Aleksandër Meksi

Aleksandr Meksi (albancha: Aleksandër Meksi) — alban siyosatchisi va davlat arbobi, Demokratik partiya asoschilaridan biri, 1992—1997-yillarda post-kommunistik Albaniyaning birinchi bosh vaziri. Albaniyadagi islohotlarning yetakchi tashkilotchilaridan biri. U arxeolog va arxitektura tarixchisi sifatida ham tanilgan.

Tarix fani oʻqituvchilari oilasida tugʻilgan. Tirana universitetining muhandislik fakultetini qurilish muhandisi mutaxassisligi boʻyicha tamomlagan. 1960—1962-yillarda muhandis -qurilishchi boʻlib ishlagan. Keyin u oʻz mutaxassisligini oʻzgartirdi, tarixiy meʼmoriy yodgorliklarni tiklash bilan shugʻullandi. Oʻrta asrlarda alban meʼmorchiligi tarixiga mansub boʻlgan bir qancha asarlarni chop ettirdi.

1980-1990 yillarda Aleksandr Meksi Albaniya arxeologik tadqiqotlar markazini boshqargan. 1988 yilda fan doktori ilmiy darajasini oldi va 1995-yildan — tarix professori darajasini qoʻlga kiritdi.

1965-yilda u Rim universitetida tahsil oldi, garchi Enver Xoja hukmronligi davrida albanlarning chet elga sayohati nihoyatda cheklangan edi. 1989-1990 yillarda Germaniyaning Marburg universitetida dars bergan^[1].

Kommunistik rejim davrida Aleksandr Meksining siyosatga aralashuvi yoq edi.

1990-yilda Albaniyada kommunistik bir partiyaviy boshqaruviga qarshi ommaviy namoyishlar boshlandi. 1990-yil 12-dekabrda namoyishlar ortidan Albaniya Demokratik partiyasi (ADP) tuzildi. Yangi partiya demokratlashtirish dasturi va qattiq antikommunistik shiorlari bilan tez shuhrat qozondi, garchi uning yetakchilari, ayniqsa Sali Berisha kommunistik rejim elitasi bilan chambarchas bogʻliq boʻlsa ham.

Biz sotsializm tarafdorlarini oʻldirmoqchi emasmiz. Lekin biz sotsializmni yanada qurishga qarshimiz. Bu fikrni tushunib yetish uchun Albaniyada 46 yil, Sovet Ittifoqida esa 70 yil yetarli boʻlgan.Aleksandr Meksi^[2]

1991-yil 31-martda boʻlib oʻtgan birinchi koʻp partiyaviy saylovda Aleksandr Meksi Albaniya Demokratik Partiyasidan Xalq Assambleyasiga saylandi. Parlament raisi oʻrinbosari lavozimida ishlagan. 1992-yil 22-martda boʻlib oʻtgan saylovlarda Albaniya Demokratik Partiyasi gʻalaba qozonganida, u qayta saylangan.

1992-yil 13-aprelda Albaniya prezidenti Sali Berisha Aleksandr Meksini Albaniyaning birinchi post-kommunistik hukumatida bosh vazir etib tayinladi^[3]. Maksining bosh vazirlik davrida tub islohotlar oʻtkazildi. Markazlashtirilgan rejali iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga oʻtish amalga oshirildi, maʼmuriy-maʼmuriy tizim umuman barham topdi, xususiy sektor rivojlantirildi. Ikkinchi tomoni ogʻriqli ijtimoiy oqibatlar, moliyaviy piramidalarning tez oʻsishi boʻldi^[4]. Siyosiy sohada koʻppartiyaviylik parlament demokratiyasi tizimi oʻrnatildi. Maksining oʻzi lyustratsiya va jazo organlari arxivlarini ochishni hukumatning asosiy vazifalaridan biri deb hisoblagan.

Maksi vazirlar mahkamasining tashqi siyosat kursi Gʻarb davlatlari bilan munosabatlarga va Turkiya bilan ittifoq tuzishga qaratilgan. 1992-yilda Albaniya Yevro-Atlantika hamkorlik kengashiga, 1994-yilda NATOning „Tinchlik yoʻlida hamkorlik“ dasturiga qoʻshildi. Yugoslaviya urushlarida u betaraflikni qoʻllab-quvvatladi, ammo Serbiya, Fuqorolar urushi va Serbiya davlat tuzilmalari bilan qarama-qarshilikda Xorvatiya va Bosniya va Gertsegovina Respublikasini koʻproq qoʻllab-quvvatladi. Gretsiya bilan munosabatlar qiyinligicha qoldi. 1995-yilda Meksi Rossiyaga rasmiy tashrif bilan keldi va Rossiya Bosh vaziri Viktor Chernomyrdin bilan beshta hukumatlararo shartnoma imzoladi^[5].

Aleksandr Meksi 2001-yilgacha Albaniya Demokratik Partiyasidan parlament aʼzosi boʻldi. Keyin u arxitektura tarixiga oid ilmiy izlanishlarga qaytdi. U siyosatchi sifatida ham faoliyat yuritgan.

2009-yilda Aleksandr Meksi "Ozodlik qutbi " konservativ blokini boshqargan.

Meksi oilali va ikki oʻgʻli bor. Ingliz, fransuz, italyan va rus tillarini biladi.