Misirlou

Yunanca Misirlou (Μισιρλού)^[2] sözcüğü Türkçe Mısır+lı sözcüğünden gelir. Yunancada "Mısırlı" (kadın) kelimesine karşılık gelen esas sözcük Αιγύπτια'dır (Aigyptia). Bu nedenle, şarkı Mısırlı bir kadın hakkındadır.

Halk şarkısının kökeni Osmanlı İmparatorluğu'nun Doğu Akdeniz bölgesine dayanır, ancak şarkının orijinal yazarı bilinmemektedir. Halk şarkısının 1920'lerde Arap müzisyenler, Yunan rebetiko müzisyenleri ve Yahudi klezmer müzisyenleri tarafından bilindiğine dair kanıtlar vardır.^[3] Bazı kaynaklarda, melodinin Mısırlı müzisyen Sayed Darwish tarafından yazılan "Bint Misr" ("Mısır Kızı") şarkısından türediği iddiasının yanlış olduğu düşünülmektedir.^[4]

1920'li yıllarda İzmir'den Atina'ya mübadeleyle gelmiş Rum asıllı Anadolulu göçmenlere ait bir halk şarkısından köken alan ve gerçek bestecisi kesin olarak bilinmeyen "Misirlou" ilk kez Tetos Demetriades tarafından 1927'de Rebetika tarzında seslendirilmişti.^[5][6] Osmanlı Rumu olan Demetriades, 1897'de Osmanlı İmparatorluğu'nun İstanbul kentinde doğmuş ve 1921'de Amerika Birleşik Devletleri'ne taşınana kadar orada ikamet etmiştir.^[7] Bu dönemde, Yunanca konuşan nüfusun çoğu yeni ortaya çıkan Türk devletinden kaçmıştır. Amerika Birleşik Devletleri'ne taşınmadan önce şarkıya halk şarkısı olarak aşina olması muhtemeldir. Neredeyse tüm erken dönem rebetika şarkılarında olduğu gibi (Türkiye'den gelen Yunan mültecilerden kaynaklanan bir stil), şarkının gerçek bestecisi hiçbir zaman tespit edilememiştir ve şarkının mülkiyeti grup liderinde kalmıştır.

Şarkının rebetiko versiyonu, günümüzde çoğu kişinin aşina olduğu Doğu performanslarından daha yavaş bir tempoda ve farklı bir tonda Yunan çiftetelli dansı için tasarlanmıştı. Bu, Yunanistan'da Michalis Patrinos'un yaklaşık 1930'da yaptığı kayıt tarzıydı ve Amerika Birleşik Devletleri'nde Orthophonic etiketi tarafından dolaşıma sokuldu; başka bir kayıt da 1931'de New York City'de Patrinos tarafından yapıldı.

Şarkının oryantal melodisi o kadar uzun zamandır popüler ki Fas'tan Irak'a kadar birçok kişi kendi ülkelerinden bir halk şarkısı olduğunu iddia ediyor. Orta Doğu müziği alanında şarkı çok basit bir şarkıdır çünkü Hicazkâr veya çift armonik gamın (E-F-G#-A-B-C-D#) yukarı aşağı gitmesinden biraz daha fazlasıdır. Hala iyi bilinen bir Yunan, Klezmer ve Arap halk şarkısı olmaya devam ediyor.

Osmanlı İmparatorluğu topraklarından doğmuş olan bu akılda kalıcı kıvrak parça, bu topraklarda yaşayan Türkler, Araplar, Yunanlar ve Museviler tarafından çabucak benimsenerek kendi dillerinde yıllarca seslendirilmiştir. Ancak bestecisinin bilinmiyor olması dolayısıyla bu İmparatorluğun mirasçısı olan milletler tarafından günümüzde bir türlü paylaşılamamaktadır. Özellikle de Yunanlar ve Türkler parçanın kendilerine ait olduğunu ısrarla ileri sürmektelerse de, muhtelif ülkelerdeki telif birliklerinde besteci olarak Nicholas Roubanis kayıtlıdır.^[5][8] 1941'de, Yunan-Amerikalı bir müzik eğitmeni olan Nick Roubanis, şarkının caz enstrümantal düzenlemesini yayınladı ve kendisini besteci olarak gösterdi. İddiası hiçbir zaman yasal olarak itiraz edilmediğinden, Yunanistan'da Roubanis veya Patrinos'a kredi verilmesi dışında, bugün hala dünya çapında resmi olarak besteci olarak kabul ediliyor. Daha sonra, Chaim Tauber, Fred Wise ve Milton Leeds şarkıya İngilizce sözler yazdı.^[9]

1930'lardan itibaren ABD'de farklı şarkıcılar tarafından defalarca plağa kaydedilen şarkı, 1962 yılında Dick Dale tarafından Del-Tones orkestrası eşliğinde solo gitarla seslendirilince daha geniş kitleler tarafından tanındı. Bu enstrümantal parça 1994 tarihinde Quentin Tarantino'nun Pulp Fiction (Ucuz Roman) adlı filminde kullanılınca parçanın popülerliği bir kat daha arttı. Bu filmde Dick Dale'in versiyonu kullanılmıştır. Parça Fox-Trot'tan Surf Rock'a kadar birçok tarzda plağa kaydedilmiştir.

Musevi kökenli İzmirli şarkıcı Dario Moreno da şarkıyı Fransızca sözlerle birkaç değişik versiyonuyla seslendirmişti. Türk müziği sanatçısı Zeki Müren ise 1952 yılında Suat Sayın'ın yazdığı sözlerle ve "Yaralı Gönül" adıyla şarkıyı taş plak olarak çıkarmıştı.^[10][11]

Özetle, "Misirlou", uzun yıllar önce Osmanlı topraklarında bir halk şarkısı olarak başladığı uzun yolculuğu sırasında, önce Yunanistan'da Rebetika tarzına bürünmüş, daha sonra ABD'de 1930'lu ve 1940'lı yıllarda Xavier Cugat gibi büyük orkestralar tarafından Latin Pop ve Fox-Trot tarzlarında plağa kaydedilmiş, 1950'li yıllarda ise o dönemde moda olan "Egzotik Müzik"in (Exotica) hemen tüm orkestraları tarafından farklı yorumlarıyla seslendirilmiş ve kaydedilmişti. 1962 yılında Amerikalı müzisyen Dick Dale'in elektrogitarla parçaya getirdiği farklı yorum, "Misirlou"nun bir kez daha form değiştirmesine neden olmuştu. Bu kez de 1960'larda Güney Kaliforniya'da popüler olan dalga sörfü adı verilen sporla ve bu sporun yaygın olarak yapıldığı yer olan Kaliforniya yaşam tarzıyla bağlantılı olarak o günlerde moda olan "Sörf müziği" akımının hemen hemen tüm müzik toplulukları bu parçayı Dick Dale'in yorumuna yakın bir biçimde seslendirmeye başlamıştı. 1960'lı yıllarda Caterina Valente ve Connie Francis gibi romantik pop şarkıcıları parçaya kendi yorumlarını getirmişlerdi. Daha sonra çeşitli ülkelerden onlarca şarkıcı ve topluluk parçayı cover'ladı. Bu versiyonların bir kısmı enstrümantaldi, bir kısmı da çeşitli dillerde seslendirilmişti.

Şarkının, ilk kez 1927 yılında Atina'da Tetos Demetriades'in Victor Plak için kaydettiği versiyonundaki Yunanca özgün sözleri Mısırlı bir genç kıza hitaben yazılmış aşk mısralarıdır ve şu şekilde Türkçeye çevrilebilir:

Mısırlım benim, senin o tatlı bakışların / Kalbimde bir ateş yaktı / Ah, ya habibi, ah, ya leli (Arapça: Ah aşkım, Ah gecelerim benim) / Dudaklarından bal damlıyor senin / Ah Mısırlım benim, başka diyarlara ait büyülü güzellik / Kendi çılgınlığıma yenik düşeceğim, artık tahammülüm kalmadı / Seni bu Arap diyarından uzaklara kaçıracağım / Kara gözlüm, delişmen Mısırlım benim / Tek öpücük hayatımı altüst etti / Ah, ya habibi, tek bir öpücük / Senin tatlı minik dudaklarından..

Parçanın Ladinoyla (Yahudi İspanyolcası) yazılan sözleri tamamen farklıdır ve Yunanca özgün hâliyle alakası yoktur.

Yahudi asıllı İzmirli şarkıcı Dario Moreno şarkının iki ayrı Fransızca versiyonunu seslendirmişti. Bunlardan ilkinin sözleri özgün hâlinden tamamen farklıyken, ikincisinin sözleri Yunanca versiyonunun tam çevirisidir. Türk müziği sanatçısı Zeki Müren ise 1950'li yıllarda "Yaralı Gönül" adıyla şarkıyı Türk sanat müziği formatında plağa okumuştu. Suat Sayın'ın yazdığı sözlerin özgün hâliyle benzerliği yoktur. Şarkı:

Yaralı bir gönülden başka / Ne bıraktın bende hatıra / Günah değil mi yazık değil mi bana /Gel yeter artık sar beni kollarına / Ah bu acı bu keder ne zaman biter

sözleriyle başlıyordu.

• Tetos Demetriades, bu Yunan şarkıcı parçayı ilk kez kendi adını taşıyan orkestrası eşliğinde Atina'da 1927'de seslendirmiş ve plağa kaydetmiştir (Victor plak). Bu anonim şarkı İzmir'den Atina'ya mübadeleyle gelmiş Rum asıllı Anadolulu göçmenler tarafından getirilmişti ve aslında Osmanlı topraklarında doğmuş bir halk şarkısından köken almıştı. Gerçek bestecisinin adı belli değildir.
• Michalis Patrinos
• Clovis el-Hajj, Lübnanlı şarkıcı "Amal" adıyla ve Arapça sözlerle seslendirdi (Bugüne kadarki tek Arapça versiyon)
• Nick Roubanis, enstrümantal ve caz tarzında düzenlenmiş versiyonunu 1941'de çıkardı.
• Xavier Cugat, 1944'te
• Manolis Angelopoulos,
• Danai,
• Enoch Light, Amerikalı müzisyen 1950'lerde seslendirdi.
• Korla Pandit, "Egzotik müziğin vaftiz babası" lakaplı Amerikalı müzisyen 1951'de seslendirmişti.
• Martin Denny, "Egzotik müziğin babası" lakaplı Amerikalı piyanist müzisyen 1950'lerde.
• Arthur Lyman
• Michalis Batrinos, parçanın adı "Mousourlou" idi.
• Rabbi Abulafia, ABD'de yaşamış bu Musevi din adamının ses kayıtları müzik etnoloğu Harry Smith tarafından kaydedilmişti. Parça Musevi dilindeydi.
• Seymour Rexite, parçanın adı "Miserlou" olmuştu.
• The Cardinals, Amerikalı R&B topluluğu 1950'li yıllarda.
• Dick Dale, Amerikalı şarkıcı 1962 yılında solo gitarla seslendirdi. Kendisine "Del-Tones" adlı orkestrası eşlik ediyordu. En ünlü cover budur ve 1994 tarihinde Quentin Tarantino'nun Pulp Fiction (Ucuz Roman) adlı filminde kullanılmıştır.
• The Beach Boys, 1963 tarihli Surfin' USA adlı albümlerinde seslendirdiler.
• The Surf Coasters, Japon Sörf müziği topluluğu.
• Ventures,
• Astronauts, Amerikalı "Sörf müziği" grubu, 1960'larda.
• Surfaris, Amerikalı "Sörf rock" grubu, 1960'larda.
• The Trashmen, 1964'teki "Surfin' Bird" adlı ilk albümlerinde.
• Bobby Fuller Four,
• Devil's Anvil, New Yorklu hard rock/psychedelic müzik grubu, 1960'larda.
• Caterina Valente,
• Connie Francis, 1965'te.
• Davey Graham, İngiliz gitarist, 1966'da.
• Staniša Stošić, Sırpça
• Lela Vranjanka, Sırpça
• Red Elvises, Rus kökenli Amerikalı rock grubu, Six String Samurai filmi için parçayı cover'ladılar.
• Raşid Taha, Cezayir kökenli Fransız şarkıcı "Jungle Fiction" adıyla coverını yaptı, parçada vurmalı çalgılar ağırlıktaydı.
• Ukulele Orchestra of Great Britain
• Klezmer Conservatory Band, Klezmer tarzında, Yiddiş dilinde.
• Amerikalı pop grubu The Black Eyed Peas, 2005 tarihli Monkey Business albümündeki "Pump It" şarkısında parçayı ses örneği olarak kullandı.
• Dark Angel, Amerikalı Thrash metal grubu 1991 tarihli "Time Does Not Heal" albümünde parçanın kısa bir bölümünü ödünç almışlardı.
• Deep Blue, Avustralyalı yaylılar orkestrası parçayı seslendirdi.
• Glykeria, Yunan şarkıcı
• Anna Vissi, Kıbrıslı şarkıcı 2004 Atina Olimpiyatları'nda seslendirdi.
• 2Cellos, Hırvat çellistler Luka Šulić ve Stjepan Hauser 2011'de "Misirlou"yu klasik formata uyarladılar.
• Zeki Müren, 1950'li yıllarda Suat Sayın'ın yazdığı sözlerle ve "Yaralı Gönül" adıyla Türkçe seslendirdi. Şarkı Taş plak olarak çıkmıştı
• Dario Moreno, Musevi kökenli İzmirli şarkıcı şarkıyı Fransızca sözlerle seslendirmişti. İki ayrı versiyonu vardır. Biri Yunanca sözlerin tam tercümesi olan Fransızca, diğeri farklı sözlerle yine Fransızca versiyon.
• Ahırkapı Büyük Roman Orkestrası, 2002'de.
• Candan Erçetin, şarkıyı 2013'te Milyonlarca Kuştuk... albümünde "Yaralı Gönlüm" adıyla seslendirdi.

• 1994 tarihinde Quentin Tarantino'nun Pulp Fiction (Ucuz Roman) adlı filminde tema müziği olarak kullanıldı ve aynı yıl çıkan soundtrack albümünde de yer aldı.
• 1996 tarihli Space Jam filminde yer alan ve yukarıdaki filme gönderme yapan parodi sahnesinde işitildi.
• 1998'de Six String Samurai adlı kült filmde The Red Elvises'in bir coverı kullanılmıştır.
• 1998'de Fransız filmi Taxi'nin açılış sahnesinde

• "Misirlou"yla ilgili bir site5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• Dinosaurgardens.com'da "Misirlou"5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• "Misirlou"ya adanmış bir blog4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Yunanca-İngilizce)
• ABD Kongre Kütüphanesi'nden "Misirlou" versiyonları
• Amerikan Telif Birliği BMI kayıtlarına göre Misirlou'nun besteci bilgisi^{[ölü/kırık bağlantı]}