Zelkova serrata

*Zelkova serrata*
Zelkova serrata
Korunma durumu
	; Neredeyse tehdit altında (IUCN 3.1)
Biyolojik sınıflandırma
Âlem:	Plantae
Şube:	Tracheophyta
Sınıf:	Magnoliopsida
Takım:	Rosales
Familya:	Ulmaceae
Cins:	Zelkova
Tür:	Z. serrata
İkili adlandırma
	Zelkova serrata (Thunb.) Makino, Bot. Mag. (Tokyo) 17: 13 (1903). Vikitür'de Zelkova serrata ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.; Wikimedia Commons'ta Zelkova serrata ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur;

Zelkova serrata (Japon zelkovası ), anavatanları Japonya, Çin, Kore ve Tayvan olan, yapraklarını döken bir ağaç türü. Genellikle süs ağacı olarak yetiştirilir ve bonsai olarak kullanılır.

Genel özellikler

Gevşek, geniş ve yarı açık bir tacı olan bir ağaçtır. Gövde genellikle birkaç sağlam ana dal ile dallanmıştır. Gri gövde ilk başta pembe ila kahverengimsi turuncu kovucuklar (lentisel) pürüzsüzdür, ancak daha sonra düz tabakalarda pul pul dökülür ve alttaki turuncu-kahverengi kabuğu ortaya çıkarır. Genç dallar ilk başta yeşil ve tüylüdür, daha sonra çıplak ve kırmızımsı kahverengiye döner. Oval ila uzun yapraklar yumuşak yeşildir ve sonbaharda bronz kırmızısı ve turuncu-sarıya dönüşür. Üst kısım uzundur ve bir noktaya kadar incelir ve yaprak kenarı bir noktaya doğru sivrilen tek dişlere sahiptir. Göze çarpmayan bir çiçeklenme şekline sahiptir, ardından küçük, fasulye benzeri meyveler gelir. Zelkova serrata, çekici büyüme şekli ve sonbaharda çeşitli kırmızı ve turuncu tonlarına dönüşen koyu yeşil yaprakları ile değerlidir.^[1]

Taksonomik notlar

Yakın zamanda yapılan genetik çalışmalar, önceden Z. serrata var. tarokoensis olarak belirlenen Tayvan'dan gelen alt popülasyonun artık geçerli olmadığını ve Zelkova schneideriana olarak kabul edilmesi gerektiğini göstermiştir.^[2]

IUCN Kırmızı listesi

Zelkova serrata Japonya, Çin, Kore Cumhuriyeti ve Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti'nde geniş bir dağılım aralığı sergiler. Ancak, Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti'ndeki fiili varlığının teyit edilmesi gerekir. Tür, Japonya'daki ılıman ormanların ve nehir kıyısı habitatlarının önemli bir unsurudur ve ülke genelindeki şehirlerde ve ormanlarda büyük ölçekte ekilmiştir. Buna karşılık, tür çok nadirdir ve Çin'de ve Kore Yarımadası'nda izole edilmiştir. Tahmini yaşam alanı 900 km²'dir ve özellikle Çin'deki dağılımının güneydoğu kesiminde habitat kalitesinde ve oluşum derecesinde (EOO) devam eden bir düşüş vardır. Çin ve Kore Yarımadası'ndaki popülasyonunun güçlü bir şekilde izole edilmesine ve parçalanmasına rağmen, türün dağılımı, B kategorisi altında tehdit olarak kabul edilecek tüm koşullara uymadığından ciddi şekilde parçalanmış olarak kabul edilemez. Bu nedenlerle, türler Tehdit Altında olarak değerlendirilmiştir. Bununla birlikte, tür Japonya dışında ağır tehditler altındadır ve Çin'de ve Kore Yarımadası'nda türlerin korunması bir öncelik olmalıdır.^[3]

Coğrafi dağılım bilgileri

Zelkova serrata'nın doğal alt popülasyonları Japonya, Çin, Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti ve Kore Cumhuriyeti'nden rapor edilmiştir. Japonya'da, türler güney Kyushu Adası'ndan (Kagoshima) Shikoku Adası'na ve Honshu Adası'nın (Aomori) aşırı kuzeyinde bulunur. Çin'de, tür 15 İlden bildirilmektedir: Anhui, Fujian, Gansu, Guangdong, Guizhou, Henan, Hubei, Hunan, Jiangsu, Jiangxi, Liaoning, Shaanxi, Shandong, Sichuan ve Zhejiang. Bununla birlikte, Zelkova'nın Asya türlerinin sık sık yanlış tanımlanması nedeniyle türlerin dağılımı muhtemelen Çin'de olduğundan fazla tahmin edilmiştir. Tanımlama hataları, çevrimiçi olarak mevcut olan herbaryum sayfalarında kızışmıştır ve tür muhtemelen Fujian, Gansu, Hunan ve Sichuan'da bulunmamaktadır. Türlerin çoğunlukla tapınakların ve kutsal alanların çevresiyle sınırlı olduğu Kore Cumhuriyeti'nden (Güney Kore) birkaç sınırlı alt popülasyon bilinmektedir. Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti'ndeki (Kuzey Kore) durum bilinmiyor, ancak alt popülasyonların muhtemelen en azından ülkenin güneydoğu kesiminde hala var. Türler büyük ölçüde Japonya'da ve Kore Cumhuriyeti'nde (Güney Kore) dikilmiştir, bu da doğal alt popülasyonların tanımlanmasını zorlaştırmaktadır. Kuril Adaları'ndan (Rusya) rapor edilen alt popülasyonlar dikilmiştir. Türün tahmini yayılış alanı 3.650.000 km² ve tahmini yaşam alanı 900 km²'dir.^[3]

Nüfus bilgileri

Z. serrata'nın toplam birey sayısı ve doğal alt popülasyonları, araştırma ve mevcut bilgi eksikliğinden dolayı tahmin etmek zordur. Bununla birlikte, çoğunluğu Japonya'da bulunan en az 300 alt popülasyondan bilinen toplam birey sayısı muhtemelen 10.000'i aşmaktadır. Zelkova serrata Japonya'da geniş bir alana yayılmıştır, ancak doğal alt popülasyonlar günümüze kadar yalnızca uzak ve erişilemeyen alanlarda korunmuştur. Japonya ve Kore Cumhuriyeti'nde (Güney Kore), türler parklara, şehir caddelerine ve ilgi çekici yerlerin çevresine dikilmiştir. Japonya'da türler, 19. yüzyıldan sonra kereste üretimi için dağlık bölgelere dikildi. Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti'nden (Kuzey Kore) türlerin varlığı hakkında yeni bir bilgi mevcut değildir. Çin'de, türlerin dağılımı muhtemelen yanlış tanımlama nedeniyle fazla tahmin edilmiştir. Türlerin doğal rejenerasyonu hakkında genellikle çok az bilgi mevcuttur, ancak Japonya'da yüzlerce birey ve genç ağaçların ve fidelerin bulunduğu büyük meşcereler bulunabilir. Çin'de, türler çok nadirdir ve alt popülasyonlar genellikle fide veya genç ağaç olmaksızın 20'den az bireyden oluşur. Yerel halk tarafından kutsal kabul edilen birkaç yalnız bireyin, özellikle dağ sırasının güney kesiminde (Yunnan ve Guizhou Eyaletleri) köylerde korunmuş olması oldukça sık rastlanan bir durumdur. Kore Cumhuriyeti'nde (Güney Kore), kutsal alanların ve tapınakların çevresinde sadece birkaç meşçerede korunmuştur.^[3]

Habitat ve Ekoloji bilgileri

Zelkova serrata çoğunlukla dağ geçitlerinde ve nehirler ve dereler boyunca 500 ila 2.000 m arasında yetişir. Tür, ılıman bir iklimi tercih eder ve özellikle zengin, nemli topraklardaki kireçtaşı vadilerinde iyi yetişir. Ayrıca daha kuru ortamlarda ve daha kötü toprak koşullarında da gelişebilir.^[4] Tür, ılıman, nehir kıyısındaki orman topluluklarında ve meydana geldiği ülkeye ve bölgelere bağlı olarak değişen diğer bitki topluluklarında yetişir. Örneğin Çin'de, Z. serrata tipik olarak, örneğin Fagaceae (Castanopsis ssp., Cyclobalanopsis spp., Lithocarpus spp., Fagus spp.) gibi çok çeşitli farklı bitki gruplarının yanı sıra dağ karışık yaprak dökmeyen ve yaprak döken geniş yapraklı ormanlarda birlikte bulunur.^[5] Japonya'da bu tür, ılıman ormanların ana bileşenlerinden biridir.^[6]

Tehdit bilgileri

Türlere yönelik başlıca tehditler arasında tarımsal genişleme ve kentleşme nedeniyle habitat kaybı, doğal ormanların plantasyona dönüştürülmesi ve kontrolsüz ticari ağaç kesimi yer alır. Durum, türün meydana geldiği ülkeler arasında önemli ölçüde farklılık göstermektedir. Japonya'da, 20. yüzyılın başlarından beri kereste üretimi için türbeler, yerleşim yerleri ve dağlık bölgelerde yaygın olarak dikilmektedir. Doğal alt popülasyonlar günümüzde yalnızca uzak ve erişilemeyen alanlarda bulunurken, türlerin doğal olarak meydana geldiği geniş yapraklı ormanların yerini büyük ölçüde 20. yüzyılın ortalarında Cryptomeria japonica, Larix leptolepis veya Chamaecyparis obtusa monokültürleri almıştır. Plantasyonlardaki bitki materyali kaynakları genellikle bilinmeyen kökenlidir ve plantasyonların genetik çeşitliliği genellikle çok düşüktür. Çin'de, türler çok nadirdir ve alt popülasyonlar genellikle çok küçüktür, 20'den az birey ve düşük rejenerasyon ve hatta genç ağaç veya fide eksikliği göürülür. Dağılımının güney kesiminde, alt popülasyonlar bazen kesilmekten kurtulmuş yüz yıllık bireysel ağaçlardan oluşur. Odunun yüksek değeri nedeniyle, geriye kalan büyük ve yaşlı ağaçların çoğu, 1950'lerden 21. yüzyılın başlarına kadar ticari nedenlerle kesilmiştir. Bugün Çin'in güneyindeki köylerde bulunan son bireyler genellikle koruma altındadır. Doğal ormanların tarlalara veya tarım arazilerine dönüştürülmesi, özellikle ülkenin güney kesiminde, Çin'de hala bir tehdittir. Kore Yarımadası'nda, kalan son bireyler tapınaklar ve kutsal alanların çevresinde büyür. Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti'ndeki (Kuzey Kore) alt popülasyonların durumu hakkında son zamanlarda bilgi eksikliği vardır.^[3]

Kullanım ve Ticaret bilgileri

Z. serrata'nın odunu Japonya'da çok popüler ve pahalıdır ve inşaat ve mobilya endüstrilerinde kullanılmaktadır. Sonbaharda gölge sağlayan geniş tacı ve yapraklarının renkleri nedeniyle ağaç aynı zamanda Japonya ve Kore Cumhuriyeti'nde (Güney Kore) en önemli peyzaj türlerinden biridir. Dal ekstraktlarında bulunan ilgili kimyasal bileşiklerin son keşfi göz önüne alındığında, türün tıbbi kullanımları daha fazla araştırılmaktadır.^[3]

Koruma işlemleri bilgileri

Çin'de ve Kore Cumhuriyeti'nde (Güney Kore) kalan az sayıdaki alt popülasyonun önemli bir kısmı, korunan alanların içinde veya kutsal ve dini alanların çevresinde yer almaktadır. Tür dağılımının çevresindeki en savunmasız ve parçalanmış alt popülasyonları korumak için yerinde koruma çabaları uygulanmalıdır. Çin'deki ve Kore Yarımadası'ndaki alt popülasyonlar için düzenli izleme ve kapsamlı araştırmalar yapılmalıdır. Japonya'daki daha çok sayıda alt popülasyonla ilgili olarak, eski doğal meşcereleri tespit etmek ve onları koruma altına almak önemli olacaktır. Yabandaki türlerin bolluğu ve durumu hakkında kesin verilere ihtiyaç vardır. Fribourg Üniversitesi tarafından cins düzeyinde uluslararası bir araştırma projesi yürütülmüş, cinsin dünya çapında daha iyi korunmasını sağlamak için genetik ve çevresel faktörler araştırılmıştır.^[3]

Zelkova serrata, Japonya'daki en önemli süs ve peyzaj ağaçlarından biridir ve ormanlarda, şehirlerde ve köylerde yaygın olarak dikilir. Ne yazık ki, bu ağaçların genetik çeşitliliği genellikle çok düşüktür ve bitki materyali kaynağı genellikle bilinmez ve çoğunlukla kereste kalitesi için yetiştirilen hızlı büyüyen çeşitler içerir. Yerel genotipleri korumak ve dikilen ağaçların yüksek çeşitliliğini sağlamak için bu plantasyonları yönetmeye başlamak önemli olacaktır. Tür, botanik bahçelerinde 110 küresel ex situ koleksiyonda, vahşi kaynaklı materyalden sadece 22 koleksiyonda kaydedilirken, menşe ülkelerinde 12 koleksiyon bulunur.^[3]

Kültivarlar

Zelkova serrata 'Village Green': Yükseklik 10 – 12 m; taç, vazo biçimli, yarı açık; yaprak, yumurtamsı uzun, tepesi sivrilen, yumuşak yeşil, 7–13 cm; çiçekler: dikkat çekici, tek eşeyli, tek evcikli, yeşil, Nisan/Mayıs aylarında çiçeklenir; güz rengi, sarı, portakal rengi, kırmızı.
Zelkova serrata 'Urban Ruby': Yükseklik 10–12 m; taç vazo biçimli, yarı açık, değişken büyüyen; yaprak, yeşil; Çiçekler, yeşil, çiçekler Mayıs-Haziran aylarında çiçeklenir; güz rengi, sarı, portakal rengi, kırmızı.
Zelkova serrata 'Variegata': Yükseklik 5–6 m; taç yuvarlak ila yelpaze şeklinde, hafif, açık; yaprak yumurtamsı ila uzun, yeşil, krem rengi ila beyaz kenarlı, 7–13 cm, hafif tüylü; Çiçekler, göze çarpmayan, tek eşeyli, tek evcikli, yeşil, Nisan/Mayıs aylarında çiçeklenir; Güz rengi sarı.
Zelkova serrata 'Fastigiata': Yükseklik 10-12 (15) m; taç, sütunlu, yarı açık; yaprak, yumurtamsı ila uzun, yeşil, 7–13 cm, hafif tüylü; çiçekler, göze çarpmayan, tek eşeyli, tek evcikli, yeşil, Nisan/Mayıs aylarında görülür, rengi kırmızı.
Zelkova serrata 'Pendula': Yükseklik 4–6 m; taç, geniş sarkık, yarı açık, değişken büyüyen; yaprak, yeşil; çiçekler yeşil, nisanda görülür; güz rengi, sarı, portakal rengi, kırmızı.^[3]

Kaynakça

^ "Zelkova serrata". www.vdberk.com.tr. 22 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2021.
^ Naciri, Y., Christe, C., Bétrisey, S., Song, Y., Min, D., Garfi, G. and Kozlowski G. Submitted. Species delimitation in the East Asian species of the relict tree genus Zelkova (Ulmaceae): a story of demographic expansions and hybridization.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Bétrisey, S., Song, Y. & Kozlowski, G. 2018. Zelkova serrata. The IUCN Red List of Threatened Species 2018: e.T61967528A61967548. https://dx.doi.org/10.2305/IUCN.UK.2018-2.RLTS.T61967528A61967548.en.
^ Kozlowski, G., Gibbs, D., Fun, H., Frey, D. and Gratzfeld, J. 2012a. Conservation of threatened relict trees through living ex situ collections: lessons from the global survey of the genus Zelkova (Ulmaceae). Biodiversity and Conservation 21: 671-685.
^ Hong, De-Yuan, Blackmore, S. 2013. The Plants of China. Cambridge University Press, Cambridge.
^ Fukatsu, E., Watanabe, A., Nakada, R., Isoda, K., Horao, T., Ubukata, M., Koyama, Y., Kodani, J., Saito, M., Miyamoto, N. and Takahashi, M. 2012. Phylogeographical structure in Zelkova serrata in Japan and phylogeny in the genus Zelkova using the polymorphisms of chloroplast DNA. Conservation Genetics 13: 1109-1118.

[1] "Zelkova serrata". www.vdberk.com.tr. 22 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2021.

[2] Naciri, Y., Christe, C., Bétrisey, S., Song, Y., Min, D., Garfi, G. and Kozlowski G. Submitted. Species delimitation in the East Asian species of the relict tree genus Zelkova (Ulmaceae): a story of demographic expansions and hybridization.

[ıucn-3] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Bétrisey, S., Song, Y. & Kozlowski, G. 2018. Zelkova serrata. The IUCN Red List of Threatened Species 2018: e.T61967528A61967548. https://dx.doi.org/10.2305/IUCN.UK.2018-2.RLTS.T61967528A61967548.en.

[4] Kozlowski, G., Gibbs, D., Fun, H., Frey, D. and Gratzfeld, J. 2012a. Conservation of threatened relict trees through living ex situ collections: lessons from the global survey of the genus Zelkova (Ulmaceae). Biodiversity and Conservation 21: 671-685.

[5] Hong, De-Yuan, Blackmore, S. 2013. The Plants of China. Cambridge University Press, Cambridge.

[6] Fukatsu, E., Watanabe, A., Nakada, R., Isoda, K., Horao, T., Ubukata, M., Koyama, Y., Kodani, J., Saito, M., Miyamoto, N. and Takahashi, M. 2012. Phylogeographical structure in Zelkova serrata in Japan and phylogeny in the genus Zelkova using the polymorphisms of chloroplast DNA. Conservation Genetics 13: 1109-1118.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]