Kadın: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at

[kontrol edilmiş revizyon]

← Önceki sürümle aradaki fark

İçerik silindi İçerik eklendi

GörselVikimetin

Satır içi

01.55, 28 Eylül 2024 itibarı ile sayfanın şu anki hâli.

Ucunda artı bulunan Venüs simgesi kadını simgeler

Kadın, dişi cinsinde olan yetişkin insandır.

Etimoloji

Türkçe kadın kelimesinin kökeni, Eski Türkçe "kraliçe" manasındaki ḳātūn veya χātūn sözcüğüne dayanır. Bu kelimelerin kökeni Soğdcadaki χwatēn sözcüğüne dayanır. Kelime ses değişimine uğrayarak kadın ve hatun olarak iki farklı şekilde girmiştir.^[1]^[2]

Biyoloji ve cinsellik

Bazı kadınlar anormal hormonal veya genetik farklılıklara sahip olabilirler (kongenital adrenal hiperplasia, kısmen veya tamamen androjen yoğunluğu sendromu veya diğer koşullar sebebiyle) ve hayatlarının ilk aşamalarında tipik dişi fizyolojisine sahip olmayan veya en azından kısmen sahip olan kadınlar da bulunmaktadır. Erken gelişim sırasında her iki cinsiyetin fetüs morfoloji embriyo 6. veya 7. haftaya kadar benzerdir. Gonadlar, Y kromozomunun hareketi nedeniyle erkeklerde testisler farklılaşır. Cinsel farklılaşma kadınlarda cinsiyet hormonlarından bağımsız bir şekilde gerçekleşir.^[3]

İnsanlar mitokondriyal DNA'yı yalnızca annenin ovumundan miras aldığından, bundan dolayı soy bilimciler anne soyunu çok eskilere kadar izleyebilmektedirler.

Kadın araştırmaları

Kadın araştırmaları, kadınlar üzerine yapılan genel araştırmaları nitelemektedir ve cinsiyet araştırmalarının bir parçasıdır. Kadın araştırmalarına analog olarak cinsiyet araştırmalarında toplum içerisindeki erkeklerin hayatlarını inceleyen erkek araştırmaları ortaya çıkmıştır.

Kadın araştırma kurumları ve konuları

Kadın araştırmaları, disiplinler arasıdır ve antropoloji, toplum bilimi, tarih, tıp, estetik ve diğer bilim alanlarını kapsamakta ve onların sorularına kadın hareketleri, özgürleşme (emansipasyon) ve feminizm bakış açısıyla yeniden ortaya koymaktadır. Kadın araştırmaları hem akademik, hem akademik dışı düzlemde (örneğin vakıf ve derneklerde) irdelenmektedir. Konu olarak kadınların hayatlarındaki özellikleri ve örneğin kadın eğitimi gibi yaşam koşulları ön planda durmaktadır.

Kadın araştırmaları yöntemleri

Kadın araştırmaları yöntemleri, ilgili bilim alanlarında özellikle toplum bilimi ve tarih biliminde kullanılmaktadır. Kadın araştırmalarına dayanan, sözde bilimsel ve sadece belirli bir çevre tarafından anlaşılabilen birçok yayın olduğundan bilimsel kadın araştırmaları sık sık bu tür yayınlarla karıştırılmakta ve bu da oldukça fazla öznellik ve bilimsel olmama suçlamasına yol açmaktadır.

Tarihî kadın araştırmaları

Öncelikli eğilimi kadın tarihinin yeniden oluşturulmasıdır. Kadın araştırmaları, bilimde kadınların "unutuluşu"nu ve kadın bakış açısının yok sayılmasını eleştirmektedir. Kendiliğinden oluşan bu amaçlar, kadınlara ilişkin ve bir denge oluşana kadar kadın bakış açısının uygulanması ile bilimdeki boşlukların ortaya çıkarılması ve doldurulmasını kapsamaktadır. Bu durumda erkek odaklı tarih yazımının kadın odaklı olanlarla tamamlanması veya değiştirilmesi gerekmektedir. Böylece cinsiyet ideolojisi ve esas gerçeklik arasındaki ayrım ön planda durmaktadır.

Geniş bir bakış açısıyla "büyük adamlar"ın "büyük kadın"larına ve bütün tabakadan kadın ve erkeklere baktığımızda temel kaynakların genişletilmesi bilimsel tartışmalardaki yazıt bilimsel, nümismatik, arkeolojik ve ikonografik kaynakları da kapsaması gerekmektedir.

Ayrıca bakınız

Galeri

Ana Srebrnič
Gebelik
William Blake'in Avrupa'yı destekleyen Afrika ve Amerika adlı eseri (1796)

Kaynakça

^ "kadın". Nişanyan Sözlük. 3 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2023.
^ "hatun". Nişanyan Sözlük. 12 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2023.
^ Farklılıklar, Tıp Enstitüsü (ABD) Cinsiyet ve Cinsiyet Biyolojisini Anlama Komitesi; Wizemann, Theresa M.; Pardue, Mary-Lou (2001). Seks Rahimde Başlar. National Academies Press (ABD). 12 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2023. Tüm insan bireyleri - ister XX, ister XY, ister atipik bir cinsiyet kromozomu kombinasyonuna sahip olsunlar - gelişmeye aynı başlangıç noktasından başlar. Erken gelişim sırasında fetüsün gonadları farklılaşmamış kalır; yani tüm fetal genital organlar aynıdır ve fenotipik olarak dişidir. Bununla birlikte, yaklaşık 6 ila 7 haftalık gebelikten sonra, Y kromozomu üzerindeki bir genin ifadesi, testislerin gelişimiyle sonuçlanan değişiklikleri indükler. Bu nedenle, bu gen, testis gelişimini tetiklemede tekil olarak önemlidir. Gebeliğin yaklaşık 9. haftasında testosteron üretimi, üreme sisteminin gelişimi ve beyin ve cinsel organların maskülenleşmesi (erkek cinsiyet özelliklerinin normal gelişimi) ile sonuçlanır. Fetal testisin erkek genital sistemi ile rahimdeki dış genital organların farklılaşmasındaki rolünün aksine, dişi cinsiyet farklılaşması için fetal yumurtalık salgıları gerekli değildir.

[1] "kadın". Nişanyan Sözlük. 3 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2023.

[2] "hatun". Nişanyan Sözlük. 12 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2023.

[3] Farklılıklar, Tıp Enstitüsü (ABD) Cinsiyet ve Cinsiyet Biyolojisini Anlama Komitesi; Wizemann, Theresa M.; Pardue, Mary-Lou (2001). Seks Rahimde Başlar. National Academies Press (ABD). 12 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2023. Tüm insan bireyleri - ister XX, ister XY, ister atipik bir cinsiyet kromozomu kombinasyonuna sahip olsunlar - gelişmeye aynı başlangıç noktasından başlar. Erken gelişim sırasında fetüsün gonadları farklılaşmamış kalır; yani tüm fetal genital organlar aynıdır ve fenotipik olarak dişidir. Bununla birlikte, yaklaşık 6 ila 7 haftalık gebelikten sonra, Y kromozomu üzerindeki bir genin ifadesi, testislerin gelişimiyle sonuçlanan değişiklikleri indükler. Bu nedenle, bu gen, testis gelişimini tetiklemede tekil olarak önemlidir. Gebeliğin yaklaşık 9. haftasında testosteron üretimi, üreme sisteminin gelişimi ve beyin ve cinsel organların maskülenleşmesi (erkek cinsiyet özelliklerinin normal gelişimi) ile sonuçlanır. Fetal testisin erkek genital sistemi ile rahimdeki dış genital organların farklılaşmasındaki rolünün aksine, dişi cinsiyet farklılaşması için fetal yumurtalık salgıları gerekli değildir.

[1]

[2]

[3]

@@ 1. satır: / 1. satır: @@
-{{Ek kaynak gerekli|tarih=Mayıs 2017}}
 {{Diğer anlamı2|Kadın}}
+{{Yönlendirme|Kadınlar}}
 [[Dosya:Venus symbol.svg|küçükresim|upright=0.64|sağ|Ucunda artı bulunan [[Venüs (mitoloji)|Venüs]] [[Venüs sembolü|simgesi]] kadını simgeler]]
 [[Dosya:Woman.svg|sağ|küçükresim|upright=0.64|Bir yetişkin kadın çizimi]]
@@ 9. satır: / 9. satır: @@
 == Biyoloji ve cinsellik ==
-[[Biyoloji]]k [[faktör]]ler tek başına kişilerin kendilerini kadın olarak görmesini veya kadın olarak görülmelerini sağlayan belirleyiciler değildirler. Bazı kadınlar [[anormal]] [[hormon]]al veya [[genetik]] farklılıklara sahip olabilirler (kongenital adrenal hiperplasia, kısmen veya tamamen [[androjen]] yoğunluğu [[sendrom]]u veya diğer koşullar sebebiyle) ve hayatlarının ilk aşamalarında tipik dişi [[fizyoloji]]sine sahip olmayan veya en azından kısmen sahip olan kadınlar da bulunmaktadır. Erken gelişim sırasında her iki cinsiyetin [[Fetüs (tıp)|fetus]] (fetüs) [[Morfoloji (biyoloji)|morfoloji]] [[embriyo]] (embriyo) 6. veya 7. haftaya kadar benzerdir. Gonadlar (gonadlar), Y kromozomunun hareketi nedeniyle erkeklerde [[testis]]e'ye (testisler) farklılaşır. [[Cinsel farklılaşma]] kadınlarda seks hormonlarından bağımsız bir şekilde gerçekleşir.<ref>{{Kitap kaynağı |soyadı1=Farklılıklar |ad1=Tıp Enstitüsü (ABD) Cinsiyet ve Cinsiyet Biyolojisini Anlama Komitesi |soyadı2=Wizemann |ad2=Theresa M. |soyadı3=Pardue |ad3=Mary-Lou |başlık=Seks Rahimde Başlar |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK222286/ |yayıncı=National Academies Press (ABD) |dil=Türkçe |yıl=2001 |alıntı=Tüm insan bireyleri - ister XX, ister XY, ister atipik bir cinsiyet kromozomu kombinasyonuna sahip olsunlar - gelişmeye aynı başlangıç noktasından başlar. Erken gelişim sırasında fetüsün gonadları farklılaşmamış kalır; yani tüm fetal genital organlar aynıdır ve fenotipik olarak dişidir. Bununla birlikte, yaklaşık 6 ila 7 haftalık gebelikten sonra, Y kromozomu üzerindeki bir genin ifadesi, testislerin gelişimiyle sonuçlanan değişiklikleri indükler. Bu nedenle, bu gen, testis gelişimini tetiklemede tekil olarak önemlidir. Gebeliğin yaklaşık 9. haftasında testosteron üretimi, üreme sisteminin gelişimi ve beyin ve cinsel organların maskülenleşmesi (erkek cinsiyet özelliklerinin normal gelişimi) ile sonuçlanır. Fetal testisin erkek genital sistemi ile rahimdeki dış genital organların farklılaşmasındaki rolünün aksine, dişi cinsiyet farklılaşması için fetal yumurtalık salgıları gerekli değildir. |erişim-tarihi=10 Ağustos 2023 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210312164412/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK222286/ |arşivtarihi=12 Mart 2021 |ölüurl=hayır }}</ref> İnsanlar Mitokondriyal DNA'yı  yalnızca annenin [[Og|ovum]]'undan miras aldığından, bundan dolayı soy bilimciler anne soyunu çok eskilere kadar izleyebilmektedirler.
+Bazı kadınlar anormal [[hormon]]al veya [[genetik]] farklılıklara sahip olabilirler (kongenital adrenal hiperplasia, kısmen veya tamamen [[androjen]] yoğunluğu sendromu veya diğer koşullar sebebiyle) ve hayatlarının ilk aşamalarında tipik dişi fizyolojisine sahip olmayan veya en azından kısmen sahip olan kadınlar da bulunmaktadır. Erken gelişim sırasında her iki cinsiyetin fetüs [[Morfoloji (biyoloji)|morfoloji]] [[embriyo]]  6. veya 7. haftaya kadar benzerdir. Gonadlar, Y kromozomunun hareketi nedeniyle erkeklerde [[testis]]ler farklılaşır. Cinsel farklılaşma kadınlarda cinsiyet hormonlarından bağımsız bir şekilde gerçekleşir.<ref>{{Kitap kaynağı |soyadı1=Farklılıklar |ad1=Tıp Enstitüsü (ABD) Cinsiyet ve Cinsiyet Biyolojisini Anlama Komitesi |soyadı2=Wizemann |ad2=Theresa M. |soyadı3=Pardue |ad3=Mary-Lou |başlık=Seks Rahimde Başlar |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK222286/ |yayıncı=National Academies Press (ABD) |dil=Türkçe |yıl=2001 |alıntı=Tüm insan bireyleri - ister XX, ister XY, ister atipik bir cinsiyet kromozomu kombinasyonuna sahip olsunlar - gelişmeye aynı başlangıç noktasından başlar. Erken gelişim sırasında fetüsün gonadları farklılaşmamış kalır; yani tüm fetal genital organlar aynıdır ve fenotipik olarak dişidir. Bununla birlikte, yaklaşık 6 ila 7 haftalık gebelikten sonra, Y kromozomu üzerindeki bir genin ifadesi, testislerin gelişimiyle sonuçlanan değişiklikleri indükler. Bu nedenle, bu gen, testis gelişimini tetiklemede tekil olarak önemlidir. Gebeliğin yaklaşık 9. haftasında testosteron üretimi, üreme sisteminin gelişimi ve beyin ve cinsel organların maskülenleşmesi (erkek cinsiyet özelliklerinin normal gelişimi) ile sonuçlanır. Fetal testisin erkek genital sistemi ile rahimdeki dış genital organların farklılaşmasındaki rolünün aksine, dişi cinsiyet farklılaşması için fetal yumurtalık salgıları gerekli değildir. |erişim-tarihi=10 Ağustos 2023 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210312164412/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK222286/ |arşivtarihi=12 Mart 2021 |ölüurl=hayır }}</ref>
-[[Dosya:女性のヌード.png|sağ|küçükresim|upright=0.64|Erişkin kadın fotoğrafı]]
+İnsanlar mitokondriyal DNA'yı  yalnızca annenin [[Og|ovum]]undan miras aldığından, bundan dolayı soy bilimciler anne soyunu çok eskilere kadar izleyebilmektedirler.
-Biyoloji terimleriyle dişi üreme organları üreme sistemi içinde yer almaktadır.
-== Kadın tarihi ==
-İnsanlık tarihinde kadınların yerinin araştırılması İngilizce kelime olan ve ''History'' kavramına analoji olarak ''Herstory'' diye kavramsallaştırılan araştırma alanı, tarih biliminin ve [[cinsiyet]] araştırmalarının bir alanıdır. Kadın tarihi araştırması [[feminist]] bir yaklaşımla olabilir; fakat zorunlu değildir.
-Araştırma alanları, 1970’li yıllarda diğer kadın araştırma alanları gibi, güçlenen ikinci dalga kadın hareketlerinin bir sonucu olarak ilk defa ABD’de Women’s History adı altında ortaya çıkmıştır. [[Mary Ritter Beard]] gibi isimler öncü olarak görülmüştür. Tarihçiler kadınları, topluluk ama aynı zamanda geleneksel tarih yazımında hiç ön planda olmayan bireyler olarak saptamışlardır.
-Kadın tarihi araştırmaları bir taraftan kadınların durumunu kültürel kalkınma sürecinde, farklı toplumlarda ya da cinsiyetlerin birbiri ile olan ilişkisi gibi belirli alanlarda kadının başarısını ele almaktadır. Konular ise; cadı olduğu sanılan kadınların takibi, tarihsel anaerkillik araştırmaları, (tıp, teknik, mimarlık gibi) bazı bilim alanlarındaki kadınların katkısının araştırılması, [[Orta Çağ]]’daki kadınlar, Yeniçağ öncesindeki Querelle des femmes ve kadın hareketlerinin tarihidir.
-’li yıllardan itibaren kadın tarihinin durumu daha kapsamlı olarak cinsiyet tarihinin bir parçası olarak tartışılmıştır. Kadın tarihi, eleştirel erkek tarihinin ön koşulu olmuştur. Kadın tarihinin araştırma sonuçları diğer tarih araştırmalarının alanları gibi bu zamana kadar okullarda verilen tarih derslerinde sınırlı bir şekilde yer almıştır<ref>[http://www.fatih.edu.tr/~omercaha/Makaleler/Turkce%20Makaleler/Sivil%20toplumla%20ilgili%20makaleler/KadininTarihi.doc Kadının Tarihi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20140424193622/http://www.fatih.edu.tr/~omercaha/Makaleler/Turkce%20Makaleler/Sivil%20toplumla%20ilgili%20makaleler/KadininTarihi.doc |tarih=24 Nisan 2014 }}{{ölü bağlantı}}</ref>
 == Kadın araştırmaları ==
 Kadın araştırmaları, kadınlar üzerine yapılan genel araştırmaları nitelemektedir ve [[Toplumsal cinsiyet araştırmaları|cinsiyet araştırmalarının]] bir parçasıdır. Kadın araştırmalarına analog olarak cinsiyet araştırmalarında toplum içerisindeki erkeklerin hayatlarını inceleyen erkek araştırmaları ortaya çıkmıştır.
-Kadın araştırmaları kadınların hayatlarıyla ilgilenirken, cinsiyet araştırmaları cinsiyetlerin (Gender) yapısını ve biyolojik cinsiyet olarak kadın olmayanları göz önüne alıp sorunsallaştırmaktadır. Bazen bu tanımlar eşanlamlı olarak kullanılmaktadır.
 === Kadın araştırma kurumları ve konuları ===
@@ 35. satır: / 23. satır: @@
 Kadın araştırmaları yöntemleri, ilgili bilim alanlarında özellikle toplum bilimi ve tarih biliminde kullanılmaktadır. Kadın araştırmalarına dayanan, sözde bilimsel ve sadece belirli bir çevre tarafından anlaşılabilen birçok yayın olduğundan bilimsel kadın araştırmaları sık sık bu tür yayınlarla karıştırılmakta ve bu da oldukça fazla öznellik ve bilimsel olmama suçlamasına yol açmaktadır.
-=== Tarihsel kadın araştırmaları ===
+=== Tarihî kadın araştırmaları ===
-Öncelikli eğilimi kadın tarihinin yeniden oluşturulmasıdır. Kadın araştırmaları, bilimde kadınların “unutuluşu”nu ve kadın bakış açısının yok sayılmasını eleştirmektedir. Kendiliğinden oluşan bu amaçlar, kadınlara ilişkin ve bir denge oluşana kadar kadın bakış açısının uygulanması ile bilimdeki boşlukların ortaya çıkarılması ve doldurulmasını kapsamaktadır. Bu durumda [[erkek]] odaklı tarih yazımının kadın odaklı olanlarla tamamlanması veya değiştirilmesi gerekmektedir. Böylece cinsiyet [[ideoloji]]si ve esas gerçeklik arasındaki ayrım ön planda durmaktadır.
+Öncelikli eğilimi kadın tarihinin yeniden oluşturulmasıdır. Kadın araştırmaları, bilimde kadınların "unutuluşu"nu ve kadın bakış açısının yok sayılmasını eleştirmektedir. Kendiliğinden oluşan bu amaçlar, kadınlara ilişkin ve bir denge oluşana kadar kadın bakış açısının uygulanması ile bilimdeki boşlukların ortaya çıkarılması ve doldurulmasını kapsamaktadır. Bu durumda erkek odaklı tarih yazımının kadın odaklı olanlarla tamamlanması veya değiştirilmesi gerekmektedir. Böylece cinsiyet [[ideoloji]]si ve esas gerçeklik arasındaki ayrım ön planda durmaktadır.
-Geniş bir bakış açısıyla “büyük adamlar”ın “büyük kadın”larına ve bütün tabakadan kadın ve erkeklere baktığımızda temel kaynakların genişletilmesi bilimsel tartışmalardaki yazıt bilimsel, [[nümismatik]], arkeolojik ve [[ikonografi]]k kaynakları da kapsaması gerekmektedir.
+Geniş bir bakış açısıyla "büyük adamlar"ın "büyük kadın"larına ve bütün tabakadan kadın ve erkeklere baktığımızda temel kaynakların genişletilmesi bilimsel tartışmalardaki yazıt bilimsel, [[nümismatik]], arkeolojik ve [[ikonografi]]k kaynakları da kapsaması gerekmektedir.
-== Kaynakça ==
-{{Kaynakça}}
 == Ayrıca bakınız ==
@@ 55. satır: / 40. satır: @@
 William Blake-Europe Supported By Africa and America 1796.png|[[William Blake]]'in ''[[Avrupa]]'yı destekleyen [[Afrika]] ve [[Amerika]]'' adlı eseri (1796)
 </gallery>
+== Kaynakça ==
+{{kaynakça}}
 {{İnsan vücudu}}