M I

S

CEL

L

A N

E A

EWA CHO.JECKA
UWAGI O CZTERECH DRZEWORYTACH KULMBACHA
Z „QUATTUOR LIBRI AMORUM“ CELTESA

Cztery drzeworyty Jana Suessa z Kulmbachu za-
mieszczone w dziele Konrada Celtesa Quattuor Libri
Amorum wydanym w 1502 r. w Norymberdze były już
kilkakrotnie przedmiotem badań. Krótką wzmiankę
poświęca im Kliipfel w swej monografii życia i twór-
czości Celtesa *. Mistrzowi z Kulmbachu przypisał
drzeworyty Winkler, zwracając uwagę na ich niezwy-
kłe cechy stylistyczne o wyraźnym wpływie grafiki
włoskiej1 2. Owe całostronnicowe ilustracje, przedsta-
wiające cztery części Germanii, zatytułowane w spo-
sób nieco humorystyczny imionami kobiecymi, są
pewnego rodzaju mapami geograficznymi z umieszczo-
nymi na nich widokami miast oraz scenami rodzajo-
wymi i figurami astronomicznymi zodiaku, słońca oraz
księżyca; ponadto zaś zaopatrzono je w liczne napisy
objaśniające, których przeważająca część znajduje się
w rubrykach w górnej części drzeworytów.
W niewielkim stopniu zajmowano się dotąd treścią
zawartą w omawianych zabytkach. Kliipfel stwierdza,
że poszczególne ilustracje poprzedzające każdą z czte-
rech ksiąg o miłości, treścią swą odpowiadają zawartej
tu celtesowskiej poezji i odnajduje w nich wyobra-
żenia samego autora poezji — ‘‘effigies Celtis". Wink-
ler oprócz podania opisu geograficznych wyobrażeń na
1 E. K1 u p f e 1, De vita et scriptiis Conradi Celtis Protucii
praecipui renascentium in Germania literarum restauratoris
primiąue Germanorum poetae laureati, Friburgi Brisgoviae,
1827, str. 107: „Imago ąuinta, et quae hanc seąuuntur tres
allae, praefixae sunt ąuatuor Amorum llbris: praeferuntąue
ea quae convenient argumento, aut rebus, in quibus dlcti libri
rersantur. Effigies autem Celtis in nulla deslteratur; vel enlm
ludens cithara, aut llbrum prae se tenens consplcitur; aut
liabens a latere sepulchrum Drusl".
2 F. Winkler, Die Holzschnitte des Hans Sass von Kulm-
bach, „Jałirbuch der preusslschen Kunstsammlungen", Bd. 62,
1941, s. 13—16, 25 repr. il. 40—43. Poprzednio drzeworyty przy¬
pisywane były strasburskiemu artyście Hansowi Wechtlinowl,
por. H. Rottinger, Hans Wechtlin, „Jahrbuch der Kunst-
historlschen Sammlungen des allerhochsten Kaiserhauses",
XXVII, 1907, H. 1, s. 29. Oryginalny klocek drzeworytu zaty¬
tułowanego „Ursula Galla" znajduje się w zbiorach Muzeum
Germańskiego w Norymberdze, repr. Katalog der im ger-

drzeworytach i wzmianką o znajdujących się tu nie-
zwykłych inskrypcjach, nie próbował dokładniej roz-
szyfrować ich znaczenia3. Do interesujących rezulta-
tów doszedł M. Walicki w odniesieniu do jednego z drze-
worytów zatytułowanego “Hasilina Sarmata11, wyjaś-
niając genezę tytułu ryciny na podstawie źródeł lite-
rackich związanych z Celtesem oraz, znajomości uczo-
nego humanisty z krakowską Halszką, próbując rów-
nocześnie wytłumaczyć znaczenie scen rodzajowych
osobistymi przeżyciami autora poezji4. Ostatnio
W. Drecka w monografii Kulmibaciha również poświę-
ciła nieco miejsca drzeworytom z Quattuor Libri Amo-
rum, zwłaszcza ich stronie geograficznej oraz znajdu-
jącym się tu widokom miast, rzek i scen rodzajowych,
starając się wyjaśnić ich genezę w oparciu o wspom-
nienia samego Celtesa z czasów jego pobytu na danych
terenach “Germanii11 (z wyjątkiem wyobrażeń na drze-
worycie “Barbara Codonea11). Autorka monografii
przyjmuje, że treścią scen rodzajowych są przeżycia
miłosne Celtesa ujęte w odpowiednie ramy geogra-
ficzne 5 * * * * *.
W dotychczasowych rozważaniach nad omawianymi
ilustracjami nie zwrócono dostatecznej uwagi na za-
warte w nich inskrypcje i ich stosunek do pejzażu
manischen Museum vorhandenen zum Abdrucke bestimmten
geschnittenen Holzstdcke vom XV—XVIII Jahrhunderte, cz. I,
Nurnberg 1892, s. 22, il. 29.
3 F. Winkler, j.w., s. 15: „Die vier Hauptgegenden sind
eine Art von anschaulichen Landkarten, in denen ein paar
wichtige Stadte, Fltisse und Berge der dargestellten Viertel
Deutschlands eingetragen sind. Die merkwurdige Gestalt in der
sie uns entgegentreten, und dereń Spródheit durch den son-
derbaren Rahmen mit viel Inschriften und Ziffern, die gleich-
sam Breitengrade angeben, noch gesteigert wird, darf nicht
abschrecken — wie es oft geschehen ist, — sich die Einzelheiten
anzusehen. Hier sind trotz der ungefalligen, kritzlich wirken-
den Schnittausftihrung, reizende Einzelheiten*'. Po tej krótkiej
charakterystyce następuje jeszcze kilka zdań opisujących
pejzaż i sceny rodzajowe oraz ich cechy stylistyczne.
4 M. Walicki, Polskimi śladami Kulmbacłta, „Biuletyn
H. S.“, XVII, 1955, nr 1, s. 164—167.
5 W. Drecka, Kulmbach, Warszawa 1957, s. 10—16.

299