Nothing Special   »   [go: up one dir, main page]
Vikipedi

Kemal Derviş

Türk ekonomist ve politikacı (1949–2023)

Kemal Derviş (10 Ocak 1949, İstanbul - 8 Mayıs 2023, Washington, DC), Türk ekonomist, siyasetçi ve akademisyen. 2001 Türkiye ekonomik krizi sonrası dönemin Başbakanı Bülent Ecevit tarafından Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakanı ve Hazine Müsteşarı olarak görevlendirildi ve "Süper Bakan" lakabıyla anıldı.[2] 2002-2005 yılları arasında Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) İstanbul milletvekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisinde yer aldı.

Kemal Derviş
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı Başkanı
Görev süresi
15 Ağustos 2005 - 28 Şubat 2009
Genel Sekreter Ban Ki-mun
Yerine geldiği Mark Malloch Brown
Yerine gelen Helen Clark
Türkiye Büyük Millet Meclisi
22. Dönem Milletvekili
Görev süresi
3 Kasım 2002 - 9 Mayıs 2005
Seçim bölgesi 2002 − İstanbul (I)
Türkiye Cumhuriyeti Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakanı
Görev süresi
13 Mart 2001[1] - 10 Ağustos 2002
Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer
Başbakan Bülent Ecevit
Yerine geldiği Recep Önal
Yerine gelen Masum Türker
Kişisel bilgiler
Doğum 10 Ocak 1949(1949-01-10)
İstanbul, Türkiye
Ölüm 8 Mayıs 2023 (74 yaşında)
Washington, DC, ABD
Defin yeri Maryland, ABD
Partisi Cumhuriyet Halk Partisi
Evlilik(ler)
Catherine Derviş
(e. 1987; ö. 2023)
Akraba(lar) Halil Hamid Paşa
(yedinci kuşaktan dedesi)
Çocuk(lar) 2
Bitirdiği okul Londra Ekonomi Okulu
Princeton Üniversitesi (PhD)
Mesleği Ekonomist, siyasetçi, akademisyen
Hükûmeti 57. Türkiye Hükûmeti
Ödülleri Yükselen Güneş Nişanı (2009)
Takma adı Süper Bakan

1996-2001 arasında Dünya Bankası başkan yardımcısı, 2005-2009 arasında ise Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı başkanlığını yürüttü ve bu görevlerde bulunan tek Türk kökenli kişi oldu.[3][4] Bunun yanı sıra aralarında Columbia Üniversitesi, Princeton Üniversitesi, ODTÜ ve Bilkent Üniversitesi gibi birçok üniversitede lisans ve yüksek lisans dersleri verdi ve birçok düşünce kuruluşu ve kurumda üst düzey görevler aldı. Parkinson tedavisi gören Derviş, 8 Mayıs 2023'te 74 yaşında öldü ve Amerika Birleşik Devletleri'nde defnedildi.

İlk yılları ve eğitimi

değiştir

Kemal Derviş, Arnavut ve Gürcü kökenli Türk bir baba ve Alman bir annenin çocuğu olarak 10 Ocak 1949'da İstanbul'da doğdu.[5][6] İngiltere'de Londra Ekonomi Okulundan ekonomi alanında lisans derecesini aldıktan sonra aynı okulda yüksek lisans yaptı.[7] Amerika Birleşik Devletleri'nin Princeton Üniversitesinde iktisat alanında doktorasını tamamladı.[6][8]

Kariyeri

değiştir

1973-77 yılları arasında sırasıyla Hacettepe Üniversitesi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi ve Princeton Üniversitesinde ekonomi alanında ders verdikten sonra, 1978'de Dünya Bankasına girdi.[9] Dünya Bankası başkan yardımcısı olarak, Arnavutluk, Macaristan ve Bosna gibi ülkelerde yeniden yapılanma ve iktisadi geçiş sürecini yönetti.[6] Bu kurumda 1996 yılında Ortadoğu ve Kuzey Afrika'dan sorumlu başkan yardımcılığına yükseldi ve daha sonra yoksulluğun azaltılması ve ekonomi yönetiminden sorumlu başkan yardımcısı oldu.[8] 1973-76 yılları arasında aynı zamanda Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı olan Bülent Ecevit'in ekonomi danışmanlığını yaptı.[5]

Siyasi kariyeri

değiştir

Kasım 2000 ve Şubat 2001'de yaşanan iki mali krizin ardından Türkiye'ye davet edildi. 22 yıldır sürdürdüğü Dünya Bankasındaki görevinden ayrılarak 13 Mart 2001'de Bülent Ecevit Hükûmetinde Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakanlığı ve Hazine Müsteşarlığı görevini üstlendi.[1][10][11] Uluslararası Para Fonu (IMF) ile müzakereleri yürüterek mali krizin asgari hasarla atlatılmasını sağladı.[12][13] Türk finans sisteminin radikal bir şekilde yeniden yapılanmasını sağlayan "Güçlü Ekonomi Programını" hazırladı. Ekonomide sabit kur rejiminden dalgalı kur sistemine geçildi. "15 günde 15 yasa" çıkışı ile aralarında Merkez Bankası yasası, bankacılık yasası, telekom yasası ve ihale yasasının da olduğu bir dizi kanun meclisten geçirildi.[14] Ocak 2002'de verdiği bilgide, 2000-2002 döneminde IMF'den 14 milyar 396 milyon, Dünya Bankası'ndan da 3 milyar 227 milyon dolar kredi sağlandığını açıkladı.[14]

Türk Telekom'un özelleştirilmesi sürecinde dönemin Ulaştırma Bakanı Enis Öksüz ve özelleştirmeden sorumlu devlet bakanı Yüksel Yalova ile anlaşmazlık yaşadı.[14] 2002 Ağustos ayında başbakan yardımcısı Devlet Bahçeli ile görüş ayrılığına düşerek görevinden istifa etti. İsmail Cem, Zeki Eker ve Hüsamettin Özkan ile birlikte Yeni Türkiye Partisi'nin kuruluş çalışmalarına katıldı. Ancak bu partiye katılmayarak Cumhuriyet Halk Partisi'nden milletvekili adayı oldu.[15] 3 Kasım 2002 seçimlerinde CHP'den İstanbul milletvekili seçildi.[7]

Gazeteci Mehmet Çetingüleç, 2018 yılında yayımlanan Ecevit’in Anıları: 12 Yıl Saklı Tutulan Veda Sohbetleri adlı kitabında başbakan Bülent Ecevit'in röportaj sırasında şunları söylediğini yazdı: "..ekonominin toparlanmaya başladığı bir dönemde bakan Kemal Derviş ABD'ye gitti ve 12 gün boyunca kendisinden haber alınamadı. Döndükten sonra erken seçimi gündeme getirdi ve benimle yaptığı ikili görüşmede görevden çekilmemin Türkiye ekonomisi için faydalı olacağını söyledi". Ayrıca Ecevit'in, Kemal Derviş için "en büyük pişmanlıklarımdan birisidir" ifadesini kullandığını belirtti.[16]

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı

değiştir

9 Mayıs 2005'te milletvekilliğinden istifa ederek Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) başkanlığına aday oldu.[17] Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Kofi Annan, aralarında Japon ve Norveçli adayların da olduğu kişiler arasında Kemal Derviş'i programın başına getirdi. Derviş böylece Birleşmiş Milletlerde Genel Sekreter Kofi Annan ve özel kalem müdürü Mark Malloch Brown'dan sonra üçüncü en yetkili kişi oldu.[18] 2009 yılında bu görevi Yeni Zelanda'nın eski başbakanı Helen Clark'a devretti. Mayıs 2008 tarihinde Financial Times'a yaptığı açıklamada Türkiye ve Brezilya gibi ülkelerde enflasyon tsunamisi yaşanacağını ve son bir yıldan kısa sürede bu ülkelerde halkın %25 daha fakirleştiğini belirtti.[19]

Akademik kariyeri

değiştir
 
Kemal Derviş ve Fransız siyasetçi Catherine Lalumière bir toplantıda

Sabancı Üniversitesi Uluslararası Danışma Kurulu üyeliği görevini yürüttü.[20] Mart 2009'da Amerika Birleşik Devletleri merkezli düşünce kuruluşu Brookings Enstitüsü'nün başkan yardımcılığı ve enstitünün Küresel Ekonomi ve Kalkınma Programı Başkanlığına getirildi ve bu görevini 2017 yılına kadar sürdürdü.[8][21] 2009-2012 yılları arasında Akbank'ın Uluslararası Danışma Kurulu Başkanlığını yürüttü.[22][23] 2009-2015 yılları arasında aynı zamanda Columbia Üniversitesi'nde yardımcı profesör olarak Küresel Ekonomik Yönetişim üzerine yüksek lisans dersleri verdi.[23] Aynı dönemde beş ay süreyle Bilkent Üniversitesi'nde misafir öğretim üyesi olarak ders verdi.[9] 2011 yılında Dominique Strauss-Kahn'ın IMF'deki görev süresinin sona ermesi sonrası yeni başkan adayları arasında adı geçti fakat Derviş aday olmayacağını açıkladı. Bu göreve daha sonra Fransa Maliye Bakanı Christine Lagarde seçildi.[24][25]

Derviş'in çok sayıda kitabı ile birlikte, ekonomi politikası, küresel ekonomi, gelişmekte olan piyasalar, ticaret, Avrupa entegrasyonu, uluslararası kurumlar ve kalkınma üzerine birçok makalesi akademik dergilerde ve güncel yayınlarda yayımlandı.[7][8] Mart 2005'te Center for Global Development iş birliği ile A Better Globalism (Daha İyi Bir Küreselleşme) adlı kitabını yayınladı.[26] 2006 yılında yayımlanan ve 2001 Türkiye ekonomik krizini merkeze alan Recovery from the Crisis and Contemporary Social Democracy (Krizden Kurtulma ve Çağdaş Sosyal Demokrasi) adlı kitabıyla iklim değişikliği ve yeşil ekonomi konularına yoğunlaştı.[27][28][29] Brookings Press tarafından yayımlanan Inequality in America (Amerika'da Eşitsizlik) ve Asia and Policymaking for the Global Economy (Küresel Ekonomi için Asya ve Politika Yapımı) gibi önemli kitap ve yayınların eş yazarı ve eş editörlüğünü üstlendi.[10] Ayrıca Derviş'in Jaime De Melo ile ortaklaşa yayınladığı General Equilibrium Models for Development Policy (Kalkınma İçin Genel Denge Modelleri) adlı kitabı, 80'li yıllarda üniversitelerde okutulan yaygın bir ders kitabı oldu.[30]

Institut du Bosphore (Paris Bosphorus Enstitüsü), Institut de Prospective Economique du Monde Méditerranéen (IPEMED), Center for Global Development, Office Chérifien des Phosphates ve Criteria Caixa dâhil olmak üzere çeşitli kurumların danışma kurulu üyesi olarak yer aldı.[10]

Özel hayatı ve ölümü

değiştir

Kemal Derviş, I. Abdülhamid'in karısı dışında ardından gözyaşı döktüğü tek kişi olan sadrazam Halil Hamid Paşa'nın 7. kuşaktan torunudur.[31] 1987 yılının Nisan ayında Amerikalı Catherine Derviş ile ikinci evliliğini yaptı ve Erol ile Erdal adlarında iki oğlu oldu.[6][32] 2001 yılında Amerikalı ekonomi dergisi The Banker tarafından "Dünyada Yılın Ekonomi Bakanı" seçildi.[33] Foreign Policy dergisi tarafından 2005 yılında yayımlanan ve Şirin Ebadi, Václav Havel ve Orhan Pamuk gibi isimlerin yer aldığı "Dünyanın En Etkili 100 Entelektüeli" listesinde 67. sırada yer aldı.[34][35]

Anadili Türkçe ve Almanca dışında çok iyi derecede İngilizce ve Fransızca bilen Derviş, tenis ile ilgilendi ve düzenli maçlara çıktı.[14][36] Uzun süre parkinson hastalığı tedavisi gören Derviş, son yıllarını ABD'nin Virginia eyaletinde geçirdi.[32] 8 Mayıs 2023 tarihinde Amerika Birleşik Devletleri'nin başkenti Washington, DC'deki bir hastanede 74 yaşında hayatını kaybetti.[6][37][38] 9 Mayıs'ta Maryland eyaletindeki Laurel İslami Toplum Merkezi bünyesindeki camide dar katılımlı bir cenaze töreni düzenlendi.[39] Derviş, vasiyeti üzerine Maryland eyaletinde defnedildi.[28][40]

Aldığı ödül ve madalyalar

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 9 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2020. 
  2. ^ Oran, Baskın. Türk Dış Politikası 2. Cilt : 1980-2001 Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar. İletişim Yayınları. ISBN 978-975-05-2978-8. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023. 
  3. ^ "Derviş BM Kalkınma Programı Başkanı". www.voaturkce.com. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2023. 
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2022. 
  5. ^ a b Sarıkaya, Muharrem (2001). "Muharrem Sarıkaya: Derviş'e kritik soru: ABD vatandaşı mısınız?". Hürriyet. 18 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2023. Alman bir anne ve Arnavut-Gürcü kökenli bir babanın evladı olan Derviş'in ikinci eşi Catherine Derviş ise Amerikalı 
  6. ^ a b c d e Yasemin Çongar (3 Mart 2001). "Alçakgönüllü bir yurtsever". Milliyet. 8 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023. 
  7. ^ a b c "Kemal Dervis". Dünya Ekonomik Forumu (İngilizce). 10 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2023. 
  8. ^ a b c d "Kemal Derviş". Brookings (İngilizce). 2 Mayıs 2016. 2 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023. 
  9. ^ a b "Dünyaya 3-5 kere de gelsem her seferinde yine ekonomi okurdum | GazeteSU". gazetesu.sabanciuniv.edu. 28 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2023. 
  10. ^ a b c "Kemal Derviş". Sabancı Üniversitesi (İngilizce). 23 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2023. 
  11. ^ "Kemal Derviş, Dünya Bankası'nın yıldızıydı - Haberler". Hürriyet. 12 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2022. 
  12. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2022. 
  13. ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022. 
  14. ^ a b c d Neşe Karanfil (9 Mayıs 2023). "Bir dönem Türk ekonomisine damgasını vurdu... Kemal Derviş hayatını kaybetti". Hürriyet. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2023. 
  15. ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022. 
  16. ^ İpek Özbey (25 Mart 2018). "Ecevit'in 12 yıl saklı tutulan anılarından: 'Kemal Derviş şeytani hesaplar içerisindeydi'". Hürriyet. 8 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023. 
  17. ^ "UN post for Turkish ex-minister" (İngilizce). 27 Nisan 2005. 9 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2022. 
  18. ^ "Derviş: 'Samimi Bir Destek Hissediyorum'". Amerika'nin Sesi | Voice of America - Turkish. 7 Haziran 2005. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2023. 
  19. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2022. 
  20. ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2022. 
  21. ^ "Kemal Derviş'e kritik görev!". Gazete Vatan. 31 Mart 2009. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023. 
  22. ^ "Akbank, uluslararası danışma kurulunu oluşturdu". hthayat.haberturk.com. 13 Nisan 2009. 9 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2023. 
  23. ^ a b "Kemal Derviş | World Leaders Forum". Columbia Üniversitesi. 12 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2023. 
  24. ^ "Derviş IMF Başkanlığına aday değil". The Wall Street Journal. Hürriyet. 20 Mayıs 2011. 4 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023. 
  25. ^ Jr, Landon Thomas (20 Mayıs 2011). "A Cloud Over Turkish Candidate's Chances to Lead I.M.F." The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 17 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023. 
  26. ^ Derviş, Kemal (2005). A Better Globalization: Legitimacy, Governance, and Reform (İngilizce). Center for Global Development. ISBN 978-0-8157-1763-8. 
  27. ^ Derviş, Kemal; Asker, Serhan; Işık, Yusuf (2006). Krizden çıkış ve çağdaş sosyal demokrasi: Kemal Derviş anlatıyor. Doğan Kitapçılık. ISBN 978-975-293-418-4. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023. 
  28. ^ a b Yılmaz, Serpil. "'Süper Bakan' Kemal Derviş'in Son İsteği: "Seçim Sonucunu Görmek İstiyorum" - Serpil Yılmaz". Halk TV. 9 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2023. 
  29. ^ Derviş, Kemal; Asker, Serhan; Işık, Yusuf (17 Ocak 2006). Krizden Çıkış ve Çağdaş Sosyal Demokrasi. Doğan Kitap. ISBN 978-975-293-418-4. 20 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2023. 
  30. ^ S, Dervis, K. ,de Melo, J. ,Robinson (31 Ağustos 1989). "General equilibrium models for development policy". Dünya Bankası (İngilizce). Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023. 
  31. ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2022. 
  32. ^ a b "Kemal Derviş Hayatını Kaybetti". Amerika'nın Sesi. 8 Mayıs 2023. 8 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2023. 
  33. ^ "Derviş, "yılın ekonomi bakanı"". arsiv.ntv.com.tr. 30 Nisan 2001. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023. 
  34. ^ "The Prospect/FP Top 100 Public Intellectuals". www.infoplease.com (İngilizce). 15 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023. 
  35. ^ "The top 100 intellectuals". The Guardian (İngilizce). 30 Eylül 2005. ISSN 0261-3077. 24 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023. 
  36. ^ "Derviş form tutuyor". Milliyet. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2023. 
  37. ^ "Kemal Derviş hayatını kaybetti". Sözcü. 8 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023. 
  38. ^ "Former minister lost his life at age of 74 - Türkiye News". Hürriyet Daily News (İngilizce). 8 Mayıs 2023. 8 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023. 
  39. ^ "Kemal Derviş'in cenazesi ABD'de defnedildi". Sputnik Türkiye. 9 Mayıs 2023. 18 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2023. 
  40. ^ "Kemal Derviş ABD'de toprağa verildi". Gazete Duvar. 5 Eylül 2023. 9 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2023. 
  41. ^ "Japonlardan Kemal Derviş'e ödül". Milliyet. 5 Kasım 2009. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023. 
  42. ^ Ministry of FA, Dervis Civil Merit 18 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar

değiştir
Siyasi görevi
Önce gelen:
Recep Önal 		Türkiye Devlet Bakanı
Ekonomi
13 Mart 2001 - 10 Ağustos 2002 		Sonra gelen:
Masum Türker
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kemal_Derviş&oldid=33918952" sayfasından alınmıştır