Eleşkirt

Eleşkirt ismi eski Ermenice kaynaklarda Alaşkert (Ալաշկերտ) olarak geçer. Fakat Ermeni kaynakları bunu genellikle o dönemin ilçe merkezi olan Toprakkale köyü için kullanırlar. Çünkü tarihte Urartu kalesine sahip etrafı surlarla çevrili olan yerleşim yeri burasıdır. Osmanlıca kaynaklarda, örneğin Şemseddin Sami'nin Kamus-ül' Alam'ında ilçe merkezinden Aleşkerd (آلشكرد) olarak bahseder. Öte yandan bölgede yaşayan, Ahıska Türkleri, Azerbaycan Türkleri bulunmaktadır. Kürtler, ilçe merkezini Zêtka ovayı da içine alan ilçenin tümünü de Elajgir diye adlandırırlar.^[2]

İlçe bağlısı olarak merkez hariç olmak üzere ilçe merkezine bağlı; 3 belde, 61 köy ve 8 mahalleden oluşmaktadır. 1926 yılına kadar ilçe merkezinin şimdi köy statüsünde olan Toprakkale tarafında olduğu söylenmektedir.Avrupa E-yolu E80 yolu Eleşkirt'ten geçince ilçe merkezi buraya taşınmıştır.

Daha önce Eleşkirt ilçesine bağlı Amet, Keşiş, Soğan köyleri 1946 yılında, Dedemaksut, Güvendik, Kayabey köyleri 1985 yılında, Badıllı, Yorgunsöğüt, Çobanbeyi köyleri 1988 yılında, Çatalipaşa, Sarıca, Söğütlü köyleri 1989 yılında Ağrı Merkez ilçeye bağlanmıştır.^[3]

Tahir, Yayladüzü, Yücekapı köyleri, 2000 yılı sonrası belde olmuştur. 2012 yılından sonra Aşağıcihanbey, Değirmengeçidi, Gökçayır bağımsız köyleri Yayladüzü beldesinin, Aydıntepe köyü Tahir beldesinin, Oklavalı Köyü, Yücekepı beldesinin birer mahallesi olmuştur.

Bugün Eleşkirt'te zengin kültürlerin bileşiminden meydana gelen yemek kültürü bir hayli zengindir. Mutfağın temel malzemeleri et, yöresel baharatlar (pung, cetûrî vs.), sakatat çeşitleri, tereyağı ve bulgurdur. Bir tür ayran çorbası olan gırar Eleşkirt'te farklı bir şekilde yapılır ve yerel baharatlarla zenginleştirilir. Eleşkirt mutfağı birçok yeşilliğin yapıldığı ve kurutulduğu bir yapıya sahip olduğu için yemekleri çok ağır sayılmaz. Eleşkirt ayrıca çiçal adı verilen örgü peyniriyle de meşhurdur. En ünlü yemekleri keşkek, gırar, cılbırdır.

Bölgede yaşayan Ahıska Türklerinin sütlü ekmeği, tutmaç çorbası, çinçar çorbası, sinor(siron), Ahıska mantısı, haça pur ekmeği, kikil, bişi, katmeri, hasuta tatlısı mevcuttur.

Genelde Ağrı, özelde ise Eleşkirt ilçesinin ağzıyla ilgili istenilen düzeyde malzeme toplanamadığı gibi bilimsel çalışma da yapılamamıştır. Bu anlamda Eleşkirt'de yaşayan Ahıska Türklerinin (halk arasında muhacir olarak bilinirler) konuştukları dille ilgili doyurucu bilgiler mevcut değildir. Şimdiye kadar Eleşkirt Türkçesiyle ilgili yapılan çalışmalardan en çok göze çarpan, Ağrı İli Eleşkirt İlçesi Uzunyazı Köyü (Ahıska) Muhacirleri adlı Ömer SEVİNÇ (https://omersevınc.com) tarafından hazırlanmış olan yüksek lisans tezidir.^[4]

Bölgede yöre insanının dert, acı, anı ve yaşanmışlıklarının ağıt olarak anlatıldığı, bölge insanının kültürünün öğrenilmesindeki en önemli kaynaklardan birisi Dengbeji olarak bilinen Kürtçe ağıtlardır. Dengbeji parçaları seslendiren kişilere dengbej denilmektedir. Eleşkirt'te birçok dengbej bulunmakta ve bu kültürü yaşatmaktadır. Ayrıca Eleşkirt adına yazılmış olan "Konma bülbül Konma" adlı türkü de meşhurdur.

Bölgenin halk oyunu halaydır. Halay dört adım atılarak ağır ağır oynanmaktadır. Bunun yanı sıra laçi denilen halay türü de düğünlerin vazgeçilmez oyunudur.

Toprakkale köyünde Abdülakif Oğlu Mirza Bey 1687 tarafından yapılmış olan cami hala ibadete açıktır.

1920'lere kadar bölge halkının çoğunluğu Ermenilerden, geri kalanı ise diğer halklardan oluşmaktaydı.^[5] Günümüzde Ermeni tehcirinden sonra halkın çoğunluğunu Kürtler oluşturmaktadır. Eleşkirt'te azınlık olarak yaşayan Türkler 93 harbi ve Dünya savaşı sonrasında bölgeye iskan ettirilmiştir. Ahıska Türkleri, Karapapaklar ve Azerilerdir.

• YerelNET
• Eleşkirt 18 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Kadastro durumu^{[ölü/kırık bağlantı]}
• Türkiye İstatistik Kurumu 20 Kasım 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.