Jahon oziq-ovqat dasturi

Jahon oziq-ovqat dasturi (ing. World Food Programme, qisq. WFP) dunyodagi eng yirik gumanitar tashkilot boʻlib, har yili taxminan 4 million tonna oziq-ovqat mahsulotlarini yetkazib beradi. Tinchlik uchun Nobel mukofoti laureati (2020).

Jahon oziq-ovqat dasturi (WFP) 1961-yilda BMTning oziq-ovqat yordami agentligi sifatida tashkil etilgan. U ochlik va qashshoqlikka qarshi kurashish orqali rivojlanayotgan mamlakatlardagi kambag‘allarga yordam berish bilan shug‘ullanadi. Iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishga yordam berish uchun oziq-ovqat yordamidan foydalanadi.

Maktab ovqatlanish dasturining global kampaniyasi butun dunyo bo‘ylab 300 million to‘yib ovqatlanmaydigan bolalarni boqish va o‘qitishga qaratilgan. Favqulodda vaziyatlarda Jahon oziq-ovqat dasturi (WFP) harbiy harakatlar, tabiiy va texnogen ofatlar qurbonlari hayotini qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha shoshilinch yordam ko‘rsatadi.

Jahon oziq-ovqat dasturi Birlashgan Millatlar Tashkiloti agentliklari, boshqa xalqaro tashkilotlar va fuqarolik jamiyati guruhlari bilan uchta asosiy yo‘nalish bo‘yicha hamkorlikni mustahkamlashga harakat qilmoqda. Bular:

• global, mintaqaviy va mamlakat miqyosida faoliyat yurituvchi turli guruhlarda, gumanitar yordam va rivojlanish bo‘yicha yetakchi idoralararo muvofiqlashtiruvchi organlar ishida ishtirok etish;
• Mingyillik rivojlanish maqsadlari va Jahon oziq-ovqat dasturining beshta strategik maqsadiga erishishda umumiy hissani oshirish uchun BMT va nodavlat notijorat tashkilotlari hamkorlari bilan operativ va advokatlik faoliyatida hamkorlik qilish;
• yirik xalqaro konferensiyalar va yig‘ilishlarda ochlikdan aziyat chekayotgan insonlar va ijtimoiy himoyaga muhtoj guruhlar manfaatlarini himoya qilish.

Jahon oziq-ovqat dasturi BMT agentliklari va nohukumat tashkilotlari bilan hamkorlikda oʻzining tezkor va targʻibot faoliyatida asosiy eʼtiborni qochoqlar va oziq-ovqatga muhtoj boʻlgan boshqa odamlarning ehtiyojlarini qondirish, shoshilinch yordam ko‘rsatish, ovqatlanishni yaxshilash, OIV/OITSga qarshi davolash va taʼlimga qaratadi.

Jahon oziq-ovqat dasturi 36 aʼzodan iborat Ijroiya kengashi tomonidan boshqariladi, ularning yarmi Birlashgan Millatlar Tashkilotining Iqtisodiy va Ijtimoiy Kengashi va yarmi Birlashgan millatlar tashkilotining oziq-ovqat va qishloq xoʻjaligi tashkiloti tomonidan saylanadi. Kengash yig‘ilishi yiliga to‘rt marta tashkil etiladi va Jahon oziq-ovqat dasturi (WFP)ning gumanitar va oziq-ovqat yordami faoliyatini nazorat qiladi. AQShning Janubiy Karolina shtatidan Devid Bisli BMT Bosh kotibi va Birlashgan millatlar tashkilotining oziq-ovqat va qishloq xoʻjaligi tashkiloti Bosh direktori tomonidan birgalikda besh yillik muddatga tayinlangan amaldagi ijrochi direktor hisoblanadi. U Jahon oziq-ovqat dasturi (WFP) kotibiyatini boshqaradi. Yevropa Ittifoqi Jahon oziq-ovqat dasturi (WFP)ning doimiy kuzatuvchisi hisoblanadi va uning ijroiya kengashida asosiy donor sifatida ishtirok etadi^[1].

Jahon oziq-ovqat dasturida taxminan 15 000 kishi ishlaydi, ularning aksariyati chekka hududlarda faoliyat yuritadi.

Logistika klasteri^[2] Idoralararo Doimiy Qo‘mita (Xalqaro patent tasnifi) gumanitar muvofiqlashtirish mexanizmi bo‘lib, uning asosiy roli favqulodda vaziyatlarga javob qaytarishni qo‘llab-quvvatlashdir. O‘n bitta tarmoq muvofiqlashtiruvchi organlardan biri, BMT Bosh Assambleyasining 1991-yil dekabrdagi 46/182 rezolyutsiyasi bilan tashkil etilgan va 2005-yilgi Gumanitar islohot doirasida kengaytirilgan bo‘lib, salohiyat, oldindan seza olish, javobgarlik, yetakchilik va sheriklikni oshirish uchun qabul qilingan yangi elementlar asosida qabul qilingan.

Logistika klasteri tezkor qarorlar qabul qilishni qo‘llab-quvvatlash va gumanitar favqulodda vaziyatlarga javob berish pragnozi, xizmatning o‘z vaqtida olib borilishi va samaradorligini oshirish uchun axborotni muvofiqlashtirish va boshqaruv xizmatlarini taqdim etadi.

Zarurat tug‘ilganda, logistika klasteri umumiy logistika xizmatlaridan foydalanishni ham osonlashtiradi. Gumanitar logistika sohasidagi tajribasi sababli Jahon oziq-ovqat dasturi Xalqaro patent tasnifi tomonidan logistika klasteri uchun yetakchi agentlik sifatida tanlangan. Jahon oziq-ovqat dasturi (WFP) Rimdagi shtab-kvartirasida Global logistika klasterini qo‘llab-quvvatlash guruhiga mezbonlik qiladi. Jahon oziq-ovqat dasturi (WFP), shuningdek, muhim bo‘shliqlar gumanitar yordamga to‘sqinlik qilganda umumiy logistika xizmatlarini taklif qilish orqali „oxirgi chora taʼminlovchisi“ sifatida ishlaydi^[3].

2013-yilda Butunjahon oziq-ovqat dasturi 75 mamlakatdan 80,9 million kishini qamrab olgan va 3,1 million tonna oziq-ovqat, shu jumladan ozuqaviy moddalar bilan boyitilgan tayyor terapevtik ovqatlar bilan taʼminlagan^[4]. 2013-yilda 7,8 million to‘yib ovqatlanmaydigan bolalarga maxsus oziq-ovqat yordami berilgan, 18,6 million bola esa maktab yoki uyda ovqat bilan taʼminlangan.

2015-yilda Jahon oziq-ovqat dasturi (WFP) 81 mamlakatda 76,7 million kishini qamrab olgan. Oziqlanishni yaxshilash va oziq-ovqat xavfsizligini taʼminlash uchun favqulodda vaziyatlarda 50 milliondan ortiq odamga yordam ko‘rsatilgan. 17,4 million bola maktabda ovqat bilan taʼminlangan, bu bolalarning maktabda qolishi va uzluksiz taʼlim olishini taʼminlashga yordam bergan.

Jahon oziq-ovqat dasturi (WFP) oziq-ovqat yordami vositasi sifatida naqd pul va vaucherlardan foydalanishni keng yo‘lga qo‘ygan. 2013-yilda 7,9 million kishi naqd pul yoki vaucher dasturlari orqali yordam olgan. Xuddi shu yili Jahon oziq-ovqat dasturi (WFP) 91 mamlakatdan oziq-ovqatlat sotib olgan; Bu oziq-ovqatning 86% rivojlanayotgan mamlakatlardan olingan.

2017-yilda Jahon oziq-ovqat dasturi Iordaniyadagi suriyalik qochqinlarga oziq-ovqat olish uchun yordam pulini tarqatishda ko‘maklashish maqsadida Qurilish bloklari dasturini ishga tushirgan. Loyiha identifikatorlarni raqamlashtirish uchun blokcheynni qo‘llagan va qochqinlarga ko‘zni skanerlash orqali oziq-ovqat olish imkonini yaratgan^[5].

Boshqa tadbirlar qatorida Jahon oziq-ovqat dasturi „Progress uchun sotib olish“ besh yillik pilot loyihasini amalga oshirishni muvofiqlashtirgan. 2008-yil sentabr oyida boshlangan loyiha kichik fermerlarga qishloq xo‘jaligi bozorlariga chiqish va raqobatbardosh bozor ishtirokchilariga aylanish imkoniyatlarini taklif qilish orqali yordam ko‘rsatgan. Loyiha Afrika, Osiyo va Lotin Amerikasidagi 20 ta davlatni qamrab olgan va 800 000 fermerga qishloq xoʻjaligini yaxshilash, oʻrim-yigʻimdan keyingi qayta ishlash, sifatni taʼminlash, guruh marketingi, qishloq xoʻjaligini moliyalashtirish va Jahon oziq-ovqat dasturi shartnomalari masalalari boʻyicha treninglar oʻtkazgan. Loyiha 366 000 metrik tonna oziq-ovqat ishlab chiqargan va kichik fermerlarga 148 million dollardan ortiq daromad keltirgan^[6].

WFP oziq-ovqat bo‘yicha yordamni ochlikdan sillasi qurigan, eng zaif bo‘lganlarga qaratadi, bu ko‘pincha ayollar, bolalar, kasallar va qariyalarni anglatadi. Shu sababli, 2010-yilgi Gaiti zilzilasi qurbonlariga yordam ko‘rsatishda oziq-ovqatlarning bir qismi faqat ayollarga tarqatilgan, chunki deyarli 50 yillik favqulodda choralar natijasida olingan tajriba shuni ko‘rsatdiki, faqat ayollarni oziq-ovqat bilan taʼminlash uning barcha oila aʼzolariga teng taqsimlanishini taʼminlaydi. Dastur doirasida 71 mamlakatda maktab va/yoki uyda ovqatlanish dasturlari o‘quvchilarni o‘qishga diqqatlarini jamlashga ko‘maklashadi va ota-onalarni farzandlarini, ayniqsa, qizlarni maktabga yuborishga undaydi.

Jahon oziq-ovqat dasturi tezkor javob berishni talab qiladigan vaziyatlar uchun favqulodda vaziyatlarda javob berish tasniflari deb nomlanuvchi tasniflar tizimini ishga tushirgan.

Favqulodda vaziyatlarda harakat qilish tasniflari har bir darajaga muvofiq, favqulodda vaziyatlarning intensivligi ortib borishi natijasida quyidagi tasniflarga bo‘linadi:

• 1-bosqich — aktiv reaksiya. Bunda resurslar Jahon oziq-ovqat dasturi mahalliy idorasining harakatlariga tayyorgarlik ko‘rish uchun ajratilgan;

• 2-bosqich — mamlakat resurslari bir yoki bir nechta mamlakat/hududda favqulodda vaziyat yuzaga kelganda mintaqaviy yordamni talab qiladi;

• 3-bosqich — Favqulodda vaziyat Jahon oziq-ovqat dasturining mahalliy ofislarini bosib oladi va butun Jahon oziq-ovqat dasturi tashkilotidan global javob talab qiladi.

Jahon oziq-ovqat dasturi favqulodda vaziyatlar va rivojlanish loyihalari bo‘yicha bir qator rasmiy tashkilotlar bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘ygan. Bu tashkilotlar qatoridan Birlashgan Millatlar Tashkilotining Oziq-ovqat va qishloq xoʻjaligi tashkiloti (FAO) va Qishloq xo‘jaligini rivojlantirish xalqaro jamg‘armasi (IFAD) kabi BMT agentliklari; Save the Children, Katolik yordam xizmatlari va Norvegiya qochqinlar kengashi kabi jamoat tashkilotlari, shuningdek, Boston Consulting Group, DSM N.V va Cargill kabi korporativ hamkor tashkilotlari o‘rin olgan.

2004-yilda Jahon oziq-ovqat dasturi Alabama shtatidagi Auburn universitetiga 2002-yilda Shimoli-g‘arbiy universitet loyihasidan so‘ng ochlikka qarshi uyushtirilgan birinchi talabalar boshchiligidagi kurashni boshqarishni topshirgan. Auburn 19 qo‘mitasiga asos solingan, bu qo‘mita nafaqat kampus va jamiyatda ochlikdan xabardorlik tadbirlarini olib borgan, balki butun mamlakat bo‘ylab kampuslarda foydalanish uchun ochlikni boshqarish modelini ishlab chiqqan.

Jahon oziq-ovqat dasturi „Walk the World“ deb nomlangan global targʻibot va mablagʻ yigʻish tadbirini amalga oshirib keladi. Har yili ayni bir sanada butun dunyo bo‘ylab har bir vaqt zonasida yuz minglab odamlar bolalar ochligini to‘xtatishga chaqirish maqsadida ko‘chalarda yurishadi. 2005-yilda 296 hududda 200 000 dan ortiq odam piyoda yurgan. 2006-yilda 118 mamlakatda 760 000 ishtirokchi qatnashgan. Ushbu tadbir Mingyillik rivojlanish maqsadlariga erishish, xususan, 2015-yilgacha ochlik va qashshoqlikdan aziyat chekayotganlar sonini ikki baravar kamaytirish kampaniyasining bir qismi hisoblanadi.

Xalqaro Tinchlik kuni, Butunjahon partiyalar kuni va Tinchlik kuni kabi ko‘plab ommaviy tadbirlar va bayramlar radioeshittirishlarda WFPni ochlarga yordam berish uchun darhol harakat sifatida tavsiya qilmoqda. Butunjahon oziq-ovqat dasturi och bolalarga oddiy maktab taomi bo‘tqa, guruch yoki loviya berish uchun ishlatadigan „qizil stakanlardan“ birini to‘ldirish uchun „Kubokni to‘ldirish“ kampaniyasiga atigi 25 AQSh senti kerak bo‘ladi^[7][8][9]. Kristina Agilera, Drev Barrymore va Shon Penn WFPni^[10] qo‘llab-quvvatlovchi mashhurlar qatoriga kiradi. Britaniyalik qo‘shiqchi Sami Yusuf o‘zining LiveFeedAfrica^[11][12] nomli shaxsiy kampaniyasi va Forgotten Promises musiqiy videosi orqali Afrika hududidagi qurg‘oqchilik qurbonlarini qo‘llab-quvvatlash uchun Jahon oziq-ovqat dasturiga qo‘shilgan.

2007-yilda Jahon oziq-ovqat dasturi Yum! Brands, dunyodagi eng yirik restoran kompaniyasi bilan hamkorlikda dunyoning eng muhtoj hududlariga xizmat ko‘rsatishda ko‘maklashish uchun birinchi yillik Jahon ochlikka qarshi kurash haftaligini harakatini eʼlon qilgan. Bu harakatning maqsadi global ochlikdan xabardor qilish, ko‘ngillilar yordamini oshirish va zarur mablag‘ni yig‘ish bo‘lgan. 2007-yilgi Butunjahon ochlik haftaligi butun dunyo bo‘ylab 35 000 ga yaqin restoranlarni birlashtirib, ochlikka barham berish uchun global harakatni qo‘zg‘atgan va millionlab mijozlar, xodimlar, franchayzilar va ularning oila aʼzolari tomonidan katta mablag‘ to‘plangan. Yig‘ilgan mablag‘ summasi bir millionga yaqin bo‘lgan. Yum!, KFC, Pizza Hut, Taco Bell, Long John Silver’S va A&W All American Food kabi oziq-ovqat tarmog‘I ishchilari, franchayzalar va ularning oilalari butun dunyo bo‘ylab jamoalarda ochlikdan xalos bo‘lishga yordam berish maqsadida 4 millionga yaqin ish soati uchun oladigan oylik maoshlarini ko‘ngilli ravishda hayriya qilib, 16 million dollar yig‘ishga yordam bergan. O‘sha kundan buyon bu tashabbus har yili o‘tkazilib kelinadi.

Keniyalik iqtisodchi Jeyms Shikvati 2005-yilda Der Spiegel jurnaliga bergan intervyusida shunday degan: „Afrikaga yordam foydadan ko‘ra ko‘proq zarar keltiradi“^[13]. Uning so‘zlariga ko‘ra, oziq-ovqat yordami korrupsiyani kuchaytiradi, chunki mahalliy siyosatchilar saylovchilarga pora berish yoki yordamni qora bozorlarda sotish uchun mahalliy qishloq xo‘jaligini o‘ldirish uchun yordamning bir qismini o‘g‘irlashlari mumkin^[14]. Uning taʼkidlashicha, Jahon oziq-ovqat dasturi korrupsion hukumatlarning chaqiruvlariga javob berish uchun juda oson va juda ko‘p oziq-ovqat yordami yetkazib beradi, bu esa mahalliy fermerlar ishlab chiqarishining qisqarishiga olib keladi, chunki „hech kim BMTning jahon oziq-ovqat dasturi bilan raqobatlasha olmaydi“.

Jahon oziq-ovqat dasturi, shuningdek, Xose Siro Martines va Brent Eng tomonidan „Favqulodda oziq-ovqat yordamining ko‘zda tutilmagan oqibatlari: Suriya fuqarolik urushida betaraflik, suverenitet va siyosat, 2012-15“ maqolasida tanqid ostiga olingan. Intervyuda WFP xodimi shunday degan: „Yordamning aksariyati hali ham hukumat tomonidan qattiq nazorat ostida bo‘lib, u SARC kabi hukumat tomonidan tasdiqlangan tashkilotlar orqali tarqatilishi talab etiladi. O‘ylaymanki, hukumat bu tashkilotlarni to‘liq nazorat qilmasa ham, diqqat bilan kuzatib boradi“. Mualliflarning qoʻshimcha qilishicha, Suriyada koʻrsatiladigan oziq-ovqat yordami birinchi navbatda harbiylar va ularning xalqiga yoʻnaltiriladi^[15].

• 2004-yilda Italiyada tashkilotning 50 yilligi munosabati bilan nominal qiymati 2 evro tashkil etuvchi esdalik tangalari seriyasi chiqarilgan.
• 2009-yilda Rossiyada uchish-qo‘nish yo‘lagi belgilari tasvirlangan pochta markasi chiqarilgan.
• 2020-yilda Jahon oziq-ovqat dasturi Tinchlik uchun Nobel mukofoti bilan taqdirlangan (2020).

• oziq-ovqat xavfsizligi
• jahon oziq-ovqat kuni
• Qishloq xoʻjaligini rivojlantirish xalqaro jamgʻarmasi (IFAD)
• Birlashgan Millatlar Tashkilotining Oziq-ovqat va qishloq xoʻjaligi tashkiloti (FAO)
• Oziq-ovqat xavfsizligi boʻyicha Islom tashkiloti (IOFS)

• WFP veb-sayti
• BMT Jahon oziq-ovqat dasturi ijrochi direktori D.Bislining Rossiyaga tashrifi haqida (2018-yil 18-20-fevral) [1]