Vukati

Vukati i vuxaka lebyi akiwaka e xikarhi xa vanhu, lava vuriwaka mpatswa kumbe vatekani, lebyi akaka timfanelo na vutihlamuleri e xikarhi ka vona, na vana va vona, na maxaka.^[1] Nhlamuselo ya vukati ya hambana hi kuya hi matiko ya misava, hi kuya hi ndzhavuko, vukhongeri na vundzhawu. Hintolovelo, vukati byi katekisa vuxaka bya rimbewu exikarhi ka vanhu va mbirhi. Eka mindzhavuko yo karhi, vukati i xiboho xo sungula naswona lexi languteriweke leswaku vanhu va hlanganela vuxaka bya masangu hi kuya hi nawu. Vukati loko byi hlamuseriwa hi ku angarhela , byi voniwa tani hi xisungulo xa mindzhavuko hinkwayo. Xirhapa xa vu 16 xa Timfanelo ta vumunhu emisaveni, xi vika leswaku "Wanuna na n'wansati lava tiyeleke, vana mfanelo yo aka ndyangu wa vona, handle ka ku siveriwa hikwalaho ka nhlonge, vutiko kumbe vukhongeri. Vana timfanelo leti ringanaka kunghenela vukati, evukatini na kudlaya vukati. Vukati byi ngheneriwa ntsena hi vanhu lava vantshuxekeke naswona hi ku tirhandzela na ku pfumelelana."^[2]

Vanhu votala va nghenela vukati hikwalaho ka swivangelo swo tala,leswi hlanganisaka nawu, xiyimo, switwi, minthlaveko, rifuwo kumbe swivangelo swa vukhongeri. Malanghele ya munghana wa vukati ma nga ha hlohloteriwa hi rimbewu, swi yilana swo teka makwavo, milawu leyi fambisaka matekanele ya vukati, ku rhandza ka vatswari kumbe ku navela ka munhu hi yexe. E tindzhawini tin'wana ta misava, vukati byo lulamiseleriwa, vukati byo teka vana lava tsongo, vukati bya tshengwe naswona minkarhi yin'wana vukati byo sindzisiwa, byi nga va byi kuceteriwa hi kuya hi ndzhavuko.^[3] Hambiswiritano, tinxaka teleto ta vukati a tile nawini naswona e tinzhawini to tala e misaveni tani hi laha ti voniwaka tani hi nxaniso wa vavasati kumbe vana kumbe hi kwalaho ka nawu wa misava. Kuve na mapfhumba yo hambana hambana yo hlohlotela ku ringana ka timfanelo eka va vasati endzeni ka vukati ku hlanganisa na ku pfumelela hi nawu ka vukati e xikarhi ka vanhu va vukhongeri byo hambana, va nhlonge yo hambana, na va rimbewu le ri fanaka.