Agnostisizm
Agnostisizm ya da bilinemezcilik,[1] en yaygın ve bilinen tanımıyla, tanrı veya tanrısal varlıkların bilinemez veya varlığı ile birlikte yokluğunun da kanıtlanamaz olduğunu savunan bir felsefi görüştür. Agnostik düşünce epistemolojik alanda yer alan bir felsefi görüş olmakla birlikte, zayıf agnostisizm, güçlü agnostisizm gibi alt türlere ayrılır. Bununla birlikte agnostik felsefe varsayımların, özellikle tanrı gibi daha yüksek bir otoritenin varlığına veya yokluğuna ilişkin teolojik varsayımların bilimsel olarak hiçbir zaman açıklanamayacağı görüşündedir.[2][3] Bu fikir akımının destekçilerine agnostik (veya bilinemezci) denir. Agnostisizm kendi içinde de farklı görüşlere ayrılır.
Bilinen tanımların birincisi, "Tanrı'nın ve ruhani, metafizik ve doğaüstü bir varlığın veya varlıkların bilimsel olarak hiçbir zaman kanıtlanamayacağını ve gözlemlenemedikleri için hiçbir zaman bilinemeyeceğini savunan bir görüştür."[4] şeklindeyken ikincisi, "İnsan aklının, Tanrı'nın var olduğu inancını veya Tanrı'nın olmadığı inancını haklı çıkarmak için yeterli rasyonel gerekçeler sağlayamadığının öğretisidir."[3] ve üçüncüsü, "maddesel fenomenlerin ötesinde herhangi bir varlığın veya 'varoluşsal ilk neden'in hiçbir zaman bilinemeyeceği ve bu nedenle de bilinemeyecek şeyin de üzerine yoğunluk vermenin gereksiz olduğunun doktrini veya öğretisidir."[3] şeklindedir.
Tarihçe
değiştirAgnostik (Antik Yunanca ἀ- (a-) 'yok' ve γνῶσις (gnōsis) 'bilgi') terimi ilk kez İngiliz doğa bilimci Thomas Henry Huxley tarafından 1869'da Metafizik Cemiyeti'nin bir toplantısında yaptığı konuşmada, her türlü manevi veya mistik bilgi iddiaları reddeden felsefesini tanımlamak için kullanıldı. Huxley,
"Bu basitçe bir insanın, bilmek veya inanmak konusunda bilimsel bir temeli olmadığını, yani bildiğini veya inandığını söyleyemeyeceği anlamına gelir."[5]
diyerek agnostisizmi özetlemiştir. Bununla birlikte eski kuşkucu filozoflar, herhangi bir ölüm sonrası yaşam hakkında agnostisizm ifade eden, MÖ 5. yüzyıldan kalma bir Hint filozofu Sanjaya Belatthaputta gibi agnostik bakış açısını destekleyen yazılar yazmışlardı. MÖ 5. yüzyılda yaşamış Protagoras "Tanrıların" varlığı hakkında agnostik bir bakış açısı gösteren ilk Yunan filozofudur.[6][7][8]
Agnostisizmin tanımı
değiştirAgnostisizm, ateizm ile aynı şey değildir.[9] Ateizm, tanrının var olmadığını veya var olamayacağını savunur.[10] Fakat agnostisizm, tanrının var olup olmadığının bilinmediğini veya asla bilinemeyeceğini savunur. Demografik araştırmalar için ise ateizm ve agnostisizm, diğer bütün dinsiz felsefelerle aynı kategoridedir.[11] Bazı kaynaklar ise agnostisizmi "tarafsızlık" olarak açıklar.[12] T. H. Huxley ise agnostisizm hakkında şunları söylemiştir:
Agnostisizm bir inanç değildir; ancak özü tek bir dinç uygulamaya yatan bir metottur. Bu ilke kesinlikle akıl olarak gösterilebilir; ancak sonuçlar kanıtlanmış veya kanıtlanabilir denebilecek kadar kesin gösterilmemelidir.[13]
Etimolojisi
değiştir"Agnostik" sözcüğü Eski Yunanca olumsuz öneki olan "an+" ve yine aynı dilden "bilen, bilgisi olan" anlamına gelen "gnōstikós (γνωστικός)" sözcüklerinin birleşiminden oluşmuştur. Anlamı kabaca "bilgisi olmayan" demektir. Bu sözcük ise yine Eski Yunanca "bilmek" anlamına gelen "gignōskō, gnō- (γιγνωσκω, γνω-)" sözcüğünden türemiştir. İlk kullanımı T. H. Huxley tarafından 1869 yılında gerçekleştirilmiş ve Türkçeye Fransızca "agnostique" sözcüğünden geçmiştir.[14]
Agnostisizm (Fr. agnosticisme, İng. agnosticism) bilinemezcilik demektir. En sık kullanım biçimi dini inançlara agnostik yaklaşımdır. Bertrand Russell'ın tarif ettiği agnostik bakış açısına göre, Tanrı'nın varlığı ve dünya sonrası hayat hakkında mevcut dinlerin öne sürdüğü iddiaların günümüzde doğrulanması mümkün değildir. Dolayısıyla herhangi bir dine mensup olmak anlamsız görülebilir. Diğer taraftan agnostisizm, kendini "Tanrı kesinlikle yoktur" diyen ateizmden de ayrı tutar.
Farklı agnostik düşünceler
değiştirAgnostik teizm
değiştirAgnostik teizm, bir yaratıcının var olma ihtimalini daha yüksek gören ve yaratıcının varlığına inanan ama yaratıcının var olduğunun kanıtlanmasının mümkün olmadığını kabul eden bir felsefi görüştür. Bir deist kişi, yaratıcının varlığının akıl ve gözlem yoluyla anlaşabileceğini söyler ama agnostik teist ise yaratıcının varlığının bilinmesinin hiçbir yolunun olmadığını ama yaratıcının var olduğunu söyler.
Agnostik ateizm
değiştirAgnostik ateizm, bir yaratıcının var olmadığını düşünen ama yaratıcının yokluğunun kesin olarak bilinemeyeceğini savunan felsefi bir görüştür. Bir agnostik ateist yaratıcının yokluğuna dair net olarak bir yorumda bulunmaz.
Zayıf agnostisizm
değiştirZayıf agnostisizm herhangi bir yaratıcının varlığının ya da yokluğunun şu anda bilinmediğini ancak tümüyle bilinmez olmadığını savunur; bu nedenle kişi herhangi bir kanıt öne sürülene kadar bir yargıda bulunmaz.[15][16][17]
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ "Bilinemezcilik". seslisozluk.net. 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2022.
"bilinemezcilik". Vikisözlük. 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2022. - ^ Hepburn, Ronald W. (2005) [1967]. Donald M. Borchert (Ed.). Agnosticism. 1 (2.2ansiklopedi=The Encyclopedia of Philosophy bas.). MacMillan Reference USA (Gale). s. 92. ISBN 0-02-865780-2.
In the most general use of the term, agnosticism is the view that we do not know whether there is a God or not.
(page 56 in 1967 edition) - ^ a b c Rowe, William L. (1998). "Agnosticism". Edward Craig (Ed.). Routledge Encyclopedia of Philosophy. Taylor & Francis. ISBN 978-0-415-07310-3.
In the popular sense, an agnostic is someone who neither believes nor disbelieves in God, whereas an atheist disbelieves in God. In the strict sense, however, agnosticism is the view that human reason is incapable of providing sufficient rational grounds to justify either the belief that God exists or the belief that God does not exist. In so far as one holds that our beliefs are rational only if they are sufficiently supported by human reason, the person who accepts the philosophical position of agnosticism will hold that neither the belief that God exists nor the belief that God does not exist is rational.
- ^ "agnostic, agnosticism". OED Online, 3rd ed. Oxford University Press. Eylül 2012.
agnostic. : A. n[oun]. :# A person who believes that nothing is known or can be known of immaterial things, especially of the existence or nature of God. :# In extended use: a person who is not persuaded by or committed to a particular point of view; a sceptic. Also: person of indeterminate ideology or conviction; an equivocator. : B. adj[ective]. :# Of or relating to the belief that the existence of anything beyond and behind material phenomena is unknown and (as far as can be judged) unknowable. Also: holding this belief. :# a. In extended use: not committed to or persuaded by a particular point of view; sceptical. Also: politically or ideologically unaligned; non-partisan, equivocal. agnosticism n. The doctrine or tenets of agnostics with regard to the existence of anything beyond and behind material phenomena or to knowledge of a First Cause or God.
- ^ Thomas Huxley, "Agnosticism: A Symposium" 23 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The Agnostic Annual. 1884
- ^ "Samaññaphala Sutta: The Fruits of the Contemplative Life". a part of the Digha Nikaya translated in 1997 by Thanissaro Bhikkhu. 9 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: April 5, 2015.
If you ask me if there exists another world (after death), ... I don't think so. I don't think in that way. I don't think otherwise. I don't think not. I don't think not not.
- ^ Bhaskar (1972).
- ^ Lloyd Ridgeon (13 Mart 2003). Major World Religions: From Their Origins To The Present. Taylor & Francis. ss. 63-. ISBN 978-0-203-42313-4. 18 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2020.
- ^ "Atheism and Agnosticism" Stanford Encylopedia of Philosophy. 5 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. URL erişim tarihi: 18 Nisan 2011.
- ^ "Atheism" The Skeptic's Dictionary. 6 Eylül 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. URL erişim tarihi: 18 Nisan 2011.
- ^ "Major Religions Ranked by Size" 15 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Adherents.com. URL erişim tarihi: 18 Nisan 2011.
- ^ "Agnostics" - Free Online Dictionary, Thesaurus and Encyclopedia tanımı. 23 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. URL erişim tarihi: 18 Nisan 2011.
- ^ "Agnosticism & Thomas Henry Huxley". 7 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Atheism.about.com. 2010-06-10. URL erişim tarihi: 18 Nisan 2011
- ^ Nişanyan Sözlük'de Agnostisizm
- ^ Oppy, Graham (September 4, 2006). Arguing about Gods. Cambridge University Press. pp. 15–. ISBN 978-1-139-45889-4.
- ^ Michael H. Barnes (2003). In The Presence of Mystery: An Introduction To The Story Of Human Religiousness. Twenty-Third Publications. pp. 3–. ISBN 978-1-58595-259-5.
- ^ Robin Le Poidevin (October 28, 2010). Agnosticism: A Very Short Introduction. Oxford University Press. pp. 32–. ISBN 978-0-19-161454-5.