II. Gıyâseddin Keyhüsrev
| II. Gıyaseddin Keyhüsrev غياث الدٖين كيخسرو | |
|---|---|
| II. Gıyaseddin Keyhüsrev tarafından bastırılmış bir Dirhem, Sivas, 638 H. (1240-1241). | |
 | |
| Türkiye Selçuklu Sultanı | |
| Hüküm süresi | 1237-1246 |
| Önce gelen | I. Alaeddin Keykubad |
| Sonra gelen | II. İzzeddin Keykavus |
| Doğum | 1221 Konya |
| Ölüm | 1246 Alaiye |
| Eş(ler)i | Gürcü Hatun |
| Hanedan | Selçuklu Hanedanı |
| Babası | I. Alaeddin Keykubad |
| Annesi | Mah Peri Hatun[1] |
| Dini | Sünni İslam |
II. Gıyaseddin Keyhüsrev (Eski Anadolu Türkçesiyle: غياث الدٖين كيخسرو, Gıyâs 'ed-dîn Keyhüsrev) (d. 1221 - ö. 1246, Alaiye), 1237-1246 arasında Anadolu Selçuklu Sultanı.
Sultan I. Alaeddin Keykubad'ın büyük oğludur. Babasının ölümünden sonra onuncu sultan olarak tahta çıktı. Döneminde pek çok sosyal, bilimsel ve dinî kurum kurulmuş, büyük mimarlık eserleri inşa edildi. Ancak aynı dönemde vezir Sadeddin Köpek’in etkisinde kalarak tecrübeli devlet adamlarını bertaraf etmiş; ülkede gerileme başlamıştır. Kösedağ Savaşı’nda uğranılan yenilgi ile devlet çöküş sürecine girmiştir.
Annesi Hunat Hatun'un Kayseri’de Hunad Hatun Külliyesi ile İncesu’daki Şeyh Turesan Zaviyesi onun devrinde meydana getirilmiş eserlerdendir.
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]1221 yılında doğduğu tahmin edilir.[2] Babası I. Alaeddin Keykubad, annesi “Mahperi Sultan” olarak da bilinen Hunat Hatun'dur.
Melikliğinin ilk yılları ve tahta çıkması
[değiştir | kaynağı değiştir]1228'de Mengüçoğlu Beyliği'ni ortadan kaldırıp topraklarını ülkesine katan Alaaeddin Keykubat, onu Erzincan iline melik atayarak atabeyi Mübarizeddin Ertokuş'la birlikte Erzincan'a gönderdi. Melikliğinin ilk yıllarında Trabzon'u kuşattı.
Babası Alaeddin Keykubat, büyük oğlu Gıyaseddin Keyhüsrev yerine küçük oğlu İzzeddin Kılıç Arslan'ı veliaht atamış ve ümeradan biat almıştı. Günümüze ulaşan yazılı kaynaklarda (İbn Bibi, Aşıkpaşazade ve Anonim Selçukname) başta Sadeddin Köpek olmak üzere bir kısım ümeranın teşviki ve desteği ile babasını zehirletip, yine aynı ümeranın oldu bittisiyle tahta çıktığı belirtilmektedir. Günümüz araştırmacıları da bunu güçlü bir olasılık olarak görmektedir. Babasının ölüm haberinin, veliaht yerine önce 2.Gıyaseddin Keyhüsrev'e gönderilmiş olması bu konuda "ikna edicidir".[3]
Dımaşk (Şam) ve Halep Eyyubi hükümdarları ile babasının zamanında yapılan tabiiyet anlaşmalarını yeniledi. Halep Eyyubi hükümdarının kızı ile evlenmek, kendi kız kardeşini ise onunla evlendirmek yoluyla akrabalık kurdu. Çok geçmeden diğer Eyyûbî Hükümdarları ve Artuklular da kendisine bağımlı oldu.[2] Moğolistan'a babasının hazırladığı elçilik heyetini gönderdi. Babası, kendisinden küçük olan kardeşi İzzeddin Kılıç Arslan'ı veliahtlığa atamıştı ancak babasının ölümü (1237) üzerine Sadeddin Köpek önderliğindeki bazı emirlerin desteğiyle Türkiye Selçuklu tahtına Gıyaseddin Keyhüsvrev çıktı. Kardeşinin tarafını tutan Harezm emirlerine karşı mücadeleye girişti; onları kendisine biat etmek zorunda bıraktı.
Gürcü Prensesi Tamar ile evliliği
[değiştir | kaynağı değiştir]Keyhüsrev, babasının devrinde nişanlanmış olduğu Gürcü Prensesi Tamar ile 1237 veya 1238'de evlendi; bu evlilikten II. Alâeddin Keykubad dünyaya gelmiştir. Eşi Anadolu'da Gürcü Hatun adıyla tanındı. Gürcü Hatun'a olan sevgisini bastırdığı paralarla gösterdi. Bu paralarda bulunan arslan-güneş tasvirinin kendisinin (arslan) ve karısı Gürcü Hatun'un (güneş) sembolleri olduğu ileri sürülür.[4]
Sadeddin Köpek’in katli
[değiştir | kaynağı değiştir]Keyhüsrev, saltanatının ilk yıllarında güvenmediği devlet adamlarını Sadeddin Köpek'in telkinleri ile birbir etkisiz hale getirdi; hatta eski veliaht İzzeddin Kılıçarslan ile annesi Adile Hatun'u da öldürttü. Nihayet Türkiye Selçuklu tahtı üzerinde hak iddia eden Sadeddin Köpek'i de öldürttü (1239).
Daha önce yönetimde etkili olan emirlerin yeniden işbaşına geçmesiyle devlet eski düzenine kavuştu, dış ilişkileri düzeldi. Eyyubi melikleri, Nikea'da (günümüzde İznik) hüküm süren Bizans imparatorları (İznik İmparatorluğu) ve Kilikya ile Mardin Artukluları II. Keyhüsrev'e bağlılıklarını sürdürdüler. 1240'ta Diyarbakır, Türkiye Selçuklularının eline geçti.
Babai ayaklanması
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu arada Moğolların önünden kaçarak Anadolu'ya sığınan göçebe Türkmenler, Anadolu'daki yerleşik devlet düzeni içinde yeni sorunlar yaratmaya başladı. Bu koşullarda Baba İshak'ın başlattığı Babai ayaklanması çok hızlı ve kanlı bir şekilde gelişti. Beyşehir Gölü üzerindeki Kudababad Sarayı'na sığınan Keyhüsrev, Moğol tehlikesine karşı ülkeyi savunmak üzere Erzurum sınırında bulunan orduyu çağırarak ayaklanmayı bastırabildi (1240).[2] Bu olay neticesinde devletin gücü önemli ölçüde sarsıldı.
Eyyubiler ile olan mücadelesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Keyhüsrev, 1241'de ordusunu Kayseri'de topladı. Dımaşk Eyyubi hükümdarı ile güçlerini birleştirip Silvan Eyyubi hükümdarının üzerine yürüdü. Silvan Eyyubi hükümdarı da Germiyanlı Türkmenler'in ve Harizmler'in desteğini sağlamıştı. Yaklaşan Moğol tehlikesi üzerine Abbasi hükümdarının araya girmesiyle iki ordu arasındaki savaş önlendi. Silvan hükümdarının yeniden Selçuklulara tabi olması şartıyla barış yapıldı.
Moğol İstilası ve Kösedağ yenilgisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Moğollar İran'ı istila edip Gürcistan'ı yağma ettikten sonra Irak'a akınlar düzenlemeye başladılar. İyiden iyiye Anadolu'ya yaklaştılar ve Selçuklu sınırlarında faaliyetler gösterdiler. Kaçınılmaz olan Anadolu Seferi'ni Selçuklu Devleti'nin güçlü olduğunu düşündükleri için bir süre ertelediler. Ancak Babaî Ayaklanmasında Selçuklu Devleti'nin gösterdiği acizliği görünce saldırmaya karar verdiler.[5] Erzurum, o dönem Selçuklu Devleti'nin gerek konumu gerekse zenginliği sebebiyle en önemli şehirlerinden biriydi. Ayrıca bu şehir Anadolu'nun kapısı sayılmaktaydı. Gürcü ve Ermeni kuvvetleriyle beraber 30.000 kişiden oluşan Moğol ordusu 1242 yılının sonbaharında Erzurum'a doğru ilerledi.[6] Türkiye Selçuklularının zayıflamasından yararlanan Moğollar 1242'de Erzurum'u ele geçirdiler. Kösedağ Savaşı'nda da Anadolu Selçuklu ordusunu yenilgiye uğrattılar (1243). II. Keyhüsrev savaştan sonra Batı Anadolu'ya kaçtı. Moğollar Sivas'a girdi ve şehri üç gün süreyle yağma ettirdi. Ardından Kayseri'yi kuşattılar, kahramanca direnmesine rağmen şehri ele geçirip büyük bir katliam yaptılar. Azerbaycan'a dönüşleri sırasında aynı şekilde Erzincan'da katliam yaptılar. Bu olaylar sırasında Keyhüsrev'in annesi ve ailesi Halep'e gitmeye çalışırken yakalanıp Moğollar' a teslim edildi.
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Amasya'da bulunan Vezir Mühezzebüddin Ali Moğol komutanı Baycu Noyan'a gidip Selçukluları Moğollara vergi verir bağımlı bir devlet haline getiren ağır bir anlaşma imzaladı. Moğollarla barışın sağlanmasının ardından Konya'ya dönen sultan bundan sonra devlet işlerini bütünüyle veziri Şemseddin İsfahani'ye bıraktı.[7] Vezir, Sultanın ailesini Moğollar'a teslim etmiş olan Ermeni Krallığı üzerine sefere çıkarak Tarsus'u kuşattı. Bu sırada Alâiye'de bulunan sultan, içki içmekte iken veya baktığı vahşi hayvanların ısırması sonucu öldü. Henüz yirmi beş yaşında idi. Cenazesi Kümbethane'ye kondu. Onun ölümü üzerine Selçuklu ordusu Tarsus kuşatmasını bırakıp Konya'ya döndü. Oğlu II. İzzeddin Keykavus tahta çıkarıldı.
Popüler kültürdeki yeri
[değiştir | kaynağı değiştir]2018'de Trt1'de yayınlanan dönem dizisi Diriliş Ertuğrul'da Burak Dakak tarafından canlandırılmıştır.
2018'de yayınlanan sinema filmi Direniş Karatay'da Ali Buhara Mete tarafından canlandırılmıştır.
2023'te TRT'nin dijital platformu Tabii'de yayınlanan Mevlana Celaleddin-i Rumi dizisinde Burç Kümbetlioğlu tarafından canlandırılmıştır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Notes on Saldjūq Architectural Patronage in Thirteenth Century Anatolia, H. Crane, Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol. 36, No. 1 (1993), 50.
- ^ a b c Sevim, Ali. "Keyhusrev II" (PDF). 24 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2016.
- ^ Ahmet Kütük, Kösedağ Savaşı’nın Kaybedilmesinde II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in Kişiliği ve Uygulamalarının Rolü Sh.: 295 ve dipnot
- ^ Çayırdağ, Mehmet. "Gürcü Hatun". 24 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2016.
- ^ Alptekin, Coşkun. ‘‘II. GIYASEDDİN KEYHÜSREV (1237-1246)’’. Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, İstanbul; Çağ Yayınları, 1992, VIII, 304.
- ^ Yıldırım, Mahmut. ‘‘II.GIYASEDDİN KEYHÜSREV DEVRİ’’, Yüksek Lisans Tezi, Niğde Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde 1998, 35.
- ^ Claude Cahen, "Kaykhusraw II" Encyclopaedia of Islam, ed. by P. Bearman, et al. (Brill 2007) (İngilizce).
II. Gıyâseddin Keyhüsrev Alt kolu Türkiye
| ||
| Önce gelen: I. Alaeddin Keykubad |
 Türkiye Selçuklu Sultanı 1237 – 1246 |
Sonra gelen: II. İzzeddin Keykavus |
