad keltirdi.

Umumiy savodxonlik darajasi (6+ yosh) 2005-yildagi 22% dan 2011-yilda 23% ga oshdi. Umumiy qabul qilish darajasi (6-13 yosh) 2005-yildagi 33 foizdan 2011 yilda 49 foizgacha oshdi.

Toza ichimlik suviga ega uy xoʻjaliklarining ulushi 2005-yildagi 38 foizdan 2011-yilda 24 foizga tushdi. Malakali tug‘ruqxona xodimlari ishtirok etgan tug‘ilishlar ulushi 2005-yildagi 7 foizdan 2011-yilda 28 foizgacha oshdi.