Kyme
Kyme, (Cyme, Cymi, Phrikonis), Antik Çağ'da Aiolis denilen bölgedeki Aiol kentlerinden biridir. Günümüzde Türkiye'nin İzmir ili Aliağa ilçesi yakınlarında yer almakta olup kıyısında bulunduğu küçük körfez, Nemrut Körfezi olarak adlandırılmaktadır. Ünlü antik çağ coğrafyacısı Strabon yerleşimi; Larissa (Aiolis)'dan 70 stadia, Myrina (Mysia)'dan 40 stadia uzaklıkta tarif etmiştir (Strabon, Coğrafya,622).
 MÖ 165-140 yılları arasına tarihlenen gümüş Kyme Tetradrahmisi | |
 | |
| Konum | Aliağa |
|---|---|
| Bölge | Aiolis Asya (Roma eyaleti) |
| Koordinatlar | 38°51′36″K 27°03′34″D / 38.86000°K 27.05944°D |
| Tür | Yerleşim |
| Tarihçe | |
| Devir(ler) | Antik Çağ ve Orta Çağ |
Antik kentin kuruluşuyla ilgili olarak efsaneyle karışık çeşitli görüşler bulunmaktadır. Strabon'a göre şehrin adı Amazon Kyme'den gelmekte olup[1] şehirde basılan sikkelerde de kurucusuna atfen Kyme'nin yüzü tasvir edilmiştir. Şehrin Amazon Kyme ile olan bağlantısı, Antik Yunan tarihçisi Diodoros ile Bizanslı coğrafyacı Stephanus Byzantinus tarafından da dile getirilmiştir.[2] Strabon'a göre yerleşim, Orta Yunanistan halkı Lokrisliler'in Truva Savaşı'ndan sonra Gediz Nehri yakınlarındaki Pelasglar'a ait Larissa (Aiolis) kalesini ele geçirmelerinin ardından kurulmuştur. Eski kaynaklarda şehirden Phrikonis adıyla da bahsedilmekte olup bu adında günümüz Orta Yunanistan'ında kalan antik Lokris bölgesindeki Phrikios Dağına gönderme yapılarak verildiği anlaşılmaktadır. Bunun yanı sıra şehrin, civar Aiol yerleşimlerinden yola çıkarak günümüz Yunanistan'ının orta kuzeyinde yaşayan Aiol kolonicilerin MÖ 11. yüzyıl ortalarında yerleşimiyle kurulduğu düşünülmektedir ki bu nedenle yerleşimden eski kaynaklarda Aiolis adıyla da bahsedilmektedir.[1] Geçmiş yıllarda yapılan arkeolojik araştırmalarda yerleşimin tarihi MÖ 8. yüzyıl ortalarına kadar uzatılabilse de yakın zamanda yapılan kazılar sonucunda antik yerleşimin kuruluşu Protogeometrik Dönem'e (MÖ 1050-900) tarihlenebilmektedir.[3]
Herodot, Kyme'den 12 Aiol yerleşimi içerisinde önemli bir yerleşim olarak bahsederken Strabon'da antik kenti Aiolis bölgesinin en büyük yerleşimi olarak tarif etmiştir. Kentin limanı bulunmasına rağmen, Kyme halkı diğer Antik Yunan yerleşimleri gibi ana geçim kaynağı olarak ticaretle değil tarımla uğraşmaktaydılar. Antik dönem kaynakları, Kymeliler'in yerleşimin kurulmasından yaklaşık 300 yıl sonra liman vergisi almaya başlamasını onların saflığı ve sıradanlığı olarak görerek alay konusu yapmışlardır. Ancak Kymeliler her ne kadar tarımla yoğun olarak uğraşsalar da kolonizasyon faaliyetlerinde de bulunmuşlar ve MÖ. 7. yüzyıl gibi Side şehrini kurmuşlardır.[1] Strabon'a göre Kymeliler, Midilli de dahil olmak üzere 30 kent kurmuşlardır.
Ksenofanes, MÖ 8. yüzyılda Agamemnon'un Kyme kralı olduğunu belirtmektedir. Julius Pollux'da paranın icadı sürecini anlatırken, Agamemnon'un kızı ve Midas'ın eşi Demodike'yi (Hermodike) parayı icat edenlerden biri olarak tanımlamıştır.[4]
Yerleşim MÖ 7. yüzyıla kadar krallıkla yönetilirken bu yüzyıldan itibaren zengin aristokrat sınıf tarafından, Ahameniş İmparatorluğu Anadolu topraklarını ele geçirdikten sonra da onların atadıkları tiranlar (valiler) tarafından yönetilmeye başlandı.[1] Şehir, Ahamenişlere karşı başlatılan İyon Ayaklanmasıa katılsa da kısa sürede Ahamenişler tarafından geri alındı. Ahamenişler'in deniz üslerinden biri olan Kyme, MÖ 480'de yaşanan Salamis Deniz Muharebesi sonrasında arta kalan Pers filosunun limanına sığınması ve askerlerin de şehirde kışlaması nedeniyle önemli bir konumdaydı.[5] Antik Yunan tarihçisi Thukididis de, kent limanının oldukça yoğun işleyişe sahip olduğunu belirtmiştir.
Seleukos İmparatoru III. Antiohos'un Roma Cumhuriyeti MÖ 190'da Magnesia Muharebesinde aldığı yenilgi ve sonrasında da MÖ 188'de yapılan Apamea Antlaşması ile vergiden muaf hale gelen yerleşim, daha sonra da Roma'nın Asya Eyaletine katıldı.
Helenistik Dönemde kentin limanı genişletilirken, kentte de tiyatro, sütunlu geçiş yapıları, anıtlar ve Güney Tepe olarak belirlenen mıntıkada yeni yerleşim alanı yapılmıştır. Yerleşim MS 17 ve 94 yıllarında yaşanan büyük depremlerde hasar görse de şehrin önemi devam etmiştir. Yerleşim 6. yüzyıldan 13. yüzyıl sonuna kadar Efes piskoposluğuna bağlı alt piskoposluk konumundaydı.[6] 7. yüzyıl itibarıyla yerleşim büyük oranda terk edilmiş olup 13. yüzyılda sadece liman civarındaki kale (12. yüzyılda inşa edilmiş[3]) çevresinde sınırlı bir alanda yerleşim görülebilmiştir.[7] Kale 1415'te Osmanlı güçlerince ele geçirildikten sonra kale çevresindeki yerleşim de son bulmuştur.[3]
Arkeolojik çalışmalar
değiştirAntik Kentteki ilk kazı çalışmalarına 1874 yılında Demostenes Baltazzi tarafından başlanılmıştır. Salomon Reinach ve Salomon Reinach'in 1881-1895 yılları arasındaki kazı çalışmalarını, 1925 yılında A. Salac başkanlığındaki Çekoslovak kazı ekibinin kuzey tepedeki tapınak alanında yaptığı çalışmalar takip etmiştir.[8] 1953 yılında Ekrem Akurgal güney tepe mıntıkasında sondaj çalışmaları yaparak arkaik ve geç jeometrik döneme ait parçalara rastlanmıştır.[1] 1970'li yıllarda itibaren antik kent limanı ve çevresindeki sanayi tesislerinin genişlemesi sonucu İzmir Müze Müdürlüğünce kurtarma çalışmalarına başlanmış, çalışmaların tamamlanmasından sonra da 1982-1984 yılları arasında Vedat İdil tarafından antik yerleşim planına yönelik kazı çalışmaları yürütülmüştür.[8] 1986 yılından 2018 yılına kadar Sebastiana Lagona başkanlığında devam eden çalışmaları, bu tarihten itibaren 2017 yılı Haziran ayına kadar Calabria Üniversitesi öğretim görevlisi Antonio La Marca kazı başkanlığını yürütülmüştür. Bu tarihten itibaren de İzmir Müze Müdürlüğü antik kentte çeşitli çalışmalar yapmaktadır. Uzun yıllardır etrafındaki sanayi tesislerinin genişleme baskısı altında kalan antik yerleşim ve liman çevresinin 1. derece arkeolojik sit alanı statüsü, 28 Mart 2019 tarihinde İzmir 2 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu kararıyla 3. dereceye düşürülmüştür. Günümüzde özellikle antik liman yakınları, sanayi tesisleri için yeni liman yapılması baskısı altındadır.[9]
Kaynakça
değiştir- ^ a b c d e Akurgal, Ekrem (1956). "Foça Kazıları ve Kyme Sondajları". Anadolu, 1. DergiPark. ss. 40-42. doi:10.1501/andl_0000000007.
- ^ "Cyme" (İngilizce). The British Museum. 4 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2021.
- ^ a b c La Marca, Antonio (2017). Aiolis Kyme'si Antik Kenti Merkezindeki Kentsel Alan Dönüşümü-38. Kazı Sonuçları Toplantısı 2. Cilt 23-27 Mayıs 2016 (Yayına Hazırlayan: Dr. Adil Özme). Ankara: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü. ss. 238-239. ISSN 1017-7655.
- ^ Demir, Muzaffer (2001). "Making Sense Of The Myths Behind Aiolian Colonisation". Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6. DergiPark. 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2021.
- ^ Briant, Pierre (2002). From Cyrus to Alexander A History of the Persian Empire (Tercüme: Peter T. Daniels) (PDF). Eisenbrauns. ss. 497-562. ISBN 1-57506-031-0. 10 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Ocak 2021.
- ^ La Marca, Antonio (2013). Kyme Hellenistik Sur Duvarı-Orhan Bingöl’e 67. Yaş Armağanı (Editör:Görkem Kökdemir). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayıncılık. s. 301. ISBN 978-605-620-41-6-6.
- ^ "Kyme Kazıları (Aliağa)". İzmir İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 7 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021.
- ^ a b Taşpınar, Pınar; Çekilmez, Murat (2020). "Kyme Doğu Nekropolü (Habaş Kurtarma Kazısı 2010 Yılı) Arkaik Dönem Figürinleri". Lycus Dergisi, 1. DergiPark. ss. 46-47. 10 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2021.
- ^ Gökmen Ulu (2 Ocak 2021). "Liman yapımı için 3 bin yıllık kent yok edilecek". Sözcü. 2 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2021.