Farxor tumani, Taxor
Farxor tumani — Afgʻonistonning Taxor viloyatidagi tuman. Taloqanning janubi-sharqida joylashgan. Bu vodiydan Xonobod daryosi oqib oʻtadi. Farxor aholisining qariyib 99% fors tilida gaplashadi. Farxorda 50 mingga yaqin aholi va 75 ta qishloq bor.
Nomining kelib chiqishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Farxar nomi, odatda, soʻgʻdcha (va ehtimol, xorazmcha ham) βṛγʾr dan kelib chiqqan deya qaraladi, sanskritcha vihāra (Buddist monastiri) soʻzining ekvivalenti boʻlib, buddist matnlari tarjimalarida keltiradi[1][2]. Yana bir qarashga koʻra, bu nom etimologik jihatdan vihara bilan bogʻliq emas, balki forscha soʻz boʻlib, asli *paru-khuvāthra “baxtga toʻla” degan maʼnoni anglatadi[3].
VIII asr atroflarida Afgʻonistonning shimolida buddizm islom bilan almashtirilgan boʻlsa-da[4], XI asrning oxirlarida xorazmlik olim al-Beruniy buddistlar haqidagi munozarada shunday yozishga muvaffaq boʻlgan: “Ularning yodgorliklari, butlarining bahorlari va ularning farxorlari Xurosonning Hindistonga tutash chegaralarida koʻrinadi”[5].
Geografiyasi va iqlimi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Farxarning maydoni 1214 kilometrni tashkil etadi, bu nisbatan Janubiy Andaman orolining maydoniga teng[6]. Tumanda katta yoʻllar yoʻq. Farxor daryosi Farxorning asosiy daryosi boʻlib, unga boshqa irmoqlar quyiladi.
Farxor shimolda Kalafgʻon, shimoli-sharqda Kishim, sharqda Tagʻob, janubda Varsaj, gʻarbda Namak Ab, shimoli-sharqda esa Taluqon tumanlari bilan chegaradosh. Kishim Badaxshon viloyatida, boshqa barcha tumanlar bilan Taxar viloyatida joylashgan[7].
Iqlimi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Farxor nam, kontinental iqlimga egadir.
| {{{Joy_ot}}} iqlimi | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Koʻrsatkich | Yan | Fev | Mart | Apr | May | Iyun | Iyul | Avg | Sen | Okt | Noy | Dek | |
Demografiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Farxorda 52117 nafar aholi istiqomat qiladi, har 25 ayolga jins nisbati 26 erkakdan toʻgʻri keladi. Tumanda koʻpchilik oʻzbeklar, ozchilik hazoralar yashaydi. Oʻrtacha yoshi 15,8 va aholining taxminan 42% ishlaydi. Ishsizlarning qariyb 18 foizi ish izlamoqda. Tumanda 8000 ga yaqin xonadon mavjud boʻlib, ularning oʻrtacha soni 6,5 kishini tashkil qiladi[8].
Qishloqlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Farxor tumanining qishloqlariga quyidagilar kiradi: Shaktan, Shingan, Nahr Ab, Dashti Robat, Abi Dara, Kurani, Pire Farxor, Shori, Dehak, Jangle Gʻazo, Dashti Konj, Chashmayi Garmuk, Shahri Farxor, Kundal, Mazre Shix, Xonaqa, Xurmab, Ardishan, Koshan, Sare Xom, Singan, Pyani, Dahni Zure, Xofdara, Sangi Otash, Xovaki, Farhangurd, Xusdeh, Darbaho, Huti, VarUk, Gʻashob, YUx, Lujdeh va Mashtan[7]. Ammo tuman ushbu qishloqlar bilan cheklanmaydi
Fors sheʼriyatida
[tahrir | manbasini tahrirlash]Fors she’riyatida بت فرخار bot-e Farxār Goʻzal odam uchun „maʼbadning buddasi“ yoki „Farxorlik but“ maqoliga aylandi. Uni qoʻllagan ilk shoirlardan biri XI asrda Gʻaznalik Mas’ud I saroyida yashagan Manuchehriy boʻlib, u shunday yozgan:[9]
- هنگام بهارست و جهان چون بت فرخار
- hengām-e bahār ast o jahān čun bot-e farxār
- „It is springtime and the world is like an buddha of Farkhar“
Boshqa bir misolda shoir Xvaju (yoki Xoju) (vaf.1352) goʻzal turkni maqtab, shunday yozadi[10]:
- شیراز ترکستان شده کان بت ز فرخار آمده
- Šīrāz Torkestān šode k'ān bot ze Farxār āmade
- "Shiraz has become Turkistan since that „buddha“ came from Farkhar"
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Buddhism in Islamic times Encyclopaedia Iranica.
- ↑ Émile Benveniste, Études sogdiennes (Wiesbaden 1979), pp. 22–23 (cited in Anna Akasoy, Charles S. F. Burnett, Ronit Yoeli-Tlalim (eds.
- ↑ V. F. Minorsky, V. V. Barthol'd, C. E. Bosworth (1982), Hudud al-'Alam 'The Regions of the World' - A Persian Geography 372 A.H..., p. 263, citing Benveniste, Bull.
- ↑ Buddhism i.
- ↑ Quoted in Anna Akasoy, Charles S. F. Burnett, Ronit Yoeli-Tlalim (eds.
- ↑ „Islands by Land Area“. islands.unep.ch (1998). — „1210.7 sq.km. South Andaman“. 2015-yil 1-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 7-noyabr.
- ↑ 7,0 7,1 „Afg: Takhar Province - Reference Map | HumanitarianResponse“. www.humanitarianresponse.info. Qaraldi: 5-sentabr 2020-yil.
- ↑ „Takhar Socio-Demographic and Economic Survey“ (inglizcha). UNFPA Afghanistan (5-yanvar 2017-yil). Qaraldi: 5-sentabr 2020-yil.
- ↑ Manuchehri, "A description of spring, in praise of Khwaje Ali ibn Mohammad".
- ↑ See further Domenico Ingenito (2018): "Hafez’s "Shirāzi Turk": A Geopoetical Approach" (also), Iranian Studies, p. 17.
Qoʻshimcha oʻqish uchun
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Grotzbach, Ervin F. (1999). Farxor . Entsiklopediya Iranica onlayn .