1961 Türkiye genel seçimleri
 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Türkiye Büyük Millet Meclisinin 450 sandalyesi için Çoğunluk için gereken 226 sandalye | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Kayıtlı | 12.925.395 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Katılım | %81,4 ( 4,8) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Her seçim bölgesinden birinci çıkan partiye göre seçim sonuçlarını gösteren harita | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Seçimden sonra Türkiye Büyük Millet Meclisinin sandalye dağılımı | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1961 Türkiye genel seçimleri, 15 Ekim 1961 tarihinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi 12. yasama döneminde görev yapacak 450 milletvekilini belirlemek için yapılan genel seçim. 27 Mayıs Darbesi'nin ardından yapılan ilk genel seçimlerdir. 1961 Senato seçimleri ile aynı gün yapılan seçimlerde milletvekili seçimi zarfları "pembe", Cumhuriyet Senatosu seçimi zarfları ise "yeşil" renkli olarak belirlenmişti.
Gelişmeler
[değiştir | kaynağı değiştir]27 Mayıs Darbesi sonrası demokrasiye dönüş sürecinde, kapatılan Demokrat Partinin (DP) oy tabanına yönelen iki parti kuruldu; Adalet Partisi (AP) ve Yeni Türkiye Partisi (YTP). AP başkanlığına, Türk Silahlı Kuvvetlerinden (TSK) gelebilecek olası tepkilere karşı Genelkurmay eski başkanı Ragıp Gümüşpala, YTP başkanlığına da Millî Birlik Komitesi (MBK) döneminin ilk hükûmetinde Maliye bakanı olan Ekrem Alican getirildi.
DP'nin oy tabanına yönelen AP ve YTP'nin propagandaları, çalışmaları, DP'yi deviren TSK'nın tepkisiyle karşılaştı. MBK'nın Çankaya Köşkü'nde siyasal parti temsilcileriyle yaptığı bir yuvarlak masa toplantısından sonra ortak bir bildiri yayımlandı (5 Şubat 1961). DP iktidarının meşruluğunu yitirdiği vurgulandıktan sonra siyasi amaçlarla DP önderlerinin savunulmaması, devrimlerin ve dini inançların propaganda konusu yapılmaması, seçimlerin yasallığının tartışılmaması gerektiği belirtildi.
Seçim öncesi dönemde, sosyalist eğilimli Türkiye İşçi Partisinin (TİP) kurulmasına izin verildi. TİP, birer kitle partisi olan öteki partilerden farklı olarak, bir sınıfı, emekçileri temsil ettiğini açıkladı. On beş ilde örgütlenmesini tamamlayamadığı için Ekim 1961'deki genel seçimlere katılamadı.
15 Ekim'deki milletvekili seçimlerinde, önceki seçimlerde uygulanan liste usulü çoğunluk sistemi terk edilerek, Cumhuriyet tarihinde ilk kez nispi temsil sistemi (çevre barajlı D'Hondt sistemi) uygulandı.[1]
Tek başına iktidar olmayı bekleyen Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), yüzde 36,7 oy oranıyla 173 milletvekilliği kazanarak TBMM'de birinci parti olmasına rağmen çoğunluğu elde edemedi. AP 158, Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi (CKMP) 54 ve YTP 65 milletvekilliği kazandı. DP'nin mirasçıları AP, CKMP ve YTP, toplam oyların %62,3'ünü aldığı için, seçim sonuçları "Menderes için zafer" olarak nitelendirilmişti.[2] Hiçbir parti mutlak çoğunluğu kazanamadığı için CHP ile AP arasında bir koalisyon hükûmeti kuruldu. Bu Türkiye'de kurulan ilk koalisyon hükûmeti oldu.
Sonuçlar
[değiştir | kaynağı değiştir]1961 genel seçimlerinin sonuçları:[3]
| Toplam Sandık | |
| Toplam Seçmen | 12.925.395 |
| Toplam Kullanılan Oy | 10.522.716 |
| Toplam Geçerli Oy | 10.141.233 |
| Geçersiz/Boş Oy | 381.483 |
| Katılım Oranı (%) | 81,4 |
| Milletvekili Sayısı | 450 |
| Parti | Genel Başkan | Oy | % | +/– | Sandalye | +/– | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Cumhuriyet Halk Partisi | İsmet İnönü | 3.724.752 | 36,7 |  4,39 |
173 | 5
| |
| Adalet Partisi | Ragıp Gümüşpala | 3.527.435 | 34,8 | — | 158 | — | |
| Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi | Osman Bölükbaşı | 1.415.390 | 13,9 | — | 54 | — | |
| Yeni Türkiye Partisi | Ekrem Alican | 1.391.924 | 13,7 | — | 65 | — | |
| Bağımsızlar | 81.732 | 0,8 | 0,72 |
0 | 
| ||
| Toplam | 10.141.233 | 100 | 450 | 152
| |||
İllere göre seçim sonuçları
[değiştir | kaynağı değiştir]İllere göre 15 Ekim 1961 genel seçim sonuçları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:[4]
| İl | Mv Sayısı | CHP | % | AP | % | CKMP | % | YTP | % | BAĞ | % | Toplam |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Adana | 12 | 108.161 | 43,9 | 126.365 | 51,3 | 10.347 | 4,2 | - | - | 1.687 | 0,7 | 246.560 |
| Adıyaman | 4 | 31.034 | 37,5 | 2.372 | 2,9 | 8.881 | 10,7 | 40.423 | 48,9 | - | - | 82.710 |
| Afyonkarahisar | 7 | 42.032 | 25,0 | 47.715 | 28,4 | 76.349 | 45,4 | 1.972 | 1,2 | - | - | 168.068 |
| Ağrı | 3 | 21.759 | 32,4 | 7.411 | 11,0 | 23.094 | 34,3 | 14.974 | 22,3 | - | - | 67.238 |
| Amasya | 4 | 39.940 | 38,8 | 55.548 | 53,9 | 7.469 | 7,3 | - | - | - | - | 102.957 |
| Ankara | 21 | 181.147 | 38,7 | 92.734 | 19,8 | 166.535 | 35,6 | 23.646 | 5,1 | 3.522 | 0,8 | 467.584 |
| Antalya | 7 | 51.952 | 35,1 | 90.614 | 61,2 | 5.560 | 3,8 | - | - | - | - | 148.126 |
| Artvin | 3 | 29.158 | 44,2 | 30.197 | 45,8 | 6.563 | 10,0 | - | - | - | - | 65.918 |
| Aydın | 8 | 59.587 | 30,9 | 124.272 | 64,4 | 7.326 | 3,8 | 1.790 | 0,9 | - | - | 192.975 |
| Balıkesir | 11 | 101.784 | 35,7 | 167.088 | 58,5 | 11.933 | 4,2 | 4.670 | 1,6 | - | - | 285.475 |
| Bilecik | 2 | 27.684 | 41,5 | 33.900 | 50,8 | 5.140 | 7,7 | - | - | - | - | 66.724 |
| Bingöl | 2 | 12.768 | 31,1 | - | - | 4.814 | 11,7 | 22.442 | 54,6 | 1.071 | 2,6 | 41.095 |
| Bitlis | 2 | 11.496 | 30,8 | - | - | 8.310 | 22,3 | 17.465 | 46,9 | - | - | 37.271 |
| Bolu | 6 | 40.150 | 28,8 | 32.353 | 23,2 | 26.497 | 19,0 | 40.321 | 28,9 | - | - | 139.321 |
| Burdur | 3 | 29.595 | 43,7 | 24.600 | 36,3 | - | - | 13.593 | 20,0 | - | - | 67.788 |
| Bursa | 11 | 87.410 | 29,3 | 188.362 | 63,1 | 16.792 | 5,6 | 6.114 | 2,0 | - | - | 298.678 |
| Çanakkale | 5 | 49.304 | 35,0 | 43.730 | 31,1 | 13.942 | 9,9 | 33.720 | 24,0 | - | - | 140.696 |
| Çankırı | 4 | 20.910 | 23,2 | 12.741 | 14,2 | 56.166 | 62,4 | - | - | 200 | 0,2 | 90.017 |
| Çorum | 7 | 50.563 | 29,6 | 89.903 | 52,7 | 27.502 | 16,1 | - | - | 2.741 | 1,6 | 170.709 |
| Denizli | 7 | 65.426 | 40,0 | 92.355 | 56,4 | 2.904 | 1,8 | 2.119 | 1,3 | 811 | 0,5 | 163.615 |
| Diyarbakır | 7 | 39.857 | 32,8 | 23.401 | 19,2 | 6.331 | 5,2 | 52.012 | 42,8 | - | - | 121.601 |
| Edirne | 5 | 42.551 | 38,5 | 29.075 | 26,3 | 11.182 | 10,1 | 27.046 | 24,4 | 811 | 0,7 | 110.665 |
| Elazığ | 5 | 30.017 | 35,3 | 35.909 | 42,2 | 18.610 | 21,9 | 573 | 0,7 | - | - | 85.109 |
| Erzincan | 4 | 39.438 | 48,5 | 3.893 | 4,8 | 1.648 | 2,0 | 36.033 | 44,3 | 374 | 0,5 | 81.386 |
| Erzurum | 9 | 53.008 | 28,1 | 13.748 | 7,3 | 35.262 | 18,7 | 85.468 | 45,3 | 1.314 | 0,7 | 188.800 |
| Eskişehir | 6 | 51.627 | 35,2 | 54.841 | 37,4 | 36.171 | 24,7 | 2.640 | 1,8 | 1.227 | 0,8 | 146.506 |
| Gaziantep | 7 | 73.766 | 47,0 | 46.066 | 29,4 | 4.313 | 2,7 | 32.766 | 20,9 | - | - | 156.911 |
| Giresun | 6 | 48.162 | 34,8 | 3.860 | 2,8 | 32.439 | 23,4 | 53.996 | 39,0 | 13 | 0 | 138.470 |
| Gümüşhane | 4 | 32.784 | 37,8 | 23.225 | 26,8 | - | - | 30.714 | 35,4 | - | - | 86.723 |
| Hakkâri | 1 | 8.846 | 41,3 | 667 | 3,1 | - | - | 5.426 | 25,3 | 6.491 | 30,3 | 21.430 |
| Hatay | 7 | 54.279 | 37,3 | 31.588 | 21,7 | 5.145 | 3,5 | 49.697 | 34,1 | 4.920 | 3,4 | 145.629 |
| Isparta | 4 | 30.357 | 33,6 | 46.155 | 51,1 | - | - | 13.886 | 15,4 | - | - | 90.398 |
| İçel | 7 | 67.483 | 41,2 | 90.903 | 55,5 | 5.457 | 3,3 | - | - | - | - | 163.843 |
| İstanbul | 31 | 270.920 | 38,2 | 296.568 | 41,8 | 87.696 | 12,4 | 23.473 | 3,3 | 31.216 | 4,4 | 709.873 |
| İzmir | 17 | 174.014 | 39,6 | 241.753 | 55,1 | 13.456 | 3,1 | 6.388 | 1,5 | 3.409 | 0,8 | 439.020 |
| Kars | 9 | 83.806 | 47,8 | 38.115 | 21,7 | - | - | 53.365 | 30,4 | - | - | 175.286 |
| Kastamonu | 7 | 53.131 | 30,7 | 16.125 | 9,3 | 44.185 | 25,5 | 59.903 | 34,6 | - | - | 173.344 |
| Kayseri | 8 | 72.405 | 41,6 | 77.751 | 44,7 | 13.971 | 8,0 | 8.242 | 4,7 | 1.633 | 0,9 | 174.002 |
| Kırklareli | 4 | 38.653 | 40,3 | 13.774 | 14,4 | 8.225 | 8,6 | 35.240 | 36,7 | - | - | 95.892 |
| Kırşehir | 3 | 16.048 | 25,8 | 6.591 | 10,6 | 39.560 | 63,6 | - | - | - | - | 62.199 |
| Kocaeli | 5 | 42.752 | 38,8 | 49.404 | 44,8 | 15.507 | 14,1 | 2.609 | 2,4 | - | - | 110.272 |
| Konya | 16 | 120.768 | 34,6 | 81.098 | 23,2 | 88.761 | 25,4 | 58.614 | 16,8 | - | - | 349.241 |
| Kütahya | 6 | 40.177 | 27,4 | 50.156 | 34,2 | 53.155 | 36,2 | 3.237 | 2,2 | - | - | 146.725 |
| Malatya | 6 | 89.252 | 67,3 | 5.556 | 4,2 | 7.145 | 5,4 | 30.671 | 23,1 | - | - | 132.624 |
| Manisa | 11 | 86.721 | 32,6 | 159.369 | 59,9 | 18.667 | 7,0 | - | - | 1.307 | 0,5 | 266.064 |
| Maraş | 6 | 48.694 | 38,9 | 65.069 | 52,0 | 7.514 | 6,0 | 2.456 | 2,0 | 1.453 | 1,2 | 125.186 |
| Mardin | 6 | 50.734 | 43,3 | - | - | 25.622 | 21,8 | 40.927 | 34,9 | - | - | 117.283 |
| Muğla | 5 | 46.398 | 38,5 | 71.698 | 59,4 | 2.532 | 2,1 | - | - | - | - | 120.628 |
| Muş | 3 | 16.530 | 31,3 | 10.779 | 20,4 | 2.274 | 4,3 | 23.162 | 43,9 | - | - | 52.745 |
| Nevşehir | 3 | 23.034 | 31,9 | 23.473 | 32,5 | 25.608 | 35,5 | - | - | - | - | 72.115 |
| Niğde | 5 | 34.305 | 30,8 | 32.912 | 29,5 | 39.611 | 35,5 | 4.619 | 4,1 | - | - | 111.447 |
| Ordu | 8 | 62.890 | 40,5 | 38.212 | 24,6 | 10.734 | 6,9 | 43.417 | 28,0 | - | - | 155.253 |
| Rize | 4 | 27.994 | 31,6 | 47.315 | 53,4 | 11.984 | 13,5 | 1.348 | 1,5 | - | - | 88.641 |
| Sakarya | 6 | 37.333 | 28,0 | 51.242 | 38,4 | 16.578 | 12,4 | 28.039 | 21,0 | 197 | 0,1 | 133.389 |
| Samsun | 11 | 89.220 | 36,8 | 141.387 | 58,3 | 12.068 | 5,0 | - | - | - | - | 242.675 |
| Siirt | 4 | 33.576 | 47,7 | - | - | - | - | 35.879 | 51,0 | 938 | 1,3 | 70.393 |
| Sinop | 4 | 34.612 | 37,2 | 24.388 | 26,2 | 33.988 | 36,6 | - | - | - | - | 92.988 |
| Sivas | 11 | 90.290 | 39,2 | 11.055 | 4,8 | 22.546 | 9,8 | 101.245 | 44,0 | 5.293 | 2,3 | 230.429 |
| Tekirdağ | 4 | 39.577 | 36,4 | 7.505 | 6,9 | 7.979 | 7,3 | 53.675 | 49,4 | - | - | 108.736 |
| Tokat | 7 | 63.617 | 38,2 | 26.567 | 15,9 | 9.513 | 5,7 | 66.901 | 40,2 | - | - | 166.598 |
| Trabzon | 9 | 69.014 | 39,5 | 90.012 | 51,5 | 11.818 | 6,8 | 3.993 | 2,3 | - | - | 174.837 |
| Tunceli | 2 | 15.466 | 35,1 | - | - | 3.137 | 7,1 | 15.587 | 35,4 | 9.821 | 22,3 | 44.011 |
| Urfa | 7 | 51.544 | 42,9 | 24.741 | 20,6 | 7.299 | 6,1 | 36.456 | 30,4 | - | - | 120.040 |
| Uşak | 3 | 29.398 | 41,7 | 14.592 | 20,7 | 26.540 | 37,6 | - | - | - | - | 70.530 |
| Van | 3 | 20.963 | 32,6 | 5.085 | 7,9 | 13.757 | 21,4 | 24.428 | 38,0 | - | - | 64.233 |
| Yozgat | 6 | 47.186 | 32,7 | 17.614 | 12,2 | 63.825 | 44,2 | 14.544 | 10,1 | 1.283 | 0,9 | 144.452 |
| Zonguldak | 9 | 69.695 | 31,8 | 121.938 | 55,7 | 27.453 | 12,5 | - | - | - | - | 219.086 |
| Türkiye | 450 | 3.724.752 | 36,7 | 3.527.435 | 34,8 | 1.415.390 | 13,9 | 1.391.924 | 13,7 | 81.732 | 0,8 | 10.141.233 |
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Tuncer, Erol (2006). "Türkiye de Seçim Uygulamaları/ Sorunları Işığında Temsilde Adalet Yönetimde İstikrar İlkelerinin İşlevselliği". 12 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2022.
- ^ Çakmak, Fevzi, "27 Mayıs'tan 12 Eylül'e İzmir", İzmir Kent Ansiklopedisi, 1. Baskı, C. II, İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İzmir, 2013, sf. 379
- ^ 1950 - 1977 Yılları Arası Seçim Çevresine Göre Milletvekili Genel Seçimi Sonuçları 2 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ysk.gov.tr
- ^ "1950-1977 Yılları Arası Milletvekili Genel Seçimleri". 10 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2020.
