qo-ron-gʻi

QORONGʻI ' nursiz',' qorongʻilikka choʻmgan'. Dar-cha ochilishi bilan q o r o n g i hujraga sovuq yopi— rilib kirdi (Mirzakalon Ismoiliy). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu sifat asli 'koʻmir tusidagi', 'eng toʻq rang' maʼnosini anglatgan qara sifatidan —ŋ qoʻshimchasi bilan yasalgan otta —qu qoʻshimchasini qoʻshib yasalgan (ДС, 424 : qaraŋqu); keyin-chalik soʻz oxiridagi u unlisi i unlisiga, ŋ undoshi n undoshiga, q undoshi gʻ undoshiga, a unlilari â unlila-riga almashgan, ï unlisining qattiqlik belgisi yoʻqol-gan: (qara + ŋ = qaraŋ) + qu = qaraŋqu > qaraŋqï > qaraŋgʻï > qarangʻï > qârângʻi. Bu soʻz hozirgi oʻzbek tilida ham sifat, ham ot maʼnosini anglatadi; qadimgi turkiy tilda bu soʻz oxiridagi qoʻshimchaning —qu va —gʻu shakllari yordamida sifat otdan farqlangan: qaraŋqu -sifat, qaraŋgʻu - ot (ДС, 124).
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

1 sft. Qorongʻilik bosgan, qorongʻilikka choʻmgan, ziyodan, nurdan mah-rum boʻlgan; zid. yorugʻ. ◆ Qorongʻi kecha. Qoron-gʻi uy. m ◆ Uzun, qorongʻi yoʻlakdan chiqqach, Unsin toʻxtadi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Darcha ochilishi bilan qorongʻi hujraga sovuq yopirilibkirdi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . Uyning ichi qoront. Hamma shirin uyquda. "Yoshlik".

2 ot Yorugʻlik, ziyo boʻlmagan payt, holat; qorongʻilik, zimiston. ◆ Gun qorongʻisi. Tong qorongʻisi. Qorongʻi tushdi. m ◆ Oy hali chiqmagan, faqat uning zaif nuri qorongʻi-dan qoʻrqqandek.. yilt-yilt etib ketadi. M. Ismoiliy, „Fargʻonat“ . o. ◆ Yormat qorongʻi-da yiqilib-surilib, ellikboshining uyiga keldi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

3 koʻchma Aniq emas; noaniq, nomaʼlum. ◆ Suhbat kim haqida va nima haqida borgan-ligi qorongʻi. Sh. Rashidov, „Boʻrondan kuchli“ . ◆ Pekin bizga komissiya nimalarga asoslanib shu fikrga kelganligi qorongʻi boʻlib qoldi. S. Zunnunova, „Olov“ .

4 koʻchma Noaniq va yoqimsiz, boʻlmagʻur. ◆ Kechqurun Gulnor oʻz uyiga qaytarkan, yoʻl-yoʻlakay hasratda yonib, qorongʻi xayollarga chulgʻandi.. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ -Inim, — dedi Abdukarim aka Botiralining qoʻlini qoʻyib yubormasdan, — boʻlisimizning qorongʻi ishlari koʻp. H. Gʻulom, „Mashʼal“ .

5 koʻchma Roʻshnolik, yaxshilikdan xoli; zid. yorugʻ. ◆ Dunyo shunday yasalgan ekan, bolam. Birovga yorugʻ, birovga qorongʻi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Qahramonlar bir-biriga yetishishni, "qorongʻi yurtimizni ilm chirogʻi bilan yoritish" yoʻlida birga ishlashni orzu qiladilar. Gazetadan .

Boshi qorongʻi q. bosh. Dunyo (yoki jahon) koʻziga qorongʻi U qattiq xafa, unga hech narsa tatimaydi, uning koʻziga hech narsa koʻrinmaydi. ◆ Munavvar uch kunlik kelin-ligida bir gap eshitdi-yu, bu dunyosi koʻziga qorongʻi boʻlib ketdi. S. Anorboyev, „Mehr“ .

Mashaqqatli yurishlardan zerikkan xotini gʻingshiyverib, doim uning joniga tegar, koʻziga dunyoni qorongʻi qilardi. M. Osim, Iskandar va Spitamen.

ҚОРОНҒИ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

qo-ro-ngʻi