Pîrî Mehmed Paşa
| Pîrî Mehmed Paşa | |
|---|---|
| |
| Osmanlı Sadrazamı | |
| Görev süresi 25 Ocak 1518 - 27 Haziran 1523 | |
| Hükümdar | I. Selim I. Süleyman |
| Yerine geldiği | Yunus Paşa |
| Yerine gelen | Pargalı İbrahim Paşa |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | Aksaray, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 1533 Silivri |
Pîrî Mehmed Paşa (ö. 1533, Silivri), I. Selim saltanatının son yıllarında ve I. Süleyman saltanatının ilk yıllarında 25 Ocak 1518-27 Haziran 1523 tarihleri arasında beş yıl beş ay iki gün sadrazamlık yapmış Osmanlı devlet adamıdır.
Sadrazamlıktan önceki yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Aksaray'da Zinciriye Medresesi müderrislerinden Cemaleddin Aksarayî'nin torunu olup, babası ulemadan Mehmed Çelâleddin b. Ahmed Çelebi'dir.[1] Ana tarafından soyu Larende (Karaman)'de medfun Mevlâna Hamazatüddin'dir. Eğitimini ve medrese tahsilini Amasya'da görmüştür. Sonra mahkeme-i şeriyeye katip oldu ve üstün yetenekleri dolayısıyla başkatipliğe yükseldi. II. Beyazıt tahta çıkması ile İstanbul'a gelmiştir. Devlet hizmetine girip sırasıyla Sofya, Silivri, Serez (1499) ve Galata kadılık görevlerinde bulundu. Sonra İstanbul Fatih Sultan Mehmed İmareti mütevellisi oldu. 1508'de II. Beyazıt zamanında Anadolu defterdarı olmuştur.
Pîrî Mehmed Çelebi, başdefterdarlıkla Çaldıran Seferine katıldı. İaşe ve menzil işlerini yerine getirmede yararlılık gösterip isim yaptı. Bir harp meclisinde beklenmeden hemen hücuma geçilmesi hususundaki söylemiş olduğu sözler ile Sultan Selim'in takdirini kazandı. Şah İsmail'e karşı zafer sonrasında ikinci vezir Dukakinoğlu Ahmed Paşa ile birlikte Tebriz'i ele geçirip muhafazasıyla görevlendirildi. Bu seferden dönüşünde Nahçıvan'a gelindiği zaman ekim 1514'te azlolunan Mustafa Paşa'nın yerine üçüncü vezir yapıldı. Amasya'da Mart 1515 yeniçeri isyanı sonunda vezaretten alındıysa da üç gün sonra tekrar vezarete iade edildi.
Hersekli Ahmed Paşa'nın son defa vezir-i âzamlıktan azlinden sonra, Mısır seferine karşı geldiği için, Pîrî Mehmed Paşa da azil ve emekli edildi.
Yavuz Sultan Selim'in Osmanlı ordusu ile 1516'daki Mısır seferine hareketi üzerine İstanbul muhafızı ve sadaret kaymakamı tayin olundu.
Mısır'ın fethedilmesinden sonra Mısır'da bulunan Osmanlı ordusuna İstanbul'dan iaşe, tedarik ve mühimmat getirmesi ve Mısır'dan geri dönüşte elde edilen ganimetin İstanbul'a taşınması için Yavuz Sultan Selim İstanbul'dan bir donanma filosu istemişti.[2] İstanbul muhafızı olan Pîrî Mehmed Paşa İskenderiye'ye sevk edilecek donanmayı büyük bir titizlikle donattı. Galata ve Gelibolu'da hazırlanan altı yüz parçadan ziyade ve padişahın istediği sayıdan fazla olan bu donanmadaki gemiler altısı top ve beşini de at gemisi olarak tanzim edilmişti. Ama 1517 başındaki çok şiddetli kış dolayısıyla bu donanma ancak 26 Mart 1517'de İstanbul'dan ayrıldı. İskenderiye'ye gelen gemilere hazineler ve ganimet yüklendi ve bu filo 15 Temmuz 1517'de İstanbul'a geldi. Pîrî Mehmed Paşa'nın bütün bu çalışma ve gayretleri, Yavuz Sultan Selim gözünde, onu veziriazamlığa hazırlamaktaydı.
Mısır Seferi dönüşünde ani bir kararla Yavuz Sultan Selim sadrazam olan Yunus Paşa'yı 13 Eylül 1517'de idam ettirdi. Yerine hemen sadrazam tayin edilmedi ve İstanbul'da bulunan Pîrî Mehmed Paşa acele Suriye'ye çağrıldı. Pîrî Mehmed Paşa 24 Ocak 1518'de Şam'daki ordugâha ulaşıp bir gün sonra da vezir-i azam görevine getirildi.
Sadâreti
[değiştir | kaynağı değiştir]
Mısır'dan dönüşte sadrazam Yunus Paşa'nın idamı üzerine İstanbul'dan getirtilerek Şam'da padişahla buluşup vezir-i âzam tayin edildi (1518 Ocak) ve Yavuz Sultan Selim'in ölümüne kadar mevkiini muhafaza ettiği gibi oğlu Kanuni Sultan Süleyman'a da üç sene vezir-i âzamlık yaptıktan sonra 1523'te vezaret haslarıyla emekli edildi.
Dönemindeki önemli olaylar:
1521-Belgrad'ın fethi
1522-Rodos'un fethi
Kişiliği ve cesaretiyle Yavuz Sultan Selim'in gözüne girmiştir. Hatta Belgrad'ın fethi için I. Süleyman'ı ikna etmiş ve Yavuz Sultan Selim döneminden itibaren denizciliği ve donanmayı geliştirmeye çabalamıştır.
Görevden alınması
[değiştir | kaynağı değiştir]
İkinci Vezir Ahmed Paşa, sadrazam olabilmek için Pîrî Mehmed Paşa'nın yaşlılığını bahane ederek Süleyman'ı kendisini görevden almaya ikna etmeye çalıştı ve sonunda başarılı oldu. Ancak İkinci Vezir Ahmed Paşa, Mısır Beylerbeyi olarak atandı ve sadrazamlığa Hasodabaşı Pargalı İbrahim getirildi. Mısır'a giden Ahmed Paşa, Memlûk devlet adamlarını etrafına toplayarak Osmanlı İmparatorluğu'na isyan etti. Bağımsızlığını ilan eden bir hutbe okuttu ve yeni bir devlet kurmak için para basmaya başladı. Ancak iki emir, onu kendi hamamında öldürmeye teşebbüs etti ve kısa bir süre sonra Osmanlı yetkilileri tarafından yakalanarak öldürüldü. İbrahim Paşa, 1525'te güneye Mısır'a gitti ve Mısır taşra sivil ve askeri yönetim sisteminde reform yaptı. Sistemini özetleyen Kanunname adlı bir ferman yayınladı.[3][4] İbrahim Paşa daha sonra Mısır eyaletinde büyük bir idarî ve malî reform gerçekleştirdikten sonra İstanbul'a döndü. Pîrî Mehmed Paşa'ya ise Osmanlı hazinesinden maaş bağlandı.
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Sadrazamlıktan emekli olduktan sonra Silivri'deki çiftliğine çekilen Pîrî Mehmed Paşa'nın, sarayı çok sık ziyaret ettiği ve hatta Süleyman ile iyi bir ilişki içinde olduğu rivayet edilir. Bu açıdan Pargalı Damat İbrahim Paşa'nın sadrazamlığının geri alınmasından korktuğu ve 1532 yılında babasını zehirleyen Mehmed Paşa'nın oğlu Mehmed Efendi ile anlaştığı rivayet edilir.[5] Silivri'de yaptırdığı caminin yanındaki türbeye defnedildi.
Mirası
[değiştir | kaynağı değiştir]İtibarı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Pîrî Mehmed Paşa, genellikle iyi bir devlet adamı olarak tanımlanır. Sadrazam olarak atanması ve uzun süre bu görevi sürdürmesi, onun yeteneklerinin bir kanıtıdır. İlmiye sınıfında eğitim görmüş olmasına rağmen askeri beceriler göstererek, Osmanlı'nın o dönemdeki başarılarında önemli rol oynadı. Ayrıca donanmayı geliştirdi ve büyük boyutlarda bir tersane inşa ettirdi. Tasavvufla ilgilenen bir kişi olarak, özellikle Safevî tarikatına karşı mücadelelerinde sufilere yardım etti. Özellikle Mevlevî ve Halvetîleri çok severdi. Âlim ve şair olduğu için bu alanların gelişmesine yardımcı oldu ve onları korudu. Tâcîzâde Cafer Çelebi, Celâlzâde Mustafa Çelebi ve Kalkandelenli Sucudî Çelebi, onun himâyesinden faydalandı.[5]
Çalışmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Pîrî Mehmed Paşa, birçok hayır eseri yaptırdı. İstanbul'da Haliç'te Halıcıoğlu ile Hasköy arasında onun adını taşıyan bir semt vardır. Bu semtte yaptırdığı bir mescit ve bir hamam bulunmaktadır. Ayrıca İstanbul'da Halveti Tekkesi, Zeyrek'te Soğukkuyu Camii ve Medresesi, Mercan'da Terlikçiler Mescidi, Molla Gürânî Camii civarında Körüklü Zaviye olarak bilinen Halvetî Zaviyesi ve Camcı Ali semtinde bir sıbyan mektebi bulunmaktadır.
Emekli olduğu ve vefat ettiği Silivri'de cami, aşevi, mektep ve medreseden oluşan bir külliyesi vardır ve türbesi de burada bulunmaktadır. Eski Osmanlı İmparatorluğu'nun birçok yerinde de hayır eserleri bulunmaktadır. Bunlar arasında Belgrad'da bir aşevi, Konya'da bir cami, imaret ve tekke, Aksaray'da bir okul, Gülek Kalesi yakınında zaviye ve ribat, Kosova'da bir cami ve külliyesi (Piri Nazır Camii) bulunmaktadır. Ayrıca Anadolu ve Rumeli'de birçok arazi ve emlak vakfını finanse etti.[6]
Popüler kültürdeki yeri
[değiştir | kaynağı değiştir]2003 yapımı Hürrem Sultan dizisinde Ayberk Atilla, 2011 yapımı Muhteşem Yüzyıl dizisinde ise Arif Erkin Güzelbeyoğlu tarafından canlandırıldı.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Danışmend, İsmail Hâmi, (1961) Osmanlı Devlet Erkâni, İstanbul:Türkiye Yayınevi.
- Buz, Ayhan (2009) Osmanlı Sadrazamları, İstanbul: Neden Kitap, ISBN 978-975-254-278-5
- Yılmaz, Mehmed, "Mehmed Paşa (Piri)", (1999) Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul:Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. C.2 s.164 ISBN 975-08-0072-9
- ^ Yılmaz, Mehmed, "Mehmed Paşa (Piri)", (1999) Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. C.2 s.164 ISBN 975-08-0072-9
- ^ Sakaoğlu, Necdet (1999), Bu Mülkün Sultanları, İstanbul: Oğlak ISBN 9753292996 say.123
- ^ Raymond, André (2001). Cairo: City of History. Harvard. Translated by Willard Wood. Cairo, Egypt; New York: American University in Cairo Press. s. 191. ISBN 978-977-424-660-9.
- ^ Holt, P. M.; Gray, Richard (1975). Roland Oliver (Ed.). "Egypt, the Funj and Darfur". The Cambridge History of Africa. London, New York, Melbourne: Cambridge University Press. IV: 14-57. doi:10.1017/CHOL9780521204132.003. ISBN 978-1-139-05458-4.
- ^ a b YUSUF KÜÇÜKDAĞ. "PÎRÎ MEHMED PAŞA". İslâm Ansiklopedisi. 1 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2021.
- ^ "Piri Mehmet Paşa kimdir?". 6 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2012.
| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Yunus Paşa |
 Osmanlı Sadrazamı 25 Ocak 1518 - 27 Haziran 1523 |
Sonra gelen: Pargalı İbrahim Paşa |
