Maltepe

Maltepe adı Höyük, Tümülüs gibi içinde hazine ve define veya küp dolu altınların yığıldığı tepe anlamına gelir. Kocaeli Yarımadası'nın Türkler tarafından fethinden sonra Türkler, Dragos'la ilgili birkaç efsaneye dayanarak bu ismi vermiştir.

Maltepe'nin tarihi Bizans İmparatorluğu'na kadar takip edilebilir. O devirlerde adının Bryas veya Latince adıyla Urias olduğu söylenir. Diğer bir bilgiye göre ise Bizanslıların tarihinde buranın adı Pelekanondur. Bryas adının tarihçiler tarafından Küçükyalı'da eski Akduman Pınarı yakınlarında bulunan Bryas Sarayı harabelerinden aldığı belirtilmekte ise de buna ilişkin kesin kanıt yoktur. Bugünkü Maltepe ilçesinin temelleri ise 16. yüzyılda atılmıştır. Belediyenin logosunda kullanılan figür, bir zamanlar denizin içerisinde olan fakat denizin doldurulması ile günümüzde karada bulunan Bakireler Anıtı'ndan esinlenerek tasarlanmıştır.

Maltepe, Bizans döneminde küçük bir sahil köyü olmanın yanında etrafında yer alan birçok manastırlarla da dikkat çekmektedir. Dönemin ünlü din adamlarından Aziz Euksentios, Maltepe yollarından birçok defa geçmiştir. Örneğin Maltepe ile Caddebostan arasında olduğu tahmin edilen Ioannes Prodromos Manastırı bunlardan sadece biridir.^[4] Bu manastırla beraber Başıbüyük köyünden Caddebostan’a kadar uzanan birçok manastırın varlığı da bilinmektedir. MS 451 yılında dönemin ünlü din adamlarından Aziz Euksentios, Bizans İmparatoru Markianus’un daveti üzerine Khalkedon Konsili’ne katılmak üzere çıktığı yolculuk sırasında bu manastırları ziyaret etmiştir.^[5]

 

Bizans İmparatorluğunun dini yapılarının yanında imparatorluk yapıları da Maltepe erken tarihinin ana hatlarını oluşturmaktadır. Nitekim Bizans dönemine ait olan Bryas Sarayı da birçok tarihçiye göre Maltepe’dedir. İrlandalı tarihçi John Bagnell Bury, Bryas Sarayı’nın Maltepe’de yer almasının muhtemel olduğunu savunmaktadır. Ancak bu konuda farklı görüşler de mevcuttur. Tarihçi Ernest Mamboury, Maltepe’de böyle bir sarayın olmadığını söylemektedir. Sonuç olarak yapılan araştırmalar Bryas Sarayı'nın Maltepe’de yer aldığını göstermiştir. Ancak sarayın tam olarak yeri konusunda net bir bulgu yoktur. Bryas Sarayı’nın yapılması fikri ise 829-842 yılları arasında Bizans İmparatoru Theophiles’in Abbasi elçiliğini yapan Synkellos İoannes Grammatikos’a aittir. Sarayı yapan kişi de Patrice adında bir mimardır. Bryas Sarayı yapıldığında etrafı geniş bahçe ve su yollarıyla doluydu. Hatta bu su yollarından dolayı Bryas adının kaynaklar anlamına gelen vrisis sözcüğünden türediği iddia edilmiştir. Bu açıdan bakıldığında Maltepe'nin en eski anlamının kaynaklar olduğu düşünülebilir. Zira Maltepe'nin su kaynakları bakımından zenginliği bu iddiayı kanıtlar niteliktedir.^[6]

Bu küçük sınır kasabasının 1509 yılındaki depremde yıkıldığı ve Dragos eteklerinde bulunan ve bu yüzyılda Obnias veya Abrias adı ile anılan bu kasabanın harabeleri 1540 yılında ünlü Fransız nebetatçısı ve seyyahı Pierre Gylli tarafından görülerek tespit edilmiştir.

Pelekanon adı üzerinde duran tarihçiler ise III. Andronikos ile Orhan Gazi arasındaki Pelekanon Muharebesi'nin (1329-1330) Maltepe ve çevresinde gerçekleştiğini iddia etmektedir. Bu görüşün kaynağı ise Avusturyalı Osmanlı tarihçisi Joseph von Hammer-Purgstall'dır. Ancak Pelekanon Savaşı'nı araştıran tarihçi Vladimir Mirmiroğlu çeşitli kanıtlara dayanarak Pelekanon Savaşı'nın Darıca ile Eskihisar arasındaki Manastır Mevkii'nde olduğunu ileri sürmüştür.

Tarihçi Hammer bu kıyı şeridindeki bütün tepelere Maltepe denildiğini söylemektedir. Osmanlı İmparatorluğu kurulmadan önce Türk akıncıları Bizans egemenliği altında bulunan Kocaeli Yarımadası'na akınlar düzenlemişlerdir. Bu akıncıların Üsküdar'a kadar geldikleri bilinmektedir. 1075 yılında İznik ve çevresini fethederek Anadolu Selçuklu Devleti'ni kurarlar. Süleyman Şah İstanbul Boğazı'na kadar dayanmıştır. Anadolu Selçuklu Devleti'nin yıkılmasından sonra Maltepe ve Çevresi yine Bizanslıların egemenliği altına girmiştir.

Osmanlı İmparatorluğu kurulduktan sonra 2. Osmanlı Padişahı Orhan Gazi'nin döneminde komutanları Akça Koca, Konur Alp, Gazi Abdurrahman tarafından Türk egemenliğine alınmıştır. İstanbul’un Türkler tarafından fethinden sonra Maltepe'nin tarihi konumu daha da artmıştır. Bağdat yolu üzerinde olan Maltepe Osmanlı Ordusu'nun Üsküdar'dan sonra ikinci durak yeri olmakta ve ordugah Maltepe'de kurulmakta idi. Fatih Sultan Mehmet’in 300.000 bin kişilik ordusunun başında 27 Nisan günü Üsküdar'a geçtiği ve burada hastalanıp birkaç gün istirahattan sonra tekrar yola çıktığı, Üsküdar'la Gebze arasındaki Tekfur Çayırı ve Sultan Çayırı diye anılan Hünkar Çayırı Mevkii'nde tekrar hastalanıp 3 Mayıs 1481 de öldüğü İsmail Hami Danişmend tarafından yazılmıştır.

Danışmend'e göre bazı Osmanlı kayıtlarında Üsküdar ve Gebze arasında bulunan Hünkar Çayırı Maltepe'dedir. Evliya Çelebi'nin Seyahatname adlı eserinin 1. Cildinde de Fatih Sultan Mehmet'in Maltepe yakınlarında öldüğü ifade edilmektedir.

Osmanlı döneminde Maltepe askeri konaklama yeri olarak önemli bir mevki idi. 18. yüzyıl Kazasker Feyzullah Efendi'nin çabalarıyla Maltepe daha da gelişerek yeni bir çehreye bürünmüştür. (1699-1761) Şeyhülislam Ebu'l Hayr Efendi'nin oğlu olan 1749’da Rumeli Kazaskerliğine getirilen Feyzullah Efendi de (1755 ve 1757) iki defa Şeyhülislamlığa atanmış ve 1758 yılında 3. Mustafa tarafından azledilerek Sütlüce'deki evinde oturmasına izin verilmiş, ölünce de Sütlüce Deresi'nde yaptırmış olduğu zaviyeye gömülmüştür.

 

Eski Maltepe'nin Feyzullah Efendinin Çiftliği olduğu söylenir. Kayış Dağı memba Suyunu Maltepe'ye toprak künklerle Feyzullah Efendi getirmiş bununla da yetinmeyip bugünkü Feyzullah Camii'nin yanındaki asmalı kahvenin önünde bulunan çeşmeyi de kendisi yaptırmıştır.

Maltepe'de ilk cemiyet 1910 yılında Uhuvvet-i Osmaniye adı altında Miralay Süreyya İlmen tarafından kurulmuştur. Maltepe'ye ilk kez 14 Nisan 1912 yılında Sayeste Kadı Efendi adı verilen bir ilkokul yapılmıştır.

Kurtuluş Savaşı'ndan sonra Selanik, Drama, Kavala ve Serez Yöresi'nden Türkiye'ye mübadele ile gelen Türklerin 1500'ü Maltepe'ye yerleşmiştir. Narlıdere Çiftliği adıyla bilinen bugünkü Maltepe Süreyyapaşa Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi Maltepe’nin gelişmesine büyük emeği geçen Süreyya Paşa (1874-1955) tarafından yapılmıştır. Cumhuriyeti izleyen yıllarda Maltepe büyük bir yangın geçirmiş bütün ahşap evlerle birlikte Feyzullah Efendi Camii'de yanmıştır.

1928 yılında Maltepe Belediyesi kurulmuştur. Maltepe'nin İmar Planı ise 1945'te yapılmıştır. İmar Planından sonra Maltepe'nin yerleşim bölgesi demiryolu hattı olmuş, 1960'tan sonra da yerleşim daha yukarılara dağılmış olup E-5 üstünde de hızlı bir gelişme kaydetmiştir.

 

Maltepe, Kocaeli Yarımadası'nın güney batısında, İstanbul ilinin Marmara Denizi kıyısında yer alır. Kartal, Ataşehir, Sancaktepe ve Kadıköy ilçeleri ile komşu olan Maltepe İlçesi'nin, Marmara Denizi'ne yaklaşık 7 km kıyısı vardır. Deniz seviyesi sıfırdan başlayarak kuzeye doğru tatlı bir meyil ile 440 m'ye kadar yükselir. İlçenin deniz kıyısı kum ve kil ile kıyıdan itibaren kuzeye doğru silislerle kaplıdır. Bu kütle en çok bir metre kalınlıkta kırmızı ve kahverengi topraklarla örtülüdür, oldukça da verimlidir. İlçenin bakıldığında bir takım tepe ve düzlüklerden meydana geldiği görülmüştür. En yüksek dağı Kayış Dağı'dır.

İlçede Akdeniz iklimi özellikleri görülür. Yazları sıcak ve kurak, kışlar yağışlı ve serindir. İlkbahar serin ve yağışlı, sonbahar ılıman ve yağışlıdır. En çok esen rüzgarlar poyraz ve lodostur. Lodos deniz fırtınası yapar, kışın keşişleme ve kıble rüzgarları da eser. Yıldız ve karayel rüzgarları fırtına getirir. İlçe topraklarının doğal bitki örtüsü ormandır. Orman olmayan yerler makiler ve otsu bitkilerle kaplıdır. Günümüzde düzlük alanlardaki bağ ve bahçeler, tepelerin yamaçlarını saran yeşil ormanlar azalmış, tarla ve otlakların yerine yerleşme alanları, iş yerleri, atölyeler ve fabrikalar kurulmuştur.

Maltepe bölgesinde ulaşım demiryolu ve kara yolu ile yapılmaktadır. Demiryolu Maltepe'nin E-5 Karayolu altında kalan eski Maltepe'nin kurulmuş olduğu güzergahtır. Karayolu ise (Ankara Asfaltı) Maltepe'yi üçe ayırmaktadır. Bu yol Maltepe'yi Anadolu'ya yan yollar ise komşu ilçelere bağlar. İkinci önemli kara yolu ise Bağdat Caddesi olup Bostancı ile Pendik arasındaki güzergâhı oluşturmaktadır. PTT hizmet birimlerinin sayısı 10'dur.

 

Maltepe'nin nüfusu 2019 TÜİK verilerine göre 513.316'dır. Yerleşim düzeni ise iki ana grupta toplanabilir. E-5 kara yolu altı olup 19/1, 19/2, 32/1, 32/2, 32/3 ile 32 ve 21 nolu paftaları kapsayan alanlar sanayi bölgesi olup, bu bölgeler ise E-5 kara yolunun güneyindeki Kör Deresi ile Dragos Deresi Bağdat Caddesi'nin kuzeyindeki Tugay Yolu güzergahıdır. Yerleşim birimi olarak Maltepe 18 mahalleye ayrılmıştır.

Maltepe'de 7 adet üniversite, 43 adet ilköğretim okulu, 2 fen lisesi, 4 meslek lisesi, 3 adet teknik lise, 8 anadolu lisesi, 1 anadolu teknik ile 2 Halk Eğitim Merkezi vardır. Ayrıca 17 özel okul da bulunmaktadır. Küçükyalı'da ise kız ve erkek çocuklarının barındırılıp eğitildiği Küçükyalı Yetiştirme Yurdu mevcuttur. 1998 yılında Maltepe'de Maltepe Üniversitesi kurulmuş ve öğretime başlamıştır. Marmara Üniversitesi Nöroloji ve Gastroentoloji Enstitüsü Başıbüyük mahallesinde 1995 yılında faaliyete geçmiştir. Bu mevkide Marmara Üniversitesi'nin Tıp Fakültesi binaları da açılmıştır.

Maltepespor takımı 1923 yılında kurulmuş olup, 2022-23 sezonu itibarıyla Süper Amatör Lig'de mücadele etmektedir. 2008-2009 sezonunda tarihinde ilk kez profesyonel mücadelesinde küme düşmüştür. Maltepespor'un taraftar grubu Asi Dramalılar'dır.

• Maltepe Hasan Polat Stadyumu
• Maltepe Belediyesi İdealtepe Suni Çim Stadı^[26]
• Gülsuyu Asım Kara Stadı^[27]
• Başıbüyük Tuncay Karartı Stadyumu^[28]

Maltepe'de 10 adet sağlık ocağı ve 1 dispanser olup ayrıca 3 adet de özel hastaneyle 15 adet özel dispanser ve poliklinik ve 6 adet özel laboratuvar Maltepelilere hizmet vermektedir. Küçükyalı Semt Polikliniği, 2 adet özel dializ merkezi, 1 adet de özel sintigrafi merkezi mevcuttur. Ana Çocuk Sağlığı Merkezi'nde aile planlaması dahil olmak üzere bütün sağlık hizmetleri verilmektedir. Süreyyapaşa Sanatoryumu'nda sağlık hizmetlerinin yanı sıra bir adet hemşire koleji ile 120 yataklı çocuk kreşi bulunmaktadır. Ayrıca bölgemiz içerisinde 1976 yılında hizmete girmiş olan ve 200 kadın ile 185 erkeğin barındığı huzurevi mevcut olup, burada sağlık hizmeti de verilmektedir.

 

Belediye 1928 yılında kurulmuş olup İstanbul'un en eski belediyeleri arasında yer almaktadır. İlk Belediye Başkanı ise Emekli Baytar Selahattin Narlıgil'dir. Bundan sonra sırasıyla; 1932'den 1951'e kadar Faik Bey, Kahraman Yiğit, Kemal Dumlupınar, İsmet Onan, Harun Tuna, Necip Ayla, Mahir Dökmecibaşı, 1951-1960 arasında Selami Oğuz iki kez 1964-1966 arası Cemal Bey, Osman Tuna, Selahattin Temiz ve 1972-1980 arasında da Yalçın Kızılay görevi sürdürmüşlerdir. 12 Eylül 1980 Sonrası Maltepe Belediyesi 09.02.1981 tarih ve 57 sayılı bildiri ile İstanbul Anakent Belediyesine bağlı Şube Müdürlüğüne dönüştürülmüştür. 1960 yılında kurulan Küçükyalı Belediyesi de kaldırılarak Maltepe'ye bağlanmıştır. Daha sonra 25 Mart 1985’te Kartal Belediyesi'ne bağlanmıştır. 1992 yılında Maltepe Kartal İlçesi'nden ayrılıp müstakil ilçe olmuş, aynı yıl 1 Kasım'da yapılan "Ara Yerel Seçimleri" neticesinde Maltepe'de belediye kurulmuştur. İlçenin ilk belediye başkanı Bahtiyar Uyanık'tır. Bahtiyar Uyanık'tan sonra, 2004 yerel seçimlerinde Fikri Köse belediye başkanı seçilmiştir. Daha Sonra ise 2009 yerel seçimlerinde Mustafa Zengin Maltepe belediye başkanı olmuştur. 1994'te Yeniçamlıca mahallesi (2008'de Ataşehir'e geçti) Ümraniye'ye ve 2004'te Ferhatpaşa mahallesi (2008'de güney kısmı Ataşehir'e, kuzey kısmı Sancaktepe'ye geçti) Samandıra mahallesine bağlandı. 2014 ve 2019 yerel seçimlerinde Ali Kılıç Maltepe belediye başkanı seçilmiştir. 2024 yerel seçimlerinde Esin Köymen Maltepe belediye başkanı olmuştur.

1 Kasım 1992'de Kartal ilçesinden ayrılarak ayrı bir ilçe olan Maltepe ilk yerel seçimini 1994 yılında yaşamıştır. Bu seçim sonunda ANAP Adayı Bahtiyar Uyanık %32,98 oy oranıyla Maltepe'nin ilk belediye başkanı olarak seçilmiştir. Daha sonra yapılan 1999 seçimlerinde ise oy oranı %24,07'ye düşmesine rağmen tekrar belediye başkanlığına seçilen Bahtiyar Uyanık, 2004 seçimlerinde koltuğunu %43,01 oy alan AK Parti adayı Fikri Köse'ye devretmiştir. 2009 yılı seçimlerinde ise, %51,39 oy ile Prof. Dr. Mustafa Zengin başkan seçilmiştir. 2014 yılındaki seçimlerde ise, %49,34 oy oranı ile CHP adayı Ali Kılıç başkan seçilmiştir. 2019 seçimlerinde oy oranını %52,74'e yükselten Ali Kılıç tekrar başkan seçilmiştir. 2024 seçimlerinde, yeni CHP adayı Esin Köymen %59,06 oy oranı ile yeni belediye başkanı seçilmiştir.

• 1992 yılında Maltepe'nin Kartal'dan ayrılmasıyla Bahtiyar Uyanık ara seçimlerde belediye başkanı seçilmiştir.

 

Wikimedia Commons'ta Maltepe ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Maltepe Belediyesi
• T.C. İstanbul Valiliği
• T.C. İstanbul Valiliği (Harika İstanbul) / Maltepe İlçesi Tanıtımı