Alt tür
Biyolojik sınıflandırmada alt tür, bir türün dağılım alanı içinde farklı bölümlenmelerde yaşayan ve birbirlerinden morfolojik özelliklerinin farklılıkları ile ayrılan iki ya da daha fazla popülasyondan her biri için kullanılan terimdir.[1][2] Tek bir alt tür kendi başına tanınamaz: Bir türün ya hiç alt türü yoktur ya da soyu tükenmiş dahi olsa en az iki alt türü olabilir. Bilimsel literatürde alt tür için subsp. ya da ssp. kısaltması kullanılır.
Zoolojide, Uluslararası Zoolojik Adlandırma Koduna göre alt tür, türün altında yer alan ve bilimsel ad alabilen tek taksondur. Botanikte ve mikolojide, Uluslararası Alg, Mantar ve Bitki Adlandırma Yasasına göre türün altındaki taksonlar için varyete gibi başka infraspesifik taksonlara bilimsel ad verilebilir. Bakteriyolojide ve virolojide, bakteri adlandırması ve virüs adlandırmasına göre tür altındaki taksonların tanımlanmasına yönelik bazı öneriler bulunmakla birlikte sıkı kurallar yoktur.
Bir alt türün tanınmasına taksonomist karar verir. İki ayrı popülasyonun ayrı birer tür olarak değil de iki alt tür olarak tanınmasında kullanılan yaygın kıstaslardan biri seçilim değerine zafiyet vermeden kendi aralarında üreyip melezleşebilmeleridir. Alt türler, doğal yaşam ortamlarında coğrafi tecrit ya da cinsel seçilim nedeniyle melezleşmezler. Alt türler arasındaki farklar genellikle türler arasındaki farklardan daha az belirgindir.
Adlandırma
[değiştir | kaynağı değiştir]![Afrika parsı (Panthera pardus pardus), Afrika'ya özgü nominat alt tür[3]](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/African_leopard%2C_Panthera_pardus_pardus%2C_near_Lake_Panic%2C_Kruger_National_Park%2C_South_Africa_%2819448654130%29.jpg/360px-African_leopard%2C_Panthera_pardus_pardus%2C_near_Lake_Panic%2C_Kruger_National_Park%2C_South_Africa_%2819448654130%29.jpg)
|
![Afrika parsı (Panthera pardus pardus), Afrika'ya özgü nominat alt tür[3]](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/JAWAI_BERA_LEOPARD.4.jpg/360px-JAWAI_BERA_LEOPARD.4.jpg)
| |
Hint parsı (Panthera pardus fusca), Hint altkıtasına özgü alt tür.
|
Bir türün bilimsel adı iki Latince kelimeden oluşur. İlk kelime cinsi ikinci kelime türü belirtir.[4] Bir alt türün bilimsel adı farklı adlandırma yasalarına göre biyolojinin farklı dallarında biraz farklı olarak oluşturulur. Zoolojide, Uluslararası Zoolojik Adlandırma Koduna bir alt türün bilimsel adına trinomen denir ve üç kelimeden oluşur; iki kelimeli türün bilimsel adından sonra alt türün adı eklenir.[5] Örneğin parsın bilimsel adı Panthera pardus'tur. Panthera pardus fusca bilimsel adı ise Hint parsı alt türünü tanımlayan bilimsel addır.[3]
Botanikte alt tür, tür taksonun altında sınıflandırılan varyete, alt varyete, form ve alt form gibi diğer taksonlardan yalnızca biridir. Taksonomik seviyeyi belirtmek için alt tür adından önce subsp. ya da ssp. kısaltması kullanılmalıdır. Örneğin adi kızılağacın (Alnus glutinosa) bir alt türü olan sakallı kızılağacın bilimsel adı Alnus glutinosa subsp. barbata'dır.
Bakteriyolojide adlandırma yasasıyla açık olarak kurala bağlanmış olarak tür taksonunun altında yalnızca "alt tür" bulunmaktadır ama infrasubspesifik taksonlar bakteriyolojide büyük önem taşımaktadır; adlandırma yasasının Ek 10'unda böyle taksonların tanımlanmasında eşbiçimliliği teşvik etmek için bazı tavsiyeler verilmiştir. 1992 yılından önce varyete taksonu olarak yayımlanmış bilimsel adlar alt tür olarak kabul edilmiştir.[6] Botanikte olduğu gibi "subsp." kısaltması kullanılmaktadır: Bacillus subtilis subsp. spizizenii.[7]
Nominotipik alt tür ve otonimler
[değiştir | kaynağı değiştir]Zoolojik adlandırmada bir tür alt türlere ayrıldığında, ilk olarak tanımlanmış olan popülasyon, ikili bilimsel adından sonra tür epitetini tekrar eden "nominotipik alt tür"[8] ya da "nominat alt tür" olarak kabul edilir. Örneğin Sturnus vulgaris vulgaris (genellikle S. v. vulgaris olarak kısaltılır) sığırcığın (Sturnus vulgaris) nominotipik alt türüdür.
Botanik adlandırmada tür adını tekrarlayan alt türe "otonim alt tür" denir.[9]
Şüpheli vakalar
[değiştir | kaynağı değiştir]Zoologlar belirli bir popülasyonun alt tür mü yoksa tür mü olduğu konusunda anlaşamadıkları durumda tür adı ayraç içinde yazılabilir. Örneğin Larus (argentatus) smithsonianus şeklinde yazıldığında bu bazı zoologların bu kuşu Larus argentatus türünün alt türü olarak tanıdıklarını bazı zoologların ise Larus smitsonianus adıyla ayrı bir tür olarak kabul ettiklerini gösterir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Mayr, E. (1982). "Of what use are subspecies?". The Auk. 99 (3). ss. 593−595.
- ^ Monroe, B. L. (1982). "A modern concept of the subspecies". The Auk. 99 (3). ss. 608−609.
- ^ a b Kitchener, A. C.; Breitenmoser-Würsten, C.; Eizirik, E.; Gentry, A.; Werdelin, L.; Wilting, A.; Yamaguchi, N.; Abramov, A. V.; Christiansen, P.; Driscoll, C.; Duckworth, J. W.; Johnson, W.; Luo, S.-J.; Meijaard, E.; O’Donoghue, P.; Sanderson, J.; Seymour, K.; Bruford, M.; Groves, C.; Hoffmann, M.; Nowell, K.; Timmons, Z.; Tobe, S. (2017). "A revised taxonomy of the Felidae: The final report of the Cat Classification Task Force of the IUCN Cat Specialist Group". Cat News. Cilt Special Issue 11. ss. 66−69. hdl:10088/32616.
- ^ Linnaeus, C. (1735). Systema naturae, sive, Regna tria naturae systematice proposita per classes, ordines, genera, & species. Lugduni Batavorum: Theodor Haak.
- ^ Ride, W. D. L.; Corliss, J. O., (Ed.) (1999). International Code of Zoological Nomenclature: Adopted by the International Union of Biological Sciences (PDF) (Dördüncü bas.). Londra: The International Trust for Zoological Nomenclature. ISBN 0853010064. 5 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Ağustos 2020.
- ^ "Chapter 3: Rules of Nomenclature with Recommendations" 6 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. National Center for Biotechnology Information
- ^ Parker, Charles T.; Tindall, Brian J.; Garrity, George M. (20 Kasım 2015) [2008]. "International Code of Nomenclature of Prokaryotes (2008 Revision)". International Journal of Systematic and Evolutionary Microbiology. ICSP Matters. Cilt 69. "Names of Subspecies: Rule 13a". doi:10.1099/ijsem.0.000778. PMID 26596770.
- ^ "International Code of Zoological Nomenclature, Art. 47". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2020.
- ^ McNeill, J.; Barrie, F. R.; Buck, W. R.; Demoulin, V.; Greuter, W.; Hawksworth, D. L.; Herendeen, P. S.; Knapp, S.; Marhold, K.; Prado, J.; Prud'homme Van Reine, W.F.; Smith, G. F.; Wiersema, J. H.; Turland, N. J. (2012). International Code of Nomenclature for algae, fungi, and plants (Melbourne Code) adopted by the Eighteenth International Botanical Congress Melbourne, Australia, July 2011. Regnum Vegetabile 154. A.R.G. Gantner Verlag KG. ISBN 978-3-87429-425-6. 25 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2020.