Ales Byalyatski

Ales Byalyatski
Алесь Бяляцкі
Tavalludi	25-sentyabr 1962-yil (1962-09-25) (62 yosh) Vyartsilya, Karel ASSR, Rossiya SFSR, Sovet Ittifoqi (hozir Kareliya Respublikasi, Rossiya)
Fuqaroligi	SSSR[1] va Belarus
Turmush oʻrtogʻi	Natallia Pinchuk
Mukofotlari	Inson huquqlari boʻyicha Vatslav Havel mukofot (2013-yil) Toʻgʻri turmush tarzi uchun mukofoti (2020-yil) Tinchlik boʻyicha Nobel mukofoti (2022-yil)

Ales (Alyaksandr) Viktaravich Byalyatski^{[lower-alpha 1]} (belaruscha: Алесь Віктаравіч Бяляцкі; 1962-yil 25-sentyabrda tugʻilgan) – belaruslik demokratiya tarafdori. Viasna Inson huquqlari markazidagi faoliyati orqali tanilgan vijdon asiridir. Byalyatski 1980-yillar avvalida Belarus mustaqilligi va demokratiyasi uchun faol boʻlgan. „Viasna“ning aʼzosi va Belarus Xalq fronti partiyasi asoschilaridan biri hisoblanadi. 1996-yildan 1999-yilgacha partiya rahbari lavozimida faoliyat yuritgan. Shuningdek, siyosatchi Belarus muxolifatining muvofiqlashtiruvchi kengashi aʼzosidir. U The New York Times tomonidan „Sharqiy Yevropadagi inson huquqlari harakatining ustuni“ deya taʼriflangan, Belarusda demokratiyaning taniqli namoyondasi sifatida tan olingan.

Byalyatskining Belarusda inson huquqlarini himoya qilgani unga koʻplab xalqaro maqtovlar olib keldi. U 2020-yilda Nobel mukofotining alternativi hisoblangan „Toʻgʻri turmush tarzi uchun mukofoti“ni qoʻlga kiritgan. 2022-yilda Byalyatski Memorial jamiyati va Fuqarolik erkinligini himoya qilish markazi tashkilotlari qatorida 2022-yilgi tinchlik uchun Nobel mukofotiga sazovor boʻldi.

Byalyatski ikki marotaba sudlangan. Dastlab 2011-yildan 2014-yilgacha, ikkinchisida esa 2021-yildan hozirgi vaqtgacha, har ikki holatda ham soliq toʻlashdan boʻyin tovlaganlikda ayblangan holda qamoqqa olingan. Unga qoʻyilgan ayblovlar boshqa huquq faollarida boʻlgani singari siyosiy asosli deya tavsiflangan.

Byalyatski Rossiya (Kareliya Res.)ning Vyartsilya shahrida belarus millatiga mansub oilada dunyoga kelgan^[2]. Otasi Viktar Byalyatski Ragachyov tumanidan, onasi Nina esa Narovliya tumanidan boʻlgan. 1965-yilda oila Gomel viloyatining Svetlogorsk shahriga koʻchib kelishadi.

Byalyatski Belarus adabiyoti olimlaridan biri boʻlib^[2], 1984-yilda Gomel davlat universitetining rus va belarus filologiyasi fakultetini tamomlagan. Oʻqishni tamomlagandan soʻng, Gomel viloyatining Lyelchytski tumanida maktab oʻqituvchisi boʻlib ishlaydi.

1985—1986-yillarda Rossiyaning Yekaterinburg (oʻsha paytda Sverdlovsk) yaqinida tankga qarshi artilleriya qoʻshinida zirhli mashina haydovchisi sifatida xizmat qilgan^[3].

Byalyatski Belarus Xalq fronti kotibi (1996—1999) va BPF raisining oʻrinbosari (1999—2001) sifatida faoliyat olib borgan^[2].

Byalyatski 1996-yilda Viasna inson huquqlari markaziga asos solgan. Oʻsha paytda „Viasna-96“ deb nomlangan Minskdagi tashkilot 1999-yilning iyun oyida umummilliy nodavlat tashkilotiga aylantirildi. 2003-yil 28-oktyabrda Belarus Oliy sudi 2001-yilgi prezidentlik saylovlarini kuzatishdagi roli uchun Viasna Inson huquqlari markazini davlat roʻyxatidan oʻtkazishni bekor qildi. Oʻshandan beri Belarusning yetakchi inson huquqlari tashkiloti roʻyxatdan oʻtmasdan oʻz faoliyatini davom ettirmoqda^[4].

Byalyatski Demokratik Nodavlat Tashkilotlar Assambleyasi (NTA) ishchi guruhining raisi (2000—2004), 2007—2016 yillarda Inson huquqlari boʻyicha xalqaro federatsiya (IHXF) vitse-prezidenti lavozimlarida ishlagan^[5]. U Belarus Yozuvchilar uyushmasi (1995-yildan) va Belarus PEN-markazi (2009-yildan) aʼzosi hisoblanadi^[2].

• „Lіtaratura і natsiya“. 1991^[6].
• „Prabejkі pa beraze Jeneoʻskaga vozera“. 2006.
• „Asvechaniya belarushchinay“. 2013^[7].
• „Іrtutnae srebra jissya“. 2014^[8].
• „Xalodnae krilo Radzіmi“. 2014^[9].
• „Boy z saboy“. 2016^[10].
• 20-Ya Vyasna. Zbornіk ese і oʻspamіnaoʻ syabrooʻ Pravaabaronchaga sentra „Vyasna“. 2016. (A. Byalyatskі. s. 7-20; 189-203.^[11].)

Ales Byalyatski Natalya Pinchuk bilan turmush qurgan. Ular 1982-yilda Byalyatski Fransishak Skaryna nomidagi Gomel davlat universitetida, Nataliya esa Lojeudagi pedagogika kollejida oʻqiganida tanishishgan. Er-xotin 1987-yilda turmush qurishdi. Ales Byalyatskining Adam ismli oʻgʻli bor. Universitet yillarida Byalyatski Baski nomli guruhda bas gitarachi sifatida ishtirok etgan. Uning soʻzlariga koʻra, hozirda uning ikkita asosiy va sevimli mashgʻulotlari bu qoʻziqorin terish va gul ekishdir. U odatda belarus tilida soʻzlashadi.

1. ↑ Shu bilan bir qatorda Ales Byalyatskiy va Aleks Belyatskiy deya translit qilinadi.

• Ales Belyatskiy Nobelprize.org saytida

Shaxsiyat haqidagi ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin. k m t