Navhoz

Navhoz– Oʻzbekistonning Xorazm viloyati Xonqa tumanidagi qadimiy qishloqlardan biri. Umumiy maydoni 0.36mig kv km.^[2]. NAvxoz qishlogʻida yashovchi aholi 12628 kishini tashkil etadi^[3].

Navxoz atamasi 1700-yillardan boshlab Ogahiy, Bayoniy, Munis asarlarida uchray boshlaydi. Undan tashqari rossiyalik mualliflarning kundaliklarida batafsil toʻxtalib oʻtilgan. Lekin shunga qaramasdan asosiy malumotlarni XIX-XX asrdagi Xiva xonligi arxiv hujjatlaridan olishimiz mumkin. Olimlar Navxoz soʻzini Avestodan tarjima qilganda „nav“- yangi, „xos“- qishloq degan maʼnoni anglatadi deydilar.^[4]. Qishloq Polvon kanali boʻyida joylashgan. Qishloq nomi XVII asrdan boshlab Ogahiy, Muniy, Bayoniy asarlarida tilga olinadi. Toʻliq maʼlumotlarni XIX asrdagi rus mualliflarining kundaliklaridan olishimiz mumkin. Asosiy maʼlumotlarni Xiva xonligi arxiv hujjatlaridan olinadi. Xonlik hujjatlarida Navxos aholisi 15 ta machit-qavmdan tashkil topganligi aytilgan va bularning nomi keltirilgan; Aziz Soʻfi, Yusuf Shayx, Abdulla aka, Saxtiyon saxoba, qoʻshiqchi, Temirchi, Zaxnal xoʻja, Oʻymachi, Choʻlpon xoʻja, Ishkanxos, Mulla Yusuf, Sotboldiboy, ortiqboy, Mahammadnazar machitlari.^[5] Hujjatlarda Navxosda 338 ta xoʻjalik boʻlib, ulardan 48 tasi boy, qolganlari oʻrtaxol va kambagʻallarni tashkil etishi yozilgan. Birinchi zavod Sharif Muhammadboyning uyida qurilgan. 1921-yil Xonqa tumani tashkil topganda Navxos eng katta elat edi. 1931-yilda dastlabki MTSlar tashkil etildi. Ikkinchi jahon urushi yillarida Navxosdan 200 nafar kishi qatnashgan.

Hozirgi kunda qishloq 3 ta aholi punkidan tashkil topgan. Bular; Ishkanxos, Navxos, Zinaxoslardir.

Navxosda A.Navoiy fermerlik xoʻjaligi, adabiyot muzeyi, 4 ta maktab, 1 kollej, 70 dan ziyod savdo majmualari, 3 ta kutubxona va boshqa madaniy-marifiy obyektlar bor. XX asrning boshlarida Sharif Muhammadboyning uyida dastlabki kichik zavod quriladi. Dastlabki MTSlar 1931-yilda barpo etilgan.

1921-yilda Xonqa volosti tashkil etilgach Navxoz uning tarkibiga kiritilgan.

S.Masharipov, Q.Quryozov, A.Yoqubov, J.Xasanov, R.Boyjonov, X.Masharipov, J.Jumaniyozov, O.Poʻlatov, M.Quljonov, Juma Surnaychi, Xoji Ortiqov, Qutlimurod Qoʻchaqov, R.Raxmonov, E.Samardar kabi mashxur va atoqli shaxslar bor.