Həftə vyžnijə nyvyštəj
 Zulfuǧar Əhmədzadə
Zulfuǧar Əhmədzadə (14 ijun, 1898 sor, Pensər di, Lankoni ǧəzo, Urusijəti Imperijə — 1 ijun 1942 sor, Mariinsk šəhər, SSRI) — tolyšə šair, ənyvyšt, ičtimoijə u sijosijə xodim, peəgordyn, publisist, 1930-nə soron millijə-mədənijə rostbemoni navəžən.
Əhmədzadə Zulfuǧar 1898-minə sorədə Pensər dijədə kosibə tolyšə xyjzonədə bə dynjo omə. 9 sinədə de yštə pyə vote dij miəllimi tono šedəbe, končo 2 sor dylədə umutyše hande, nyvyšte u farsi zyvonədə gəp žəj. 1913—1914 soronədə Pensərədə farsi zyvonədə dij məktəbyš oroxni, ərəbi zyvoni umute bino kardyše. 1916—1917 soronədə 2 sinifə məktəbi Pensər dijədə oryxniše. Vej bo hande həvəsyš hestbe, əv bə Lankon še u əjo bə məktəbi 1-nə grup dəše. 12 sinədə həvəsyš bo rəssam kəše u šeir nyvyšte pəjdo kardyše.
Ofəjevonəti
Tolyšonku besəvodəti ləǧv karde gornə 1928 sorədə latyn əlifbo əsosədə bo tolyšə zyvoni əlifbo soxtə be, Zulfuǧari cy həminə əlifbo myəllifonədə hisob kardejdən. By myddətədə tolyšə zyvonədə məktəbon okardəšonbe, Lankonədə Tolyšə pedagoži texnikum təškil kardə be. Bo tolyšə məktəbon tosə 6-nə sinifi bo notəmomə mijonə təhsili səjro dərsə kitobon nyvyštə bin. 1920-nə soron oxojədə tolyšə zyvonədə kitobon cap karde təškil kardə be Boku «Azərnəšr» nəšrədə, tolyšə teətr soxtə be. Zulfuǧar vej šeiron u poemon tolyšə zyvonədə nyvyštəše, vej məšhurin «Tolyši žimon», «Dəvardə ružon», u «Arktika dastany» (bə tyrki, bijədə təsə «Celjuskin» paroxodi barədə), «Handə kitob», «Tolyšə zyvon» 1937 sori, «Kyryngo».
( bə məǧolə dəvarde...)  Kuəzingi nəǧyl kəšə rəsm
Tolyšə xəlǧi nəǧylon — tolyšə xəlǧi šifohi ofəjevonəti əsəron.
Har xəlǧi nəǧylon ijən əfsonon — rufi mədənijəti gyləj əhmijətinə poən, kom bənə xəlǧi šifohi ofəjevonəti čo nymunon cy etnosi šuuri təmsil kardejdən. Bə əmə rəsə tolyšə nəǧylon ijən əfsonon Avestəku rišə pegətəšone, taryxi vərəǧonku dəvardən ijən tolyšə mədənijətədə ve barzə vyrə gətejdə. Əvon handəkəson hele kardejdən odəmə səbarzi, rufi sərvəton ijən pokə ešǧi hisson ogəte, kom lap aktuale cəmə vaxtədə, əvon tovsijə kardejdən xošxosjətəti ijən humanizmi barz kardejdən.
Tədǧyǧotəvonon de tolyšə folklori hələ XIX əsrədə həmrəǧ bejdəbin. Iminə tolyšə folklori nymunon dijə karde bəbe cy miəllimi Tejmurbek Bajraməlibekovi əsəronədə, məsələm 1894—1899 soronədə «Ǧafǧazi tojfon ijən vyron təsvir kardə məčmuə». Bajraməlibekovi se gylə məǧolonədə tolyšə nəǧylon, əfsonon ijən bovon barədə nyvyštyše.
Tolyšə nəǧylonədə čurbəčurə personažon hestin: Div, Alažen, Alamerd, Ivyžəli, Əždəho, aǧylmandə həjvonon, igidə zoon komon yštəni divon dastonku peroxnijedən, zyrəkə vəju ki de yštə aǧyli iškilon həl kardejdə. Žygo həmmə tolyšə nəǧylon ǧədimiku bə ysət cəmə əčdodon mydrikəti nišon dojdə. ( bə dumo dəvarde...) 
Vikipedija (ing. Wikipedia) — internetədə ozodə, ce dynjo cand gylə xəlǧi zyvonədə de viki texnoloži cəmi bəštəxoši pesoxtə byə, əcəj pesoxtə odəmon pevylo kardə ensiklopedijəj. Cəj pesoxtomoniku žygošəj, mylxəs 2001-nə sori navonəni mangonku okoədəjonyš ružbəruž hejve bedə. Ym ensklopedijə ružbəruž tikəjən ve čər bedə. İnternetədə (Vikipedija) de texnloži cəmi koəkə ənhorə ozodə onlajn ensklopedijəj. Cəj bino 1999-nə soriku pegətə bedə. Ce lo sərredaktor ijən onəkəs Larri Senger ijən Bomis nomədə kompanijədə koəkə sərdor by lojro pulədə Čimmi Uels Viki texnoloži binoədə onlajn ensklopedijə tumo kardejro bə i čo rajsə oməjn. Cəj nomyšon Nupedija (Nu Pedija.čom)-šon nošone. Nupedija virtualə ensiklopedija 2000-nə soriku bə ko dəšej. Ingilisi zyvonədə pesoxtə bə ym ensklopedija bənəj viki sajti zyne nəbi. Əcəj bino alimon ijən sənətkon əjo noə bə nyvyštəjon sərisof kardə be. Nupedijadaə nyvyštəjon noj ko elangero 2003-nə sori əcəj bastej roədə bə raj oməjn. Nupedija baste ləzədə əjo 24 təmom bə 74 osəǧandə nyvyštəjon hestbin. Binoš ce Nupedijaku pegətə bə Vikipedija ožə ensklopedija 2001-nə soriku internetədə bə ko dəše. Ce Vikipedija Nuperijaku fərǧyš əve ki,əjo har xonəxo dəše zyndə cəjo əjo nyvyštəjon sərostə karde zyndə. Əve ym ko bə Vikipedija ovč ijan zangin be təkomyš doše. Ensklopedijə nom ce ingilisi texnolži “wiki “ syxaniku mandə. Ce Vikipedija onoə xonəxon Čimmi Uejls ijən Larri Senger sof bə čo fəlsəfə bešt dəbasəbin. Əvon dylyšonbe sof čo cəmisə gardə fəlsəfə, ce dynjo həmmə havərisə šə internet ensklopedijə onən. Ym ovardemon ovandin bej, kyrt gələ vaxtədə Vikipedika ce dynjo 25 sajton dylədə de cokə nomi čər be. 2009-nə sori ce ingilisi zyvonədə bešə Vikipedija internetədə ce dynjo ən ve handə sajton dylədə bə 1-nə vyrə bešə bə dumo dəvard... |
|
Akaunt / Nyvyšte
Taryxədə ymružnə ruž
 «Katti Sark»
22 nojabr
- 1869 — Dambartonədə bə ov vadoə byə «Katti Sark» gəšti (šikilədə).
- 1906 — Pjotr Srolypini agrarə reformə bino be.
- 1909 — Orvil u Uilber Rajt byvon iminə aeroplan soxtejro təškilot okardyšone.
- 1928 — Gran-operədə iminə kərə cy Raveli «Bolero» hənək kardyšone.
- 1963 — Dallasədə Čon Kennedi kyštyšone.
- 1986 — dynjo taryxədə ən čyvonə boksəvonə cempion gonə gonijədə Majk Tajson be.
- 1995 — bə prokat beše iminə purəmetražə film kom təmom kompjuterədə soxtə be.
- 2005 — Angela Merkel iminə žen be ki cy Almanijə hukuməti jol mande.
Ruži vyžnijə šikil
 Rio-de-Žənejro de Ǧəndə kəllə bandədə həši pemedə, Tižuka parkiku mənzərə.
- "Titanik"i film "Titanik"i yštənisən boho bə sə oməj.
- 1935 sorədə Lankonədə Tolyšə teətr yštə ko bino kardyše.
- Dynjoədə ən ǧədimə universiteti əsos 989-nə sorədə noə Misiri əl-Əzhər universitete.
- 1893-nə sordə Urusijətdə caj kašte bino noj byə.
- 1976 sorədə Lija Aleksandrovna Pirejko iminə tolyšə-urusə luǧət cap kardyše.
- Atakama dašti kali vyronədə 400 sorisə bəbe vote ki, voš vojdəni.
- Ženon takardə kəpot 1400 sor cymi bə nav bə əməl omə.
- Širəli Muslimovi vəjə de «ləgguti» dəvardə
- Šymə yštənpərədə pərejədə šymə mu 2 kərə rə dyroz bedən.
- Bə “Coca-Cola” rang umžən nykən əv havz bəbe.
- Ǧədim Romədə šišədə hozy kardə ǧabon tely inən nyǧəku boho bedəbin.
|
