Gevher Şad Begüm
Gevher Şad Begüm (Farsça: گوهرشاد, d. (?), Semerkant - ö. 19 Temmuz 1457, Herat), Timur İmparatorluğu Hükümdarı Şahruh'un eşi, Uluğ Bey'in annesi.
| Gevher Şad Begüm | |
|---|---|
| Timur İmparatoru Eşi | |
| Hüküm süresi | 1405 - 1447 |
| Doğum | Semerkant, Timur İmparatorluğu |
| Ölüm | 19 Temmuz 1457 Herat, Timur İmparatorluğu |
| Defin | Gevher Şad Türbesi, Herat |
| Eş(ler)i | Şahruh |
| Çocuk(lar)ı | Uluğ Bey Baysungur Muhammed Cuki Meryem Sultan Saadet Sultan Kutluk Türkan Aga |
| Babası | Gıyâseddin Tarhan |
| Annesi | Hanzade Begüm |
| Dini | İslam |
Hayatı
değiştirBabası Çağatay soylularından Gıyâseddin Tarhan'dır. 1388 yılında Şahruh ile evlendi. Ardından bir süre eski Türk geleneklerine uyarak kayınvalidesi Saray Mülk Hanım'ın yanında yaşadı. 1394 yılında Sultaniye'de Uluğ Bey'i, Semerkant'ta üç yıl kaldıktan sonra yerleştiği Herat'ta da 1397'de Baysungur'u dünyaya getirdi.[1]
Herat'ta hayır eserleri yaptırmanın yanı sıra torunları Baysungur'un oğlu Alâüddevle ile Uluğ Bey'in oğlu Abdüllatif Mirza ile ilgilendi. Şahruh'un tahtına vâris olarak gördüğü oğlu Muhammed Cuki'nin ölmesi kendisini sarstı ve bu vakadan sonra devlet işlerinde Gevher Şad Begüm'ün ağırlığı iyice arttı. Baysungur'un oğlu Muhammed'in tahta çıkmak için Şiraz'ı kuşatması üzerine Gevher Şad eşi Şahruh'u ikna ederek torununun üzerine gönderdi. Şahruh, Save şehrinde bazı ileri gelen kişileri ve komutanları Gevher Şad'ın yönlendirmesiyle öldürdü.
Kocasının 1447'de ölmesi üzerine hareket geçip torunları Alâüddevle ile Abdüllatif Mirza'ya Şahruh'un ölümünü haber verdi. Torunu Abdüllatif Mirza babasını durumdan haber ederek babaannesi Gevher Şad'ı rehin alıp Herat'tan ayrıldı. Diğer torunu Gevher Şad'ı kurtardı ve Herat'a gönderdi. Oğlu Uluğ Bey'in torunu Abdüllatif Mirza tarafından öldürüldüğü sıkıntılı geçen üç yılın ardından Herat'tan ayrılarak Esterabad'da Baysungur'un oğlu, torunu Babür Mirza'nın yanına sığındı. Ebu Said Mirza'nın hükümdar olmasıyla tekrar Herat'a yerleşti. Birkaç yıl sonra kendisine ihanet ettiğini iddia eden Ebu Said Mirza tarafından yaşı yetmişin üzerindeyken öldürüldü. Naaşı kendisinin yaptırdığı, oğlu Baysungur'un da gömülü olduğu türbeye defnedildi.[1]
Dindar bir kişiliğe sahip olan Gevher Şad, halk tarafından sevilen, fakirlere yardım eden bir şahsiyetti.
Hayır eserleri
değiştirMeşhed'de kendi adıyla anılan Gevher Şad Camii'ni, Herat'ta cami, medrese ve kendisi için türbe yaptırmıştır. Gevher Şad Camii'nin yazılarını hattat olan oğlu Baysungur yazmıştır.