Muhammed'in evlilikleri

 

Arap kültüründe evlilikler kabile ihtiyaçlarına göre planlanır, kabile içinde ve diğer kabileler arasında ittifaklar oluşturma amacıyla yapılırdı.^[3] Watt'a göre Muhammed'in bütün evlilikleri arkadaşlık ilişkilerini güçlendirme politikasına hizmet ediyordu ve Arap gelenekleri üzerine kurulmuştu.^[4] Esposito Muhammed'in bazı evliliklerinin dul kadınlara yeni bir yaşam şansı vermeyi amaçladığını ifade eder.^[5][6] Francis Edwards Peters'a göre Muhammed'in evlilikleri hakkında genellemeler yapmak zordur; onlardan bazıları politik, bazıları acıma, bazıları savaşta eşi ölen hanımların sokakta ve yaşam olarak zorluk çekmemeleri işleri ile alakalıydı.^[7] Muhittin Akgül Muhammed'in eğitim-öğretim, sosyal, dini-teşrii (şeriat ya da yasa koyma) ve siyasi sebeplerle evlilikler yaptığını ifade eder.^[8] Turan Dursun'a göre ise evliliklerinin mal, statü, cinsel arzular gibi çeşitli amaçları bulunmaktaydı.^[9]

Mekke'nin ticaretle uğraşan en varlıklı ailelerinden birine mensup olan Hatice Muhammed'e önce iş, daha sonra da evlenme teklif etti.^[10][11][12] Evlendiklerinde Muhammed'in 25, Hatice'nin ise 40 yaşlarında olduğu ifade edilir.^[13][14] Hatice ölünceye kadar başka biriyle evlenmedi.^[15][16] Muhammed'in Hatice'den, 2 oğul ve 4 kız olmak üzere 6 çocuğu olmuştur.^[17][18][19] Hatice öldükten 2,5 yıl sonra, 53 yaşından sonra Polijinik evlilikler yapmıştır.^[20]

Hatice'nin ölümünden sonra, Havla bint Hakim'in ev işlerine yardımcı olur tavsiyesiyle evlendiği dul ve yaşlı bir kadındı. Muhammed ile evlendiğinde 55 yaşlarındaydı.^[14]

Sevde bint-i Zem'a ile evliliğinden kısa bir süre sonra da Aişe bint Ebu Bekir ile sözlenmiştir.^[21][22] Aişe ile sözlendikten 3 yıl sonra yani hicretten sonra evlenmiştir.^[23][24] Aişe'nin Muhammed'le evlendiği sırada yaşı erken dönem hadis kaynaklarında 9,^[25][26] sonradan yazılan hadis kaynaklarında^[25] ve savunmacı çalışma yapan kaynaklarda 17-18^[27][28] veya 20^[29] olarak geçer. Erken dönem rivayetlerinde ayrıca Muhammed'in evinde Aişe'nin oyuncaklarıyla oynadığı ayrıntıları da nakledilenler arasındadır.^[25]

Süleyman Ateş, Aişe'nin yaşı ile ilgili rivayetlerin Aişe'nin hayatını yazan tarihçilerin verdiği bilgilerle uyuşmadığını "Tarihçilerin ve bibliyografların tespitine göre Ayşe, Peygamberimizin kızı Fatıma'dan beş yaş küçüktür. Fatıma Peygamberlikten 5 yıl önce doğmuştur. Demek ki Ayşe, Peygamberliğin başlangıç yılında doğmuştur. Muhammed Peygamber olduktan itibaren 13 yıl Mekke'de kaldı. Peygamber hicret ettiği zaman Ayşe 13 yaşında olmalıdır. Peygamber Medine'ye göçtükten iki yıl sonra Ayşe ile evlendiğine göre (el-İsâbe: 4/359) demek ki evlendiği zaman Ayşe en az 15 yaşında idi. Ayrıca Ayşe, Peygamber'le nişanlanmadan önce Cübeyr ibn Mut‘im’e nişanlı veya sözlü idi. Bu da onun, Peygamber, kendisini istemeden önce evlenecek yaşta olduğunu göstermez mi? Bu yaş da her hâlde dokuz yaş değildir. Demek ki Peygamber istediği zaman Ayşe, en azından evlenecek çağ olan 15 yaşlarında idi. Bu yaş da Arabistan gibi sıcak ülkelerde tam evlenme çağıdır. Bizde de eskiden kız çocukları erken evlendirilirdi. "14'üne gelince kızı ya ere veya yere vermeli" cümlesi bir ata sözü gibi söylenir. Zaten evlenecek çağda olmayan birisini Peygamber'e önermezlerdi. Çünkü Ayşe'yi direkt olarak Peygamber istememiş, halası onu Peygamber'e önermiş, o da uygun görmüştü. Bir başka rivayete göre Ayşe Peygamberimizin kızı Fatma ile yaşıttır. Fatma'nın doğumunda babası 35 yaşında idi. Bu durumda Ayşe evlendiğinde 20 yaşlarındadır." sözleriyle ifade etmektedir.^[29]

Türkiye Diyanet Vakfı tarafından çıkarılan İslam Ansiklopedisi'nde 614 yılında doğduğu ve 624 senesinde evlendiği ve on dört, on sekiz yaşlarında evlendiğini söyleyen çağdaş araştırmacıların kaynaklarının sağlam olmadığı yazar.^[30] Mustafa Öztürk tartışmalar için Aişe dışında sahabeden yaklaşık 60 kişinin erken yaş evliliği yaptığı, bunun gelenekte olduğu ve Talâk Sûresi'nin 4'üncü âyetindeki "henüz âdet görmemiş olanların bekleme süresi üç aydır" ifadesinin modern çağa kadar "bir hastalıktan dolayı âdet göremeyenler" değil, "henüz ergenliğe girmeden dul kalanlar" olarak anlaşıldığını söyler.^[31][32]

Aişe, Muhammed'in önceden evlilik yapmamış tek eşidir.^[23][33]

Evlatlığı olan Zeyd'in ayrıldığı hanımı ve halasının kızıdır, 35 yaşında Muhammed'le evlenmiştir.^[33][34][35] Aynı zamanda Muhammed'in evlatlığı Zeyd'in eski eşidir.

Zeyneb Muhammed ile tartışmalı bir evlilik yapmıştır. Rivayet şöyledir:

"Peygamber, Zeyneb bint Cahş’ı Zeyd bin Harise ile evli iken görür, hoşuna gider ve ona karşı içinde bir sevgi beslemeye başlar. Zeyneb’i gördüğü bir anda da “Kalpleri döndüren Allah, noksan sıfatlardan münezzehtir” der. Zeyneb bint Cahş bu sözü işitir ve Zeyd'e söyler. Bunun üzerine Zeyd de Zeyneb'i boşamak ister fakat Peygamber Zeyd'e, “Eşini yanında tut, Allah’tan kork,” der. Neticede Zeyd hanımını boşar ve sonrasında “sen öyle diyordun ama içindekini saklıyordun” (Ahzâb Sûresi:37) ayeti gelir ve böylece Muhammed Zeynep'le evlenir. Rivayet Taberi gibi ilk dönem İslâm tarihi kaynaklarında yer alır."^[36]

Evliliğin Taberî tefsirinde Muhammed'in Zeynep'ten etkilenmesine bağlanmasını İmam Mâturîdî kınamaktaydı. Öztürk alimlerden birinin "bal gibi de olmuş", diğerinin ise "olamaz, ahlâksızlık" demesini Arap ve Türk kültürlerindeki farklılığa bağlamaktadır.^[37]

Hicret'ten sonra Muhammed, savaşlarda ölen Müslümanların dulları ile evlilikler yapmıştır. Bu durumda olan kadınlar:^[14]

Hafsa bint Ömer bin Hattab, Uhud'da ölen Huneys b.Huzafe'nin dulu ve Ömer bin Hattab'ın kızıdır, 21 yaşında Muhammed'le evlenmiştir.^[34][38]

^[20][39] Uhud'da ölen Abdullah bin Abdilesed'in duludur.^[40] 44 yaşında Muhammed'le evlenmiştir.^[41]

Benî Kureyza Gazvesi'nde esir düşmüş, sonradan Müslüman olmuştur. İslam Peygamberi Muhammed ile evliliği Müslümanlığı kabul etmesinden sonradır.^[42] 44 yaşında Muhammed'le evlenmiştir.^[41]

Bedir'de ölen Ubeyde b. el-Haris'in duludur.^[43] 60 yaşında iken Muhammed'le evlenmiştir.^[39]

Benî Mustaliḳ reisi el-Haris'in kızıdır.^[20][39][44] 20 yaşında iken Beni Mustaliḳ Gazvesi'nde müslümanlara esir düşmüş peygamber kendisiyle evlenmesi şartıyla fidyesini ödeyeceğini bildirince ^[45] kendisi bunu kabul etmiş ve 20 yaşında Muhammed'le evlenmiştir.^[46]

Medine Yahudilerinden Nadiroğulları kabilesi reisi Huyey bin Ahtab'ın kızıdır.^[47][48] 18 yaşında iken Ahzab savaşından sonra müslümanlara esir düşmüş ^[39] peygamberle bir konuşmasından^[49] sonra peygamberin teklifiyle 18 yaşında evlenmiştir.^[39]

Kureyş lideri Ebu Süfyan'ın kızıdır.^[50] 30 küsur yaşlarında Muhammed'le evlenmiştir.^[51]

Bizans'ın Mısır valisi Mukavkıs'ın hediyesi olarak gelmiş^[52]) ve Medine'de İslam Peygamberinin tebliği üzerine İslamı kabul etmiş müslüman ve^[39] daha sonra Peygamber ile nikâhlanıp, evlenmiş bir yıl sonra da Muhammed'in erkek çocuklarından İbrahim'i dünyaya getirmiştir.^[20][39][53] Mısırda kız kardeşi ile beraber hediye cariye olarak geldiği için yaşı tam olarak bilinmemektedir.^[54]

Âmir b. Sa'sa'a kabilesindendir.^[55] Tahminen 20 ila 30 yaşları arasında Muhammed'le evlenmiştir.^[56]

Muhammed ve ailesi Medine'deki Mescid-i Nebeviye bitişik küçük odalarda yaşadı. Bunların her birinin genişliği 1,70 metre, uzunluğu 2.30 metre ve tavan yüksekliği ortalama bir adam ayakta durabileceği kadardı. Kapı olarak battaniye gibi bir perde kullanılırdı.^[57] Enes bin Malik'in rivayetine göre, "Peygamber her gündüz ve gece boyunca, bütün eşlerini ziyaret ederdi ve mescide bitişik oda sayısı on bir idi." (Buhari,1,5,268)

Müslümanlar, Muhammed'in eşlerini bir saygı ifadesi olarak "Mü'minlerin anneleri" sıfatıyla ifade ederler. Bunun sebebi Ahzab Suresi'nin 6. ayetinde geçen "Peygamber, müminlere kendi nefislerinden önce gelir. Onun hanımları da onların analarıdır."^[58] ifadesidir. Muhammed'in eşleri "Mü'minlerin Anneleri" gibi özel bir statüye sahip olsa da, Muhammed, onların hiçbirine bu statüyü kullanarak özel muameleye tabi tutulmalarına izin vermedi.^[59]

Muhammed'in evlilikleri ile ilgili bilgilerin bir bölümü Kur'an'a dayanır. Bunun dışında Hadis, siyer ve tefsir gibi kaynaklardan derlenen bilgiler, bu evliliklerle ilgili bilgi kaynaklarını oluşturmaktadır. Bazı araştırmacılar bu kaynaklarda verilen bir takım bilgilerin doğruluk derecesini sorgulanabilir nitelikte bulmaktadırlar.^[60][61]

Muhammed'in kesin sayısı bilinmeyen, çok sayıda evlilik, esire veya cariye edindiği değişik kaynaklarda bulunur. Buna göre Muhammed 9,^[62] 11,^[63] 11 ya da 13,^[64] 12,^[14][65][66] 13,^[63] 12 evlilik ve iki cariye^[67] 15,^[64] 19,^[68] 16 evlilik ve 6 cariye,^[69] 10 evlilik, 10-15 cariye,^[70] kadın ile evlilik yapmıştır.

Muhammed'in evlilikleri arasında sıkça eleştirilen ve tartışmalı bulunan bazı ilişkiler bulunmaktadır. Bunlar arasında öne çıkanlar:

• Aişe ile Evlilik: Aişe, Muhammed'in üçüncü eşiydi ve bu evlilik özellikle Aişe'nin yaşı nedeniyle eleştirilmektedir. Geleneksel İslam kaynaklarına göre, Aişe'nin evlendiğinde 6 yaşında, gerdeğe girdiğinde ise 9 yaşında olduğu belirtilir. Modern eleştirmenler, bu durumu çocuk evliliği olarak değerlendirir ve ahlaki sorunlar öne sürerler. İslam savunucuları ise bu evliliğin o dönemin kültürel normlarına uygun olduğunu ve evlilik yaşının tarihi bağlamda ele alınması gerektiğini savunurlar.
• Zeyneb bint Cahş ile Evlilik: Muhammed'in birinci dereceden kuzeni olan Zeyneb, daha önce Muhammed'in evlatlığı Zeyd bin Hârise ile evliydi. Zeyd ile boşandıktan sonra Muhammed ile evlenmesi, o dönemdeki evlatlık kavramı ve toplumun gelenekleri açısından büyük bir değişimi temsil ediyordu. Eleştirmenler, bu evliliği Muhammed'in kişisel çıkarları için sosyal kuralları değiştirdiği iddiasıyla sorgularlar. İslam'da ise bu evlilik, evlatlıkların biyolojik evlat gibi kabul edilmediğini göstermek ve sosyal reform amacıyla gerçekleştirilmiş bir olay olarak savunulur.
• Safiyye bint Huyey ile Evlilik: Safiyye, Hayber Savaşı'nda esir alınmış ve sonrasında Muhammed ile evlenmiştir. Eleştirmenler, bu evliliği savaş esiri bir kadınla baskı altında yapılmış bir evlilik olarak görürler. İslam kaynakları ise Safiyye'nin bu evliliği isteyerek kabul ettiğini ve evlilik sayesinde serbest kaldığını belirtir.
• Cüveyriye bint Haris ile Evlilik: Benî Mustaliḳ kabilesine yapılan bir sefer sonrasında Cüveyriye esir alınmıştı. Muhammed ile evliliği sonucunda, onun kabilesinden birçok kişi serbest bırakılmıştır. Eleştirmenler, bu evliliği askeri zafer sonrası yapılmış bir çıkar ilişkisi olarak değerlendirirler.

Bu evlilikler, tarihsel ve kültürel bağlamda değerlendirildiğinde İslam'ın toplumsal yapısını değiştirme, geleneklere meydan okuma ve belirli amaçlara hizmet etme motivasyonlarına bağlanır. Ancak eleştirmenler bu evlilikleri, kişisel çıkarlar veya ahlaki sorular üzerinden ele alarak tartışırlar.

• Muta nikâhı
• Ehl-i beyt
• İslam'da kadın